Praca z rodziną dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi nie da się uczyć i rehabilitować w oderwaniu od jego relacji z rodzicami. Relacje te są najważniejszym czynnikiem zewnętrznym wpływającym na wynik pracy nauczyciela specjalisty. Rodzice, najlepiej ze wszystkich zainteresowanych znają dziecko. Nauczyciel dopiero je poznaje. Nawet jeśli nauczyciel otrzyma obszerną dokumentację psychologiczną i pedagogiczną to nie znajdzie tam ważnych informacji o funkcjonowaniu dziecka w codziennych sytuacjach. Wiedzę o tym co wywołuje u dziecka radość, co smutek, jak reaguje w sytuacjach trudnych, w jaki sposób zachęcić je do pokonywania trudności, jakie są ulubione aktywności; jak się zachowuje, kiedy jest zmęczone i wiele innych istotnych informacji może otrzymać wyłącznie od rodziców. Tylko wspólnie z rodzicami może nauczyciel wyjaśnić niezrozumiałe zachowania dziecka.
To prawda, że nauczyciele są fachowcami. Ale niezależnie od wykształcenia to rodzice wiedzą najwięcej o swoim dziecku i nikt jak oni nie pragną jego dobra. Może im brakować specjalistycznego nazewnictwa, ale doskonale opiszą jak w różnych sytuacjach funkcjonuje ich dziecko. Zwykle też zanim trafią do przedszkola lub szkoły mają już za sobą wiele spotkań i wiele prób pomocy dziecku i wiedzą jakie działania służą dziecku a jakie nie. Postawa szacunku dla rodziców, uznania ich starań i trudu związanego z wychowywaniem dziecka ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi jest bezwzględnym warunkiem do budowania dobrych relacji i realizowania wspólnych planów terapeutycznych oraz wychowawczo-edukacyjnch. Nauczyciel współpracując z rodzicami może uniknąć wielu błędnych decyzji i działań względem dziecka, otrzymać wsparcie w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań dotyczących edukacji dziecka i jego pomyślnego funkcjonowania w grupie.
Przestrzenie i cele współpracy z rodzicami.
1. Opisanie możliwości psychofizycznych dziecka, aby opracować dostosowany do możliwości i potrzeb program wspierania dziecka w rozwoju.
2. Określenie priorytetów wychowania i kształcenia dziecka uwzględniających opcję rodziców i nauczyciela, by kształtować przede wszystkim te umiejętności, które są ważne ze względu na aktualne funkcjonowanie oraz przyszłość dziecka.
3. Uzgodnienie gdzie i jak będzie prowadzona terapia i edukacja dziecka – dotyczy to czasu pobytu dziecka w placówce, rodzaju zajęć, ich charakteru (indywidualne, grupowe).
4. Opisanie sytuacji trudnych dla dziecka i szukanie sposobów zaradzenia im a następnie uzgodnienie celów i wspólnych działań wychowawczych i korekcyjnych .

Niezmiernie istotne jest określenie możliwości i ograniczeń rodziców (rodziny dziecka) oraz nauczyciela (przedszkola/szkoły), by ustalić kto i czego może się podjąć. Otwarta komunikacja w tym zakresie pozwoli uniknąć nierealnych oczekiwań względem siebie i przerzucania odpowiedzialności za brak realizacji planowanych lub niepowodzenia podjętych działań. Jednocześnie, w razie potrzeby, możliwe będzie poszukiwanie dodatkowej pomocy poza tą, którą może dać rodzina i przedszkole/szkoła.
aby rodzice mogli zaistnieć w szkole jako sprzymierzeńcy nauczyciela konieczne jest zbudowanie wzajemnych relacji opartych na partnerstwie. Budowanie partnerstwa rodziców i nauczycieli rozpoczyna się zanim dziecko zostanie przyjęte do placówki. Wówczas to podczas spotkań należy:
• przedstawić rodzicom ofertę placówki, mając na uwadze potrzeby tego konkretnego dziecka,
• określić wzajemne oczekiwania i możliwości
• uzgodnić jak i kto jeszcze może wspierać dziecko, rodziców i nauczyciela
• ustalić i spisać podjęte zobowiązania, z zastrzeżeniem, że mogą zaistnieć nieprzewidziane okoliczności, w tym zmiany w funkcjonowaniu dziecka a wówczas trzeba poczynić nowe ustalenia oraz podjąć inne działania;
• zaplanować proces adaptacji dziecka do warunków przedszkola/ szkoły uwzględniając potrzeby i możliwości dziecka, rodziców, nauczyciela .
