Zrozumieć dziecko - program psychoedukacyjny dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym

PRZEDSZKOLE SAMORZĄDOWE NR 4 W BIAŁYMSTOKU
BIAŁYSTOK 2008/2009

„Tak jak kwiaty nie rozkwitną
bez ciepła słońca,
tak ludzie nie mogą stać się ludźmi
bez ciepła przyjaźni”.

Człowiek w dorosłym życiu często nie jest w stanie oderwać się od tego, czego doświadczył w dzieciństwie. Istotne jest, aby były to w większości pozytywne doświadczenia. Wiele więc zależy od środowiska rodzinnego, od tego, jaki stwarza ono klimat, jakie uczucia i postawy w nim dominują.
Pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny zachodzą bami.
Podstawowym elementem decydującym o powodzeniu rodziców w zakresie wychowania jest ich sposób odnoszenia się do dziecka i postępowania z nim, czyli ich postawa rodzicielska, która ujawnia się w myślach, uczuciach i działaniach rodziców. Postawy rodzicielskie są plastyczne i podlegają zmianom w miarę jak zmienia się dziecko w różnych fazach swego rozwoju. Jeżeli rodzice nie dostosowują swoich postaw do danego okresu rozwojowego, prowadzi to do sytuacji konfliktowych, powodujących zaburzenia w zachowaniu lub osobowości dziecka. Postawy rodzicielskie możemy podzielić na pozytywne (akceptacji, współdziałania z dzieckiem, dawania dziecku rozumnej swobody, uznania praw dziecka) i negatywne (odtrącająca, unikająca, nadmiernie wymagająca, nadmiernie chroniąca)
Postawy rodzicielskie określają atmosferę uczuciową, jaka otacza dziecko w domu rodzinnym. Rozwój psychiki dziecka, która ukształtowana przez rodzinę rzutuje na całe jego życie jest procesem złożonym i dynamicznym. Wzorce zaczerpnięte w rodzinie pozostawiają trwały ślad w osobowości dziecka. Rodzice są dla dziecka bardzo długo najważniejszymi osobami. Uczucia dzieci przeżywane w stosunku do rodziców decydują w dużej mierze o jakości związków z innymi ludźmi, w które będą wchodzić dzieci już jako osoby dorosłe.
Warto więc zastanowić się, jaką my sami przejawiamy postawę wobec naszych dzieci. Czasami warto zmienić swój stosunek do dziecka, by przekonać się, że i ono może być lepsze. Rodzice często zupełnie nieświadomie powielają błędy wychowawcze wyniesione z domu rodzinnego. Dlatego tak ważne jest, by w porę je skorygować lub wyeliminować i zastąpić nowymi zachowaniami, aby błędy te nie były przekazywane kolejnym pokoleniom.
Obecny styl życia często powoduje zachwianie więzi emocjonalnych w rodzinie, stawianie mniejszych wymagań sobie i dzieciom, wyręczanie ich i siebie z podstawowych obowiązków, zasłanianie się brakiem czasu. Wielu rodziców czuje się doskonałymi fachowcami w dziedzinach zawodowych, ale często dużo trudniej jest im poradzić sobie z wychowywanie swoich pociech. Wychowując je często „na wyczucie”, „przez przypadek”, a nawiązanie współpracy z rodzic-nauczyciel nie zawsze spełnia ich oczekiwania.
Wszyscy jesteśmy zapracowani, zabiegani i na nic nie mamy czasu, dlatego może warto raz w miesiącu zatrzymać się, usiąść i porozmawiać, posłuchać innych, wyciągnąć wnioski, pomóc sobie na wzajem... Dlatego opracowałam cykl spotkań mających na celu dostarczenie rodzicom odpowiedniej wiedzy, kształtowanie umiejętności wychowawczych oraz wyposażenie rodziców w pewien zakres kompetencji społecznych pozwalający inaczej spojrzeć na siebie i na swoje dziecko, wzmacniający więzi rodzinne.
Nasze spotkania planuję organizować regularnie jeden raz w miesiącu Spotkania te będą oparte m.in. na metodzie M. B. Rosenberga „Porozumienie Bez Przemocy” oraz T. Gordona „Wychowanie Bez Porażek”.
Metoda Rosenberga opiera się na nauce jasnego sposobu wyrażania uczuć i potrzeb, dzięki czemu nawiązujemy lepszy kontakt ze sobą. Uczy skupiać się na tym, czego naprawdę pragniemy, a nie na własnych lub cudzych błędach. Według M. B. Rosenberga większość ludzi posługuje się w życiu "językiem szakala", którego uczymy się żyjąc w społeczeństwach, które narzucają taki właśnie wzorzec komunikowania się. Język szakala opiera się na ocenie i osądzaniu innych, co w rezultacie prowadzi do przemocy. Zadaniem najważniejszym metody "Porozumienia Bez Przemocy" jest nauka rozpoznawania własnych pragnień i ich wyrażania oraz nauka zamiany „języka szakala” na „język żyrafy” (żyrafa ma wielkie serce, a PBP jest językiem współczucia, wypływającym z serca). W „języku żyrafy” nie krytykujemy, ale jasno mówimy o swoich uczuciach i potrzebach. Celem PBP jest stwarzanie związków międzyludzkich opartych na szczerości i empatii.
Wychowanie bez porażek (WBP) T. Gordona opiera się na aktywnym słuchaniu, czyli jak słuchać dziecka, by czuło się akceptowane cokolwiek, by nie powiedziało, jak zwracać uwagę na jego problemy i nie bagatelizować ich lecz starać się znaleźć rozwiązanie lub w późniejszym wieku chociażby wesprzeć. Dorośli często przejawiają następujące zachowania: wygłaszają kazania, wydają polecenia, ostrzegają, moralizują i wymyślają dziecku, udzielają rad, krytykują i stawiają diagnozy, tłumaczą i pocieszają, wypytują lub kierują rozmowę na inne tory. Wymienione zachowania zostały nazwane przez Gordona barykadami, czyli barierami komunikacji, co nie sprzyja empatii i wzajemnemu zrozumieniu.
Wszystkie spotkania będą prowadzone metodami aktywnymi, by rodzice jak najwięcej mogli z nich skorzystać w myśl zasady Konfucjusza: „powiedz mi a zapomnę, pokaż a zapamiętam, pozwól wziąć udział, a zrozumiem”.
Tematy poszczególnych spotkań:
1.Człowiek i wartości, czyli co jest dla mnie najważniejsze.
2.Czy znam siebie i własne dziecko, czyli budowanie poczucia własnej wartości u siebie i swoich dzieci.
3.Przytul mnie mamo/tato, czyli o potrzebach emocjonalnych.
4.Czy dobrze cię rozumiem, czyli komunikacja interpersonalna (cz.1).
5.Komunikat JA, czyli bariery i zakłócenia komunikacyjne (cz.2).
6.Moje dziecko zachowuje się agresywnie, czyli jak radzić w sytuacjach trudnych.
7.Kiedy mówię NIE, czyli sposoby rozwiązywania konfliktów.
8.Czas rozstania, czyli posumowanie i ewaluacja.

