Ekologia już w przedszkolu - podstawy prawne i pojęcia

Wiek XX pozostawił w spuściźnie nie tylko wspaniałe wynalazki techniki, ale również zniszczone środowisko życia człowieka . Zmiany, powodowane działalnością człowieka, w zastraszającym tempie pogarszają stan naszego środowiska. Częstym widokiem stają się „ góry” śmieci, zaczyna brakować czystych wód, powietrza, wymierają gatunki zwierząt, wycina się bezmyślnie lasy. Coraz bardziej zagrożone jest zdrowie i życie ludzkie. Współczesna cywilizacja, ze względu na niezwykłe tempo przemian w niej zachodzących, działa ujemnie i niszcząco na naturalne środowisko. Kryzys ekologiczny się pogłębia. Nikt dzisiaj nie stwierdzi, że edukacja ekologiczna jest niesensowna. To jak będzie wyglądała nasza Ziemia w przyszłości, zależy wyłącznie od nas i od tego, jakie idee przekażemy naszym dzieciom. Obowiązkiem nas dorosłych a szczególnie nauczycieli jest więc edukacja ekologiczna dzieci, by ich intuicyjne, pozytywne nastawienie do przyrody stawało się zachowaniem celowym, by ukształtował się w nich inny styl życia, nowy sposób współdziałania w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym, kulturowym. W wychowaniu ekologicznym nie wolno pominąć walorów estetycznych, etycznych i emocjonalnych. Wtedy dopiero dzieci będą czuły i wiedziały, że są częścią świata przyrody. Dla dzieci w wieku przedszkolnym przyroda ze względu na swoje bogactwo i różnorodność jest niezmiernie interesującym obiektem do poznania. Dziecko w wieku przedszkolnym przejawia wielkie zainteresowanie otaczającym je światem, a jego wrażliwość umożliwia kształtowanie właściwych postaw i umiejętności.
Bezpośredni i jak najczęstszy kontakt dziecka z przyrodą, stanowi dla niego ogromny potencjał poznawczy, rozbudza ciekawość, wyzwala radość, rodzi emocjonalną wieź z naturą, wzrusza go i zadziwia, zaspakaja intelektualnie. Kontakt z przyrodą umożliwia wielozmysłowe poznanie świata, stanowi źródło inspiracji, inwencji twórczej, fascynacji i refleksji. Dziecko obcując z przyrodą ma okazję nabywać wiedzę, sprawdzać ją eksperymentować i doświadczać. Ponadto przyroda rozbudza i rozwija w dziecku to co najlepsze : dobroć, czułość, wrażliwość na krzywdę innych, współczucie i empatię. Jak ważna jest edukacja ekologiczna i przyroda, jaki jest jej wpływ na rozwój dziecka potwierdzają to słowa przeczytanego przeze mnie cytatu: „ Prawda to oczywista, że rozwój dziecka w kontakcie z przyrodą przynosi wartości nie dające się wytworzyć w żaden inny sposób”.(http://bbogucka. republika. pl/cytaty. html)


1.Podstawy prawne polityki ekologicznej państwa.

