Ćwiczenia przygotowujące do nuki czytania i pisania

Pisanie i czytanie to procesy składające się z wielu skomplikowanych czynności. Dziecko musi prawidłowo spostrzegać i zapamiętać graficzny obraz poszczególnych liter, a także rozpoznawać dźwięki wchodzące w skład wyrazu.

Poza tym musi mieć sprawną rękę, by umieć zapisać litery w liniaturze. Bardzo ważna jest też prawidłowa artykulacja. Jednym słowem, aby dziecko nie miało problemów z nauką czytania i pisania, powinno mieć prawidłowo ukształtowaną orientację przestrzenną, percepcję wzrokową i słuchową, sprawność grafomotoryczną oraz prawidłową artykulację. Ćwiczenie tych funkcji może odbywać się w trakcie zajęć edukacyjnych i licznych zabaw w przedszkolu i w domu.

Ćwiczenia dużej motoryki, które przygotowują do rozwijania sprawności manualnej:
• Zabawy i ćwiczenia kształtujące orientację w schemacie ciała
• Chodzenie wzdłuż linii narysowanej kredą na podłodze
• Chodzenie bokiem i tyłem
• Skakanie na dwóch i na jednej nodze, wskakiwanie do kółka, podskakiwanie
• Zabawy z piłką (toczenie po podłodze, strzelanie do bramki, strzelanie do bramki, podrzuty i chwyty)

Ćwiczenia małej motoryki, które usprawniają palce i dłoń:
• Ćwiczenia dłoni – wymachy, krążenia, uderzenia, pocierania, zamykania i otwierania
• Zabawa w pociąg – ruch rąk naśladuje obroty kół, przy okazji można ćwiczyć artykulację
• Zabawa w gotowanie obiadu – naśladowanie wałkowania ciasta, mieszania zupy, kręcenia kranem
• Wszelkie ćwiczenia na kartkach (łączenie kropek linią, kalkowanie, itp.) z zachowaniem porządku od lewej do prawej

Ćwiczenia percepcji wzrokowej mające na celu ćwiczenie analizy i syntezy wzrokowej:
• Dobieranie par obrazków
• Odnajdywanie szczegółów różniących obrazki
• Składanie obrazka z części

Ćwiczenia percepcji słuchowej mające na celu doskonalenie słuchu fonemowego:
• Rozpoznawanie odgłosów z najbliższego otoczenia, dźwięków wydawanych przez różne przedmioty
• Powtarzanie rytmu wystukiwanego przez inną osobę
• Dzielenie wyrazów na sylaby
• Słuchanie tekstów, odpowiadanie na pytania
• Recytowanie wierszy, śpiewanie piosenek

Rozbudzanie zainteresowania książką oraz wprowadzenie w świat liter:
• Wypożyczanie książek w bibliotece
• Słuchanie bajek czytanych przez nauczycielkę i rodziców i wypowiadanie się na temat treści utworów
• Czytanie wraz z dziećmi książek z dużymi literami i obrazkami
• Dostrzeganie podobieństw i różnic w wyglądzie liter.
Zaburzenia orientacji przestrzennej i przykładowe ćwiczenia

Prawidłowo rozwinięta orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania w otaczającej rzeczywistości. Jest ona ściśle powiązana ze spostrzeganiem (analiza i synteza wzrokowa), które przejawia się jako proces uświadomienia położenia ciała. Bardzo dużą rolę w kształtowaniu orientacji przestrzennej ma zatem narząd wzroku.

Obniżona percepcja wzrokowa prowadzi do występowania trudności w odtwarzaniu kształtów, których asymetria dotyczy osi pionowej lub poziomej.

Objawy zaburzonej percepcji przestrzennej to między innymi:
1) Brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała
2) Brak orientacji w kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.)
3) Słabe rozumienie określeń słownych dotyczących stosunków przestrzennych (w, nad, pod, za, obok, przed)
4) Niski poziom graficzny rysunków, złe rozplanowanie, mała ilość szczegółów
5) Niewłaściwe rozplanowanie wyrazów w stosunku do strony zeszytu, niebieszczenie się w liniaturze
6) Mylenie liter o różnym położeniu w stosunku do osi pionowej i poziomej p/g, u/n, p/b
7) Pismo lustrzane
8) Trudności w czytaniu, przeskakiwanie linijek, opuszczanie sylab, głosek
9) Trudności w opanowaniu pojęć dotyczących rozróżniania stron świata, pór roku, miesięcy, pór dnia, dni tygodnia

Zaburzona orientacja przestrzenna utrudnia więc dziecku nabywanie podstawowych umiejętności związanych z nauką czytania i pisania, dlatego tak ważne jest jej ćwiczenie w okresie przedszkolnym.

