Nowoczesne metody indywidualizacji procesu wspomagania i edukacji dzieci- praktyczne rozwiązania

Nowoczesne metody indywidualizacji procesu wspomagania i edukacji dzieci – praktyczne rozwiązania.

„Dziecko chce być dobre.
Jeśli nie umie – naucz.
Jeśli nie wie – wytłumacz.
Jeśli nie może – pomóż.
Janusz Korczak
Indywidualizacja jest sposobem organizowania nauczania, w którym uwzględnia się występowanie różnic pomiędzy poszczególnymi dziećmi w zakresie umiejętności, zdolności i potrzeb, a następnie tworzenie im warunków do wszechstronnego rozwoju. Różnicowanie kształcenia w przedszkolu jest zatem niezbędne, by poszczególnym dzieciom zapewnić stymulację rozwoju na miarę ich możliwości i potrzeb. Wszystkie dzieci powinny spełnić wymagania określone w podstawie programowej, więc dostosowywanie ich nie może polegać na różnicowaniu materiału, lecz na stworzeniu dzieciom warunków spełnienia tych wymagań. Po wprowadzeniu reformy programowej indywidualizacja procesu wspomagania i edukacji przejawia się w wielu aktach prawnych. Nowa podstawa programowa czyni z indywidualizacji podstawowy sposób pracy z dziećmi, zaś rozporządzenia zebrane w tzw. pakiet poradniany określają warunki i sposób jej wdrożenia. Rozporządzenie o ocenianiu zobowiązuje nauczycieli do indywidualizowania pracy z dzieckiem zarówno na obowiązkowych, jak i dodatkowych zajęciach edukacyjnych, odpowiednio do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych każdego dziecka. Konieczność uwzględniania w procesie nauczania indywidualnych możliwości dzieci zakładają również pozostałe rozporządzenia z pakietu, w tym dotyczące kształcenia uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie. Wiodącą rolę pełni rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, określające nową koncepcję jej udzielania i organizacji. Zgodnie z nowym modelem pomocy każdy nauczyciel ma obowiązek rozpoznawania możliwości i potrzeb dzieci oraz w razie konieczności udzielenia potrzebnej pomocy.
Nowy model pomocy psychologiczno-pedagogicznej promuje indywidualizację kształcenia polegającą na niwelowaniu niekorzystnych różnic między dziećmi, przy jednoczesnym rozwijaniu cech pozytywnych. W myśl obowiązujących przepisów indywidualizacją obejmuje się szczególnie dzieci, u których rozpoznano lub zdiagnozowano specjalne potrzeby edukacyjne.
Celem indywidualizacji pracy dziecka jest poprawienie wyników uczenia się dzięki wykorzystaniu indywidualnych właściwości uczącego się i zwiększaniu jego indywidualnych możliwości.
Zadaniem nauczyciela, który zamierza stosować indywidualizację jest rozpoznawanie potencjalnych możliwości i indywidualnych potrzeb dziecka oraz organizacja zajęć, tak aby potrzeby te zostały zaspokojone. Bez tego indywidualizacja jest niemożliwa. Diagnoza dokonywana na podstawie różnych źródeł informacji o potencjale i problemach dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a mianowicie obserwacji prowadzonych przez nauczyciela, orzeczenia i opinii poradni psychologiczno – pedagogicznych, analizy wytworów prac dzieci, rozmów i wywiadów z rodzicami oraz uzyskanie informacji od specjalistów pracujących z dzieckiem jest niezbędna, aby móc poznać mocne strony dziecka oraz obszary wymagające wsparcia. Owa diagnoza jest podstawą do podjęcia odpowiednio ukierunkowanych, zindywidualizowanych oddziaływań w procesie wspomagania i edukacji dzieci.
W procesie indywidualizowania pracy dydaktycznej konieczne jest dostosowywanie celów, treści oraz metod i środków dydaktycznych do możliwości uczenia się dzieci.
Wiek przedszkolny jest bardzo ważnym okresem w życiu każdego dziecka. Jest to czas konstruowania własnego „Ja”, czas tworzenia kontaktów z innymi ludźmi, czas budzenia się uczuć do innych ludzi.
Każde dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną inteligencją, zadatkami na rozwijanie twórczości, oraz dużym talentem społecznym. Trzeba, zatem stworzyć mu możliwość maksymalnego rozwoju. To my dorośli, rodzice i nauczyciele powinniśmy odgrywać znaczą rolę w zapewnieniu im pełnej samorealizacji. Pomagając dziecku w drodze do wspaniałej przyszłości wzbogacamy nie tylko świat dziecka, ale także swój własny.
Współczesna edukacja przedszkolna kładzie nacisk na nowy styl pracy z dzieckiem. Nauczyciel traktuje dziecko jako partnera, pomaga mu w indywidualnym rozwoju. Wskazuje, w jakim kierunku rozwój ten może i powinien zmierzać. W tym celu działania edukacyjne nauczyciela powinny być skierowane na stosowanie różnorodnych metod w pracy dydaktyczno – wychowawczej. Skierowane są one na dziecko, jego wychowanie, oraz prawidłowy i wszechstronny rozwój. Wychodzą one naprzeciw ogólnym potrzebom życia społecznego i gospodarczego oraz związanej z tym sytuacji rodziny.