W dokumencie Polityka ekologiczna państwa określono wyraźnie kierunek rozwoju Polski: jest nim trwały i zrównoważony rozwój. Trwały i zrównoważony rozwój zakłada, że ochrona środowiska, wzrost ekonomiczny i rozwój człowieka są od siebie zależne i kształtują się wzajemnie. Jest to taki rozwój, który umożliwia zaspokojenie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń, bez naruszania prawa harmonii przyrody. W polityce ekologicznej państwa edukacja ekologiczna społeczeństwa uznawana jest za jeden z ważniejszych instrumentów realizacji strategii ekorozwoju społecznego i gospodarczego. Poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa jest bowiem warunkiem akceptacji tej polityki. Trudno sobie wyobrazić aktywne uczestnictwo społeczeństwa nawet w najlepiej przygotowanych programach, jeżeli nie zostały one poparte wcześniejszą edukacją. Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Edukacja ekologiczna znalazła stosowną rangę w Konstytucji RP. Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 roku jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej wynika, że postanowienia konstytucji mają pierwszeństwo przed postanowieniami niższych aktów normatywnych w procesie stosowania prawa. Poniżej wymieniam wykaz konstytucyjnych regulacji z zakresu ochrony środowiska.
Art. 5 Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Art. 74 ust.1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
W roku 1992 w Rio de Janeiro odbyła się Konferencja Narodów Zjednoczonych „ Środowisko i Rozwój, w której udział wzięło 50 tysięcy uczestników, stanowili oni 175 delegacji państw różnych krajów. Na Konferencji z Rio w sprawie środowiska i rozwoju , która zawiera 27 zasad. W pierwszej zasadzie mówi się „ Że istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą”. Dwudziesta pierwsza zasada mówi , że „ Twórczość, ideały i odwaga młodych świata powinna zostać zmobilizowana w celu rozwijania światowego partnerstwa, które pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i zapewnić lepszą przyszłość dla wszystkich”.
W dwudziestej piątej podkreśla się, że „ Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne”. Przytoczone zasady zapewne będą rzutować na prawa ludzi do zdrowego środowiska i oparcia gospodarki na ekorozwoju. W Konwencji zobowiązuje się kraje do opracowania narodowych strategii, planów, programów dotyczących ochrony środowiska i zrównoważonego wykorzystania bioróżnorodności. Zgodnie z przepisami Konwencji, przedmiotem ochrony powinno być całe bogactwo przyrody jakie występuje na Ziemi. Ważnym dokumentem z obrad jest Agenda 21 poświęcona ogólnoświatowemu consensusowi i politycznemu zaangażowaniu na najwyższym szczeblu współpracy nad problemami rozwoju i środowiska. W dokumencie tym dwa rozdziały poświęcono dzieciom i młodzieży. Podkreśla się, że młodzież stanowi 30% światowej populacji ludzkości. Dalej proponuje się ukierunkowanie szkolnictwa na utrzymanie dynamiki rozwoju, , prowadzącego do kształtowania świadomości społecznej, dzięki której jednostki i społeczeństwa mogą osiągnąć pełnię swoich możliwości. Edukacja podstawowa powinna stanowić podstawę w dziedzinie ochrony środowiska i ekorozwoju. Tak więc jednym z najważniejszych zadań, jakie obecnie stoją zarówno przed organami wszystkich szczebli , jak i przed ruchami społecznymi, jest stworzenie systemu powszechnej edukacji ekologicznej, poczynając od przedszkola aż po studia wyższe ( edukacja formalna ) oraz uwzględnienie wszystkich możliwych form edukacji nieformalnej.

1.Pojęcie ekologii

Zanim spróbujemy wychowywać i nauczyć żyć młodego człowieka w zgodzie z Naturą, zgodnie z wymogami właściwie pojętej ekologii, musimy spróbować zgłębić sens i znaczenie słowa ekologia. Ekologia jest to termin, który nie bez powodu pojawił się w naszym codziennym słowniku. Jest odzewem na brak nawyków i naturalnych odruchów chroniących zdrowe , naturalne środowisko.
Termin „ ekologia pochodzi od greckiego słowa oikos – co oznacza dom ( miejsce życia), oikos logos – dosłownym tłumaczeniu – nauka o domu, czuli środowisku życia. Ekologia zajmuje się badaniem stosunków zachodzących między żywymi organizmami oraz ich relacją ze środowiskiem, w którym żyją. Na środowisko danego organizmu składa się wszystko, co wywiera nań jakiś wpływ – bez względu na to, czy są to istoty żywe czy obiekty nieożywione”.
( Jan Frątczak, 1995 s.9).

