Agresja wśród dzieci i młodzieży

„AGRESJA WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY”


Ostatnio wyraźnie wzrosło zainteresowanie nauczycieli i rodziców problematyką agresji w szkole, gdyż obserwuje się nasilenie zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży szkolnej. W praktyce pedagogicznej agresja i przemoc to stałe elementy rzeczywistości, z którymi styka się wychowawca i nad którymi musi pracować. Ostatnie wydarzenia wskazują również na bardzo niepokojące zjawiska agresji i przemocy występujące nie tylko w relacjach uczeń – uczeń, ale również uczeń – nauczyciel.
Autorzy opracowań psychologicznych podają różne formy definicji agresji:
•„Agresja” to zachowanie agresywne, wrogie, gwałtowne fizyczne lub słowne związane z pojawieniem się takich stanów emocjonalnych jak rozdrażnienie, niezadowolenie, napięcie, gniew, strach lub lęk skierowany przeciwko zewnętrznym źródłom wymienionych stanów emocjonalnych.
(L.Korzeniowski, S.Pużyński, Encyklopedyczny Słownik Psychiatrii).

Przyczyny agresji

Przyczyn agresji jest bardzo wiele:
-niska samoocena
-przeżywanie różnego rodzaju niepowodzeń
-nuda, brak umiejętności wartościowego wypełnienia wolnego czasu
-brak kontaktu z rodzicami, ciepła domowego
-wzorce zachowań agresywnych oglądane w telewizji i grach komputerowych
-wpływ grupy rówieśniczej
-kryzys wartości i autorytetów
-brak tolerancji
Młodzież agresywna ma bardzo niski poziom samooceny. Wysoko natomiast ocenia swoje wrogie i niechętne nastawienie do innych. Niezadowolenie z siebie wywołuje zachowanie agresywne, zuchwałość i arogancję. Zaniżona samoocena z reguły jest następstwem wychowania przez nastawienie krytycznych rodziców, którzy ciągle wyrażają niezadowolenie z tego co dziecko zrobiło.
Na samoocenę wpływa także atrakcyjność fizyczna. Wygląd fizyczny ma szczególne znaczenie dla dzieci i młodzieży. Jest on powodem zamknięcia się
w sobie, niechęci i poczucia samotności. Zachowaniom agresywnym wywołanym negatywną oceną otoczenia towarzyszy lęk przed kompromitacją, krytyką, wyśmianiem, osądzeniem o niezręczność, niezgrabność.
Jednym z najczęstszych sposobów spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież jest oglądanie telewizji. Powszechny dostęp do niej i programów przez nią emitowanych stał się poważnym problemem. Telewizja obok pozytywnej roli ma znaczny wpływ na kształtowanie postawy agresywnej. Sceny przemocy pokazywane w telewizji wywołują określone zmiany w osobowości dziecka:
-sprzyjają formowaniu się agresywnego zachowania wobec rówieśników,
-stymulują agresywne fantazje,
-znieczulają agresję i prowadzą do przeświadczenia, że agresja jest powszechna i dozwolona społecznie,
Przyczyny negatywnych zachowań dzieci i młodzieży obejmują zarówno te czynniki, które określane są mianem wrodzonych osobowości, jak i te które tkwią w środowisku, w rodzinie, szkole np. pogłębiające się różnice materialne w społeczeństwie, przemoc w mediach, kryzys rodzinny (patologie jak alkoholizm i przemoc rodziców).