Stosowane w przedszkolu metody odnoszą się do sposobów pracy nauczyciela z dziećmi i służą realizacji wyznaczonych celów zajęć. Można wyodrębnić trzy grupy metod: oglądowe, słowne, oraz praktycznego działania. Przenikają się one wzajemnie i rzadko występują w swojej czystej postaci. Jednak niektóre z nich są dominujące w konkretnych rodzajach zajęć.

Wyróżnia się więc metody oparte na działaniu, na obserwacji i na słowie. Wśród metod wyróżnia się:
• metodę samodzielnych doświadczeń opartą na inicjatywie własnej dziecka (w czasie zabaw, zajęć artystycznych, na temat dowolny w kontakcie z przyrodą itp.)
• metodę zadań stawianych dziecku przez nauczyciela, które dziecko rozwiązuje samodzielnie według własnego pomysłu
• metodę ćwiczeń polegającą na powtarzaniu przez dziecko odpowiednich czynności (np. sprawności ruchowych, uczenia się prawidłowej wymowy itp.)
• metodę odtwarzania, na przykład podczas nauki wiersza, piosenki, tańca itp.
• metody słowne, do których należą rozmowy, opowiadania, zagadki, rozwijające procesy poznawcze i poszerzające zasób wiadomości dziecka
• metody żywego słowa oddziałujące na dziecko przez środki artystyczne, pomagające rozwijać wrażliwość uczuciową i estetyczną.
Obok metod działań odnoszących się do organizacji pracy nauczyciela można wyodrębnić metody odnoszące się do działań dziecka związanych z procesem uczenia się. Przedstawiają one możliwości wielostronnego uczenia polegającego na:
• przyswajaniu (podanego, gotowego materiału),
• odkrywaniu (nowych wiadomości podczas rozwiązywania problemów, oraz samodzielnego poszukiwania),
• przeżywaniu (różnorodnych treści i wartości),
• działaniu (polegającym na zmienianiu rzeczywistości i samego siebie poprzez sprawdzanie wiadomości w praktyce)
Wielostronne uczenie się przeciwstawia się jednostronnemu uczeniu się, czyli nauczaniu opartemu głównie na przyswajaniu gotowej wiedzy podanej przez nauczyciela.
Takiemu wielostronnemu uczeniu odpowiadają metody nauczania, takie jak:
• metody podające (przyswajanie): opowiadanie, pogadanka, historyjka obrazkowa, wiersze, piosenki, praca z tekstem,
• metody problemowe (odkrywanie): gry dydaktyczne, „burza mózgów”, inscenizacja,
• metody aktywizujące (przeżywanie): drama, wystawa, pokaz,
• metody praktyczne (działanie): ćwiczenia.
Ciekawym rozwiązaniem jest wykorzystanie wielozmysłowości w nauczaniu. Wielozmysłowość stanowi narzędzie indywidualizujące pracę oraz zachęca dzieci do odkrywania, eksperymentowania, stawiania pytań i poszukiwania rozwiązań. Nauka wielozmysłowości sprzyja aktywizowaniu potencjalnych możliwości każdego dziecka.
Nauczanie wielozmysłowe przebiega dwuetapowo. Pierwszy etap to stymulowanie zmysłów. Na tym etapie dostarczamy dzieciom różnorodnych bodźców. Natomiast drugi, to integrowanie doznań zmysłowych, na którym dbamy o to, aby bodźce zostały właściwie odebrane i przetworzone. Wielozmysłowe angażowanie dziecka w proces kształcenia zwiększa efektywność nauczania. Umiejętne stwarzanie dzieciom warunków do wykorzystywania wszystkich zmysłów podczas uczenia się, zwiększa ich możliwości percepcyjne przeciwdziałając trudnościom w nauce. Połączenie zmysłu wzroku, słuchu, dotyku z działaniem w nauczaniu zwiększa skuteczność uczenia się, aktywizuje dziecko i wyzwala motywację do zdobywania wiedzy. Planując zajęcia warto przewidzieć aktywności dla każdego typu sensorycznego.
Wykorzystywanie w procesie kształcenia oraz stymulowanie poszczególnych zmysłów pomaga dzieciom uczyć się tak, jak jest im najwygodniej, rozwija umiejętność samodzielnego uczenia się. Ponadto pomaga usprawniać bazowe układy zmysłowe i stwarza możliwości korygowania zaburzeń w planowaniu motorycznym.
Dobór metod zależy od indywidualnych możliwości dzieci oraz od tego, jakie umiejętności zaplanowaliśmy kształcić w danej chwili. Zatem najlepszymi metodami są te, które aktywizują i motywują dziecko oraz umożliwiają praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy.
W każdej grupie przedszkolnej są dzieci o zróżnicowanym profilu rozwoju. Nawet jeśli wszystkie dzieci rozwijają się zgodnie z normą wiekową, to przecież w normie tej mieści się bardzo szerokie spektrum cech, możliwości i umiejętności. Ważne jest aby dobrane formy i metody pracy zapewniały każdemu dziecku optymalne warunki rozwoju ponieważ każdy przedszkolak wymaga od nauczyciela szczególnej uwagi. Planując zajęcia z grupą należy zadbać, aby były interesujące i pozwoliły zrobić każdemu dziecku „krok do przodu”. Jednakowe zajęcia dla wszystkich nie służą nikomu. Zajęcia te nastawione są wyłącznie na realizację programu, a nie zaspokojeniu potrzeb i oczekiwań dzieci. Zadania i wymagania muszą być dopasowane na miarę możliwości każdego dziecka w grupie tak, aby dziecko odniosło sukces.
