Plan daltoński w przedszkolu

Plan daltoński w przedszkolu.
Propozycje rozwiązań praktycznych
w wykorzystaniu elementów metody
w pracy z dziećmi,
pomoce dydaktyczne”.


Charakterystyczną płaszczyzną dla szkół daltońskich jest stosowanie systemu kolorów dnia. To taki pierwszy element, od którego powinno się zacząć. Ważne jest żeby na każdy roboczy dzień tygodnia zarezerwować stały kolor (pon-czerwony, wt-niebieski, śr-pomarańczowy, czw-zielony, pt-żółty/ so, ndz mogą przybrać kolor biały ale nie musi być ich wcale). Jest to dobry element do identyfikowania dni tygodnia, zanim dzieci zaczną rozpoznawać lub odczytywać nazwy dni tygodnia. Pozwoli to wyjaśnić organizację szkoły/przedszkola. Należy pamiętać aby wyżej wymienione kolory były zarezerwowane tylko dla dni tygodnia.
Następnym elementem pedagogiki planu daltońskiego jest zawieszenie tablicy zadań porządkowych. Maluchy, które poznały otaczające je środowisko, chcą podejmować inicjatywę, by pokazać, jaka jest ustalona kolejność zdarzeń. Aby dawać poczucie odpowiedzialności już trzylatkom należy określić zadania porządkowe, tym samym angażujemy dzieci w otaczające je środowisko. Jeżeli w danej placówce występują dyżury dnia, trzeba tak zorganizować prace, by wszystkie dzieci mogły być w nie zaangażowane (podlewanie roślin, sprzątanie na półkach, wycieranie tablicy, rozdawanie materiałów do zajęć itp.). To jest właśnie zadanie i z tym należy zaznajomić dzieci. Tablica z obowiązkami porządkowymi musi mieć swoje stałe miejsce na ścianie, oczywiście na takiej wysokości, by mogły do niej dosięgną dzieci. Na początku tygodnia nauczyciel przydziela zadania na dany dzień określonym dzieciom, ważne jest aby dbać o to, by kolejne dzieci były na zmianę angażowane we wszystkie prace (zadania do wykonania przydzielamy w parach), pozwala to na niesienie pomocy innym, uczą odpowiedzialności.
Kolejnym bardzo ważnym elementem ułatwiającym stymulowanie zaangażowania dzieci jest wizualizacja rytmu dnia. W sklepach internetowych można zakupić zestaw kart przedstawiających w sposób symboliczny różne działania stosowane w pierwszych latach edukacji dzieci. Jest to świetny środek pomocniczy, dzięki któremu dzieci oswajają się z programem dnia w przedszkolu z zachowaniem poszczególnych jego składowych części. Stanowi to poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Podobnie jak w przypadku tablicy zadań porządkowych, karty rytmu dnia wieszane są na ścianie, gdzie wiszą inne pomoce związane z wdrażaniem elementów planu daltońskiego. Musimy mieć tyle przestrzeni, ile w danym dniu zaplanowano czynności (wysokość dla dziecka musi być zachowana). Karty dla czynności porannych i popołudniowych mogą wisieć w dwu osobnych rzędach lub obok siebie w jednym długim rzędzie. Bardzo ważnym elementem jest zapoznanie dzieci z każdą kartą po kolei. Pierwsza karta stanowi wejście dzieci do sali zabaw, następnie omawia się każdą następną i wiesza obok po prawej stronie zawieszonej pierwszej karty. Aby ułatwić dzieciom zrozumienie kart aktywności, każdą kolejną kartę wieszamy po tym, gdy dana aktywność miała już miejsce (karty mogą być numerowane). Dzieci mają okazję do zapoznania się z różnymi symbolami, a zatem program dnia zostaje wypełniony pod jego koniec. Na koniec dnia mamy okazję do omówienia z dziećmi powstałego rytmu.