Spotkanie I
Temat: Człowiek i wartości, czyli co jest dla mnie najważniejsze.
Cele:
•integracja grupy poprzez bliższe poznanie się,
•zainteresowanie rodziców treściami programu,
•wspólne opracowanie kontraktu,
•zapoznanie z hierarchią potrzeb wg A. Masłowa.
Pomoce: wizytówki, kartki z niedokończonymi zdaniami każdemu, plansza z hierarchią potrzeb, kartki, przybory do pisania.
Przebieg spotkania:
1.Sprawy organizacyjne. Spisanie oczekiwań rodziców.
2.Mapa mojego samopoczucia – wzajemne poznanie się.
3.Zapoznanie z programem – tematyka, cele, formy pracy.
Omówienie technik porozumienia bez przemocy i wychowania bez porażek.
4.Praca nad kontraktem – zaakceptowanie go przez wszystkich uczestników.
5.Ćwiczenia integrujące:
•„Wszyscy którzy...”
•„Sałatka owocowa”
•„Jestem osobą, dla której ważne jest...” (zamiana miejsc)
•Zdania niedokończone np. Jestem...., lubię....., chciałabym...., itp.
6.Hierarchia potrzeb wg. A. Masłowa – dyskusja nt. „Jak zaspokajam potrzeby swojego dziecka?”
7.Zakończenie spotkania – rundka końcowa „Z jakimi uczuciami kończę dzisiejsze spotkanie”

Spotkanie II
Temat: Czy znam siebie i własne dziecko? – czyli budowanie poczucia własnej
wartości u siebie i swoich dzieci.
Cele:
•budowanie pozytywnej samooceny,
•uczenie się wykorzystywania swoich mocnych stron i akceptowania własnych ograniczeń,
•dostrzeganie pozytywnych cech u innych, komunikowanie o tym.
Pomoce: plansza z niedokończonymi zdaniami, każdemu wiersz „Dzieci”, tekst „Czy znasz swoje dziecko?” i zasady budowania poczucia własnej wartości u dzieci, kartki, przybory do pisania.
Przebieg spotkania:
CZĘŚĆ PIERWSZA
1.Wchodząc na spotkanie uczestnicy kończą rozpoczęte zdania pierwszą myślą, jaka im się nasunie.
RODZICE DAJĄ DZIECIOM.........
DZIECI DAJĄ RODZICOM.........
2.Rundka – co ważnego wydarzyło się od czasu ostatniego spotkania.
3.Zalety i wady – wypisz 5 swoich zalet/wad. Co jest łatwiej w sobie znaleźć? Dlaczego trudno jest nam mówić o zaletach? Czy można pozbyć się posiadanych wad?
4.Mini wykład nt. poczucia własnej wartości.
5.Dokończ zdania: Jestem wartościowym człowiekiem, gdyż....,Cenię w sobie.... , Nie lubię w sobie..., Co dobrego mogę dać innym....
6.Zakończenie spotkania – rundka końcowa.
CZĘŚĆ DRUGA
1. Przeczytanie wiersza K. Gibran „Dzieci”
2. Wypisz 5 pozytywnych cech swojego dziecka oraz 5 jego wad.
Co łatwiej jest znaleźć u innych? Ćwiczenie to ma na celu zwrócenie uwagi, że w każdym można znaleźć pozytywne cechy, widzieć je i podkreślać.
Jeżeli rodzic założy, że jego dziecko jest pełne wad, to podświadomie będzie tę informację mu przekazywał. W rezultacie dziecko odbierając ją będzie starało się spełnić oczekiwania rodzica i będzie prowokować sytuacje, by udowodnić za wszelką cenę, że rodzic ma rację i że ono-dziecko jest „złe”. Sprawia to, iż dziecko informację taką przyjmuje jako prawdę o sobie i zaczyna w to wierzyć.
Aby dobrze wychować swoje dziecko, należy go poznać i poświęcić mu swój czas i uwagę. Czas to droga do miłości, przyjaźni, zrozumienia drugiego człowieka. Czasu poświęconego na bycie czy rozmowę ze swoim dzieckiem nie można traktować jako czasu straconego.
3. Burza mózgów – ile czasu rodzice poświęcają swoim dzieciom?
4. Jak spędzam czas wolny z moim dzieckiem?
W narysowanym kole – „torcie czasu” rodzice zaznaczają ile czasu zajmują im poszczególne formy spędzania wolnego czasu zaznaczając kawałki tak
jakby dzielili tort. Formy spędzania wolnego czasu (do wyboru wg uznania):
• oglądanie TV,
• gry komputerowe,
• gry planszowe, układanki,
• wspólna zabawa,
• czytanie książek,
• kolorowanie, rysowanie,
• zakupy,
• kino,
• spacer,
• hobby,
• inne (jakie?).
Podsumowanie – wyciągnięcie wniosków.
5. Podział uczestników na dwie grupy. Jedna to „dzieci”, druga to „rodzice”.
Obie grupy otrzymują połowę koła podzielonego na dwie ćwiartki, w których są pytania, na które muszą odpowiedzieć jako rodzice – jedna grupa i jako
dzieci – druga grupa. Na koniec następuje porównanie odpowiedzi, wyciągnięcie wniosków.
6. Mini wykład nt. kształtowania poczucia własnej wartości u dzieci.
Jedną z prostych technik terapeutycznych sprzyjających podnoszeniu poczucia własnej wartości jest dostarczanie dzieciom okazji do odnoszenia
sukcesów w prostych i nie trwających długo zadaniach oraz chwalenie i nagradzanie wszystkich nawet najdrobniejszych sukcesów. Uczy to wiary we własne siły i zachęca do podejmowania kolejnych prób. Każde przedsięwzięcie zakończone sukcesem, zauważone i odpowiednio wzmocnione, przyczynia się do podniesienia poczucia własnej wartości dziecka, daje siłę do pokonywania słabości i podejmowania nowych wyzwań.
7. Złota rybka. Rodzice piszą na kartkach trzy życzenia do „złotej rybki” dla swoich dzieci, odnosząc się do cech charakteru, relacji z innymi ludźmi, realizacji życiowych celów.
8. Rundka końcowa.