Diagnoza pedagogiczna pomoże nauczycielowi poznać mocne strony dziecka, a także ustalić obszary, w których potrzebuje ono wsparcia. Informacje te staną się podstawą do podjęcia odpowiednio ukierunkowanych, zindywidualizowanych oddziaływań wspomagających i korygujących rozwój każdego przedszkolaka, czyli opracowania wieloprofilowego programu zajęć korekcyjnych lub rozwijających zainteresowania. Żeby ułatwić sobie pracę plan taki może być opracowany dla grupy dzieci funkcjonujących na zbliżonym poziomie. Powinien zawierać cele, założenia programowe oraz środki realizacji. Punktem wyjścia dla nauczyciela wychowania przedszkolnego powinny być mocne strony dziecka – to co lubi robić, co sprawia mu przyjemność i co potrafi – czyli obszary, na których odnosi sukcesy. Planując działania należy uwzględnić wszystkie cechy dziecka. Błędem jest skupianie się wyłącznie na tych sferach, które wymagają wspomagania czy korekcji.
Istotnym elementem indywidualnego wspomagania rozwoju dziecka jest właściwie zaplanowana organizacja zajęć realizowanych indywidualnie, z małym zespołem dzieci, jak i realizowanych z całą grupą.
Realizacji programu indywidualnego nie można ograniczyć wyłącznie do pracy w relacji nauczyciel – dziecko. Konieczne jest przemyślenie uczestnictwa dziecka w zajęciach organizowanych z całą grupą. W konstruowanych sytuacjach edukacyjnych musi być miejsce na indywidualizację, tak aby pozwolić każdemu dziecku w aktywny sposób rozwijać jego wiedzę i umiejętności, zgodnie z aktualnymi możliwościami.
Sprawdzoną formą indywidualizacji procesu nauczania jest łączenie dzieci w zespoły. Pozwala ono na zróżnicowanie zadań pod względem stopnia trudności i właściwe dostosowanie ich do możliwości każdego uczestnika grupy. Można podzielić grupę na zespoły dzieci o podobnym poziomie umysłowym i z podobnymi potrzebami edukacyjnymi. Każdy zespół otrzyma zadanie o innym stopniu trudności, możliwe do samodzielnego wykonania, a każde dziecko będzie pracowało na miarę swoich możliwości. Można też łączyć dzieci w zespoły mieszane, wówczas wykonując różne zadania w ramach zespołu, współpracują ze sobą, pomagając jedni drugim, ucząc się wzajemnie. Ważne jest żeby efekt pracy każdego dziecka był tak samo ważny, tak samo potrzebny i tak samo doceniony.
Aby prawidłowo organizować pracę indywidualną należy:
• systematycznie realizować działania wspierające;
• stosować wyłącznie ćwiczenia o charakterze zabawowym;
• planować wszechstronną aktywność dziecka, częste zmiany form aktywności;
• dbać o atrakcyjność zadań – im więcej pozytywnych emocji, tym lepsze efekty;
• przygotowywać odpowiednie pomoce – różnorodne, atrakcyjne, kreatywne;
• elastycznie planować czas trwania zajęć, dostosowując go do wydolności psychofizycznej dziecka. Jeśli zauważymy, że uwaga wychowanka jest rozproszona, lepiej zakończyć wcześniej. Efektywność ćwiczeń prowadzonych na siłę jest bardzo niska;
• odpowiednio dobierać porę zajęć. Praca indywidualna nie powinna odbywać się kosztem czasu przeznaczonego na zabawę. Dziecko zaproszone przez panią do stolika, gdy rówieśnicy się bawią, czuje się ukarane, ma trudności ze skupieniem uwagi – stale ogląda się na kolegów;
• zmieniać lokalizację ćwiczeń – doskonałym miejscem są kąciki zabaw, gdzie nauczyciel włącza się do zabawy, inspirując określone aktywności.

Ponadto należy pamiętać o:

• docenianiu wysiłków dziecka, czyli zauważaniu każdej próby rozwiązania zadania, nawet jeśli nie kończy się sukcesem: „Widzę, że bardzo się starasz”;
• zachęcaniu do podejmowania kolejnych prób: „Spróbuj jeszcze raz”;
• motywowaniu do ponawiania prób: „Wierzę, że ci się uda”;
• chwaleniu – należy doceniać to, co dziecko już umie oraz to, co udało mu się osiągnąć, a nie wytykać błędy;
• kończeniu ćwiczeń łatwym zadaniem, zapewniającym sukces, dobre samopoczucie i motywację do następnych zajęć;
• nagradzaniu dziecka po zajęciach, na przykład lubianą przez nie zabawą.

Powodzenia


Opracowanie: mgr Marta Dulęba

Literatura
1. Alicja Dorozińska „Indywidualizacja drogą do sukcesu każdego dziecka”.
2. Katarzyna Szczepkowska – Szczęśniak „Indywidualizacja pracy w grupie – edukacja włączająca”.
3. Marta Kotarba – Kańczugowska „Nauczanie wielozmysłowe w przedszkolu”.
4. Marta Lorek, Katarzyna Sośniak „Indywidualizacja w programie nauczania i szkolnym programie wsparcia.
Podstawy prawne:
1. Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (t. j. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2010 r. Nr 228, poz. 1487).



Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.
Metoda ta wspiera i stymuluje rozwój dziecka. Nadrzędnym celem tej metody jest osiągnięcie wewnętrznego spokoju, uświadomienie sobie własnej wartości, odprężenie się, zrelaksowanie, a także rozwijanie wzajemnych kontaktów i porozumiewanie się poprzez ćwiczenia. Można do tego dojść stopniowo: początkowo poprzez poznanie samego siebie, swego ciała, następnie przeniesienie poczucia własnego bezpieczeństwa na najbliższe otoczenie i wreszcie nawiązanie stosunków z innymi ludźmi. Dopiero wtedy umysł staje się bardziej samodzielny, przygotowany do tworzenia, co w konsekwencji prowadzi do uzmysłowienia sobie własnej wartości, celowości oraz działania sprzyjającego dobremu samopoczuciu.
Głównym założeniem tej metody jest posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka oraz w terapii zaburzeń rozwoju. Jest ona szczególnie przydatna w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych.
Podstawowym założeniem tejże metody jest rozwijanie przez ruch:
• świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
• świadomości przestrzeni i działania w niej,
• dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznawania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i w związku z tym możliwości ruchowych. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze.
Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) Rudolfa Labana.
Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywa tu inwencja twórcza ćwiczącego, jego pomysłowość, fantazja, oraz doświadczenie ruchowe.
Operuje się tu zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi, opowieścią ruchową, ruchem zabawowo – naśladowczym, inscenizacją, improwizacją ruchową, pantomimą, mimiką, groteską, kanonami ruchowymi, ćwiczeniami muzyczno – ruchowymi przy użyciu instrumentów perkusyjnych, oraz muzyki żywej i mechanicznej, zabawami rytmiczno – tanecznymi, elementami tańców regionalnych i narodowych, które komponuje się następnie w małe układy.
Trzeba jednak nadmienić, iż czasem wprowadza się tu ruch naśladowczy, bądź też wykonywany w formie ścisłej. Jest to niezbędne zwłaszcza przy wprowadzaniu ćwiczeń muzyczno – ruchowych i tańców.
Omawiana metoda nie służy jednak nauczaniu techniki ruchu gimnastyczno – sportowego, lecz rozbudzaniu zdolności tanecznych już od najmłodszych lat. W swojej metodzie R. Laban uważa taniec jako zdolność wypowiadania swoich wrażeń, uczuć, oraz przeżyć przy pomocy ruchu. Jak wszystkie metody twórcze, tak i omawiana metoda nie zaleca żadnego z góry narzuconego toku.
Najistotniejsze jest przestrzeganie trzech zasad:
• wszechstronności,
• stopniowania trudności,
• naprzemienności wysiłku i rozluźnienia, koncentracji i rozproszenia.
Metoda Carla Orffa.
Twórca tej metody wyszedł z założenia, iż ćwiczenie gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno – muzyczną, oraz kulturą słowa. Jego zdaniem muzyka rodzi się z mowy, ruchu i gestu. Oznacza to w praktyce, że wykorzystane i przetworzone na język muzyczny powinno być to, co dziecku najbliższe: słowo, gest, ruch, otoczenie. Zaspokojenie potrzeby ruchu w formie dobranej przez samo dziecko, daje okazję do rozładowania napięć emocjonalnych, do ich odreagowania.
Oprócz tego funkcja terapeutyczna przejawia się także w umożliwieniu dziecku ćwiczenia specyficznych umiejętności, które nie zostały zupełnie opanowane, lub ich opanowanie jest utrudnione, np.:
• szybkie orientowanie się w sytuacji w grze,
• orientowanie się w przestrzeni według umownych oznaczeń,
• dokładne wykonywanie czegoś, lub niedostateczna sprawność manualna.
Jeśli opanowanie tych szczególnie trudnych umiejętności będzie wplecione w zabawę, to istnieje duża szansa na to, że dziecko opanuje je szybciej, a jego uwaga nie będzie skupiona wprost na tym, co sprawia mu trudność, ale na przyjemności, jaką niesie mu zabawa.
Ćwiczenia rytmiczne pozwalają na odkrycie własnych możliwości wypowiadania się, na odkrycie w sobie rytmu, oraz tworzenie muzyki w najprostszych jej formach, a także na poznawanie muzyki i wnikanie w jej tajniki. Dlatego twórca tej metody nawiązuje do tradycyjnych form zabaw, ćwiczeń, tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezji, prozy itp.
Głównym celem i zadaniem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej (zwłaszcza powiązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys omawianej metody).
Zarówno muzyka jak i ruch, oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów.
Szeroko rozbudowany repertuar ćwiczeń i zabaw daje możliwość rozwijania inwencji zarówno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i z trudnościami, które mają okazję wyrównać swoje braki.
Ćwiczenia rytmiczne.
Polegają one na ćwiczeniach ciała, które są wykonywane na „różne polecenia” muzyczne, oraz przeżywaniu a następnie wyrażaniu ruchem i gestem ciała, treści emocjonalnych zawartych w muzyce. Ruch muzyczny jest jakby połączeniem muzyki i plastyki.