Ekologia to termin zaproponowany przez niemieckiego biologa Ernsta Heackela w 1869 roku wywodzący się z greckich dwóch słów : ekios ( środowisko, otoczenie, domostwo) i logos ( doktryna, nauka ), czyli nauka o zwierzętach organizujących swoje domostwa i siedliska. Niemal przez sto lat był znany tylko w kręgach specjalistów . Dopiero od 1969 roku za przyczyną wygłoszonego raportu przez Sekretarza Generalnego ONZ U. Thanta, dotyczącego niekontrolowanego rozwoju ludzkości i groźby totalnej katastrofy ekologicznej, ekologia zyskała ogromną popularność, poszerzając swój przedmiot i zakres badań oraz działalności praktycznej. Czyli, „ekologia jest to nauka badająca zależności między organizmami lub ich zespołami oraz między nimi a środowiskiem ich życia ( pojęcie często dziś utożsamiane z ochroną i propagandą ochrony środowiska)”. ( Rajkiewicz, Supińska, Księżopolski 1998 s. 212 ). Oznacza to, że ekologia, która do niedawna była nauką teoretyczną, staje się nauką stosowaną, coraz silniej zespoloną z życiem, ukazując człowiekowi drogi postępowania pozwalające mu żyć w harmonii ze środowiskiem. Efektem badań ekologii prowadzonych od wielu lat jest obraz świata niezwykle skomplikowany, w którym wszystkie jego elementy, czyli rośliny, zwierzęta, gleba, powietrze , woda są ściśle powiązane ze sobą na liczne sposoby. System tych powiązań, jest niezwykle złożony i nie jesteśmy go w stanie zrozumieć. Zależności jakie istnieją w przyrodzie przypomina pajęczą sieć a człowiek to mały element tej sieci, który jest współzależny od pozostałych elementów. Dlatego, też ekologia doprowadza nas do nowego pojmowania świata, jako systemu holistycznego, całościowego, w jego skomplikowanej współzależności. „Najogólniej przez pojęcie ekologii należy rozumieć cały kompleks dyscyplin naukowych, badających życie na ponadjednostkowym poziomie organizacji”. ( Dymara, Michałowski, Woltman – Mazurkiewicz 1998 s.104). Ekologia daje nam nową wizję świata, w którym wszystkie jego twory są ważne. Gdy chcemy chronić nasz świat, musimy chronić życie we wszelkiej postaci bo: „ Ekologia oznacza ciebie i świat, w którym żyjesz – powietrze, którym oddychasz, żywność, którą spożywasz, twe środowisko ludzkie, twój styl życia”. ( Frątczak 1995 s.10 ).
Ekologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się badaniem i oceną środowiska ze względu na wpływ jaki wywiera na zdrowie człowieka. Gdy mówimy o otoczeniu człowieka, mamy w domyśle jego środowisko wewnętrzne, bo człowiek jest cząstką przyrody a środowisko przyrodnicze obejmuje człowieka i jego otoczenie. Ekologia przenika dziś każdą dziedzinę życia. Prawdziwa ochrona środowiska , to nie tylko działania zmierzające do zupełnego zaprzestania człowieka w przyrodę i zachowania jej w absolutnie nienaruszonym stanie, ale wypracowanie nowego stylu człowieka.

1.Edukacja ekologiczna

Edukacja to „ ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjające takiemu ich rozwojowi i wykorzystaniu pożądanych możliwość, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej oraz aby stały się zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości, do rozwijania własnego ja poprzez podejmowanie działań ponadosobistych, poprzez utrzymanie ciągłości własnego ja w toku spełniania zadań dalekich. Edukacja to prowadzenie drugiego człowieka i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości”. ( Frątczak, 1995 s.143 )
Termin i definicja „ edukacji ekologicznej” budzi wiele kontrowersji, ponieważ niektórzy są zwolennikami edukacji ekologicznej, inni natomiast edukacji środowiskowej. Są również osoby posługujące się terminem edukacja przyrodnicza , który jest niefortunny, ponieważ nie uwzględnia działalności człowieka. Wg. A. Mierzwińskiego, edukacja ekologiczna to „ koncepcja kształcenia i wychowania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „ myśleć globalnie – działać lokalnie”. ( Grodzińska – Jurczak, Jamka, 2000 s. 7). Chodzi o to aby szukać współzależności pomiędzy zjawiskami lokalnymi i globalnymi, uwzględniając przy tym aspekty polityczne , ekonomiczne i moralne.
Edukacja ekologiczna ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym , rozbudza wrażliwość ludzi na problemy środowiskowe, zachęca do samodzielnego znajdowania przyczyn i przewidywania skutków różnych zjawisk, naturalnych zachodzących w przyrodzie , czy wymuszonych przez działalność człowieka. Edukacja ekologiczna ma wymiar środowiskowy, który zawiera trzy elementy , czyli edukacje w środowisku jako źródła wiedzy, wszechstronnego rozwoju umiejętności, edukację o środowisku, ukazującą powiązania i zależności między środowiskiem a człowiekiem, oraz edukację dla środowiska polegającą na wyrabianiu odpowiedzialności ludzi za swoje postępowanie w stosunku do środowiska przyrodniczego. Łączenie tych trzech elementów w praktyce , czyli umiejętności, zrozumienia i wartości , to ostateczny cel edukacji na rzecz środowiska.
Edukacja ekologiczna to stwarzanie takich warunków, taka pomoc w rozwoju, budzenie podziwu, zachwytu, szacunku dla natury i wszystkiego co żyje, to przekazywanie takich wartości, młodemu człowiekowi poddawanemu tej edukacji, aby w przyszłości umiał uszanować prawa natury, mógł rozsądnie korzystać z jej dóbr, pozostać w równowadze z biocenozami otaczającej go przyrody, oraz mógł przetrwać i uchronić cywilizację.
„Edukacja ekologiczna to proces całościowy i długotrwały, angażujący wszystkie wymiary człowieka: fizyczny, biologiczny, uczuciowy, duchowy, motoryczny, twórczy itd. Jego efektem powinno być wszechstronne poznanie własnego środowiska, umiejętność właściwego zeń korzystania oraz prawidłowego oceniania konsekwencji własnego zachowania”. ( Chauvel 2000 s. 8 ).W edukacji ekologicznej chodzi oto, by tak wpływać na ludzkie zachowanie, przyzwyczajenia i poglądy, żeby zechcieli włączyć się w działania na rzecz ochrony środowiska i rozwiązywania jego problemów.
Edukacja ekologiczna odgrywa bardzo ważna rolę we współczesnym świecie. Wybierając dzisiaj określony styl życia, w sposób bardzo konkretny wpływamy na otoczenia, w którym żyjemy – bardzo często nie zdając sobie z tego sprawy.