Spotkanie III
Temat: Przytul mnie mamo/tato, czyli o potrzebach emocjonalnych.
Cele:
•kształtowanie umiejętność rozpoznawania i akceptacji swych uczuć,
•kształtowanie umiejętności konstruktywnego wyrażania emocji i radzenia sobie z nimi,
•akceptowanie uczuć przeżywanych przez inne osoby,
•nabywanie umiejętności radzenia sobie z przykrymi uczuciami: złością, wstydem, lękiem.
Pomoce: arkusze z niedokończonymi zdaniami, wskazówki dla każdego: Przebieg ataku wściekłości, Niektóre oznaki ukrytego gniewu, Jak wyrażać gniew.
Przebieg zajęć:
1.Rundka wstępna: z jakimi uczuciami zaczynam dzisiejsze spotkanie.
2.Rola uczuć w codziennym życiu – mini wykład.
3.Co czuję? – metoda niedokończonych zdań.
Boję się, gdy moje dziecko.....
Smucę się, gdy moje dziecko......
Złości mnie, gdy moje dziecko.....
Cieszę się, gdy moje dziecko......
4.Jakie znasz uczucia? – podział uczestników na dwie grupy. Jedna grupa wypisuje uczucia przyjemne, druga przykre. Wymiana opinii, doświadczeń.
5.Mechanizm powstawania złości (atak wściekłości)
•Etap pierwszy: „Chcę czegoś”.
•Etap drugi: „Nie dostałem tego czego pragnąłem i jestem sfrustrowany”.
•Etap trzeci: „To straszne i okropne nie dostać tego czego się pragnie”.
•Etap czwarty: „Nie powinieneś mnie frustrować. Muszę mieć to, czego pragnę.”
•Etap piąty: „Frustrujesz mnie, więc jesteś zły”.
•Etap szósty: „złych ludzi należy ukarać”.
Wymienione etapy powstawania złości można sprowadzić tylko do dwóch:
a.Chcę dostać to, czego pragnę.
b.Dlatego, muszę to mieć.
6.Wszystko o uczuciu złości u dzieci – wykład i ćwiczenia.
7.Szkodliwe konsekwencje złości:
a. złość prawie zawsze powiększ twoją frustrację
b. złość uniemożliwia rozwiązanie problemu
c. złość zaburz twoją równowagę psychiczną
d. złość może spowodować dolegliwości i choroby psychosomatyczne
e. złość jest największą przyczyną rozwodów
f. złość jest przyczyną stosowanej przemocy wobec innych.
8.Zdrowe sposoby odreagowania złości – burza mózgów:
- oddech –uwalnia energię.
- liczenie do 10,
- przejście do drugiego pokoju,
- wykonanie jakiejś czynności, np. posprzątanie pokoju, by dać sobie czas na ochłoniecie,
- płacz – rozładowuje napięcie, oczyszcza.
9. Rundka końcowa – co było dla mnie ważne?

Spotkanie IV
Temat: Czy dobrze cię rozumiem, czyli komunikacja interpersonalna (cz.1).
Cele:
•ćwiczenie umiejętności porozumiewania się z własnym dzieckiem,
•uświadomienie roli zakłóceń i barier komunikacyjnych,
•analiza własnych doświadczeń i potrzeb w zakresie doskonalenia procesu komunikacji.
Pomoce: arkusze szarego papieru, kartki z propozycją scenek, plansze z definicją komunikacji i dobrego słuchacza materiały informacyjne dla rodziców, przybory do pisania.
Przebieg spotkania:
1.Stawiamy pytanie otwarte: Co to jest komunikacja? Z czym się Państwu kojarzy? Prowadzący podsumowuje usłyszane propozycje podając definicję komunikacji z podziałem na komunikację werbalną i niewerbalną.
2.Elementy wychowawcze
- właściwa komunikacja,
- zachowania asertywne,
- ujawnianie i wyrażanie własnych uczuć.
3.„Głuchy telefon”, oglądanie wieloznacznych ilustracji (załączniki nr 1,2,3)
Co wpływa na zniekształcenie przekazu? (wypisać na tablicy na szarym papierze):
- kolejny niedokładny przekaz (plotka);
- niezrozumiałe pojęcia;
- nadawca ma zaburzoną mowę;
- predyspozycje psychiczne np. brak wyobraźni;
- niedokładna analiza i synteza elementów;
- hałas (głośna muzyka, krzyki itp.)
Co wpływa na zniekształcenie odbioru? (wypisać na arkuszu papieru)
- nadwrażliwość odbiorcy (załącznik nr 4);
- stosunek emocjonalny do odbiorcy;
- stosunek emocjonalny do siebie;
- predyspozycje psychiczne np. brak wyobraźni
- hałas np. głośna muzyka
- nieuważne słuchanie.
Co to jest aktywne słuchanie?
•rysunek „pod dyktando”
I wersja – opis bez odpowiadania na pytania (komunikacja jednokierunkowa)
II wersja – opis z możliwością odpowiadania na pytania (komunikacja dwukierunkowa)
Wnioski: Który typ komunikacji przyniósł lepsze efekty? Co można powiedzieć o komunikacji na podstawie tego ćwiczenia?
4.Narzędzia aktywnego kontaktu/słuchania (załącznik nr 5)
- odzwierciedlanie
- parafraza (załącznik nr 6)
- prowadzenie
Co to znaczy kogoś słuchać?/ Jak umiejętnie słuchać?(załącznik nr 7)

5.Co mi utrudnia kontakt z dzieckiem? – burza mózgów. Ustalenie hierarchii ważności zachowań rodziców mających wpływ na kontakt z dzieckiem (brak czasu, emocje, my wiemy lepiej, dziecko nie chce słuchać, my nie umiemy słuchać, itp.)
6.Retrospekcja – odwołanie się do swojego dzieciństwa. Uczestnicy starają się przypomnieć co im pomagało a co przeszkadzało w kontaktach ze swoimi rodzicami (luźne wypowiedzi tych, którzy chcą podzielić się swoimi odczuciami).
7.Posumowanie zajęć – rundka, ankieta ewaluacyjna.