W czasie ćwiczeń rytmicznych dokonuje się przetwarzanie odbioru wrażeń słuchowych na ruch i gest ciała, ponieważ ruch i rytm muzyczny są przedłużeniem rytmu biologicznego człowieka.
Ćwiczenia rytmiczne stwarzają możliwość odczuwania muzyki ciałem, sercem, myślą, stopniowo uczą umiejętności wypowiadania się, otwierania własnej osobowości dla świata, dla otoczenia. Aktywizują one ciało i psychikę dziecka, przyzwyczajają je do bacznej postawy w oczekiwaniu na polecenie muzyczne, następnie również na silne bodźce, do gotowości reakcji.
Ćwiczenia te tworzą nowe odruchy i rozwijają sprawność aparatu mięśniowo – ruchowego, to zaś ważne jest dla każdego człowieka, a przede wszystkim dla dzieci w okresie rozwoju. Przez ćwiczenia rytmiczno – muzyczne dziecko dochodzi do zupełnego podporządkowania aparatu ruchowego swej woli. Mają one również wielki wpływ na opanowanie nieśmiałości i nerwowości dzieci, są doskonałą formą pobudzania aktywności, wiary we własne siły, pełnią rolę relaksu i terapii.
Ćwiczenia rytmiczne wpływają niezawodnie na rozwój pewnych zdolności intelektualnych: ćwiczą i rozwijają umiejętność koncentracji i równoczesnej obserwacji kilku zjawisk, kształcą szybką reakcję intelektualną, przyczyniają się do rozwoju spostrzegawczości, umiejętności porównywania i analizy, pamięci, wreszcie rozwoju wyobraźni i twórczej gotowości.
Wiele ćwiczeń polega na swobodnej improwizacji, przy czym zwraca się uwagę na naturalny, niewymuszony i piękny plastyczny gest.
Metoda kinezjologii edukacyjnej Paula Dennisona.
To praktyczny i dynamiczny system, który posługuje się prostymi ruchami ciała dla zintegrowania funkcji mózgu. Dużą atrakcją tej metody jest jej wyjątkowa łatwość i użyteczność. Specyficzne ruchy gimnastyki mózgu uaktywniają sieci neuronowe w całym mózgu, w obu półkulach równocześnie, pomagają budować podstawy potrzebne do zapewnienia sukcesu w uczeniu się w ciągu całego życia. Kinezjologia Edukacyjna pomaga poprzez ćwiczenia, na poprawę wzroku, pamięci, rozumienia, koordynacji i podstawy. W skład tej metody wchodzą elementy: treningu wzroku, dotyku dla zdrowia, procesów emocjonalnych i specyficznych działań ruchowych.
Metoda aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss.
Metoda Batii Strauss pozwala na przybliżenie dzieciom muzyki klasycznej. Dzieci aktywnie słuchają tzn. słuchając, wykonują proste ruchy rytmiczne siedząc, lub proste ruchy taneczne proponowane przez nauczyciela. W przypadku dzieci młodszych są to proste ruchy ilustracyjne, krótkie opowiadania związane z każdym utworem muzycznym. Poprzez „aktywne słuchanie” dzieci nieświadomie poznają strukturę utworu muzycznego.
Kontakt z muzyką jest dla dziecka źródłem twórczych poczynań, różnorodnych poszukiwań, stymuluje dziecko do samowyrażania się (np. w tańcu, śpiewie). Poprzez kontakt z muzyką rozwijają się u dziecka dodatnie cechy charakteru, zdolności poznawcze, a cała osobowość kształtowana jest harmonijnie i wielostronnie.
Do wartości wychowawczych muzyki można zaliczyć:
• kształtowanie kultury muzycznej,
• doskonalenie smaku,
• rozwijanie umiejętności słuchania,
• rozumienie własnej psychiki, obyczajów, warunków do życia,
• rozbudzanie zainteresowań i sympatii do ludzi,
• kształtowanie umiejętności wypowiadania się,
• odczuwanie piękna,
• oddziaływanie na dyspozycję dziecka do pracy, oraz na pamięć,
• rozwijanie poczucia więzi grupowej,
• rozwijanie samodzielności.
Pedagogika zabawy Klanza.
Nazwa tej metody nasuwa skojarzenia: „coś jest przyjemne, coś wyzwala spontaniczność, coś wyzwala radość”.
Pedagogika ta włącza do nauczania i wychowania metody kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię z przełożeniem ich na takie sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony.
Proponuje zabawy i gry, które:
• zapewniają dobrowolność uczestnictwa,
• wykluczają rywalizację,
• dają możliwość komunikowania się poprzez ruch, słowo, plastykę, oraz inne środki wyrazu.
Doświadczenie zaś własnej twórczości służy akceptacji własnych możliwości i ograniczeń (także fizycznych).
Wymiana myśli i odczuć, zrozumienie problemu, który można wspólnie rozwiązać sprzyjają integracji w grupie. Uczestnicy zabawy, bawiąc się pozbywają się stresu i niepewności, stają się otwarci na drugiego człowieka, ćwiczą się również w asertywności.
Dzięki pozytywnemu oddziaływaniu grupy, dzieci czują się bardziej dowartościowane, co wyzwala w nich chęć do działania.
Metod związanych z pedagogiką zabawy najlepiej uczyć się przez przeżywanie. Tylko wtedy dzieci dobrze się bawią, czują się odprężone i radosne.