1.Świadomość ekologiczna.

Świadomość ekologiczna jest pojęciem złożonym i trudnym do zdefiniowania.
Pojęcie „ świadomość ekologiczna” w szerokim rozumieniu, jest to kształtująca się forma świadomości społecznej, manifestującą się w myśleniu, przeżyciach poszczególnych ludzi oraz w funkcjonujących standardach przeżywania, wartościowania i pojmowania dotyczących biosfery. Świadomość ekologiczna wymaga przełamania dotychczasowego schematu myślenia, zmiany kryteriów wartości co stanowi istotną zmianę stosunku człowieka do przyrody i otaczającego go środowiska, to taka świadomość, która ukazuje kim jesteśmy na zewnątrz dla innych , ale również to wszystko, co nas tworzy od środka. Świadomość ekologiczna, polega na wyrobieniu w sobie pewnej wrażliwości, dzięki której każdy człowiek będzie mógł dokonywać codziennie odpowiednich wyborów a jego zachowania działające na zasadzie odruchu będą przeciwdziałać nieświadomej dewastacji przyrody. Tadeusz Burger twierdzi: „ Że jest to zespół informacji i przekonań na temat środowiska naturalnego oraz postrzegania związków między stanem i charakterem środowiska naturalnego a warunkami i jakością życia człowieka”. ( Howaniec 2003 s. 1 ). Natomiast D. Kiełczewski uważa, że: „ Świadomość ekologiczna to stosunek człowieka do środowiska przyrodniczego, zespół posiadanych informacji i przekonań na jego temat, system wartości, jakim wobec niego kieruje się on w swoim postępowaniu”.( Parczewska 2007 s. 8) W ujęciu strukturalnym świadomość ekologiczna składa się z trzech zasadniczych elementów w postaci systemu wiedzy, wartości i reguł działania. Sferę poznawczą świadomości ekologicznej stanowi wiedza o procesach zachodzących w środowisku przyrodniczym, o istniejących zagrożeniach, o działalności człowieka i jego negatywnych skutkach. System wartości urzeczywistnia się w kontakcie z naturą, do których należą : życie , zdrowie odpowiedzialność, praca, piękno, harmonia itp. Trzecim, obok systemu wiedzy i systemu wartości, elementem świadomości ekologicznej są reguły działań. Tworzą one katalog zasad i powinności, którymi kierujemy się w swoich kontaktach ze środowiskiem. Kształtowanie humanistycznych postaw w stosunku do otaczającego świata przyrody, jest warunkiem osiągnięcia świadomości ekologicznej u człowieka. H. Skolimowski uważa, że świadomość ekologiczna to postrzeganie świata jako całości, przejawiającej cechy żywego organizmu tzw. świadomość holistyczna , w której widać związki czyli świadomość jakościowa. Duchowa świadomość wobec świata istnieje i funkcjonuje nie tylko w umyśle człowieka i jego psychice, pozwala mu na zgodne współżycie z otaczającym go światem przyrody a odnoszenie się z czcią i szacunkiem dla wszystkiego co żyje, to świadomość rewerencyjna. Ukierunkowanie procesów w przyrodzie służące zwróceniu ku bogactwu i rosnącej różnorodności - świadomość ewolucyjna. Świadomość uczestnicząca polega na obserwowaniu świata przez człowieka, ale również na uczestniczeniu w życiu kosmosu jako jego duchowego składnika. Jan Frątczak twierdzi, że „ Na świadomość ekologiczną składają się: postawy wiedzy o środowisku, zdolność dostrzegania specyfiki i złożoności zjawisk przyrodniczych (...), zdolności otwartego myślenia...” ( Frątczak 1995 s. 2). podnoszenie świadomości ekologicznej jest sprawą wymagającą wielokierunkowych i spójnych działań całego społeczeństwa. Świadomość ekologiczną należy w dzisiejszych czasach traktować jako ważny element wykształcenia oraz jako narzędzie wdrażania ekorozwoju.

