Opis i analiza przypadku dziecka z układu ryzyka zaburzeń

OGÓLNY SCHEMAT OPISU I ANALIZY PRZYPADKU
(rozpoznanie i rozwiązywanie problemu edukacyjnego i/lub wychowawczego dziecka z „układu ryzyka zaburzeń”)


1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Problem dotyczy chłopca w wieku 5 lat uczęszczającego do 25osobowej grupy przedszkolnej. Igor bardzo rzadko wchodzi w relacje z rówieśnikami, jego kontakty z pozostałymi dziećmi są bardzo ograniczone. Wyraźnie można zaobserwować, że dziecko zostało odrzucone przez grupę do której uczęszcza. Dzieci nie chcą się z nim bawić, chłopiec bawi się sam w odosobnieniu. Uwagę zwróciłam na Igora, ponieważ deficyty w kontaktach z dziećmi w jego wieku rekompensuje wzmożonymi kontaktami z dorosłymi. Można zaobserwować zjawisko "uwodzenia". Dziecko wyraźnie szuka akceptacji, głównie wśród osób dorosłych, zwracających na niego uwagę.
Jest to zatem diagnoza rozwoju dziecka w obszarze emocjonalno- społecznym.


2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

Z rozmowy z nauczycielką wyniknęło, że chłopiec już od dłuższego czasu pozostaje wykluczony z grupy rówieśniczej. Z relacji wychowawcy dowiedziałam się, że na początku roku szkolnego (wrzesień 2012 r.), kiedy Igor dołączył do tej grupy przedszkolnej był bardzo agresywny wobec rówieśników. Zachowania takie jak: gryzienie, kopanie, bicie były bardzo częste, co przyczyniło się do obecnej sytuacji niechęci innych dzieci wobec chłopca. Z wywiadu z matką Igora wynika, że chłopiec wychowuje się tylko z nią, czasami opiekę nad chłopcem sprawuje babcia. Ojciec dziecka nie utrzymuje z nimi od dłuższego czasu kontaktu. Wcześniejsze relacje matki z ojcem opierały się na sprzeczkach i kłótniach, co doprowadziło do wyprowadzenia się mężczyzny z domu. W rodzinie chłopiec nie ma kontaktów z innymi dziećmi w podobnym wieku. Matka czasami zabiera chłopca do pracy. Ponadto u chłopca stwierdzono problemy w wymowie głosek dentalizowanych przez co od początku roku uczęszcza do logopedy przedszkolnego.

Sytuacja rodzinna, w której chłopiec pozostawał przez dłuższy czas (kłótnie małżeńskie rodziców), a także obecny brak kontaktu chłopca z ojcem przyczynił się do agresywnych zachowań Igora wobec innych dzieci, a także zaburzonego poczucia własnej wartości. Zachowania te z kolei skutkują wykluczeniem chłopca z grupy rówieśniczej. Nadopiekuńczość matki i babci, a także brak kontaktów z dziećmi w podobnym do niego wieku, jak również przebywanie w głównej mierze chłopca w świecie dorosłych przyczyniło się do nieakceptowania rówieśników i uniemożliwiło asymilację z grupą rówieśniczą, w której się znalazł.

Problem zaczął się już na początku września, kiedy to Igor pierwszy raz przestąpił próg przedszkola. Do przedszkola trafił jako 4latek kiedy to większość dzieci znała się, ponieważ uczęszczali już rok do tego przedszkola. Sytuacja trwa od września 2012r. Oczywiście nasilenie zjawiska zmieniało się w czasie. Na początku roku szkolnego dziecko było bardzo agresywne, nie można było w ogóle do niego dotrzeć. Z biegiem czasu "przyzwyczaiło" się do obecności innych dzieci w grupie. Kolejno zaczęło uczestniczyć w zajęciach dydaktycznych z innymi podopiecznymi (siadać razem z nimi w kole). Teraz próbuje wejść w jakieś relacje z innymi uczniami jednak zwykle zostaje odrzucony i zmuszony do zabawy w pojedynkę, w innym kącie sali.

