Bądźmy razem. Program autorski

Program autorski
"Bądźmy Razem"

Agnieszka Karolina Hałas, Maja Jaroń, Wojciech Prieba
SOSW nr 1 w Gdyni

Wstęp
Program ten powstał dzięki wykorzystaniu potencjału tkwiącego w gronie nauczycieli, będących specjalistami w zakresie działań prospołecznych edukacyjnych i terapeutycznych - skupiających się wokół wobec uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W tym celu również założona została Fundacja Piktogram.
W podstawowej formule Program obejmuje zajęcia i spotkania integracyjne z uczniami z różnych szkół prowadzone przez pedagogów, psychologów i pedagogów.
Autorzy programu koncentruje się w swoich zadaniach na promocji i rozbudzeniu aktywnych form komunikowania i kontaktowania się naszych wychowanków z środowiskiem dzieci młodzieży ze szkół i placówek gdyńskich.
Pisząc ten program nadarzyła się możliwość rozszerzenia go o załącznik w postaci programu „Mój wolny czas”. Wspiera on osoby z niepełnosprawnością intelektualną w aktywnym społecznie spędzaniu czasu wolnego. Dzięki funduszom zebranym przez Fundacje Piktogram podopieczni fundacji będą mieli możliwość uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych, przebywać w miejscach użyteczności publicznej i kulturalnej, aktywnie spędzać czas wolny.
Celem programu naszej placówce jest włączenie uczniów z deficytami rozwojowymi w życie grupy rówieśniczej na zasadzie równości praw i obowiązków, a także zapewnianie optymalnych warunków do harmonijnego rozwoju we wszystkich sferach życia. Tak rozumiana integracja przyniesie korzyści uczniom w normie intelektualnej i uczniom z niepełnosprawnością intelektualną.
Kluczowym kierunkiem jest upodmiotowienie wychowanków w kreowaniu własnych relacji emocjonalnych budujących poczucie przynależności i przydatności społecznej poprzez grupę odniesienia, aby integracja stała się faktem a nie tylko szlachetnym hasłem.
Ponadto na bieżąco prowadzona będzie szeroko rozumiana promocja programu poprzez zwrócenia uwagi na nasze środowiska i pozyskanie środków od różnego rodzaju instytucji i sponsorów, co ma na celu ułatwienie realizacji podjętych zadań programowych.

Pojęcie integracji próba definicji

Integracja to pojęcie bardzo szerokie obejmujące wiele zjawisk i procesów, stosowane jest w różnych dyscyplinach wiedzy i rozmaicie rozumiane.
Termin ten pochodzi od łacińskiego "integratio" tzn. nietknięty, cały. Zatem istota jej polega na scalaniu, zespalaniu, w tym wypadku grup społecznych. Istnieje wiele definicji określających to zjawisko w różny sposób. Tak, więc. Prof. Hulek, prekursor, główny propagator tej idei, uważa, że: „integracja wyraża się takim wzajemnym stosunku pełno- i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa (...) I w których stwarzane są dla obu grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju. Integracja pozwala, więc osobie niepełnosprawnej być sobą wśród innych. W takim znaczeniu może mieć zastosowanie do wszystkich sfer życia jednostki niepełnosprawnej - życia rodzinnego, kształcenia ogólnego i zawodowego, pracy, czasu wolnego, aktywności społecznej i politycznej itp. "