1. Ekorozwój

Termin ekorozwój został wprowadzony w czasie konferencji ONZ w Sztokholmie w 1972 roku. Podstawowe założenia przyjęte na tej konferencji mówią, że: „ Człowiek ma podstawowe prawo do wolności , równości, odpowiednich warunków życia w środowisku. Dobra jakość tego środowiska pozwala na życie w godności i dobrobycie. Stąd też człowiek ponosi wielką odpowiedzialność za ochronę i polepszenie środowiska tak dla obecnych , jak i przyszłych pokoleń”. ( Kozłowski, 2000 s. 105) Natomiast pojęcie ekorozwoju sformułowane w 1975 roku na II Sesji Zarządzającej Programem Środowiska ONZ, przyjęło, że społeczeństwo, które realizuje ideę ekorozwoju stawia nadrzędność wymogów ekologicznych. W społeczeństwie takim dąży się do utrzymania równowagi i symbiozy z przyrodą, respektuje się oszczędną produkcję, konsumpcję oraz wykorzystanie odpadów, mając na uwadze myślenie o przyszłości i konsekwencjach podejmowanych działań, czyli potrzeby i zdrowie przyszłych pokoleń. W Polsce dużo uwagi problematyce ekorozwoju, poświęcił Polski Klub Ekologiczny a jego wiceprezes powołał w Warszawie Instytut na Rzecz Ekorozwoju. W 1986 B. Zaufal wyróżnił cztery podstawowe etapy ekorozwoju:
- programowanie celów, które powinny dotyczyć rozwoju człowieka, , jego odczuć i pragnień ze względu na ich wymiar humanistyczny i etyczny.
- badanie środowiska przyrodniczego, ma za zdanie określanie praw rządzących przyrodą i zachowaniem jej homeostazy oraz gospodarowanie zasobami przyrody tak, aby przyczynić się do ich rozwoju a nie do ich degradacji.
- prognozowanie zmian w środowisku, czyli ocena oddziaływań na środowisko ( OOS) powinna być obowiązkowo przeprowadzona dla wszystkich zamierzeń inwestycyjnych, modernizacyjnych w dziedzinie przemysłu, gospodarki rolnej i urbanizacji.
- działania realizacyjne zgodnie z ideą ekorozwoju powinny zastąpić dotychczasowe podejście konsumpcyjne.( Kozłowski 2000 s. 107)
Według Kozłowskiego główne cele ekorozwoju to:
- bezpieczne dla zdrowia ludzkiego środowisko,
- równowaga ekologiczna w podstawowych ekosystemach,
- niezbędne warunki odnowy sił człowieka,
- możliwość dalszego rozwoju gospodarczego.( Kozłowski 2000 s. 112)
Założeniem ekorozwoju jest to, że gospodarkę kraju należy prowadzić z zastosowaniem praw ekologii, poszanowania naturalnych uwarunkowań przyrodniczych. Ekorozwój polega na optymalnym wykorzystaniu zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, zgodnie z zasadami jego naturalnego funkcjonowania. Ekorozwój nie pozwala na to, by rozwój gospodarczy naruszał w sposób szkodliwy dla człowieka jego środowisko przyrodnicze, a jego celem jest lepsze zaspokojenie potrzeb fizycznych i psychicznych człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska przyrodniczego. Istotą ekorozwoju jest zmiana mentalności oraz hierarchii celów każdego człowieka, jego myślenia , zamiast mieć do być, co oznacza, że szczęścia nie można osiągnąć poprzez nagromadzenie dóbr materialnych, ale należy zastąpić je chociaż w części wartościami, duchowymi, estetycznymi, etycznymi i emocjonalnymi. W Polsce ekorozwój jest traktowany jako podstawa polityki ekologicznej państwa, zorientowanej na rozwój zrównoważony, gdzie ochrona środowiska , wzrost ekonomiczny i rozwój człowieka, społeczny i indywidualny są zależne od siebie i kształtują się wzajemnie. Dlatego też, potrzebna jest taka edukacja, która zapewniłaby wprowadzenie w życie tej potrójnej harmonii.