Gry planszowe
Jest to metoda zawierająca treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczy ścisłego przestrzegania reguł, aktywizuje dzieci, integruje różne dziedziny, oraz przyspiesza ich rozwój.
Gry tworzy się w następujących przypadkach:
• jako sprawdzenie zdobytych wiadomości (dzieci tworzą grę w oparciu o posiadaną wiedzę),
• jako sposób na zdobycie nowych wiadomości (dzieci zdobywają wiadomości, by je natychmiast wykorzystać w grze),
• jako niekonwencjonalny sposób na doskonalenie umiejętności:
- czytania, pisania, planowania, twórczego myślenia, rysowania.
Gry planszowe uczą twórczego myślenia, rozwijają wyobraźnię, nadają sens pracy, zmuszają do współdziałania, uczą planowania pracy, stwarzają okazję do rozwijania umiejętności, dają satysfakcję z pracy którą wykonują, a treści ujęte w grach głęboko zapadają graczom w pamięci.
Metoda twórczego myślenia J. Osborne – „Burza mózgów”.
Metoda ta jest szczególnie polecana podczas rozwiązywania problemów. Wszyscy uczestnicy mają prawo zgłaszać swoje pomysły, ponieważ nie podlegają one ocenie (co jest bardzo istotne w pracy z dziećmi).
Ważna jest duża ilość pomysłów, lecz nie jest istotne, kto jest autorem pomysłów. Po zakończeniu zgłoszeń, można przystąpić do oceny pomysłów pod kątem przydatności w pracy.
Metoda twórczego myślenia polecana jest w codziennej pracy z dziećmi, gdyż:
• wspaniale integruje grupę,
• rozwija fantazję,
• rozbudza w dziecku wyobraźnię twórczą.
Drama.
Drama jest metodą nauczania – uczenia się, ponieważ wyróżniają ją charakterystyczne, specyficzne czynności nauczyciela i ucznia. Czynności nauczyciela polegają na przekazywaniu dzieciom poleceń i prośba, aby rozwiązali konkretny problem wchodząc w role i rozwiązując go w sytuacji fikcyjnej. Dzieci najczęściej w małych grupach przygotowują się do realizacji zadania, a następnie przedstawiają je w formie improwizacji.
Dzieci biorące udział w dramie pogłębiają swoje przeżycia i realizują się twórczo, uczą się analizować różne reakcje: pozytywne, negatywne, a jednocześnie dokonują korekty zachowań.
Nauczyciel pracujący techniką dramy powinien pamiętać o podstawowych zasadach nauczania, zwłaszcza o zasadach stopniowania trudności. Dramę należy bowiem wprowadzać od najprostszych jej technik (np. improwizacje w 2 – 3 osobowych zespołach), aż do scen improwizowanych z większą ilością dzieci.
W pracy z dziećmi młodszymi, stosowane techniki dramowe dające dobre efekty pracy to gry dramowe, rzeźby, oraz fotografie. Polecenia nauczyciela powinny być tutaj proste a problem do rozwiązania bliski i znany dzieciom, poczynając od tego, co jest bliższe dzieciom, przechodząc stopniowo do tego, co dalsze, nowe i nieznane.
Zastosowanie dramy jako metody pracy z dziećmi umożliwia:
• rozwijanie w dziecku wiary w siebie,
• kształcenie pełnej osobowości, pobudzanie harmonijnego rozwoju,
• rozszerzanie zakresu aktywności dziecka,
• wykorzystywanie w codziennej praktyce wychowawczej elementów sztuki w różnych jej przejawach (muzyka, teatr, plastyka),
• rozwijanie wrażliwości, wyobraźni i doświadczeń,
• stwarzanie takich sytuacji, w których dziecko uczy się dokonywać samodzielnych wyborów i podejmować decyzje,
• kształtowanie postawy otwartej i kreatywnej,
• nacisk na indywidualny rozwój dziecka,
• rozwijanie i wzbogacanie słownictwa.
W grupie pracującej metodą dramy dzieci uczą się przede wszystkim współpracy, bycia ze sobą, wzajemnej akceptacji, znika wstydliwość, a w jej miejsce pojawia się otwartość, szczerość, pewność siebie, umiejętność dzielenia się i pomagania sobie.
W dramie każdy odnosi sukces. Nie ma tu, bowiem nieważnych ról, nie jest to teatr, nie chodzi tu o wyreżyserowane popisy aktorskie, więc nie ma tu ról, które mogłyby być źle zagrane.
Pantomima.
Połączenie ruchu, gestu, mimiki – właściwie każdą sytuację można wyrazić ruchem, dlatego pantomima jest bardzo przydatną metodą już w pracy z dziećmi młodszymi. Pozwala ona na ujawnianie swoich uczuć, oraz emocji.
Pantomima stwarza wspaniałe sytuacje, w których wyobraźnia uaktywnia się jednocześnie u osoby prezentującej pantomimę w różnych sytuacjach, jak również u jej odbiorcy.
Teatrzyk kukiełkowy.
Teatrzyk kukiełkowy, czy pacynkowy to taki teatrzyk, w którym dzieci samodzielnie wykonują kukiełki oraz pacynki stosowane później w różnych sytuacjach. Dzieci stają się wtedy reżyserami, scenografami, scenarzystami.