Emocje odgrywają bardzo istotną rolę (może najistotniejszą) w stosunkach międzyludzkich. To one decydują o podejmowaniu, podtrzymaniu czy też zaprzestaniu kontaktu. Wiadomo, iż niepełnosprawni często przejawiają zaburzenia zachowania na tle niezaspokojonych potrzeb. Często też reagują nieadekwatnie w określonej sytuacji spowodowanej trudnościami w ocenieniu jej. Bardzo istotną rolę w stosunkach z niepełnosprawnymi.
W procesie społecznej integracji znaczącą rolę odgrywa kształtowanie między nimi więzi emocjonalnych, stanowiących konsekwencję wzajemnie pozytywnych ustosunkowań i zachowań. W procesie tym wzrasta wzajemne zrozumienie i akceptacja między dziećmi pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi, umacnia się spójność dziecięcej grupy, zwiększa się chęć współdecydowania i współuczestniczenia w różnych sytuacjach i formach aktywności grupy. U osób niepełnosprawnych rodzi się poczucie przynależności do grupy oraz przeświadczenie, że są one przez członków grupy akceptowane, mimo ze nie zawsze i nie w pełni potrafią sprostać ich oczekiwaniom. Osoby te osiągają poczucie bezpieczeństwa w integracyjnej grupie i mają możność realizowania w niej swoich potrzeb psychicznych.
Społeczna integracja dokonywana, więc jest na drodze rozszerzania świata wartości dzieci o wartość równości praw wszystkich ludzi, w tym szczególnie prawa każdego człowieka do normalnego życia, nauki i pracy.

Ograniczenia wynikające z barier świadomościowych w społeczeństwie.

Tak naprawdę niepełnosprawność nie jest czymś, z czym przychodzi się na świat, ale czymś, co powstaje wskutek zderzenia możliwości rozwojowych danej jednostki z wymaganiami i warunkami panującymi w danym społeczeństwie. Dyskryminacja nie jest, więc problemem wynikającym z ograniczeń ludzi z niepełnosprawnością, lecz z postaw i nastawienia otoczenia. Żyjemy w kulturze, która w wysokim stopniu preferuje zdrowie, sprawność i urodę. Jednocześnie silnie deprecjonuje chorobę, cierpienie. Ceniona jest samodzielność, zaradność, osiąganie sukcesów. Coraz silniej uwidaczniają się postawy hedonistyczno-konsumpcyjne i zaabsorbowanie własną osobą przy jednoczesnym braku zainteresowania innymi ludźmi. Wszystko to sprawia, że gloryfikowane są takie wartości i modele życia, które większość osób niepełnosprawnych stawiają na przegranej pozycji i są w konflikcie z ideą integracji, utrudniając wprowadzanie jej w życie. Przeszkodami dla integracji są też bariery świadomościowe istniejące w sprawnych członkach społeczeństwa. Wynikają one często z lęku w obliczu odmienności, niewiedzy i niezrozumienia, kim są ludzie niepełnosprawni, braku interakcji z osobami niepełnosprawnymi, negatywnych wyobrażeń o niepełnosprawności (osoba niepełnosprawna to osoba niepełnowartościowa). Wywołują bierność bądź postawy negatywne, a nawet wrogość względem niepełnosprawnych. Jeżeli zatem to społeczeństwo jest podstawową siłą sprawczą procesu dochodzenia do stanu upośledzenia, także w społeczeństwie należy szukać sił przeciwdziałających dewiacji. Do zadań społeczeństwa należy, zatem eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie barier, tak, aby każdej osobie umożliwić korzystanie z dóbr publicznych, jednocześnie respektując

W praktyce integracja osób niepełnosprawnych, zwłaszcza niepełnosprawnych intelektualnie jest niezwykle trudna. Wysiłki wielu osób w organizację tzw. imprez integracyjnych, otwartych dla wszystkich chętnych, często kończą się spotkaniami osób niepełnosprawnych z ich rodzinami i opiekunami. W efekcie kręcimy się jak w zaklętym kole: niepełnosprawni, ich rodzice i ewentualnie garstka przyjaciół i wolontariuszy.
Indywidualne kontakty osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi nie zawsze są wzorem kontaktów międzyludzkich. Często są one nacechowane niechęcią, obawą, poczuciem wyższości, ze strony osób nie mających w swym otoczeniu osób niepełnosprawnych. Oczywiście „świata się nie zmieni”, jest coraz więcej dobrych działań, ale trudno się pewnie spodziewać, że ogólnospołeczne programy dotyczące otwartości na niepełnosprawność nagle spowodują, że relacje między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie z pozostałymi staną się z dnia na dzień idealne.