1.Edukacja do zrównoważonego rozwoju człowieka i środowiska.

Koncepcja zrównoważonego rozwoju narodziła się w latach siedemdziesiątych , a sprecyzowana została w 1987 roku w Raporcie Gro Harlem Brundtland dyrektor Światowej Organizacji Zdrowia jako: „ Rozwój gwarantujący współistnienie człowieka i przyrody w określonym stanie równowagi”. ( J. Leśniewska J. Czartoszewski 2002 s. 55 – 56 ).
Warunkiem wprowadzenia w życie zasad zrównoważonego rozwoju dotyczących ochrony środowiska , zachowania go w niezmienionym stanie dla następnych pokoleń, jest edukacja, każdej jednostki od dziecka w celu ich zrozumienia, rozwoju nowych zachowań, wartości, której efekt będzie widoczny w każdym ludzkim działaniu. Zrównoważony rozwój znaczy to samo co harmonijny, naturalny proces wzrostu, który odnosi się do wszystkich sfer funkcjonowania człowieka: fizycznego emocjonalnego, intelektualnego, etycznego oraz zmysłów. Konsekwencją takiego rozwoju jest zdrowa osobowość dziecka, dorosłego, rodziny i społeczeństwa. Nie możemy mówić o zrównoważonym rozwoju nie mając na uwadze zrównoważonego rozwoju jednostki, ponieważ w centrum jego zainteresowania jest człowiek, jego harmonijny rozwój i w efekcie aktywność dla wspierania zdrowego środowiska. Zrównoważony rozwój polega, także na świadomym wspieraniu rozwoju całego organizmu, zaspokojeniu potrzeb dziecka fizycznych i psychicznych w tym również duchowych, ponieważ, tylko edukacja dla przyszłości ma sens i może dać pozytywne efekty, edukacja, która wspiera całego człowieka, jego umysł , serce, emocje, zmienia zachowania i pomaga budować nową wizję świata. Taką możliwość daje edukacja oparta na psychosyntezie, psychologii całego człowieka, która uwzględnia jego aspekt duchowy. „Poprzez edukację społeczną obejmującą wszystkich, zasady zrównoważonego rozwoju mogą przekładać się na aktywność w danym środowisku: od kształtowania zdrowego stylu życia w klasie, zdrowego zachowania, nawyków, postaw sprzyjających ochronie zdrowia i życia we wszystkich jego przejawach, poprzez przygotowanie do partnerstwa i współdziałania w szkole, po oddziaływania rodzinne, zawodowe, na społeczności lokalnej liderach ochrony środowiska kończąc”. ( Białek, 2006 s. 29). Zrównoważonemu rozwojowi Ziemi, potrzebny jest harmonijnie rozwinięty człowiek, zdrowe rodziny, przedszkola, szkoły, zakłady pracy, zrównoważony przemysł, administracja i polityka.

1. Wychowanie proekologiczne.

O złożoności procesu wychowania można się przekonać, sięgając do niektórych teorii psychologicznych, wyjaśniających mechanizm zachowań ludzkich. Większość tych teorii łączy przekonanie, iż zachowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zewnętrznych , w tym oddziaływań pedagogicznych, jak i uwarunkowań wewnętrznych – osobistych doświadczeń i przeżyć człowieka. Ponieważ stosunek człowieka do środowiska kształtują: emocje, religia, tradycja, rodzina i wychowanie należy wprowadzić elementy ekologii już w przedszkolu. Ekologia przenika dziś niemal każdą dziedzinę życia a wychowanie proekologiczne oparte na wartościach może stać się kluczem do przetrwania, rozwoju zrównoważonego na naszej planecie i wypracowania nowego stylu życia. Już od przedszkola należy wychowywać dzieci w umiłowaniu do przyrody i życia w duchu szacunku i jej ochrony. Właśnie w tym wieku, u dziecka kształtują się zalążki właściwych postaw i przekonań. Zadaniem edukacji ekologicznej jest kształtowanie postawy proekologicznej i przekonania, że człowiek nie tylko niszczy przyrodę, ale może ją uratować. Wychowanie proekologiczne, prowadzi do zrozumienia przez dzieci wzajemnych powiązań występujących w środowisku życia człowieka. Aldoux Huxley powiedział „ Sprawcie, aby od samego początku było jasne, że całe życie jest zależnością. Pokażcie im, że zależności są w lasach, na polach, w stawach, strumieniach, w wiosce i w kraju wokół nich”.( Skubała, 1995 s.459). Wychowanie proekologiczne w przedszkolu powinno przebiegać zgodnie z zasadą: poznać – zrozumieć – pokochać – chronić. Bardzo ważne jest, aby dziecko poznawało problemy ekologiczne w powiązaniu z najbliższym środowiskiem życia domem, przedszkolem, osiedlem, miastem. Niezmiernie ważną sprawą w wychowaniu proekologicznym jest bezpośredni i jak najczęstszy kontakt dziecka z przyrodą, która pozwala na wielozmysłowe poznanie świata, rozbudza ciekawość, wyzwala radość , daje dziecku poczucie dobrego samopoczucia i rodzi emocjonalną więź ze wszystkim co go otacza, z naturą. „ Dzieci mogą być pełnowartościowymi partnerami dorosłych w walce o ochronę środowiska. Należy dać im tylko szansę, a wyrośnie z nich pokolenie, które umiejętnie będzie korzystało z darów Ziemi i rozwijającej się cywilizacji. Dzieci nie mają jeszcze wykształconych stereotypów, dlatego stosując odpowiednie formy i metody pracy, można skutecznie i efektywnie kształtować ich postawę, zgodną z etyką ekologiczną”. ( Dziakowicz 2007)