Często sytuacje teatralne dają nam okazję do rozmów z dziećmi na temat uczuć, emocji, oraz motywów działania.
Wszelkiego rodzaju teatrzyki, w których wykorzystuje się zarówno kukiełki jak i pacynki, wyzwalają aktywność twórczą, często przełamują barierę lęku, oraz nieśmiałości u wielu dzieci.
Edukacja matematyczna według Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej.
W edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka, stanowiące budulec, z którego dziecko tworzy pojęcia (matematyczne) oraz umiejętności. Doświadczenia te przyczyniają się do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności. Podczas ich przetwarzania dziecko musi mówić, sprzyja to bowiem koncentracji uwagi i pomaga dostrzegać to, co najważniejsze.
Zajęcia dla dzieci powinny być wypełnione zabawami, ciekawymi zadaniami i grami.
Celem tej metody jest wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci i dobre przygotowanie dzieci sześcioletnich do podjęcia nauki w szkole. Powstała ona w wyniku badań naukowych zmierzających do połączenia w jeden proces:
• intensywnego wspomagania rozwoju inteligencji operacyjnej dzieci,
• kształtowania odporności emocjonalnej potrzebnej dzieciom do pokonywania trudności,
• rozwijania umiejętności matematycznych stosowanych w codziennym życiu i wymaganych potem na lekcjach matematyki.
Program edukacji matematycznej E. Gruszczyk – Kolczyńskiej ujmuje 12 kręgów tematycznych, które należy realizować w podanej kolejności, uwzględniając stopniowanie trudności i prawidłowości rozwoju dziecka:
1. Orientacja przestrzenna, czyli kształtowanie umiejętności, które pozwolą dziecku dobrze orientować się w przestrzeni i rozmawiać o tym, co się wokół niego dzieje.
2. Rytmy – rozwijają umiejętność skupiania uwagi na prawidłowościach i korzystania z nich w różnych sytuacjach; potrzebne są przy nabywaniu umiejętności liczenia i rozumienia sensu mierzenia.
3. Kształtowanie umiejętności liczenia oraz dodawania i odejmowania obejmuje proces począwszy od liczenia konkretnych przedmiotów przez liczenie na palcach do liczenia w pamięci.
4. Wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania, którego celem jest przygotowanie dziecka do zrozumienia pojęcia liczby naturalnej (zbiory).
5. Rozwijanie umiejętności mierzenia długości w zakresie dostępnym 6 -latkom (1 cm, 1 m, 1 km, stopa, kroki, łokieć, dłoń, patyk, sznurek, miara).
6. Klasyfikacja – czyli wspomaganie rozwoju czynności umysłowych potrzebnych do tworzenia pojęć (wprowadzenie dzieci do zadań o zbiorach i ich elementach – segregowanie).
7. Układanie i rozwiązywanie zadań arytmetycznych – doskonalenie umiejętności rachunkowych dzieci.
8. Zapoznanie dzieci z wagą i sensem ważenia (ważymy lalki, piłki, misia i inne zabawki), używamy terminu „ciężar”.
9. Mierzenie płynów – pomaga dzieciom zrozumieć pojęcia: mniej – więcej.
10. Intuicje geometryczne:
• kształtowanie pojęć geometrycznych – dziecko konstruuje w swoim umyśle pojęcia samodzielnie (lustro, figury),
• układanie szlaczków.
11. Konstruowanie gier przez dzieci – hartuje odporność emocjonalną i rozwija zdolności do wysiłku umysłowego:
• gry – opowiadania,
• gry z czynnościami matematycznymi (doliczania, odliczania).
12. Zapisywanie czynności matematycznych znakami (<, >, =,+,).
Wszystkie wymienione wyżej kręgi tematyczne trzeba zrealizować w podanej kolejności, gdyż uwzględnia ona nie tylko stopniowanie trudności, ale także prawidłowości rozwoju dziecka. Zajęcia należy prowadzić dopóty, dopóki sprawiają dziecku przyjemność.
Taki zakres kształcenia sprzyja stymulowaniu uzdolnień matematycznych u dzieci i dobrze przygotowuje je do nauki matematyki w szkole.
Metoda odimiennej nauki czytania dr Ireny Majchrzak.
Odimienna metoda nauki czytania dotyczy elementarnej nauki czytania oraz przygotowania dziecka do nauki pisania.
W wieku przedszkolnym dominującą rolę odgrywa zabawa i dlatego wszelka nauka powinna mieć taki charakter. Dziecko, które zaczyna naukę czytania, powinno na samym początku otrzymać przekaz, że słowo napisane jest nośnikiem tych samych znaczeń, co słowo mówione.
Dr Irena Majchrzak uważa, iż najmniejszą jednostką poznawczą systemu, jakim jest pismo, musi być od razu całe słowo. Wtedy celem odczytywania jakiegokolwiek napisu jest zrozumienie jego treści.
Odimienna metoda nauki czytania stosowana jest już wśród bardzo małych dzieci (2 – 3 latki). Punktem wyjścia jest pokazanie dziecku jego imienia – „wizytówki”, a następnie imion znanych bliskich mu osób. Dzięki temu dziecko zauważa, iż imię można nie tylko usłyszeć i wymówić, lecz również zobaczyć, że samo dziecko zostało przedstawione w kształcie liter, lub, że zostało schowane za zasłoną liter. Następne etapy to wiele gier i zabaw pozwalających dzieciom na poznanie pozostałych imion, wyrazów, oraz liter alfabetu.