Przykładowe ćwiczenia:

Uzupełnianie obrazków
Dzieci otrzymują kartki, na których np. narysowany jest bałwan. Zadaniem dzieci jest dorysować konkretne przedmioty wg naszej słownej instrukcji, np. z lewej strony bałwana dorysuj zaspę, w górnym prawym rogu dorysuj chmurkę, pod bałwanem narysuj ziemię, a nad – gwiazdki śniegu.

Co widzisz na obrazku?
Dzieci dostają obrazek, na którym jest dość dużo szczegółów. Muszą odpowiedzieć na nasze pytania, np. co stoi obok stołu?, w którym rogu narysowano norkę lisa?, co się znajduje na środku obrazka?, co jest po prawej stronie domku?, itp. Dzieci odpowiadają; obok stołu stoi krzesło.

Zbuduj tak, jak ja
Dzieci najpierw obserwują jak budujemy, a następnie próbują same.
Utrudniona wersja polega na zbudowaniu konstrukcji wg wzoru, ale bez wcześniejszych obserwacji jak to zbudowaliśmy.

Plątaninki
Można do tego ćwiczenia wykorzystać gotowe labirynty lub samemu narysować. Ważne jest, by dziecko nie traciło z oczu linii.

Ukryty obrazek
Zadaniem dziecka jest kolorowanie obrazka wg instrukcji, np. pola oznaczone kółkiem – zakoloruj na czerwono, pola z trójkątem – na niebiesko, itp.

Kreślenie kształtów graficznych
Zadaniem dzieci jest kreślenie pokazywanych kształtów literopodobnych, wzorów w powietrzu, na podłodze, na plecach, na tacce z kaszą.

Rysowanie szlaczków i kształtów literopodobnych
Jest to bardzo dobre ćwiczenie przygotowujące rękę oraz percepcję wzrokową do nauki pisania. Ważne jest, aby zwrócić uwagę, by dzieci rysowały szlaczki z zachowaniem kierunku od lewej do prawej.

WPŁYW ZMYSŁÓW NA ORIENTACJĘ W PRZESTRZENI

PROPOZYCJE ZABAW DLA DZIECI 5-LETNICH ROZWIJAJĄCYCH POSZCZEGÓLNE ZMYSŁY W CELU WYRABIANIA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ

WZROK
Zabawy te przygotowują dziecko do wnikliwej obserwacji, dostrzegania różnic i podobieństw, w celu intensywniejszego poznania otoczenia, uczą wyodrębniać przedmiot z tła. Zabawy te rozwijają ciekawość, co w następstwie sprzyja rozwijaniu procesów poznawczych. Przykłady:
• „Zaczarowane warzywa” – układamy kilka warzyw w rzędzie, w odpowiedniej kolejności. Dziecko obserwuje, stara się zapamiętać ich kolejność. Następnie dziecko zamyka oczy, a my zmieniamy ich kolejność. Zadaniem dziecka jest odgadniecie, które warzywo zmieniło swoje miejsce. Inna wersja tej zabawy – chowamy jedno warzywo, a dziecko odgaduje, którego warzywa brakuje. (mogą to być też zabawki lub inne przedmioty).
• „Tajemniczy obrazek” – pokazujemy dziecku obrazek. Ono się przygląda i stara się zapamiętać jak najwięcej szczegółów, a następnie zamyka oczy i odtwarza z pamięci zapamiętane szczegóły.
• „Uzupełnianie rysunku” – dziecko ogląda dowolny obrazek, starając się zapamiętać jak najwięcej szczegółów. Następnie zakrywamy obrazek, a dziecko otrzymuje niekompletną kopię, którą uzupełnia dorysowując brakujące elementy.
• „Dyktando rysunkowe” – malowanie akwarelą i pastelami zgodnie z poleceniem: narysuj z prawej strony karmnik, a obok dowolne zwierzątko. Namaluj z prawej strony bałwana.

SŁUCH
Poniższe zabawy uczą zdolności rozróżniania delikatnych i subtelnych wrażeń w otaczającym środowisku. W ten sposób dziecko poszerza swoje pole spostrzeżeniowe, a jego słuchanie staje się bardziej ukierunkowane. Oto niektóre z nich:
• „Muzyczne improwizacje” – dziecko porusza się w rytm muzyki, tworzy dowolne improwizacje (muzyka relaksacyjna)
• „Skojarzenia” – podajemy dziecku różne nazwy, np. owoców. Zadaniem jego jest podanie słów, które kojarzą się z tymi nazwami, tj. ogród, ziemia, sad, sok, kompot, witaminy, zdrowie, dżem.
• „Tworzymy dźwięki” – bierzemy z dzieckiem gazety. Każde z nas stara się stworzyć inny dźwięk poprzez np. szeleszczenie, składanie, rozkładanie, wydzieranie, ugniatanie.
• „Jaki to owad (zwierzę)?” –naśladujemy jego ruchy i odgłosy. Dziecko ma odgadnąć. (następnie dziecko nam zadaje zagadkę)
• „Rysowanie muzyki” – dziecko słuchając muzyki rysuje oburącz to, co słyszy.