Po kilkudniowym lub dłuższym okresie wprowadzającym (codziennie wieszamy odpowiednie karty po tym jak dana aktywność została wykonana) przychodzi czas na zawieszenie jednocześnie wszystkich kart charakterystycznych dla danej części dnia lub całego dnia aktywności. Aby podkreślić, że dana czynność jest w tym momencie realizowana możemy wykonać strzałkę i wskazywać nią obecnie realizowaną aktywność. Jest to sposób aby angażować dzieci do działania, rozmowy by dało im to poczucie współodpowiedzialności za proces. Helen Parkhurst mówiła „Dajcie dzieciom jasny obraz celu”. Należy znaleźć taki sposób by zrozumiały cel wykonywanej pracy. Występuje tu formowanie postawy świadomej realizacji zadania. Możemy również zadania polegające na ustaleniu wraz z nauczycielem rytmu kolejnego dnia. Robimy to dopiero wtedy, kiedy dzieci na tyle dobrze poznały już plan danego dnia, że będą w stanie wytworzyć pełną i prawidłową kolejność aktywności. Wówczas obraz rzeczywistej współodpowiedzialności za program dnia, dajemy dzieciom poczucie dumy z faktu, że same mogły taki program opracować. By mimo upływu czasu dzieci nadal były zainteresowane kartami rytmu dnia możemy wprowadzić kartę z symbolem niespodzianki. W ten sposób możemy wpłynąć na ich postawę, a jednocześnie nagrodzić dzieci (każdy nauczyciel zna swoje dzieci i wie jaka niespodzianka będzie odpowiednia w danym momencie). Kartę niespodziankę możemy umieścić w ciągu dnia pomiędzy innymi zajęciami/kartami lub na końcu dnia. Pamiętać należy o tym, że dzieci będą określać rytm dnia i kartę niespodziankę mogą ustawić w dowolnym miejscu i będzie to wyzwanie dla nauczyciela (nauczyciel musi być zawsze przygotowany do zajęć by nie dać się zaskoczyć). Można przygotować sobie prawdziwe pudło z ciekawym zajęciem/niespodzianką. Nauka pracy nad zadaniem, jest nauką planowania i organizowania czasu. Karty można wykorzystać podczas nauki planowania, wszystkie karty leżą na podłodze w kole, a nauczyciel prosi dzieci by pomogły je ułożyć w odpowiedniej kolejności. Daje to możliwość do angażowania dzieci i poszukiwania odpowiedzi na pytanie Co będziemy robić najpierw, a co potem? tak by ustalić logiczną kolejność planu dnia. Dzieci muszą w późniejszym stadium, mieć zdolność przemyślenia wyboru do planowania i realizowania zadań na dany dzień lub tydzień. Bardzo dobrym środkiem pomocniczym jest zegar kolorów , który pozwoli dzieciom wyjaśnić ile czasu zostało na wykonanie danej czynności. Na zegarze są przedziały czasowe w różnych kolorach (5, 10, 15, 20, 25, 30 minut).
Przedstawiony wizualnie rytm dnia wspomaga organizację w grupie, rozwija samodzielność i z tego względu tak dobrze pasuje do modelu daltońskiego. Powyższe rozwiązanie jest optymalne dla najmłodszych dzieci.
Podsumowując omówiona została wizualizacja istotnych elementów procesu pracy. Kolory dnia pozwalają dzieciom zdobywać orientację w dniach tygodnia, można również stosować kodowanie za pomocą kolorów, by wskazać jakie zajęcia mają miejsce w danym dniu. Rytm dnia pozwala poznać kolejność prac w ciągu dnia. Te dwa środki pozwalają na rozwój samodzielności u dzieci, które w wieku późniejszym nadal będzie się rozwijać.
Omówię teraz stosowanie modelu daltońskiego w grupie zróżnicowanej wiekowo. W czasie zajęć dzieci muszą przez określony czas samodzielnie wykonywać pracę zwłaszcza w grupie zróżnicowanej wiekowo. Zarówno w grupie jednolitej wiekowo oraz grupie zróżnicowanej wiekowo zajęcia mogą obejmować następujące elementy: praca przy stolikach, praca w grupkach w różnych miejscach sali, wydzieranki, praca w kąciku komputerowym, układanki itp. Dzieci, które nie wdrożyły się do istniejącego procesu pracy będą oczekiwać pomocy ze strony nauczyciela lub starszych przedszkolaków stąd też aspekt współpracy łatwiej wprowadzać w grupie zróżnicowanej wiekowo. Starsze przedszkolaki są dumne z faktu, że mogą wspomóc nauczyciela i pomóc najmłodszym przedszkolakom.