PRZEPROWADŹ AKTUALNĄ PROTODIAGNOZĘ

Igora poznałam podczas wolontariatu w jednym z gnieźnieńskich przedszkoli w 2013r. Początkowo nie zwróciłam na niego większej uwagi, ponieważ chłopiec aktywnie brał udział w zajęciach tematycznych prowadzonych przez nauczyciela. Jednak po pewnym czasie, gdy nadszedł czas wolnej zabawy zauważyłam, że chłopiec sam siedzi przy stoliku i tam się bawi, podczas gdy inne dzieci bawią się wspólnie w 2-3osobowych grupach na dywanie.
Podczas obserwacji zauważyłam, że wszelkie próby chłopca dołączenia do którejś z grup kończyły się odmową bądź nie zwracaniem na niego uwagi przez inne dzieci. Zdarzyło się, że chłopiec zabierał zabawki pozostałym dzieciom, przez co doszło do konfliktu pomiędzy nimi.
Podczas mojego pobytu Igor bardzo zabiegał o moje względy między innymi poprzez głaskanie po dłoni, przytulanie oraz miłe słowa w stosunku do mnie. Chłopiec już w pierwszy dzień mojej wizyty wyznał mi miłość cytując "Pani Weroniko kocham panią". W takiej samej sytuacji była nauczycielka tej grupy na samym początku września. Igor bardzo często zabiegał o moją uwagę, zawsze siadał obok mnie, chciał być ze mną w parze podczas każdej zabawy, trzymać mnie za rękę gdy dzieci ustawiały się w kole świadczyć to może o szukaniu przez dziecko zrozumienia i poczucia bezpieczeństwa. Takie zachowanie to swoisty rodzaj uwodzenia stosowany przez dziecko, który ukazuje deficyty społeczne i emocjonalne tego chłopca. Takie informacje wynikają również z kwestionariusza interakcji z dorosłymi. Z rozmowy z Igorem wynika, że chłopiec nie ma kontaktu z rówieśnikami oraz, że większość wolnego czasu przebywa z matką lub babcią. Zbyt częste przebywanie chłopca w świecie dorosłym jak również brak kontaktu z dziećmi w podobnym wieku w życiu codziennym negatywnie wpłynęło na tworzenie się relacji pomiędzy rówieśnikami. Dziecko najprawdopodobniej nie nauczyło się wchodzić w takie relacje i częściej wybiera kontakt z dorosłym niż z dzieckiem. Z wywiadu z matką dowiedziałam się również, że chłopiec w dużej mierze przebywa z babcią oraz to, że nie ma dziadka. Z tego wynika, że dziecko nie posiada wzorca męskiego, z czego również mogą wynikać jego problemy. Z analizy rysunku rodziny wykonanego przez Igora wynika, że jego zażyłości z matką są bardzo silne. Dziecko na rysunku (Igor) trzyma kobietę za rękę, a wokół niej narysowane są serca. Tuż obok stoi starsza kobieta, Igor również trzyma ją za rękę, z relacji chłopca wiadomo, że to jego babcia. Na rysunku nie ma żadnej postaci męskiej. Igor przez osoby pracujące w przedszkolu (nauczycielka, pomoc kuchenna) uważany jest za osobę nieusłuchaną oraz określaną mianem niegrzecznej. Po rozmowie z logopedą przedszkolnym wiadomo, że chłopiec zrobił znaczne postępy.

Adnotacja : Rysunku nie posiadam, ponieważ zniszczyła go moja 4letnia bratanica, jednak obraz na tyle utkwił mi w pamięci, że pamiętam niemal każdy jego szczegół.


