Rola umiejętności czytania ze zrozumieniem

Czytanie ze zrozumieniem, to niezwykle ważna umiejętność w życiu każdego człowieka. Jest to umiejętność, którą należy kształtować już od pierwszych lat nauki szkolnej.

Trwająca w XX wieku rewolucja techniczna powoduje konieczność posiadania takiej wiedzy, która pozwoliłaby sprawnie przeprowadzać odpowiednią selekcję informacji. Ważna jest również umiejętność różnicowania informacji przy korzystaniu z różnych, nowoczesnych form przekazu.

W nadchodzących dziesięcioleciach wymagania stawiane nauce czytania ze zrozumieniem będą się zwiększać. Dlatego też, możliwie jak najszybciej ukazujemy dziecku praktyczną wartość czytania oraz rozwijamy w nim zdolność czytania ze zrozumieniem.

Aby osiągnąć dojrzałość w czytaniu, trzeba umieć rozumieć każde słowo. W tym celu nieodzowne jest kształcenie myślenia, które towarzyszy czytaniu. Podstawę czytania stanowią mechaniczne nawyki takie jak:

-spostrzeganie od lewej strony do prawej,
-dokładne przenoszenie wzroku z końca jednego wiersza do początku następnego,
-przyswojenie zasobu znanego słownictwa.

Bez utrwalenia tych nawyków uczeń wyższych klas lub nawet osoba dorosła nie będą w stanie osiągnąć maksymalnego rozumienia czytanego tekstu. Nawyki te muszą się jednak zautomatyzować, tak aby czytelnik mógł skupić całą uwagę na rozumieniu i interpretacji tekstu. Często w nauczaniu przesadnie podkreślamy rolę techniki czytania, a może to prowadzić do werbalizmu, który niewiele ma wspólnego z prawdziwym czytaniem.

Przy rozumieniu czytanego tekstu drukowanego zachodzą takie same procesy, jak w procesie percepcji słów mówionych. Oznacza to, że percepcja słów pobudza znaczenia, które prowadzą do rozumienia. Znaczenia te zależą od indywidualnych doświadczeń życiowych jednostki, jak również od jej łatwości porozumiewania się. Rozumienie w procesie czytania staje się coraz bardziej efektywne z wiekiem, aby wreszcie u osób biegłych w czytaniu przewyższyć rozumienie tekstu słuchanego. U dzieci w początkowej fazie nauki czytania, gdzie kładzie się nacisk na zautomatyzowanie umiejętności czytania, rozumienie tekstu słuchanego bywa zwykle lepsze. Gdy zaś uczniowie osiągną już wyższy stopień biegłości w czytaniu, rozumienie tekstu czytanego staje się zwykle bardziej sprawne. Dzieje się tak dzięki nagromadzonemu doświadczeniu życiowemu, większej dojrzałości i zwiększonej umiejętności czytania.

W procesie nauki czytania ze zrozumieniem, nieporozumieniem jest traktowanie szybkości czytania jako odrębnego aspektu tego procesu. Samo tempo identyfikacji słów ma niewielką wartość dla procesu czytania, o ile nie zachodzi przy tym rozumienie czytanego tekstu. Jeżeli program nauczania czytania jest odpowiedni, szybkość czytania rozwinie się samoistnie. Jeśli dziecko jest w stanie zrozumieć tekst, to im jaśniej go rozumie, tym szybsze będzie tempo jego postępów w czytaniu.

Czytanie jest czynnością osobistą, zależną jedynie od indywidualnych potrzeb, zainteresowań i woli człowieka. Wzbogaca nie tylko jego sferę poznawczo – intelektualną, ale rozwija także wartości moralno – społeczne. Znaczenia słów napotykane podczas czytania są oparte na doświadczeniach życiowych jednostki.

Rozumienie podczas czytania określa szereg rozmaitych czynników. Można przytoczyć m. in. następujące:
-jednostkowe różnice w zdolnościach umysłowych,
-bogactwo przeżyć,
-stopień zmechanizowania czynności czytania,
-elastyczność w podejściu do czytania.