Analiza potrzeb uczniów z niepełnosprawnością intelektualną i ich możliwości pełnego uczestniczenia w życiu publicznym i społecznym

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych uchwalona przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej dnia 1 sierpnia 1997 r. za osoby niepełnosprawne uznaje „osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi
i zwyczajowymi”. Dokument ten, będący jednym z podstawowych aktów dotyczących osób niepełnosprawnych w Polsce, w sposób jednoznaczny określa prawa osób niepełnosprawnych powołując się na wartości niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia, konieczność przeciwdziałania dyskryminacji, potrzeby pełnego uczestnictwa w życiu publicznym
i społecznym oraz istotę komunikacji międzyludzkiej.
Osoby niepełnosprawne żyją wśród nas od zawsze. Jest to grupa szczególnie narażona
na społeczne wykluczenie. Prowadzą do niego przede wszystkim: negatywne postawy społeczne, utrudniony dostęp do wielu obszarów życia społecznego, niski poziom wykształcenia i zatrudnienia, niewystarczające wsparcie w zakresie edukacji, brak polityki ekonomiczne kompensującej dodatkowe koszty życia związane z niepełnosprawnością, brak wyspecjalizowanych służb, co w rezultacie powoduje, że osoby te muszą korzystać niejednokrotnie z instytucjonalnych form opieki. Wykluczenie społeczne spowodowane jest w głównej mierze występowaniem syndromu cech sprzyjających marginalizacji społecznej, na które składają się: cechy indywidualne i cechy społeczne (ograniczone więzi społeczne i uprzedzenia społeczne, cechy cywilizacyjne (brak dostępu do nowoczesnych technologii komunikacyjnych i informacyjnych). W warstwie psychologicznej syndrom ten przejawia się poczuciem bezradności i apatią. Efektem tych zjawisk jest wycofanie się osób niepełnosprawnych z życia społecznego oraz zamykanie się w wąskim świecie życia domowego.

Obszary działań:

Postanowiliśmy nie skupiać się na „zmienianiu społeczeństwa” a raczej zmienić tor działania: chcemy zmieniać osoby niepełnosprawne intelektualnie. Dla nas niezwykle ważnym jest, by wpoić w nie poczucie własnej wartości, pewności siebie w stosunkach z innymi osobami oraz dawaniu sobie rady z negatywnymi reakcjami tych osób.

Zaproponowana przez nas formuła ma ogromną wartość dodaną: pragniemy udowodnić, że niepełnosprawność nie przekreśla życia, że umiejętności osób niepełnosprawnych intelektualnie mogą być „przydatne” społecznie, że osoby te mogą swoją wiedzą, umiejętnościami, swoją pasją i nietuzinkowością, łamać stereotypy społeczne na ich temat. I że integracja osób niepełnosprawnych intelektualnie może polegać także, nie tylko na biernym czerpaniu postaw, umiejętności od pełnosprawnych, ale także na pokazaniu osobom sprawnym: inności - często stygmatyzowanej społecznie - w sposób ciekawy i atrakcyjny.
W działaniach teatralnych prowadzonych również w tym programie, stanęliśmy przed wyzwaniem, aby przynajmniej w ograniczonym zakresie, dać naszym podopiecznym szansę na większą swobodę w kontaktach z obcymi ludźmi, nie zamykaniu się we własnym świecie, wyrobienia w nich umiejętności zachowania się w sytuacjach trudnych, w relacjach z innymi osobami, a także umiejętności współpracy w grupie, między sobą czy osobami pełnosprawnymi.