1. Etyka ekologiczna.

Z połączenia tych dwóch dziedzin etyki i ekologii powstała etyka ekologiczna. Etyka to nauka o moralności, to ogół zasad i norm postępowania przyjętych w danej epoce i w danym środowisku .Ekologia jest terminem, który nie bez powodu pojawił się w naszym codziennym słowniku jest odzewem na brak nawyków, naturalnych odruchów chroniących zdrowie i naturalne środowisko. Jest też apelem skierowanym przeciwko bezmyślnym zachowaniom i działaniom, które spowodowały degradację środowiska. Przedmiotowe traktowanie przyrody, konsumpcyjny styl życia człowieka, nastawiony na posiadanie oraz komfort życia powodowany rozwojem techniki, nauki wpływa na odgradzanie się człowieka od naturalnego środowiska. Dlatego Al Gore w swojej książce napisał: „ Im głębiej sięgam w poszukiwaniu przyczyn ogólnoziemskiego kryzysu ekologicznego, tym mocniej się przekonuję, że jest ona przejawem kryzysu wewnętrznego, który z braku lepszego słowa nazwę duchowym”. ( Gorczyca 1999 ) Inaczej mówiąc , kryzysem wartości moralnych opartych, co potwierdził Jan Paweł II w Encyklice „ Sollicitudo rei socialis”: „ W odniesieniu do widzialnej natury jesteśmy poddani prawom nie tylko biologicznym, ale także moralnym, których nie można bezkarnie przekraczać”. ( Kozłowski 2000 s. 49) Dlatego potrzebujemy etyki ekologicznej opartej na wartościach etycznych, ponieważ istota ludzka nie może istnieć bez głębszych wartości. Naczelnymi wartościami etyki ekologicznej są: szacunek dla życia, odpowiedzialność, współczucie, umiar , powściągliwość. Fundamentalną , najważniejszą wartością myślenia ekologicznego jest poszanowanie życia, każdej jego formy, ponieważ niszczenie życia w jakiejkolwiek postaci narusza całość i jest złem. Musimy nauczyć dzieci podejścia do każdej z form życia z zachwytem i z czcią. Kolejną ważną wartością jest odpowiedzialność, która powinna obejmować nas samych, naszych najbliższych, innych ludzi , rośliny , zwierzęta, środowisko, całą Ziemię. W odpowiedzialności powinniśmy ująć przyszłe pokolenia, aby zostawić im Ziemię co najmniej w takim stanie jaką otrzymaliśmy. W przestrzeni etycznej między czcią a odpowiedzialnością jest współczucie, czyli skłonność do odczuwania tak jak inni. Dzieci bardzo szybko rozwijają swoją empatię, współodczuwanie, współczucie jeśli stawia się ich po drugiej stronie w roli zwierząt, drzew, ptaków, kwiatów. Powściągliwość to wartość , która pozwala nam na czerpanie z naszej planety tylko tyle, ile nam jest potrzebne do zaspokojenia potrzeb życiowych. Powściągliwość to godne życie bez marnotrawstwa z odpowiedzialnością ,że jeżeli ja wezmę coś więcej od przyrody, to na tym ucierpi ktoś inny. Powściągliwość – umiar, to świadomość, że aby żyć w symbiozie z otaczającym światem przyrody nie możemy żyć kosztem innych.
Od najmłodszych lat powinniśmy u dzieci kształtować stosunek emocjonalny do przyrody, uczyć ich szacunku do wszystkiego co żyje, rozwijać poczucie odpowiedzialności za swoje postępowanie w stosunku do świata przyrody. Należy im również uświadamiać, że są częścią przyrody i niszcząc ją, niszczą samych siebie. Wpajać im, że dziecko – człowiek jest odpowiedzialny za utrzymanie piękna krajobrazów , czystych wód i lasów, zieleni wokół domu, przedszkola , osiedla, miasta, za mądre gospodarowanie w środowisku. Zdolność do odczuwania piękna otaczającej przyrody, świadczy o bogactwie duchowym człowieka.
Dla wychowania i ukształtowania człowieka ekologicznego „ Potrzebna jest więc edukacja ekologiczna powszechna, ta na najniższym poziomie, począwszy od przedszkola. Im wcześniej ta edukacja rozpocznie się, tym bardziej w przyszłości możemy liczyć na jej wymierne efekty.(...) Tylko społeczeństwo ekologiczne świadome może być gwarantem bezpieczeństwa przyrody i podjąć działania na rzecz ochrony i kształtowania środowiska. Jest to wielkie zadanie, przed którym stoi nasza edukacja. W obliczu kryzysu ekologicznego kształtowanie świadomości ekologicznej powinno być priorytetem”. ( Frątczak J. s. 155)
Dlatego też „ Niewątpliwie kształtowanie świadomości ekologicznej i czynnej postawy opiekuńczej wobec przyrody może i powinno odbywać się już w najwcześniejszych latach dziecka. Drobne, zdawałoby się nic nie znaczące doświadczenia, jakie są udziałem dzieci, postawy, z jakimi się spotykają, wiadomości, jakie gromadzą, wszystko to, z czym spotyka się dziecko i co przeżywa, kształtuje jego stosunek do przyrody. Pod kierunkiem rodziców, nauczycieli i innych starszych osób, a także pod wpływem rówieśników, jego zainteresowania, wiadomości i postawy powinny uwzględniać potrzeby czasu i warunki, w których żyje i które będą jego przyszłością.” ( H. Kruk 1991 s. 246 )