Zadbanie o życzliwy i rzeczowy charakter tych spotkań powoduje, że rodzice i nauczyciele są pozytywnie do siebie nastawieni a to daje szanse na dobre relacje w późniejszym okresie, po przyjęciu dziecka. Jednak najważniejszy czas dla kształtowania relacji pomiędzy rodzicami i nauczycielami to czas adaptacji dziecka do warunków przedszkola/ szkoły. Nauczyciele mogą ten czas wykorzystać lub zaprzepaścić. Zwiększone zainteresowanie rodziców tym co dzieje się w placówce i z ich dzieckiem może wykorzystane do tego, by zebrać jak najwięcej informacji o dziecku i zaangażować rodziców do wspólnego działania na rzecz dziecka. Może być jednak potraktowane jako brak zaufania, nieżyczliwość, podważanie kompetencji, przyjmowanie postawy roszczeniowej.
Sytuacje, w jakich nauczyciel może otrzymać wsparcie od rodziców dziecka:
• usamodzielnianie dziecka w zakresie samoobsługi oraz samodzielnego wykonywania czynności i zadań związanych z codziennym życiem i edukacją szkolną. Aby dziecka nie wyręczać, ale też nie przeciążać należy stawiać mu zadania na jego miarę i w porozumieniu.
• Nawiązywanie i podtrzymanie relacji z rówieśnikami. Współpraca domu i przedszkola/ szkoły jest tu szalenie ważna, by dziecko nie było i nie czuło się izolowane. Powinno móc uczestniczyć w życiu społecznym na miarę swoich możliwości i potrzeb. Dlatego koleżeństwo, przyjaźnie powstałe spontanicznie lub zainicjowane przez nauczyciela w środowisku szkolnym powinny być podtrzymywane i pielęgnowane poza szkołą.
• Realizowanie zadań edukacyjnych. Tutaj podstawową sprawą jest zadecydowanie czego, w jakiej kolejności i w jaki sposób powinno się dziecko uczyć. Nie chodzi o kwestionowanie wiedzy merytorycznej nauczyciela ani zasad dydaktyki lecz o to czego i w jakim tempie ma się dziecko uczyć. Właściwych wyborów można dokonać znając specyfikę trudności wynikających z niepełnosprawności dziecka oraz obserwując je w domu i w szkole. Nie można również pominąć bardzo ważnego aspektu – użyteczności dla dziecka ćwiczonej umiejętności. Na przykład: umiejętność czytania i pisania jest dla dziecka głuchego ważna ze względu na porozumiewanie sie z otoczeniem. Kwestią sporną między nauczycielem a rodzicami i źródłem wielu nieporozumień jest bardzo często tempo uczenia się dziecka. Nauczyciel obligowany programem nauczania wykazuje często niecierpliwość dziecka i stawia mu wygórowane wymagania, oczekuje od rodziców motywowania dziecka i intensywniejszej pracy w domu. Pojawiają się nieporozumienia i konflikty a to szkodzi najbardziej dziecku. Określenie możliwości dziecka, wspólne wybranie priorytetów i poszukanie przyjaznych dziecku sposobów uczenia się pozwoli mu uczyć się we własnym tempie a dobre porozumienie między dorosłymi zaowocuje życzliwą atmosferą wokół dziecka .