Szczegółowe cele i zadania:

Stworzenie możliwości optymalnego rozwoju dla osób niepełnosprawnych intelektualnie uwzględniając ich różne potrzeby.
Zintegrowanie osób niepełnosprawnych w najbliższym środowisku i społecznościach lokalnych.
Kształtowanie postawy empatii wobec osób niepełnosprawnych.
Przedstawienie osób z niepełnosprawnością, jako pełnowartościowych ludzi, zaradnych życiowo kolegów, są̨siadów, którzy wnoszą̨ w nasze życie wiele różnorodnych wartości.
Eliminowanie zachowań agresywnych w stosunku do osób z niepełnoprawnością̨.
Rozładowanie negatywnych napięć, emocji i agresji.
Zrozumienie istoty samodzielności i odpowiedzialności za wykonane zadanie.
Nabywanie umiejętności pracy zespołowej.
Podnoszenie własnej wartości i dostrzeganie jej u innych.
Zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, bycia rozumianym i docenianym.

Cele etapowe:

Rozwijanie zainteresowań i uzdolnień teatralnych podczas cyklicznych spotkań
Kształtowanie wyobraźni i inwencji twórczej.
Kształtowanie samodzielności i konsekwencji w działaniu.
Uczenie się wyrażania trudnych emocji w sposób społecznie akceptowany.
Podnoszenie poziomu akceptacji siebie i innych.
Stwarzanie możliwości wypowiadania siebie poprzez dramę
Rozbudzanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Metody pracy
Oparte na spontanicznej aktywności dziecka dostosowana do jego możliwości percepcyjnych.
objaśnienie,
pokaz,
obserwacja,
burza mózgów,
pogadanka,
drama,
metoda praktycznego działania,
relaksacja,

Formy pracy:
-indywidualna,
-grupowa,
-praca w plenerze,
 
Formy w arteterapii:
Muzykoterapia – to jeden z elementów kompleksowego oddziaływania terapeutycznego. Muzyka jest nosicielem treści emocjonalnych, może działać kojąco, przeciw lękowo lub pobudzać i aktywizować.
Biblioterapia – kontakt z literaturą piękną i poezją, wprowadzając dziecko w świat fikcji, staje się substytutem wyzwolenia od choroby czy niepełnosprawności.
Ekspresja plastyczna– jest formą likwidacji napięć i negatywnych emocji. W czasie tworzenia dzieła plastycznego następuje ekspresja własnej osobowości poprzez dokonywanie zabiegu przekształcania rzeczywistości zewnętrznej i własnego „ja”.
Chromoterapia – kolor jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych dla nas źródeł energii. I tak barwy ciepłe stosujemy do pobudzenia aktywności, natomiast barwy zimne do wywołania efektu uspokajającego.
Aromaterapia – przyjemny zapach pomaga odprężyć się i wpływa zarówno na naszą kondycję fizyczną, jak i psychiczną. Olejek lawendowy uspakaja, a olejek cytrynowy pobudza. Odpowiednio zastosowane mogą być doskonałym uzupełnieniem procesu arteterapii.
Dramatoterapia – definiowana jest, jako postępowanie terapeutyczne, rehabilitacyjne i lecznicze, wykorzystujące różne formy psychoterapii grupowej w połączeniu z formami artystycznej wypowiedzi teatralnej.
Filmoterapia – opowieść filmowa dostarcza wzorców postaw i zachowań, skłania do zastanowienia, pozwala inaczej spojrzeć na problem, czasami potwierdza nasze doświadczenia i wnioski, innym razem prowokuje do nowego spojrzenia.

Oczekiwane efekty:
wzrost własnej kreatywności
podwyższenie samooceny i samoakceptacji
uczenie spędzenia czasu wolnego w sposób twórczy

Ewaluacja :
Ewaluacja odbędzie się poprzez obserwację uczniów podczas zajęć, analizę ich prac oraz aktywność na zajęciach.
Program będzie realizowany przy wsparciu pedagoga i psychologa szkolnego podczas realizacji warsztatów dla uczniów naszej szkoły.
Niektóre aspekty i zagadnienia podczas realizacji zajęć będą ukazywane w przedstawieniach teatralnych.
Podczas trwania warsztatów, zajęć będą zapraszani ludzie-twórcy związani ze sztuką i arteterapią.

Treści nauczania – zostały opracowane na podstawie odbytych przez nauczyciela studiów podyplomowych, kursów, szkoleń, z wykorzystaniem literatury przedmiotu i stron internetowych.