Literatura:
1.Białek E. ( 2006) Edukacja do zrównoważonego rozwoju człowieka i środowiska – podejście psychosyntezy, Zielone brygady – pismo ekologów,
2.Chauvel Denise i Pascal (2000) - Środowisko w wychowaniu przedszkolnym. Odkrywanie, rozumienie, twórczość artystyczna Wydawnictwo Cyklady Warszawa
3.Dymara B. Michałowski S. Wollman – Mazurkiewicz L. (1998) - Dziecko w świecie przyrody – książka do wychowania proekologicznego Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków
4.Dziakowicz J.( 2007) Ekologia w przedszkolu
http://www.przedszkole4.stalowawola.pl/index.php?go=dlanauczycieli&id=183
5.Frątczak J. (1995) - Świadomość ekologiczna dzieci , młodzieży i dorosłych w aspekcie edukacji szkolnej i nieszkolnej, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy
6.Gorczyca. B. (1997) Duchowy aspekt ekologii http://zb.eco.pl/zb/134refleksj.htm
7. Howaniec M.(2003) O potrzebie wprowadzenia przedmiotu „ ochrona środowiska”
Aura nr. 6 Dodatek ekologiczny dla szkół nr. 105
8.Kozłowski S.( 2000) Ekorozwój Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa
9.Kruk H. (1991) Z ludźmi i przyrodą WSiP Warszawa
10.Leśniewska J. Czartoszewski J.( 2002) Edukacja w naturze – czyli jak pokochać, poznać, zrozumieć i chronić przyrodę Wydawnictwo Księży Werblistów Verbinum Warszawa
11.Łada- Grodzicka A. (2000) ABC... Program wychowania przedszkolnego XXI wieku WSiP Warszawa
12.Parczewska T.(2007) Ekologia w procesie wychowawczym (w) Wychowanie w Przedszkolu nr 4
13.Parczewska T ( 2005) O ochronie środowiska ( w ) Wychowanie w Przedszkolu nr 2
14.Rajkiewicz A. Supińska J. Księżpolski M. (1998) Polityka społeczna. Materiały do
studiowania, Wydawnictwo Śląsk Katowice
15.Skubała P.(1995) Wychowanie ekologiczne w przedszkolu. (w)Wychowanie w Przedszkolu nr 2
16. ( http://bbogucka.republika.pl/cytaty.html)