3. ZNACZENIE PROBLEMU

U dzieci, które po rozwodzie wychowywane są przez jednego z rodziców, często
obserwuje się agresję, impulsywność, drażliwość, brak pewności siebie, przygnębienie i lękliwość (Cudak, 2003).
Jak twierdzi Czesław Czapów: "Szkolne powodzenie dziecka zależy też w znacznym stopniu od popularności, jaką uzyska w gronie koleżanek i kolegów. Otóż okazuje się, że dziecko żyjące w rodzinie w której niewiele jest nieporozumień i kłótni zyskuje większą popularność w gronie towarzyszy szkolnych niż dziecko żyjące w rodzinie rozdzieranej częstymi konfliktami" (Rodzina a wychowanie, 1968)
Wykluczenie z grupy rówieśniczej dziecka już od samego początku, kiedy to dziecko powinno uczyć się jak wchodzić w relacje z innymi ludźmi, zwłaszcza rówieśnikami negatywnie może wpłynąć na jego funkcjonowanie społeczne w dorosłym życiu.
Człowiek, który potrafi kontrolować swoje emocje, akceptuje swoje reakcje emocjonalne i wyraża je w formie akceptowanej społecznie, dostosowanej do sytuacji potrafi w niektórych sytuacjach stłumić swoje emocje, a w innych swobodnie je wyrażać (Brzeziński, 1973). Dlatego trzeba nauczyć dziecko samoregulacji swoich emocji oraz niwelowania emocji negatywnych w sposób odpowiedni (np. trening siłowy; zajęcia karate). Ważnym aspektem jest również podniesienie poczucia własnej wartości, ukształtowanie prawidłowej własnej samooceny o czym wspomina Zbigniew Skorny.
Wiadomo, że pozostanie dziecka w sytuacji wykluczenia przez dłuższy czas może skutkować w późniejszym życiu zachowaniami destrukcyjnymi jak również wzmożoną agresją wobec innych. (K.A. Dodge, J.E. Lansford, V.S. Burks, J.E. Bates, G.S. Pettit, R. Fontaine, J.M. Price, Peer rejection and social information...artykuł Ewy Kulawskiej) Dlatego bardzo ważne jest aby rozwiązać tą sytuację jak najwcześniej. Według Tadeusza Pilcha: "W procesach wychowawczych i funkcjach dydaktycznych systemu szkolnego i systemu oświaty dorosłych kryją się olbrzymie możliwości wyposażenie człowieka w skuteczne mechanizmy przezwyciężania bezradności i osamotnienia, neutralizując skutki procesów neutralizowania." (Marginalizacja społeczna a edukacja, 2004) Wobec tej teorii to szkoła (w tym przypadku przedszkole) powinno również wziąć odpowiedzialność za wdrożenie dziecka w życie społeczne posługując się wszelkimi metodami i umiejętnościami np. poprzez zabawy integrujące. Marek Grondas wspomina również o organizacji efektywnych szkoleń kadr w zakresie profilaktyki, opieki i resocjalizacji jak również pracy środowiskowej, pracy z rodziną, społeczności terapeutycznej, resocjalizacji, terapii uzależnień. (Dzieci bez przyszłości, 2008) Ważna jest współpraca rodzica z przedszkolem w celu prawidłowego rozwoju społecznego dziecka przy pomocy wykwalifikowanych specjalistów m.in. psychologa.


4. PROGNOZA

1. Jeśli zaniechamy wszelkim działaniom mogącym pomóc chłopcu wejść w życie rówieśnicze to może to poskutkować zachowaniami agresywnymi w późniejszym życiu dziecka. Zgadza się to z teorią Shaffera , która mówi o tym, że zdecydowana większość dzieci nielubianych zachowuje się wobec rówieśników agresywnie. U jednych dzieci występuje słabsza wrażliwość na bodźce emocjonalne, inne natomiast cechują się tzw. obojętnością pozorną (Spionek, 1985). Dziecko może utożsamiać się z różnymi wzorcami zachowań outsidera. Może również opuścić się w nauce. Niechętnie będzie przychodziło na zajęcia, bo nie będzie miało poczucia sensu, gdyż nikt go nie lubi. W młodzieńczym życiu może to skutkować konfliktami z prawem. Jak również sprzyja to powstawaniu zachowań wycofujących oraz antysocjalnych. (Spionek, 1985). W życiu dorosłym może przejawiać się to powierzchownością zawierania relacji z innymi jak również unikanie ich.
2.Jeśli zostaną podjęte działania w celu naprawieniu sytuacji dziecka, a na pewno jednym z takim działań jest rozmowa to w takiej sytuacji nasze zainteresowanie i wsparcie może okazać się wystarczające do samodzielnego pokonania trudności. Dziecko poczuje się bardziej pewne siebie i chętniej będzie brało udział w zabawach. Wszelkie działania integrujące w przedszkolu jak i po za nim mogą się przyczynić, że dzieci zbliżą się do siebie i stworzą bliską relację. Budowa pozytywnego obrazu siebie w przyszłości może skutkować tym, że chętniej będzie wchodzić w relacje z innymi, nie będzie się z nich wycofywać oraz będzie tworzyć trwalsze związki. Pozwoli to również zaspokoić takie potrzeby jak afiliacja, uznanie i dominacja niezbędne do prawidłowego rozwoju społecznego.