Spotkanie V
Temat: Komunikat JA, czyli bariery i zakłócenia komunikacyjne (cz.2).
Cele:
•ćwiczenie stosowania komunikatu JA,
•poznanie barier i zakłóceń komunikacyjnych,
•uświadomienie skutków barier komunikacyjnych,
•poszukiwanie sposobów dobrej komunikacji (unikanie barier).
Pomoce: kartki z propozycją scenek, plansza z opisem sytuacji do komunikatu JA, plansza Blokady komunikacji dla każdego uczestnika, kartki samoprzylepne, przybory do pisania.
Przebieg spotkania:
1. Rundka wstępna.
2. Ćwiczenie w rozpoznawaniu barier komunikacyjnych.
Uczestnikom rozdajemy kartki i długopisy. Prowadzący przyjmuje na siebie rolę dziecka i komunikuje rodzicom swój problem. Uczestnicy na kartkach mają zapisać jak zareagowaliby na taką wypowiedź swojego dziecka.
P: Ja po prostu nie potrafię odrobić tych zadań. Nienawidzę ich i nienawidzę szkoły. Jest nudna. Niczego tam nie uczą, co mogłoby się przydać w życiu. Gdy trochę podrosnę rzucam ją. Nie potrzebuję szkoły żeby coś w życiu osiągnąć.
P: Pani się na mnie uwzięła. Koleżanki mnie nie lubią. Wszystko jest do bani.
Rodzice skonfrontowani z problemem dziecka z reguły coś mówią – wydają polecenia, ostrzegają, moralizują, udzielają rad, robią wykład, krytykują, oceniają, stawiają diagnozę, pocieszają,
Następnie uczestnicy porównują swoje zapisy z planszą Barykady komunikacyjne. Chętne osoby dzielą się swoimi wrażeniami.
3. Ogrywanie scenek – rozpoznawanie barier komunikacyjnych.
Rozdanie uczestnikom planszy Bariery komunikacji (załącznik nr1 )i omówienie ich. Następnie uczestnicy odgrywają scenki (po 2 osoby) a „widownia” próbuje nazwać barierę komunikacyjną przedstawioną w scence. Prowadzący podaje skutki jakie może przynieść zastosowana bariera.
Scenka 1- obrażanie dziecka; przy obrażaniu u dziecka można zaobserwować reakcje obronne: wycofanie się, gniew;
Scenka2 – grożenie; groźby wywołują u dziecka gniew, wrogość;
Scenka3 – bagatelizowanie; taka postawa może wywołać u dziecka uczucie braku zainteresowania jego problemem, przygnębienie, poczucie niższej wartości;
Scenka4 – krytykowanie; może zniechęcić dziecko, wywołać poczucie niższej wartości, gniew, zakłopotanie.
4. Skutki używania barier komunikacyjnych.
Stosowanie barier komunikacyjnych może wywierać negatywny wpływ na stosunek dziecka do siebie samego, pozbawić je poczucia własnej wartości i szkodzić wzajemnym stosunkom między rodzicami a dzieckiem. skutki stosowania barier komunikacyjnych mogą być następujące:
•zamykają rozmówcy usta,
•spychają go na pozycje obronne,
•dają mu poczucie niższości,
•sprawiają, że rozmówca ma poczucie winy lub złości, przez co czuje się nieakceptowany,
•oburzają i gniewają rozmówcę,
•dają poczucie niezaradności i niemożności uporania się ze swoimi problemami,
•stwarzają sytuacje przesłuchania,
•obciążają poczuciem, że rozmówca czuje się niezrozumiany a jego przeżycia nieuzasadnione,
•nie pozwalają wyrazić rozmówcy tego co czuje, pozostawiając poczucie frustracji
•dają odczuć, że rodziców nie interesuje problem dziecka.
Rodzice próbują ustalić, co można zrobić, aby zmniejszyć te przeszkody w komunikacji. Swoje propozycje zapisują na kartkach samoprzylepnych i przyklejają na planszy. Wszystkie pomysły zostają omówione (wyrażanie własnych uczuć, komunikat JA, itp.)
5. Ćwiczenie w nadawaniu komunikatu JA.
Nieumiejętność panowania nad własnymi uczuciami i niewłaściwe ich wyrażanie prowadzi do powstawania barier komunikacyjnych. Kiedy nadajemy komunikat TY nie opisujemy własnych uczuć i sugerujemy, że to druga osoba ponosi winę za zaistniałą sytuację. Stosowanie komunikatu JA sprawia, że komunikacja staje się bardziej otwarta i szczera. Nadawca przyznaje się do swoich uczuć i do pewnej odpowiedzialności za zaistniały stan rzeczy, nie obwiniając odbiorcy.
•Zasady tworzenia komunikatu JA:
Czuję........(jakąś emocję), kiedy ty .......(robisz coś), ponieważ ..........(przyczyna).
Kiedy widzę/słyszę .........(opis sytuacji), czuję ........(opis emocje).
•Przykłady:
Czuję złość, kiedy mówisz innym o naszej tajemnicy. Było to przeznaczone tylko dla ciebie.
Cieszę się, że zaprosiłaś mnie na swoje urodziny. Spotkania u ciebie nigdy nie są nudne.
•Ćwiczenia dla uczestników:
Zamiana komunikatu TY na komunikat JA
Nie odzywaj się do mnie. ------- Jest mi przykro, gdy się do mnie tak odzywasz.
Oddawaj mój długopis. -------Chciałbym, żebyś odłożył mój długopis na miejsce.
Praca w grupach 2-osobowych – ćwiczenia w zamianie komunikatu TY na komunikat JA. Omówienie ćwiczenia, wyciągnięcie wniosków.
6. Zakończenie – rundka końcowa co ważnego dla mnie było na dzisiejszym spotkaniu.

ZAŁĄCZNIK DO SPOTKANIA V
Blokady komunikacyjne wg T Gordona, których należy unikać w kontaktach z dziećmi:
1.Rozkazywać, zarządzać, komenderować (Przestań się użalać i weź się do roboty)
2.Ostrzegać, upominać, grozić (Jeżeli będziesz tak mało pracował, nie masz co marzyć o dobrych stopniach).
3.Perswadować, moralizować, wygłaszać kazania (Wiesz dobrze, że z chwilą kiedy przychodzisz do szkoły, twoim zadaniem jest nauka. Osobiste problemy powinieneś zostawić w domu)
4.Radzić, dyktować rozwiązania lub robić propozycje (Musisz lepiej zaprogramować swój dzień. Wówczas uda ci się wszystko wykonać)
5.Robić wyrzuty, pouczać, przytaczać logiczne argumenty (Przyjrzyj się faktom. Pamiętaj, że do końca roku szkolnego są tylko trzy tygodnie)
6.Osądzać, krytykować, sprzeciwiać się, obwiniać (Jesteś po prostu leniwy albo lubisz odkładać wszystko na ostatnia chwilę)
7.Chwalić, aprobować (Zachowujesz się jak czwartoklasista a nie uczeń liceum)
8.Zwymyślać, ośmieszyć, zawstydzić (Starasz się po prostu wykręcić od wykonania tego zadania)
9.Interpretować, analizować, stawiać diagnozy (Jesteś naprawdę bardzo zdolnym młodym człowiekiem. Jestem pewien, że jakoś dasz sobie radę)
10.Uspokajać, współczuć, pocieszać, podtrzymywać (Nie jesteś jedyny, który to przeżywa. To nie jest takie skomplikowane)
11.Badać, wypytywać, indagować (.....
12.Odciągać uwagę, kierować w inną stronę, rozweselać, zabawiać (Przestań się mazać, to przecież nic nie boli. Zobacz jaki samochód pojechał)

Spotkanie VI
Temat: Moje dziecko zachowuje się agresywnie, czyli jak radzić w sytuacjach trudnych
Cele:
-uświadomienie przyczyn i przejawów zachowań agresywnych u dzieci i dorosłych,
•poznanie zachowań agresywnych i przemocowych,
•poznanie mechanizmu powstawania przemocy,
•poznanie cech zachowań ofiary i sprawcy.