DOTYK
Dziecko poznaje i bada otoczenie w znacznym stopniu poprzez dotyk. Odczuwanie dotyku umożliwia lepszą orientację w przestrzeni oraz wzbogaca wyobraźnię. Zmysł ten umożliwia nawiązanie kontaktu z własnym ciałem oraz odbieranie informacji z zewnątrz. Stymulacja dłoni i palców pobudza ich wrażliwość, co ma zasadnicze znaczenie przy posługiwaniu się przyborami do pisania i rysowania.
• „Zaczarowany kufer (worek)” - w pudełku (worku) znajdują się różne przedmioty. Zadaniem dziecka jest rozpoznanie dowolnie wybranego przedmiotu za pomocą dotyku.
• „Plastelinowe obrazki” – wypełnianie konturów na kartce plasteliną. Zabawę możemy wzbogacić o pestki dyni, słonecznika, itp. utwierdzane w plastelinowym podłożu.
• „Malowanie 10 palcami” – zabawa w łączenie barw podstawowych w celu uzyskiwania pochodnych – na dużych arkuszach papieru.
• „Na bosaka” – dziecko chodzi boso np. po trawie. Następnie opisuje, co czuło, co było przyjemne, a co nie.
• „Porządkowanie przyborów” – przed dzieckiem leżą różnej długości kredki, ołówki. Dotykając ich z zamkniętymi oczami powinno poukładać je od najkrótszego do najdłuższego i odwrotnie.

RÓWNOWAGA I ODDECH (zabawy rozwijające właściwy oddech )
Możemy uwzględnić tu zabawy manualne i motoryczne, wielo zmysłowe, orientacji przestrzennej i kierunkowej. Proponowane ćwiczenia mają na celu wdrażanie dzieci do zachowania właściwej postawy, pozytywnie wpływającej na właściwe oddychanie. Należy zwrócić szczególną uwagę dzieci na spokojny i regularny oddech, który ma zbawienny wpływ na rozwój fizyczny i psychiczny dzieci i ich siły witalne. Ćwiczenia tego typu pozwalają na lepsze postrzeganie przestrzeni, koordynację ruchów, niwelowanie niepewności grawitacyjnej i odprężenie.
• „Chodzenie po linie” – idąc po linii prostej, dzieci stawiają na podłożu najpierw piętę, a następnie środkowy palec stopy
• „Marsz” – maszerowanie do przodu i do tyłu
• Ćwiczenia w parach” – siedzimy na dywanie z dzieckiem opierając się o siebie plecami i kołyszemy w przód i w tył, a następnie na boki”
• „Wyścigi kubków” – dmuchanie na czyste kubki po jogurtach, aby się przesuwały
• „Ruchy naprzemienne” – z zakresu Kinezjologii edukacyjnej, dotykanie lewą ręką prawej stopy i odwrotnie, lewego łokcia do prawego kolana i odwrotnie, rysowanie w powietrzu oburącz i na przemian jedną i drugą ręk?

• „Zabawy ruchowe: kołyska w leżeniu na plecach, turlanie się po podłodze, chodzenie jak bocian, rzuty do celu, wkładanie małych przedmiotów do pudełek, monet do skarbonki, przelewanie płynów, gra w klasy.
• „Budowanie z klocków” – wg wzoru
• „Rysowanie po śladzie” – uzupełnianie rysunków i rysowanie zgodnie z kierunkiem strzałek, rysowanie pośladzie oburącz

SMAK I WĘCH
Zapachy wpływają na nasze samopoczucie. Odkrywanie zapachów i smaków sprzyja zdrowiu dzieci i ich pobudza wyobraźnię. Rozpoznawanie zapachów pozwala kojarzyć je z określonymi rzeczami, ludźmi, zjawiskami. Zapachy ułatwiają orientację w przestrzeni oraz oddziaływają na rozwój emocjonalny.
• „Rozpoznawanie smaków” – dzieci próbuje różnych produktów z zasłoniętymi oczami i próbuje odgadnąć ich nazwy.
• „Zapachy owoców” – rozpoznawanie owoców z zasłoniętymi oczami, za pomocą węchu
• „Najsłodsza herbata”- słodzimy herbatę w 5 kubeczkach w różnym stopniu. Dziecko smakuje, która jest najsłodsza.
• „Jak smakują pory roku?” – dziecko wypowiada się na temat smaków, jakie kojarzą się z poszczególnymi porami roku.