„Sprawdzanie obecności”, „ściana pełna liter”, „deszcz imion”, „targ liter”, „gra w sylaby”, „nazywanie świata” i inne sformułowania – to nazwy ćwiczeń oraz hasła charakterystyczne dla metody dr Ireny Majchrzak.
Podstawowe założenia odimiennej metody nauki czytania są następujące:
• wprowadzanie dziecka w świat słów powinno odbywać się na zasadzie zabaw i gier, przynoszących dziecku radość i satysfakcję,
• celem nauki czytania jest zrozumienie sensu i znaczenia poszczególnych słów, a nie pozbawionych znaczenia oddzielnych liter, dlatego dziecko poznaje przede wszystkim wyrazy, a następnie litery, z których są zbudowane,
• dziecko na początku otrzymuje określony, skończony zbiór liter – alfabet; wie, że wszystkie wyrazy można stworzyć wykorzystując znane mu już litery.
Metoda ta uwalnia od napięć i lęków nie tylko dziecko, lecz także nauczycieli, wychowawców i rodziców.
Wszelkie zabawy oraz ćwiczenia uwzględniające założenia metody dr I. Majchrzak, przeprowadzane na zasadzie pełnej dobrowolności i w indywidualnym tempie, są bardzo ciekawe, urozmaicone i za każdym razem dostarczają nowych doświadczeń. Ułatwiają one dzieciom pierwsze kontakty i wzajemne poznanie się, przyczyniają się do integracji grupy. Dzieci poznają szybko swoje imiona i nie muszą zwracać się do siebie w formie bezosobowej.
Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz.
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, motorycznych i kinestetycznych (czucie ruchu), oraz współdziałania między tymi funkcjami, czyli integracji percepcyjno – motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania.
Usprawnienie w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji (ćwiczenia ustalenia ręki dominującej) i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których występują opóźnienia rozwoju tych funkcji.
Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo – ruchowych).
Struktura zajęć prowadzonych Metody Dobrego Startu jest następująca:
• zajęcia wprowadzające,
• zajęcia właściwe:
- ćwiczenia ruchowe,
- ćwiczenia ruchowo – słuchowe,
- ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe,
• zajęcia końcowe.
Zajęcia z dzieckiem przedszkolnym, prowadzone Metodą Dobrego Startu odbywają się w formie zespołowej. Ćwiczenia te mogą być prowadzone z całą lub połową grupy. Wybór wzorów, odrzucenie niektórych z nich (zbyt trudne), szybkość ich opracowania uzależniamy od poziomu rozwoju psychomotorycznego dzieci objętych ćwiczeniami. Warunkiem skuteczności stosowania tej metody jest dokładne wykonywanie ćwiczeń.
Nauczanie wielozmysłowe.
Ciekawym rozwiązaniem jest wykorzystanie wielozmysłowości w nauczaniu. Wielozmysłowość stanowi narzędzie indywidualizujące pracę oraz zachęca dzieci do odkrywania, eksperymentowania, stawiania pytań i poszukiwania rozwiązań. Nauka wielozmysłowości sprzyja aktywizowaniu potencjalnych możliwości każdego dziecka.
Nauczanie wielozmysłowe przebiega dwuetapowo. Pierwszy etap to stymulowanie zmysłów. Na tym etapie dostarczamy dzieciom różnorodnych bodźców. Natomiast drugi, to integrowanie doznań zmysłowych, na którym dbamy o to, aby bodźce zostały właściwie odebrane i przetworzone. Wielozmysłowe angażowanie dziecka w proces kształcenia zwiększa efektywność nauczania. Umiejętne stwarzanie dzieciom warunków do wykorzystywania wszystkich zmysłów podczas uczenia się, zwiększa ich możliwości percepcyjne przeciwdziałając trudnościom w nauce. Połączenie zmysłu wzroku, słuchu, dotyku z działaniem w nauczaniu zwiększa skuteczność uczenia się, aktywizuje dziecko i wyzwala motywację do zdobywania wiedzy. Planując zajęcia warto przewidzieć aktywności dla każdego typu sensorycznego.
Wykorzystywanie w procesie kształcenia oraz stymulowanie poszczególnych zmysłów pomaga dzieciom uczyć się tak, jak jest im najwygodniej, rozwija umiejętność samodzielnego uczenia się. Ponadto pomaga usprawniać bazowe układy zmysłowe i stwarza możliwości korygowania zaburzeń w planowaniu motorycznym.
Zabawy relaksacyjne.
Warto pamiętać, że dzieci szczególnie dobrze czują się podczas zabaw relaksacyjnych, które proponujemy im, każdego dnia ich pobytu w przedszkolu. Korzystając z propozycji zawartych w książkach pt. „Dziecko potrzebuje ciszy” A. Erkert i „Dzieci bez stresu” K. Vopel pomagamy dzieciom znaleźć ich wewnętrzną równowagę i harmonię. Z powodzeniem wykorzystujemy również trening autogenny Shulza w modyfikacji A. Pollender. Dzięki tym propozycjom nasi podopieczni mogą wyciszyć się i odprężyć, aby efektywniej funkcjonować.

Opracowała mgr Marta Dulęba