We wszystkich tych zakresach nauczyciel i rodzice wspólnie powinni ustalić, które z zadań wychowawczych, edukacyjnych bądź terapeutycznych powinny byc wybrane oraz gdzie i z czyim udziałem realizowane. Najważniejsze, wydaje się, jest to przeświadczenie po jednej i drugiej stronie, że obdarzając się szacunkiem i zaufaniem wspólnie będziemy działać dla dobra dziecka. Jeśli pojawi się jakiś problem wówczas wspólnie będziemy szukać rozwiązania. Aby te zamiary realizować należy:
• Uzgodnić skuteczny ale nie obciążający nadmiernie, sposób kontaktowania się.
• Przyjąć, że w każdym czasie istnieje obowiązek wzajemnego informowania się oraz uzgadniania celów i działań podejmowanych względem dziecka.
• Uznać, że nauczyciele są fachowcami w dziedzinie edukacji ale po stronie rodziców pozostaje prawo do akceptowania bądź odrzucenia tego co proponuje się im i ich dziecku. Rodzic mający zastrzeżenia, wątpliwości to rodzic zainteresowany; to rodzic, na którego może nauczyciel liczyć jako swojego sprzymierzeńca w sprawach dotyczących dziecka .
Jest wiele etapów i strategii współpracy z rodziną dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Przedstawię tu najważniejsze, które mogą pomoc w efektywniejszym współdziałaniu dla dobra dziecka.
Do głównych zadań specjalisty należy:
• zebranie informacji dotyczącej rodziny swojego ucznia. Będą to przede wszystkim podstawowe dane takie jak wiedza na temat rozkładu dnia rodziny oraz informacje umożliwiające mu określenie rodzaju postawy rodziców względem dziecka. W tym celu specjalista powinien spotkać się z rodzicami, przeprowadzić z nimi wywiad, zebrać dane potrzebne mu do pracy terapeutycznej, zorientować się w przybliżonym rozkładzie dziennych czynności.
• zawarcie z rodzicami swojego podopiecznego kontraktu, umowy zawierającej warunki, które pomogą usprawnić proces rehabilitacji dziecka.
• zmierzanie do tego, aby stopniowo uczyć rodziców podstawowych form pracy z dzieckiem, w zależności od jego potrzeb, zwracając szczególną uwagę na realizację trzech głównych celów: motorycznych, poznawczych i emocjonalnych. Bardzo istotne jest w tym przypadku umiejętne korzystanie przez terapeutę z pozytywnych wzmocnień, aby odpowiednio motywować rodziców do dalszej pracy oraz udoskonalić relacje z dzieckiem.
M.Kwiatkowska w swojej książce „Dzieci głęboko niezrozumiane” przedstawia trzy zasady stosowania sukcesu na płaszczyźnie: nauczyciel – terapeuta i rodzic:
• Nigdy nie oszukuj
• Nie stawiaj wymagań
• Nie oceniaj
Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma ogromny wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Nauczyciel winien korzystać z potencjału edukacyjnego tkwiącego w rodzinie w odniesieniu do dziecka. We wzajemnych kontaktach ważne jest, aby rodzice i nauczyciele byli sprzymierzeńcami, bo tylko razem mogą stworzyć właściwy klimat wychowawczy.
Na pewno współpraca szkoły z rodzicami może okazać się wielką pomocą w likwidowaniu trudności w nauce i zachowaniu dzieci i młodzieży. Współdziałanie i uzgadnianie postępowania rodziców i nauczycieli jest jedną z lepszych metod wychowawczych. Natomiast współdziałanie tych trzech ważnych podmiotów dziecko-rodzic-nauczyciel ma na celu poznanie potrzeb i możliwości dziecka, by w rezultacie stworzyć dziecku warunki sprzyjające jego optymalnemu rozwojowi. Specjalista bowiem, nie może skoncentrować się tylko i wyłącznie na usprawnianiu dziecka, musi w pierwszej kolejności pomóc rodzinie dziecka i zadbać o to, aby relacje w najbliższym otoczeniu dziecka były budujące. Ponieważ jak pisze Jacek Kielin: „Pomagając dziecku, pomagamy także jego rodzicom. Nie można rozdzielać myślenia o dziecku od myślenia o rodzicach”