Gimnastyka Narządów Mowy

Opracowała: mgr Renata Stachowicz
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE MOTORYKĘ NARZĄDÓW MOWY
W usprawnieniu narządów mowy wykorzystujemy umiejętności nabyte w trakcie ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych, logarytmicznych i słuchowych. Celem tej grupy ćwiczeń jest uzyskanie takiej sprawności narządów mowy ( języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego), aby w momencie wypowiedzenia żądanej głoski wytworzyły sprawnie odpowiedni układ artykulacyjny. Wywoływanie każdej głoski wymaga korelowania ich ruchów zgredem siebie, ponieważ każda głoska wymaga innego układu artykulacyjnego i innej pracy jego mięśni. Wymawiający musi mieć dobre wyczucie ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy, również względem siebie.
Pracę nad artykulacyjną stroną mowy zaczynamy z dziećmi trzyletnimi od ćwiczeń sprawności ruchowej całego ciała. Najpierw prowadzi się ogólnorozwojowe zabawy ruchowe, dopiero po nich przechodzi się do zabaw związanych z gimnastyką tych narządów.
ZABAWY ROZLUŹNIAJĄCE:
- pokaż ruchem ciała, jak: wzrasta roślina, kołysze się drzewo na wietrze, bawisz się śnieżkami z kolegami, startuje rakieta, spadają krople deszczu, tańczą śnieżynki, spada gwiazda, chwytasz ustami krople deszczu.
- spróbuj pokazać ruchem ciała do czego służą: długopis, kredka, szczotka do włosów, samochód, telefon komórkowy, wrotki, kosiarka do trawy, myszka do komputera, rower itd.
ĆWICZENIA ŻUCHWY
- Jest noc. Za oknem ziewa zmęczony księżyc. Pora spać. Nam też się okropnie ziewa.
- Sekatorem ścinamy żywopłot. Nasze zęby to ramiona nożyc. Otwieramy szeroko buzię i ... ciach! Zamykamy. Otwieramy.... Ciach! Zamykamy....
- Udajemy małpkę: maksymalnie wysuwamy żuchwę do przodu z jednoczesnym nagryzaniem górnej wargi.
- Łyżką koparki wybieramy piasek z dna rzeki. Łyżka mozolnie nabiera piasek, dźwiga go z trudem do góry, sięga brzegu i wyładowuje zawartośc ( wolno opuszczamy żuchwę maksymalnie w dół, lekko cofamy, a następnie unosimy do góry, powyżej linii warg – wyładowujemy).
- Kózka smacznie gryzie trawkę. Naśladowanie żucia – przesuwanie żuchwy w lewą i w prawą stronę.
- Wielbłąd – wysuwanie dolnej wargi pod górne zęby.
- Huśtawka – przy rozchylonych wargach wysuwamy i cofamy dolną wargę wraz z żuchwą.
ĆWICZENIA WARG
Przy ćwiczeniach warg żuchwa pozostaje nieruchoma.
- Jak wyglądalibyśmy bez warg? ( wciąganie warg do wewnątrz jamy ustnej)
- Jak ssaliśmy smoczek, kiedy byliśmy dzidziusiami? ( naprzemienne wciąganie i wypychanie warg)
- Rozciągamy i ściągamy usta jak przy głoskach e i u.
- Cmokamy ustami przy różnym ich ułożeniu.
- Próbujemy się uśmiechnąć przy mocno zaciśniętych ustach.
- Potrzebujemy lejka, który nam się gdzieś zapodział. Robimy lejek z warg.
- Pokazujemy pyszczek rybki ( wargi ściągnięte i wysunięte do przodu, rozszerzone na końcu).
- Całusy dla mamy stojącej daleko ( przesyłamy całusa wyciągniętymi jak najdalej do przodu wargami).
- Na płaskim talerzyku leża cukierki groszki – starajmy się chwycić je wargami bez pomocy ręki.
- Jak wygląda dziób ptaka? ( złączone wargi wysunięte daleko do przodu).
- Próbujemy przytrzymać wargami samą słomkę do picia.
- Dmuchamy bankę mydlana przez słomkę.
- Próbujemy zdmuchnąć świeczkę przy zwiększonej stopniowo odległości.