Agresja a rodzina

Rodzina jest jednym ze składników środowiska wychowawczego. Nic nie oddziaływuje tak, jak bezpośredni kontakt dziecka z rodzicami i przykład przez nich dawany. W rodzinie dziecko uczy się w jaki sposób wyrazić swoje uczucia, radzić sobie z konfliktami interpersonalnymi oraz negocjować własny punkt widzenia. Rodzina stanowi źródło określonych norm, wartości, które mogą przydać się dziecku. Rodzice nie zdają sobie jednak sprawy, że sami mogą być przyczyną rozwoju zachowań agresywnych u swoich dzieci. Często agresywni rodzice mogą podżegać i wzmacniać agresję swoich dzieci. Istotną przyczyną buntowniczych zachowań dzieci jest odtrącenie ich przez rodziców. Brak czułości, miłości i pozytywnych wzorców, wytwarza postawy wrogości i agresji.
Uważa się, że postawy rodzicielskie mają wpływ na pozycję dziecka w rodzinie. Do postaw niewłaściwych zalicza się:
•odrzucenie,
•unikanie kontaktu z dzieckiem,
•nadmierne ochranianie,
•stawianie nadmiernych wymagań.
Dziecko odtrącone czuje się niepotrzebne, czasem walczy o swoją pozycję, lub zwraca na siebie uwagę złym zachowaniem, choć nieakceptowanym przez rodziców, ale powodującym, że staje się ośrodkiem ich zainteresowania. Dziecko odtrącone niezdolne jest do wytrwałości i koncentracji. Staje się uczuciowo niestałe, nieufne, bojaźliwe lub agresywne. Często popada w konflikty ze szkołą, w której czuje się niepotrzebne, podobnie jak i w domu.
Na dziecku rodziców nadmiernie ochraniających dzieci skupia się uwaga wszystkich, jego potrzeby dominują nad potrzebami innych, wszyscy mu służą. Takie postępowanie rodziców opóźnia osiągnięcie przez nie dojrzałości emocjonalnej i społecznej, co może przyczyniać się do złego przystosowania dziecka w środowisku szkolnym.
Zatem, gdy rodzina nie spełnia właściwie wszystkich swoich funkcji dochodzi do zaburzeń, które manifestują się agresją.
Do czynników mających na to wpływ zaliczamy: - zachowania agresywne rodziców - stosowanie surowych kar wobec dzieci - pozwalanie na agresję - zachęcanie do agresji
- niezaspokajanie podstawowych potrzeb psychicznych dziecka, a zwłaszcza kontaktów uczuciowych - niezaspokojenie potrzeby uznania społecznego i samodzielności
- stosowanie kar fizycznych, które nie dość, że wywołują u dziecka frustrację to są zachowaniami agresywnymi - niewłaściwa atmosfera domu rodzinnego tj. chłód emocjonalny lub nadmierna opieka i czułość,
- występowanie stałych napięć i konfliktów - niestała struktura
rodziny - niewłaściwe metody wychowawcze domu i szkoły (nadmierne wymagania,kary)
- całkowity brak opieki domowej,nędza - wpływ czynników dziedzicznych i awantury domowe.


Rodzaje agresji

Na podstawie przeprowadzonych badań do najczęściej spotykanych przejawów agresji zalicza się:
-w zakresie agresji fizycznej: pobicia, bójki, przestraszanie, odbieranie siłą, niszczenie cudzych rzeczy, niszczenie sprzętu szkolnego, zachęcanie do bicia, wymuszanie, bicie młodszych kolegów,
-w zakresie agresji słownej: grożenie biciem, napastliwe wypowiedzi, przezywanie, przekleństwa, wyśmiewanie się,
Literatura przedmiotu jak i wyniki badań potwierdzają dominację w szkole agresji słownej. Agresja ta charakteryzuje wszystkich uczniów, głównie jednak dzieci młodsze.
Agresja fizyczna charakteryzuje przede wszystkim chłopców. Przyjmuje dwie formy. Jedną jest niszczenie przedmiotów z otoczenia, drugą atak fizyczny na osobę w celu sprawienie jej bólu.

Sposoby likwidowania agresji

Najlepszą i najskuteczniejszą metodą jest zapewnienie dziecku miłości, akceptacji i bezpieczeństwa. Właśnie rodzina przede wszystkim powinna wyposażyć dziecko w mechanizmy, które umożliwiłyby mu kontrolę emocji. Szczególnie ważny jest tu system kar i nagród. Zachowania agresywne mogą bowiem być likwidowane poprzez oduczanie, które może polegać na konsekwentnym odmawianiu nagrody albo na aktywnym karaniu.
Kary i nagrody, czyli negatywne i pozytywne wzmocnienia, są tu istotnym czynnikiem wychowawczym. Bardziej skuteczne są wzmocnienia pozytywne. Jednak wiele osób uważa, że to właśnie kara kształtuje charakter. Karząc za agresję niekiedy można uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego.
Skutecznie przeciwdziała agresji kara psychologiczna, tzn. manifestowanie przykrości, jaką sprawiło naganne sprawowanie, kary słowne połączone z tłumaczeniem, perswazją. W trudnej sytuacji duża rolę odgrywa terapia. Zapobieganie przemocy wśród dzieci i młodzieży jest trudne i złożone, wymaga czasu, nakładów finansowych i zaangażowania różnych instytucji. Wydaje się oczywiste, że redukcja zachowań agresywnych i przemocy nie może być skutkiem nagłych recept. Agresję trzeba leczyć.




Bibliografia:
M. Ziemska, „Rodzina a osobowość”, Wiedza Powszechna W-Wa 1979
J. Jaroszyński, J. Ostaszewska, „Mały Słownik Psychologiczny”, W-wa 1965
Z. Skorny - Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się,
PWN, W-wa 1968
M. Szczygielska, „Agresja i sposoby jej redukowania”, Wszystko dla szkoły,
2003 Nr 9
Miesięcznik „Wychowawca”, 2003 Nr 3