Pomoce: plansze z informacjami nt agresji i przemocy, kartki i przybory do pisania.

Przebieg spotkania:
1. Mini wykład na temat sytuacji agresji, przemocy w życiu codziennym.
Codziennie media donoszą o różnych aktach agresji czy przemocy dokonywanych przez dorosłych, ale też niepokojąco wzrasta liczba młodocianych przestępców i obniża się wiek sprawców.
Jakie są przyczyny powstawania zachowań agresywnych? Co powoduje zaburzenia prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży?
PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZACHOWAN AGRESYWNYCH U DZIECI
Środowisko
rodzinne.....
Czynniki
dziedziczne.......
Przedszkole/szkoła ........
Grupa rówieśnicza ..........
Środki masowego przekazu..........

Rodzice wypisują przyczyny na kartkach samoprzylepnych i umieszczają w odpowiedniej rubryce. Omówienie i wyciągnięcie wniosków.
I. Środowisko rodzinne
Nie zaspokojone potrzeby dziecka, niewłaściwe relacje rodzic-dziecko czy wręcz brak kontaktów dziecka z rodzicami, są najczęstszą i największą przyczyną powstawania zaburzeń w zachowaniu dzieci. Powoduje to u dzieci powstawanie frustracji, złości, które niewłaściwie ukierunkowane prowadzą do niewłaściwych zachowań najpierw agresywnych a utrwalone do zachowań przemocowych. Tak więc na powstawanie niewłaściwych zachowań największy wpływ ma środowiska rodzinne.
•labilność emocjonalna w rodzinie,
•brak jasnych granic, reguł,
•brak właściwej komunikacji między członkami rodziny,
•agresywny rodzic,
•niewłaściwy sposób rozwiązywania konfliktów w rodzinie,
•niewłaściwe postawy rodziców (style wychowania) wobec dzieci.
II. Środowisko dalsze – szkoła/przedszkole
•zła atmosfera,
•brak odpowiednich relacji nauczyciel – dziecko – rodzic,
•brak spójności oddziaływań wychowawczych,
•niewłaściwa postawa nauczycieli,
•„zmowa milczenia”,
•niewłaściwa komunikacja,
•ukrywanie lub brak właściwej reakcji na niewłaściwe zachowania.
III. Grupa rówieśnicza
•naśladowanie innych,
•brak reakcji ze strony dorosłych,
•obniżenie kontroli zachowań
•„rozmycie” odpowiedzialności przez fakt, że działa się w grupie,
•osłabienie kontroli uczuć agresywnych.
IV. Środki masowego przekazu
•filmy z aktami przemocy,
•kreowanie agresywnych bohaterów jako godnych naśladowania,
•czerpanie poczucia mocy z poniżania innych, zadawania bólu czy wchodzenia w sferę bezprawia,
•ukazywanie zachowań destruktywnych jako normy.
2. Agresja i przemoc – ofiara i sprawca.
Rodzaje przemocy:
•fizyczna (bicie, kopanie, szarpanie, plucie, popychanie, itp.)
•psychiczna (ośmieszanie, szantażowanie, zastraszanie, obrażanie innych, podporządkowywanie, wymuszanie, itp.)
•ekonomiczna,
•seksualna.
Konsekwencje przemocy:
a)dla ofiary:
•przeżywanie uczuć poniżenia, upokorzenia, strachu, wstydu, dezorientacji,
•obniżenie poczucia własnej wartości i samooceny,
•izolacja społeczna,
•tendencje do zachowań autodestrukcyjnych,
•utrwalony „syndrom ofiary”,
b)dla sprawcy:
•utrwalenie agresywnych wzorców zachowań,
•obniżenie poczucia odpowiedzialności,
•poczucie bezkarności,
•czerpanie satysfakcji z zachowań agresywnych,
•wchodzenie w sferę bezprawia.
Cechy zachowań ofiary przemocy:
a)w szkole:
•jest obiektem dokuczania, przezywania, nosi przezwisko,
•jest zdominowana, podporządkowana innym,
•nie umie się bronić, wychodzi przegrana, często płacze,
•ma na sobie ślady przemocy,
•nie potrafi chronić swojej własności,
•często jest izolowana,
•nie chętnie włącza się do wspólnych działań,
•trzyma się blisko dorosłych (nauczyciela)
b)w domu:
•nie ma kolegów (nie przychodzą do domu ofiary i ona nie odwiedza innych,
•boi się wychodzić z domu,
•chodzi za każdym razem inną trasą,
•ma niespokojny sen, koszmary nocne,
•wykazuje nagłe zmiany nastroju, wybuchy gniewu, złego humoru,
•traci zainteresowanie nauką,
•domaga się dodatkowych pieniędzy.
Cechy zachowań sprawcy przemocy:
•są silniejsi fizycznie od rówieśników,
•mają silną potrzebę dominacji i podporządkowania sobie innych,
•są impulsywni, łatwo wpadają w złość,
•z trudem przestrzegają obowiązujące normy,
•chętnie przeciwstawiają się i są agresywni wobec dorosłych,
•są postrzegani jako „twardzi” i wykazują niską empatię wobec słabszych,
•nie są lękowi i mają najczęściej pozytywny obraz własnej osoby,
•chętnie angażują się w działania aspołeczne i często wchodzą w tzw. „złe towarzystwo”
•zawsze uzyskują pewną popularność choćby wśród niewielkiej liczby rówieśników.
3. Rozdanie wskazówek dla rodziców nt. postaw wobec dzieci wg D. Nolte.
4. Zakończenie spotkania – co było dla mnie ważne/czego się dowiedziałem?

Spotkanie VII
Temat: Kiedy mówię NIE, czyli sposoby rozwiązywania konfliktów.
Cele:
•poznanie różnych sposobów rozwiązywania konfliktów,
•poznanie sposobu rozwiązywania konfliktu metodą bez porażek,
•wdrażanie zachowań asertywnych.

Pomoce: plansze z różnymi sposobami rozwiązywania sytuacji konfliktowych,zapisane na kartkach scenki do odegrania, kartki dla wszystkich: Apel twojego dziecka, Jak wychować rasowych chuliganów.

Przebieg:
1. Rundka wstępna.
2. Ćwiczenia do indywidualnego wykonania.
I. Wypisz sytuacje, kiedy najtrudniej jest Ci odmówić dziecku, powiedzieć stanowczo NIE (kiedy dochodzi do konfliktu)?
II. Napisz, jak Twoje dziecko reaguje, gdy mu czegoś odmawiasz, lub na coś się nie zgadzasz?
III. Co robisz, jak reagujesz, gdy Twoje dziecko buntuje się?
3. Wypełnienie przez rodziców testu Style reakcji na konflikt, omówienie,
wyciągnięcie wniosków.
4. Konflikt i co dalej? – dyskusja nad sposobami rozwiązywania konfliktów.