- Robimy minki, gdy jesteśmy weseli: weseli płaskie minki rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutny, robimy podkówkę z warg, obrażeni wargi nadęte, zdenerwowani wargi wąskie.
- Zły pies – unosimy górną wargę i pokazujemy zęby.
- Chłodzimy wargami zupę.
ĆWICZENIA POLICZKÓW
- Pokażcie, jak wygląda chomik, kiedy trzyma w policzkach swoje zapasy?
- Kto pokaże jak wygląda porządnie nadmuchany balonik?
- Wciąganie ust do wnętrza jamy ustnej, nie wypuszczając powietrza.
- Ściąganie warg w lewo, starając się jednocześnie utrzymać powietrze w lewym policzku i odwrotnie.
- Wypuszczamy powietrze, a następnie silnie wciągamy powietrze do wewnątrz, tak by pokazywały widoczne wklęśnięcie.
- Rybce brakuje powietrza. Przy maksymalnie zaciśniętych zębach, szeroko otwieramy wari, po czym szybko zamykamy.
- Między wargi wkładamy kawałek papieru i mocno je zaciskamy. Kolega próbuje papier wyciągnąć.
- Ćwiczeniami warg jest też gra na organkach, na flecie, gwizdkach.
ĆWICZENIA JĘZYKA
Przystępując do ćwiczeń z językiem, należy wziąć pod uwagę fakt, że jest to najbardziej ruchliwy narząd mowy, odpowiedzialny w wysokim stopniu za wymowę prawie wszystkich spółgłosek ( prócz b, p, m – f, w, ł) i mający bardzo duże znaczenie przy wymawianiu samogłosek. Jak przy wszystkich zabawach logopedycznych, należy zacząć od rozpoznania sytuacji pytamy: Czy wszystkie dzieci mają języki? Spróbujcie je pokazać.
- Sięganie językiem do brody, ucha lewego, ucha prawego, nosa.
- Pokażcie, jak miś Puchatek oblizuje się po zjedzeniu miodku czyli małego co nie co?
- Robimy z języka kółeczka.
- Zabawa – Kotek pije mleczko z miseczki, miseczkę można zrobić z dłoni.
- Pokaż, jak wylizujesz talerzyk po smakołykach?
- Jak porusza się wąż? Język porusza się od kącika do kącika warg, nie dotykając zębów. Wysuwa się do przodu i cofa.
- Języczek – wędrowniczek bada policzki od środka, dziąsła, zęby, najdalej sięga językiem.
- Na ryby – wędka to język, zarzuca wędkę – szybki, energiczny, wyrzut języka. Ryba jest ciężka i duża, wymaga wysiłku przy wciąganiu. Dźwigamy bardzo wolno język od najniższego położenia, stopniowo ku górze.
- Kotek pije mleczko.
- Szczoteczka – język to szczoteczka do zębów i będziemy po kolei czyścić zęby górne i dolne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z dwóch stron.
- Język będzie maszerował jak żołnierz: na raz – czubek języka na dolna wargę, na dwa – czubek języka do prawego kącika ust, na trzy – czubek języka na górną wargę, na cztery – czubek języka do lewego kącika ust.
ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
Prowadzi się równolegle z ćwiczeniami usprawniającymi język i wargi, wykorzystując czasem ich elementy.
- Zabawa w chrapanie, kaszlenie, płukanie gardła.
- Zabawa w oddychanie samym nosem przy zaciśniętych wargach.
- Chory Tomek, który bardzo źle się czuł zachorował. Chłopiec był kapryśny, nie chciał jeść, był senny i bardzo kaszlał ( naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, kaszel z językiem daleko wysuniętym do przodu). Mamusia wezwała pogotowie (eo, eo, au, au). Przyjechała pani doktor i zaleciła Tomkowi płukanie gardła, połykanie pastylek i picie syropu ( naśladowanie czynności) oraz inhalacje ( zaciskanie na przemian dziurki w nosie i oddychanie wolno). Chłopiec bardzo zmęczony, ziewa i zasypia. Podczas spania chrapie ( na wdechu i wydechu).
- Nadmuchiwanie baloników.
- Echo – powtarzanie sylab – ka, ko, ke, ku, ak, ok, ek, uku, oko, ga, go, ge, aga, ogo, ege, ugu.

LITERATURA:
K. Kozłowska – "Zabawy logopedyczne i łatwe ćwiczenia" Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2005.