Wychowanie a wartości. Wartości a wychowanie

Opracowanie na podstawie pracy magisterskiej.

Rozumienie pojęcia wartości jest różne, w różnych dyscyplinach nauki: pedagogice, psychologii, filozofii i socjologii. Dzieje się tak głównie dlatego, że wartości, a z nimi wszelkiego rodzaju ich oceny, nie można podporządkować jakimkolwiek prawidłowościom. Próby usystematyzowania wartości, zbudowania hierarchii poddawane są ostrej krytyce. Wartości odgrywają w naszym życiu ogromną rolę, determinując całe nasze postępowanie i wyrokując o sensie naszego życia. Tym samym czynią je barwnym i atrakcyjnym lub mrocznym i nieszczęśliwym. Pedagodzy twierdzą, że wychowywać do wartości, to szukać odpowiedzi na to, jak żyć godnie i dokąd zmierzać w życiu, co jest w nim najważniejsze, a co drugorzędne. Psychologia mówi o postawach, a filozofia pokazuje różne możliwości i postawy. Funkcje wartości w życiu społecznym biorą pod uwagę socjologowie. Zależnie od tego kto podejmie się wychowania, będzie rozpatrywał je w swoich kategoriach. Nauka, która zbiera wszystkie dane dotyczące zagadnienia wartości w ogóle – aksjologia, bo o niej mowa – bada naturę wartości, ich kryteria oraz zmienność i hierarchię. Seweryn Dziamski, w Aksjologii, estetyce i etyce, przytacza kilka określeń dla tej dyscypliny naukowej:,,....Jest po prostu nauką o wartościach (...), ogólna teoria wartości (...), zbiór twierdzeń opisujących wartość (...). System twierdzeń pojętych jako zbiór indywidualnych lub grupowych przekonań moralnych". Współcześnie utożsamia się aksjologię z ,,....teorią naukowego wyboru i podejmowania decyzji...".
Aksjologia jako nauka o wartościach wyłoniła się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Fakt ten mówi o tym jak złożonym i spornym terminem w nauce jest zagadnienie wartości. W owym czasie istniało wiele koncepcji teorii wartości oraz etyk wartości. Wszystkie miały nie mały wpływ na pedagogikę. Powstała pedagogiczna teoria wartości. Współcześnie problemy aksjologiczne budzą nie mniejsze zainteresowanie wśród nauk szczegółowych. ,,...Szukając nowoczesnych oraz odpowiedzialnie uzasadnionych form i metod kształtowania moralności współczesnego człowieka (...) musi sięgać do aksjologii i czerpać z niej konkretne treści moralno-wychowawcze..."
Znaczenie wartości widać wyraźnie w dziedzinie moralności i jej kształtowaniu. Podejmując działanie wychowawcze odwołujemy się do wartości, praw i fundamentów. Proces, o którym tu mowa, nie jest ani prosty, ani łatwy. Metody procesu wychowania powinny być dostosowane do celów wychowania oraz do wieku, temperamentu wychowanków i sytuacji wychowawczej.
Wprowadzenie człowieka w świat wartości poznawczych, etycznych i estetycznych, to przede wszystkim kształtowanie w nim określonych potrzeb i upodobań, pobudzanie dociekliwości w poszukiwaniu prawdy, umiejętność rozróżniania rzeczy dobrych od złych, rozwijanie wrażliwości i dyspozycji twórczych
W sensie psychologicznym wartości to coś, co jest ważne dla życia i rozwoju każdego człowieka. To również wyobrażenia i przekonania jednostki o tym, co jest istotne i ma znaczenie dla życiowej aktywności. Obojętnie czy wychowuje rodzic czy pedagog zawsze jeden i drugi stara się wydobyć z dziecka wartość największą – dobro.
Albowiem, aby istniał świat, a człowiek w nim realizował, wychowanie musi mieć wymiar aksjologiczny, gdyż tylko on umożliwia konstruowanie solidnych fundamentów człowieka.
Trzeba pokazywać, że dobrem można wiele zdziałać, że dobrem można zwyciężać, że dobrem można otworzyć wiele drzwi.