Podsumowanie
Jeżeli chodzi o sposoby rozwiązywania konfliktów możemy wyróżnić trzy metody:
•zwycięstwo,
•porażka,
•metoda bez porażek.
Pierwsza metoda „zwycięstwo” funkcjonuje w konfliktach rodziców z dzieckiem.
Jedno z rodziców i dziecko napotykają sytuację konfliktu potrzeb. Rodzic rozstrzyga na czym powinno polegać rozwiązanie. Jeżeli wybrał już rozwiązanie, podaje je do wiadomości i ma nadzieję, że dziecko je zaakceptuje. Jeżeli rozwiązanie nie podoba się dziecku, może najpierw użyć perswazji, aby spróbować namówić dziecko do przyjęcia rozwiązania. Gdy to się nie uda, rodzic próbuje użyć władzy i autorytetu. Np. konflikt między ojcem i córką (12 lat), który został rozwiązany tą metodą.
Joasia: Cześć. Idę do szkoły.
Ojciec: Deszcz pada, kochanie a ty nie włożyłaś płaszcza od deszczu.
Joasia: Nie potrzebuję go.
Ojciec: Nie potrzebujesz go! Przemokniesz, zniszczysz ubranie i dostaniesz kataru.
Joasia: Tak bardzo nie pada.
Ojciec: A właśnie, że mocno pada!
Joasia: Nie włożę płaszcza od deszczu. Nie lubię chodzić w płaszczu przeciwdeszczowym.
Dialog trwa dalej i kończy się następująco:
Ojciec: Żadne ale – jeśli go nie włożysz, mama i ja zabronimy ci wychodzić z domu.
Joasia: (z wściekłością) Już dobrze, zwyciężyłeś. Włożę tę okropny płaszcz.
Ojciec postawił na swoim.

Jeśli chodzi o drugą metodę „porażka”, wygląda ona następująco:
Joasia: Cześć. Idę do szkoły.
Ojciec: Deszcz pada, kochanie a ty nie włożyłaś płaszcza od deszczu.
Joasia: Nie potrzebuję go.
Ojciec: Nie potrzebujesz go! Przemokniesz, zniszczysz ubranie i dostaniesz kataru.
Joasia: Tak bardzo nie pada.
Ojciec: A właśnie, że mocno pada!
Joasia: Nie włożę płaszcza od deszczu. Nie lubię chodzić w płaszczu przeciwdeszczowym.
Dialog trwa dalej ale kończy się nieco inaczej:
Joasia: Nienawidzę tego płaszcza – nie chcę go nosić. Jeśli mnie do tego zmusisz będę wściekła na ciebie.
Ojciec: Ach, rezygnuję. Idź do szkoły bez płaszcza.
Nie chcę dłużej spierać się z tobą – ty zwyciężyłaś.
Joasia postawiła na swoim i zwyciężyła, ojciec poddał się.
Obie metody wykazują podobieństwa, ale rezultaty różnią się całkowicie. W obu metodach każda z osób chciałaby przeprowadzić swoją wolę i próbuje przekonać drugą aby to zaakceptowała.
W pierwszej metodzie rodzic nie zwraca uwagi na potrzeby dziecka. W drugiej to dziecko nie zwraca uwagi na argumenty ojca.
Obie metody zawierają walkę o władzę i przeciwnicy nie wahają się użyć siły, jeśli maja poczucie że jest to konieczne, aby zwyciężyć. W rodzinach w których stosowana jest pierwsza metoda gniew promieniuje od dziecka na rodzica, natomiast w rodzinach które stosują drugą metodę złość promieniuje od rodzica na dziecko.
Rozwiązywanie konfliktów metodą bez porażek.
W metodzie tej nie ma osób pokonanych. Oto przykład konfliktu jednego rodzica z dzieckiem.
Rodzic prosi dziecko aby razem z nim starało się znaleźć rozwiązanie, które byłoby do przyjęcia dla obu stron. Każda strona może proponować różne możliwe rozwiązania. Ostatecznie obie strony decydują się na jedno najlepsze rozwiązanie, które będzie do przyjęcia przez obie strony.
W tej sytuacji stosowanie siły i władzy nie jest konieczne.
Rozwiązanie konfliktu tą metodą przedstawię na przykładzie Joasi i jej ojca, ale na rozwiązanie tego konfliktu będzie trzeba poświęcić więcej czasu.
Joasia: Cześć. Idę do szkoły.
Ojciec: Deszcz pada, kochanie a ty nie włożyłaś płaszcza od deszczu.
Joasia: Nie potrzebuję go.
Ojciec: Nie potrzebujesz go! Przemokniesz, zniszczysz ubranie i dostaniesz kataru.
Joasia: Tak bardzo nie pada.
Ojciec: A właśnie, że mocno pada!
Joasia: Nie włożę płaszcza od deszczu. Nie lubię chodzić w płaszczu przeciwdeszczowym.
Dialog trwa dalej ale kończy się nieco inaczej:
Joasia: W naszej szkole nikt nie nosi płaszcza przeciwdeszczowego w kratkę.
Ojciec: Nie chcesz być jedną, która chodzi w takim płaszczu.
Joasia: Nie chcę. Wszyscy noszą jednokolorowe płaszcze przeciwdeszczowe: białe lub niebieskie czy zielone.
Ojciec: Aha, to mamy prawdziwy konflikt. Ty nie chcesz nosić płaszcza przeciwdeszczowego bo jest w kratkę, a ja z całą pewnością nie chcę płacić za chemiczne czyszczenie twojej garderoby i nie chcę żebyś się zaziębiła. Może wpadnie ci do głowy jakieś rozwiązanie, które mogłoby zadowolić mnie i ciebie?
Joasia: Może mogłabym pożyczyć sobie płaszcz mamy?
Ojciec: Jak on wygląda? Jest jednokolorowy?
Joasia: Tak, jest biały.
Ojciec: Sądzisz, ze mama pozwoli ci go dzisiaj włożyć?
Joasia: Zapytam. Wraca po paru chwilach w białym płaszczu, rękawy za długie ale to nic. Mama się nie sprzeciwiała.
Ojciec: Jesteś teraz zadowolona?
Joasia: Oczywiście, ten jest fajny.
Ojciec: No, myślę, że w nim nie zmokniesz. Jeśli jesteś zadowolona z takiego rozwiązania to ja jestem rad.
Joasia: No to do zobaczenia.
Ojciec: Do zobaczenia i powodzenia w szkole.
Co się wydarzyło?
Najwyraźniej Joasia i ojciec rozwiązali problem ku obopólnemu zadowoleniu. Ojciec nie musiał odgrywać roli twardziela i nie tracił czasu na zachwalanie płaszczy przeciwdeszczowych w kratkę. Joasia też nie stosowała siły przebicia w stosunku do ojca.
Dlaczego ta metoda jest najskuteczniejsza?
Rozwiązywanie konfliktów tą metodą powoduje wyższy stopień motywacji ze strony dziecka, ponieważ samo miało udział w rozwiązaniu konfliktu. Czuje się wtedy równie ważnie i doceniane przez rodziców. Inaczej jest jeżeli uchwała zostaje narzucana.
Wprawdzie metoda ta nie gwarantuje, że dziecko na pewno będzie robiło to do czego się zadeklarowało ale jest większe prawdopodobieństwo, że w ogóle je wykona.
Dziecko uzyskuje poczucie, że wspólnie wybrane rozwiązania są ich rozwiązaniami.
Przy postanowieniach według tej metody można zauważyć, że dzieci mają poczucie wywiązania się ze zobowiązania. Również dorosły (rodzic) ujawnia postawę zaufania do zdolności dziecka w dotrzymaniu zobowiązania. Jeżeli dzieci spostrzegają, że im się ufa, częściej zachowują się zgodnie z życzeniem rodziców.
Metoda taka rozwija u dzieci:
- sprawność myślenia (rodzice sygnalizują: mamy konflikt, weźmy się do szukania rozwiązania tego problemu); metoda ta ćwiczy również inteligencję zarówno rodziców jak i dzieci;
- mniej wrogości – więcej miłości (przez wspólne rozwiązywanie konfliktów rodzice i dzieci zbliżają się do siebie); po rozwiązaniu konfliktu u wszystkich osób można zauważyć specyficzny rodzaj radości: śmieją się, obejmują, ładnie się do siebie odnoszą.
W metodzie tej dociera się do istoty problemu. Metoda ta stwarza rodzicom i dzieciom sytuację, w której można najpierw określić, na czym polega problem. Ustalenie to daje większą szansę dojścia do rozwiązania problemu.
Metoda bez porażek pozwala traktować dzieci jak dorosłych. Dzieci widzą, że ich potrzeby traktowane są jako ważne, że dorośli chcą oraz mogą liczyć na to, że dzieci w odpowiedzi będą uwzględniały także potrzeby rodziców. Oznacza to, że dzieci traktowane są jak przyjaciele.
Metoda ta również dobrze wpływa na dzieci ponieważ:
- dzieci cenią sobie doświadczenie,
- traktowane są jak osoby równe,
- oraz uważają, że im to się uda.
Można wyróżnić sześć kroków metody bez porażek:
- Krok 1: rozpoznać konflikt i nazwać go;
- Krok 2: znaleźć możliwe rozwiązanie;
- Krok 3: krytycznie ocenić niektóre możliwe rozwiązania;
- Krok 4: decydować się na najlepsze do przyjęcia rozwiązania;
- Krok 5: wypracować sposoby realizacji tego rozwiązania;
- Krok 6: późniejsze zbadanie oceniające, jak sprawdziło się w życiu to rozwiązanie.
Należy pamiętać o tym, aby wybrać odpowiedni moment na rozmowę. Aby dziecko nie było zaabsorbowane czymś innym, jeżeli chcemy aby dziecko uczestniczyło w rozwiązywaniu problemu.
Wyraźnie i precyzyjnie powiedzieć dziecku, że istnieje konflikt i trzeba go rozwiązać. Nie należy mówić zbyt ogólnikowo. Powiedz co cię niepokoi. Należy unikać zdań które upokarzają dziecko albo obwiniają np. „zachowujesz się w domu jak wyzyskiwacz!” Wyraźnie okazać, że twoim życzeniem jest aby wszyscy zastanowili się nad rozwiązaniem tego problemu.
Następnie: wydobądź najpierw od dzieci ich możliwe rozwiązania. Swoje propozycje dodaj później. Poszukujemy rozwiązań do chwili kiedy możemy uważać, że nic innego już nie wymyślimy.
Dopiero teraz można zastanowić się, które rozwiązanie byłoby najlepsze. Rozwiązania problemu można zapisać. Należy się przekonać czy wszyscy są gotowi do rozwiązania problemu. Później ustalamy kto co wykona i do kiedy, w jakich dniach itp.
Często bywa tak, że dziecko lub rodzic nie radzi sobie z przydzielonym zadaniem, które wykonuje, dlatego należy po pewnym czasie zapytać czy wszyscy radzą sobie i czy są zadowoleni w pokonywaniu umowy związanej z konfliktem.