Tablica zadań pozwoli na wizualizację zadań do wykonania. W najwyższym wierszu poziomym znajdą się symbole różnych elementów zadania do wykonania, natomiast w kolumnie pionowej po lewej stronie znajdą się imiona wszystkich dzieci. Na tablicy należy umieścić minimalnie pięć kart aktywności na każdy dzień tygodnia, najlepiej będzie wtedy, kiedy takich kart będzie więcej tak żeby dzieci podczas pracy mogły wykonywać więcej niż jedną czynność. Nad całym przebiegiem procesu czuwa nauczyciel, który przed rozpoczęciem tygodnia decyduje jakie formy aktywności znajdą się na tablicy zadań (ważne jest, aby zadania były zróżnicowane), natomiast sama tablica wykorzystywana jest tylko do zajęć przedpołudniowych. Autor mocno akcentuje, że w obecnym dość powszechnym modelu edukacji dzieci siadają w kole i czekają na rozpoczęcie zajęć przez nauczyciela. Natomiast sale zabaw są tak wyposażone, że stanowią dla dzieci wyzwanie, zachęcają je podjęcia inicjatywy, a sami nauczyciele nie powinni hamować impulsów skłaniających dzieci do aktywności. Tablica zadań jest zatem pomocna w grupie do przełamywania modelu kręgu i zmniejsza jego znaczenie. Reasumując należy dbać o to aby dzieci w chwili przyjścia do sali miały możliwość przystąpienia do pracy.
Poniżej przedstawiam propozycję planowania pracy z zastosowaniem tablicy zadań, jednak należy pamiętać, że taką tablicę wprowadzamy dopiero wtedy, kiedy dzieci będą na to gotowe. Sala zabaw powinna być wyposażona w tablicę magnetyczną, białe i kolorowe magnesy w kolorach dni tygodnia. Nauczyciel musi posiadać tyle białych magnesów ile ma dzieci w grupie. W momencie kiedy przychodzi kolej danego dziecka na wybór aktywności dostaje ono biały magnes i umieszcza go w miejscu skrzyżowania imienia z wybraną czynnością. Każde dziecko decyduje o wyborze przed rozpoczęciem zadania. Przy każdej aktywności zaznacza się ilość uczestników kartonikiem z odpowiednią liczbą kropek. Należy pamiętać, że to nauczyciel czuwa nad całym procesem planowania i zawsze informuje dzieci o skutkach dotychczas dokonanych wyborów, dlatego tak ważna jest gotowość dzieci do podjęcia pracy z zastosowaniem tablicy zadań. Zaraz po wykonaniu zadania dziecko podchodzi do tablicy i zmienia biały magnes na magnes w korze danego dnia. W ten oto sposób dzieci oznaczają wykonanie zadania, a tym samym zwiększa się poczucie odpowiedzialności za dokonany wybór. Następnie dziecko może ewentualnie wybrać nową aktywność.
Efektem korzystania z tablicy zadań jest możliwość gromadzenia danych o zadaniach przez cały tydzień, dzięki czemu pod koniec tygodnia widać jakie zadania zrealizowało każde dziecko. Jest to czytelny przekaz dla rodziców, ponieważ przedstawia to, czym dziecko zajmowało się w danym tygodniu.
Taki obraz pozwoli również poznać zainteresowania i indywidualne potrzeby i predyspozycje każdego dziecka. Tego typu środki zadaniowe mogą w spójny sposób przedstawić zespół działań danej placówki. W grupach przedszkolnych tworzymy ważne podstawy, z których to będziemy korzystać przez wiele następnych lat, a dzieci szybko uczą się stosowania procesu, który zawiera odpowiednie elementy.
Najważniejszym elementem zachowania porządku w środowisku pracy jest aranżacja sali zabaw, musimy pamiętać żeby materiały były w zasięgu rąk dzieci, a także rozmieszczone w prawidłowych miejscach (w każdym wypadku muszą mieć swoje stałe miejsce). Można oznaczyć miejsca przechowywania np. symbolem danego materiału. Jeżeli mamy w sali pudełka do przechowywania rzeczy naklejamy na nich obrazek przedstawiający ich zawartość. Autor zaleca wyznaczyć obszar pracy, w którym dzieci częściowo realizować będą zadania związane z zarządzaniem salą (pozwoli to dzieciom samodzielnie pakować czy sprzątać). Układanki i inne tego typu pomoce układamy według stopnia trudności i właśnie tutaj stosuje się kodowanie kolorami choć może to dla dzieci stanowić niepotrzebną komplikację. Kolory dnia stanowią już istotny system kodowania, z którym dzieci muszą się zapoznać. Chcę podkreślić, że dzieci, najlepiej samodzielnie, muszą mieć możliwość zapoznania się z jaką układanką, grą lub puzzlami mogą się zająć. Można wtedy zastosować inne oznaczenia: np. jedna buźka, dwie buźki, trzy buźki lub inne dowolne oznaczenia, które będą dawały możliwość rozeznania się. Należy podkreślić, że wiek przedszkolny to bardzo ważny czas, w którym dzieci nabywają umiejętności podstawowych oraz kształtowania postaw.


Opracowanie: mgr Marta Dulęba



Literatura:
Roel Rohner, Hans Wenke: Pedagogika planu daltońskiego.