Wychowując młode pokolenie, wkładamy mu do głowy wartości, które stanowić mają o jego kulturze i o wychowaniu właśnie. Każdy, spotykając drugiego człowieka, szuka w nim pozytywnych cech. Nie chcemy stykać się ze złem, nienawiścią i przemocą. Pragniemy zobaczyć dobro. Zetknięcie z dobrem wywołuje pozytywne emocje, dodaje energii. Nasz obraz świata zmienia się na lepszy. Wychowanie do tych wartości, to pokazanie drogi. To także kierunkowskazy: „dobro”, „zło”. Jednak nie wystarczy świadomość tego, w którą stronę iść, potrzebna jest jeszcze wola podążania w stronę dobra. Wychowanie pomaga w rozumieniu wartości, kształtowaniu się ich oraz zdobyciu umiejętności niezbędnych do wykorzystania ich w życiu. Reasumując, wychowując należy
tworzyć klimat, który umożliwia rozpoznawanie znaczenia wartości i własna odpowiedzialność, za podejmowanie pozytywnych decyzji osobistych i społecznych.
Tworzenie klimatu może mieć sens jedynie wtedy, kiedy wychowując wsłuchamy się w słowa, jakie kieruje do nas wychowanek, odgadniemy potrzeby, które aktualnie są do zaspokojenia. Jednocześnie cały czas wskazujemy mu drogę prawdy swoją postawą. Stać się autorytetem godnym naśladowania wymaga wysiłku, ale przede wszystkim tzw. „dobrego wychowania”.
Wartości człowieka, o które w wychowaniu przede wszystkim chodzi, ukazują się (...) w ludzkich czynach i działalności zewnętrznej.
O tym samym pisze również W. Brezinka, który zauważa fakt braku jedności w wychowaniu. Mówi o zagrożeniach, jakie niesie przegrana walka o wychowanie i o potrzebie skierowania większej uwagi na dorastających. Należy poznać reprezentowane przez młodzież hierarchie wartości. Pozwolić na samokształcenie otaczającej rzeczywistości i jednocześnie prowadzić obserwację dokonań i kierunku ich działań. Rozpatrując rolę wychowania, Brezinka decyduje się nawet wzywać wszystkich dorosłych do starań na rzecz jednostki i społeczeństwa.
„Miejcie odwagę wychowywać” oznacza najpierw odwagę postawienia sobie wyższych wymagań, samemu zgodnie z nimi żyć i otwarcie dawać do zrozumienia, co jest wartościowe, co może być źródłem sensu życia, wewnętrznej spójności, trwałej radości i pociechy w cierpieniu.
Wychowanie pozbawione ukierunkowania na wartości jest połowiczne i nieskuteczne. Nie przygotowuje dziecka i młodych ludzi do podjęcia decyzji zgodnych z etyką. Dalej, pozbawia młodzież kompasu życiowego, bez którego dokonywać się mogą wybory nietrafne. A te niosą ze sobą niszczycielską siłę dla jednostki i społeczeństwa. Podobnie określił sens wartości S. Kunowski, nazywając je:
magnesem, który pociąga człowieka ku sobie, albo który wyznacza linie orientacji i postępowania człowieka.
Nie da się żyć bez wartości. I nie da się wychowywać bez wartości. Wychowujący chce wzbudzić i zaszczepić w wychowanku ideały pomocne w budowaniu własnego poczucia wartości. Zatem istnieje nierozerwalny związek miedzy wartościami a wychowaniem. Wychowanie bez wartości i wartości bez wychowania nie istnieją. Są ściśle ze sobą związane, a ich treści wzajemnie się przenikają. Trudno więc odmówić racji m.in. W. Brezince, który twierdzi,:
Każde wychowanie jest nakierowane na coś wartościowego i nikt nie jest w stanie wychowywać bez wartościowania.
Wartość kojarzy się zawsze z czymś dobrym, dodatnim, pozytywnym, a wychowanie ma na celu „urobienie” człowieka dobrego. Wartości i wychowanie mają więc niejako jeden cel: ukształtować człowieka dobrego i szczęśliwego. Linda i Richard Eyre, którzy działają w USA na rzecz zaangażowanego rodzicielstwa, powtarzają przy każdej okazji, :
nauczanie wartości to najważniejsza rzecz, jaką możemy zrobić dla szczęścia dziecka.
A szczęśliwe dziecko to szczęśliwy dorosły.

Bibliografia:
Dziamski S. Aksjologia, estetyka, etyka. Warszawa– Poznań, (1981),
Cichoń W. Wartości – człowiek – wychowanie. Zarys problematyki aksjologiczno-wychowawczej. Kraków, (1996),
Różycka E. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Warszawa, (2008),
Śliwerski B. Pedagogika. Gdańsk, tom I, (2006),
Tillman D. Wychowanie w duchu wartości. Warszawa,(2004),
Brezinka W. Wychowanie i pedagogika. Kraków, (2005),
. Kunowski S. Wartości w procesie wychowania. Kraków, (2003),
Brezinka W. Wychowywać dzisiaj. Kraków, (2007),
Koźmińska I. Z dzieckiem w świat wartości. Warszawa, (2007),