MUSIMY PAMIĘTAĆ, ŻE CZASAMI PROBLEM ZOSTAJE ROZWIAZANY DZIĘKI JEDNEJ PROPOZYCJI, KIEDY INDZIEJ NA ETAPIE OCENIANIA ZGŁOSZONYCH MOZLIWOŚCI. NIEMNIEJ JEDNAK NALEŻY ZACHOWAĆ W PAMIĘCI SZEŚĆ MOŻLIWYCH KROKÓW, WEDŁUG KTÓRYCH BĘDZIEMY STARALI SIĘ ROZWIKŁAĆ NASZE PROBLEMY Z DZIEĆMI I NIE TYLKO.
5. Rozdanie uczestnikom kart Apel Twojego dziecka i Jak wychować rasowych chuliganów. Podzielenie się refleksjami po przeczytaniu.
6. Zakończenie spotkania – rundka.

Załączniki do spotkania VII

Jak wychować rasowych chuliganów?
(10 przykazań dla rodziców)
1.Od wczesnych lat należy dziecku dać wszystko, czego tylko pragnie.
2.Trzeba się śmiać z jego nieprzyzwoitych i grubiańskich słów; będzie się uważać za mądre i dowcipne.
3.Należy je odgradzać od wszelkich wpływów religijnych; żadnej wzmianki o Bogu. Nie posyłać na religię, nie nakłaniać do chodzenia do kościoła, gdy dorośnie, samo wybierze sobie religię i światopogląd.
4.Nie wolno mówić dziecku, że źle postępuje. Nigdy! Biedactwo gotowe nabawić się kompleksu winy. A co będzie, gdy później przydarzy mu się nieszczęście, np. gdy je zaaresztują za kradzież samochodu? Ile się nacierpi w przekonaniu, że całe społeczeństwo je prześladuje.
5.Konsekwentnie róbcie wszystko za dziecko: kiedy porozrzuca dookoła siebie rzeczy, sami je podnieście i połóżcie na swoim miejscu, w ten sposób nabierze przekonania, że odpowiedzialność za to, co zrobi, nie spoczywa na nim, lecz na otoczeniu.
6.Pozwalajcie dziecku wszystko czytać, wszystko oglądać w telewizji, wszystkiego spróbować. Tylko w taki sposób nabierze doświadczenia i pozna, co jest dobre, a co złe.
7.Kłóćcie się zawsze w jego obecności. Gdy wasze małżeństwo się rozleci, dziecko nie będzie zaszokowane.
8.Dawajcie mu tyle pieniędzy, ile zechce. Niech nie musi ich zarabiać. Byłoby rzeczą tragiczną, gdyby musiało się tak męczyć, jak wy kiedyś.
9.Zaspokajajcie wszystkie jego życzenia. Niech odżywia się jak najlepiej, używa trunków i narkotyków, ma wszystkie wygody. Gdyby odczuwało jakiś brak, nie będzie sobą, stanie się człowiekiem nerwowym, obdarzonym kompleksami.
10.Stawajcie zawsze w obronie dziecka, obojętnie z kim popadnie w konflikt: policją, nauczycielami czy sąsiadami. Nie wolno dopuścić, by mu ktoś wyrządził krzywdę; tylko on może bezkarnie krzywdzić innych (poczynając od babci, kolegów itp.). Jeśli mimo takiej wolności i przywilejów, jeśli mimo tylu dowodów waszej miłości dziecko wam się uda i nie wyrośnie z niego chuligan, to nie potrzebujecie winić samych siebie. Zrobiliście sami, co tylko się dało, aby je zepsuć. Po prostu dziecko nie zrozumiało waszego poświęcenia.
Jeśli mimo takiej wolności przywilejów, jeśli mimo tylu dowodów Waszej miłości, dziecko Wam się uda i nie wyrośnie z niego chuligan, to nie potrzebujecie winić samych siebie. Zrobiliście wszystko co tylko się dało, aby je zepsuć, a dziecko po prostu nie zrozumiało Waszego poświęcenia.