Ważne są też warunki sprzyjające rozumieniu czytanego tekstu. Wymienić tu należy:
-dostosowanie stopnia trudności czytanego tekstu do poziomu czytelnika;
-przygotowanie ucznia do czytania danego tekstu tj. uczeń powinien znać poprawną wymowę i znaczenie trudnych czy nowych słów;
-motywacja: nauczyciel powinien wprowadzić bodźce, które zainteresowałyby uczniów tematem;
-usunięcie przeszkód takich jak: brak pewności siebie, ubogie słownictwo.

Zanim uczeń zrozumie sens zdań, akapitów i większych fragmentów tekstu, musi nabyć umiejętność: uchwycenia zależności pomiędzy słowami i grupami słów, właściwej interpretacji znaków przestankowych, rozumienia metafor.

Osoba biegła w czytaniu potrafi wybrać z tekstu tylko to, czego w nim szukała i co chce w danej chwili. Może wybrać sobie czas, miejsce i sposób czytania, który mu najbardziej odpowiada. Wytrawny czytelnik wykorzystuje swoje specyficzne umiejętności rozumienia w takim stopniu, który pozwoli mu osiągnąć zamierzony cel. Najważniejsze specyficzne umiejętności rozumienia to:

-czytanie wybiórcze, pozwalające na selektywne czytanie w celu otrzymania określonych informacji,
-przyswajanie treści istotnych dla danego zagadnienia,
-wyłanianie głównej myśli,
-wyciąganie wniosków.

Działalność rozwijająca czytanie ze zrozumieniem może przebiegać podczas:
-czytania pasywnego,
-czytania cichego,
-czytania głośnego.

We wczesnym dzieciństwie, kiedy o samodzielnym czytaniu dziecka nie może być jeszcze mowy, rozumienie treści można stymulować przez czytanie pasywne. Polega ono na czytaniu tekstu przez nauczyciela. Ważne jest, aby tekst przeczytany był z dobrą dykcją i interpunkcją, aby przyciągnął uwagę i zainteresował dziecko.

Do sprawdzenia, czy i w jakim stopniu treść tekstu przez dziecko w czytaniu pasywnym została zapamiętana i zrozumiana, mogą służyć metody werbalne (różnego typu pytania, reprodukowanie treści, zapamiętywanie wyrazów, przedstawianie własnej koncepcji usłyszanej treści) oraz niewerbalne (rysunki, gesty, rekwizyty, obrazki).

Czytanie pasywne, choć nie daje dziecku bezpośredniej przyjemności związanej z czynnym czytaniem (głośnym albo cichym), to jednak rozwija i angażuje te funkcje psychiczne, które są ważne dla umiejętności czytania. Jest dla dziecka pewną formą treningu umysłowego.
Czytanie ciche, podobnie jak czytanie pasywne, może być okazją do kształcenia rozumienia przeczytanego tekstu. W czytaniu cichym możemy wykorzystywać podane wcześniej werbalne i niewerbalne formy sprawdzenia rozumienia treści, urozmaicając je różnymi propozycjami. Na ciche czytanie pozwalamy dziecku wówczas, gdy upora się już ono z błędami w czytaniu, a ma jeszcze jedynie kłopoty z szybkością i techniką czytania. Rozumienie treści podczas cichego czytania sprawdzamy poprzez różne, proste ćwiczenia.
U dzieci z trudnościami w czytaniu preferuje się raczej głośne czytanie, które jest bezpośrednią okazją do sprawdzenia poziomu czytania i dalszego świadomego nim kierowania.


BIBLIOGRAFIA:

Sawa B. Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. WSiP Warszawa 1994
Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN Warszawa 1973
Waszkiewicz E. Pracuję z sześciolatkiem. Poradnik dla nauczycieli i rodziców. WSiP Warszawa 1996
Zakrzewska B. Trudności w czytaniu i pisaniu. WSiP Warszawa 1996