Analiza funkcjonowania szkoły współczesnej w kontekście znanych mi teorii

Jak funkcjonuje współczesna szkoła, każdy widzi i wie. Pochylając się nad nią głębiej, możemy zobaczyć, że w jej działaniu mieszają się ze sobą różne teorie. Pierwsza rzuca się w oczy teoria behawioralna i to właśnie ją chciałabym przedstawić. Zajmuje się ona głównie postępem ludzkim oraz analizują zachowania człowieka w oparciu o wzmocnienia pozytywne i negatywne, a także bodźce wzmacniające. Zachowanie człowieka, jego rozwój i osiągnięcia są zdeterminowane przez geny i wiele czynników środowiskowych. Szkoła dla tej koncepcji jest idealnym miejscem, ponieważ stanowi mozaikę różnego rodzaju bodźców (otoczenie, ludzie, prawa i obowiązki).
Uczeń rozpoczynający naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej jest jeszcze jak „czysta kartka papieru”. Wykazuje się oryginalnością i kreatywnością, która z biegiem lat robi się uschematyzowana. Dziecko musi się zachowywać zgodnie z określonymi regułami i zasadami, musi nauczyć się funkcjonować w społeczeństwie szkolnym. Nauczyciele o tym wiedzą, dlatego też kierują młodym człowiekiem tak, żeby w możliwie najszybszym czasie dostosował się do funkcjonowania w szkole. W związku, iż według koncepcji behawioralnej, człowiek jest istota sterowalną, można na niego oddziaływać stosując system wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Uczniowie wielokrotnie zostają oceniani, co stanowi bodziec negatywny bądź pozytywny, w zależności od wystawionej oceny. Nauczyciele wielokrotnie stosują kary i nagrody. Może to być otrzymanie kolorowej naklejki za otrzymanie dobrego stopnia czy staranne odrobienie pracy domowej, jako wzmocnienie pozytywne, ale również może to być uwaga w dzienniczku ucznia, jako wzmocnienie negatywne. Ten przykład idealnie pokazuje występowanie omawianej przeze mnie teorii w szkole współczesnej, ponieważ wzmocnienie pozytywne należy kojarzyć z zachowaniem dobrym, pożądanym, a wzmocnienie negatywne z konsekwencją negatywną danego zachowania. Trzeba jednak uważać na tendencje identyfikowania kary ze wzmocnieniem negatywnym, ponieważ są to dwie różne rzeczy. Nauczyciele często zapominają, że to co w ich odczuciu jest karą dla ucznia, tak naprawdę jest dla niego nagrodą. Wzmocnienie negatywne bowiem ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia danej czynności w przyszłości, poprzez usunięcie przykrych, awersyjnych, bądź szkodliwych bodźców. Dla wyjaśnienia tej kwestii, posłużę się przykładem, który dość często możemy zaobserwować na lekcjach w szkole. Kiedy uczeń w nieodpowiedni sposób zachowuje się na lekcji języka polskiego nauczyciel stawia owe dziecko do kąta. Jest to wzmocnienie negatywne, nie zaś kara, ponieważ dla ucznia stanie w kącie jest zwolnieniem z ciężkiego obowiązku nauki czytania, a co za tym idzie istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że takie zachowanie dziecka będzie się powtarzać. W ten sposób nauczyciel uzyskał efekt przeciwny do zamierzonego celu. W takiej sytuacji wystarczyłoby zadać mu dodatkowe zadanie, związane z nauką czytania, bądź też zamieszczenie uwagi w dzienniczku ucznia. Dziecko zrozumiałoby, że przeszkadzanie podczas lekcji nie jest odpowiednim zachowaniem i prawdopodobnie w przyszłości zachowywałoby się poprawnie. Stosowanie takich kar, jest w dzisiejszej szkole prawie codziennością. W przypadku gdy dziecko chciałoby się uczyć czytania, postawienie go przez nauczycielkę do kąta byłoby karą. Gdyż dziecko prawdopodobnie wyeliminowałoby swoje złe zachowanie. Od rozeznania nauczyciela zależy czy negatywne zachowanie wzmocni, czy osłabi. Kara więc, w przeciwieństwie do wzmocnień prowadzić ma do eliminowania złego zachowania.
Na szczęście zdecydowanie częściej widzimy stosowanie wzmocnień pozytywnych, czyli nagród. Należy cieszyć się, z tak wyglądającej sytuacji, ponieważ są one skuteczniejszym wzmocnieniem do wywołania oczekiwanych zachowań i wychowania najmłodszych. Sztuka tych oddziaływań polega jednak na tym, iż należy w odpowiedni sposób je dobrać. Jako przykład opiszę sytuację z lekcji matematyki. Nauczycielka zadała pytanie. Zuzia podniosła rękę i udzieliła poprawnej odpowiedzi. Nauczycielka pochwaliła ją przy całej klasie. Jest to jeden z lepszych sposobów nagradzania uczniów. Zuzia zapamięta uczucie szczęścia i satysfakcji z własnych wysiłków, w momencie, w którym była chwalona, przez co na lekcji będzie wykazywać jeszcze większą aktywność. Nauczyciel odpowiednią postawą wzmocnił jej pozytywne zachowanie. Należy pamiętać, że dziecko musi wiedzieć, za co jest nagradzane, dlatego różne pochwały, dobre stopnie, naklejki itp. muszą być dawane dziecku w momencie, kiedy poprawnie wykona to, czego od niego oczekiwaliśmy.
Ostatnią kwestią, którą chciałabym poruszyć jest fakt, iż nawet najlepsze metody sterowania działalnością człowieka będą bezowocne, jeżeli człowiek nie nauczy się określonych zachowań, dlatego należy uwzględnić metody konstruowania reakcji człowieka, czyli aby uczeń zachowywał się według określonych zasad, na początku nauki nauczyciel nagradza zachowania będące znacznie odległe od pożądanych, stanowiące jednak pewien krok na przód. Szkolnym przykładem takiego postępowania jest nic innego, jak pomoc dziecku w zdobywaniu nowych umiejętności, a także nagradzanie go za starania, a nie efekty pracy. Kiedy uczeń zgłosi się, ale udzieli złej odpowiedzi, nauczyciel dziękuje za odpowiedź i chwali aktywność dziecka, jednocześnie szuka z nim poprawnej odpowiedzi.
Podsumowując, chcę podkreślić, że mimo, iż szkoła funkcjonuje w teorii behawioralnej, nie oznacza to, że inne teorie w niej nie występują. Nikt też nie uczy, jak postępować według tej teorii, więc rodzi się ona w nas w dość naturalny sposób. Wiemy co przynosi pozytywne, a co negatywne skutki i dlatego, tą wiedzę wykorzystujemy.