Apel twojego dziecka:
1.NIE psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć wszystkiego, czego się domagam. To tylko próba sił z mojej strony.
2.NIE bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję: poczucia bezpieczeństwa.
3.NIE bagatelizuj moich złych nawyków; tylko ty możesz pomóc mi zwalczyć zło, póki jest to jeszcze możliwe.
4.NIE rób ze mnie większego dziecka, niż jestem; to sprawia, że przyjmuję postawę głupio dorosłą.
5.NIE zwracaj mi uwagi przy innych ludziach, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. O wiele bardziej przejmuję się tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy.
6.NIE chroń mnie przed konsekwencjami; czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i nieprzyjemnych.
7.NIE wmawiaj mi, że błędy, które popełniam, są grzechem, bo to zagraża mojemu poczuciu wartości.
8.NIE przejmuj się za bardzo, gdy mówię, że cię nienawidzę; to nie ty jesteś moim wrogiem, lecz twoja miażdżąca przewaga.
9.NIE zwracaj zbytniej uwagi na moje drobne dolegliwości; czasami wykorzystuję je, by przyciągnąć twoją uwagę.
10.NIE zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed tobą bronić i w ogóle przestaję słyszeć, co do mnie mówisz.
11.NIE dawaj mi obietnic bez pokrycia. Czuję się przeraźliwie stłamszony, kiedy nic z nich nie wynika.
12.NIE zapomnij, że jeszcze trudno mi jest precyzyjnie wyrazić myśli; to dlatego nie zawsze się rozumiemy.
13.NIE sprawdzaj z uporem maniaka mojej uczciwości; zbyt łatwo strach zmusza mnie do kłamstwa.
14.NIE bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w ciebie.
15.NIE odtrącaj mnie, gdy dręczę cię pytaniami, bo wtedy może się okazać, że zamiast prosić cię o wyjaśnienia, poszukam ich gdzie indziej.
16.NIE wmawiaj mi, że moje lęki są głupie, one po prostu są.
17.NIE rób z siebie nieskazitelnego ideału; prawda na twój temat byłaby dla mnie w przyszłości nie do zniesienia, bo przecież nie jesteś ideałem.
18.NIE wyobrażaj sobie, iż przestraszając mnie, stracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem odpłacić miłością, o jakiej nawet ci się nie śniło.
19.NIE zapomnij, że uwielbiam wszelkiego rodzaju eksperymenty. To po prostu mój sposób na życie, więc przymknij na to oczy.
20.NIE bądź ślepy i przyznaj, że ja też rosnę. Wiem, jak trudno dotrzymać mi kroku w tym galopie, ale zrób co możesz, żeby nam się to udało.

Spotkanie VIII
Temat: Czas rozstania, czyli posumowanie i ewaluacja.
Cele:
•uzyskanie informacji zwrotnych dotyczących zajęć i przydatności ich w życiu,
•dostarczenie informacji zwrotnych przez uczestników.

Pomoce: ankieta ewaluacyjna, oczekiwania rodziców z pierwszego spotkania.

Przebieg:
1.Rundka wstępna – w jakim nastoju zaczynam dzisiejsze spotkanie.
2.Przypomnienie tematyki wszystkich spotkań, sprawdzenie realizacji oczekiwań uczestników z pierwszego spotkania.
3.Wypełnienie ankiety ewaluacyjnej przez rodziców dotyczącej udziału w zajęciach (załącznik nr1).
4.Przekazanie informacji zwrotnych nt spotkań i pracy prowadzących.
5.Zaproponowanie cykliczności spotkań – na zasadzie powstania grupy wsparcia.
6.Zabawy na dobry klimat na zakończenie spotkania „Węzeł gordyjski”, „Sałatka owocowa” czy „Bar mleczny”.
7.Zakończenie spotkania – podziękowanie za udział w zajęciach.

ZAŁĄCZNIK DO SPOTKANIA VIII
ANKIETA EWALUACYJNA
skierowana do rodziców uczestniczących w warsztatach doskonalących umiejętności wychowawcze w ramach programu „Zrozumieć dziecko”
Prosimy o wypełnienie poniższej ankiety. Pozwoli to nam poznać Państwa opinie na temat przeprowadzonych zajęć, jak również pozwoli zaplanować tematykę kolejnych spotkań, odpowiadających Państwa oczekiwaniom. Dziękujemy za wypełnienie ankiety.
1.Czy tematyka spotkań była interesująca? (zakreśl wybrany punkt skali)
Tematyka była
nudna 1 2 3 4 5 Tematyka była
bardzo interesująca

2.Ocena przydatności tematów dla rodziców.
Tematy były
całkowicie zbędne
1 2 3 4 5 Tematy były
bardzo przydatne

3.Ocena sposobu prowadzenia zajęć.
Zajęcia były
źle prowadzone
1 2 3 4 5 Zajęcia były
bardzo dobrze prowadzone

4.Ocena organizacji zajęć.
Zajęcia były
źle zorganizowane
1 2 3 4 5 Zajęcia były
bardzo dobrze zorganizowane

5.Czy w przyszłości chcieliby Państwo uczestniczyć w tego typu zajęciach organizowanych przez szkołę? (proszę zaznaczyć jedną odpowiedź)

TAK NIE NIE WIEM W NIEKTÓRYCH

Proszę wymienić w jakich?
........................................
6.Czy mają Państwo specjalne potrzeby lub oczekiwania dotyczące tematyki zajęć lub ich organizacji? Jeśli tak, proszę podać jakie.
........................................
Dziękujemy za udział w zajęciach i wypełnienie ankiety.