Dogoterapia - krótki zarys

1. Rys Historyczny

Początek dogoterapii w Polsce datuje się na 1987 rok. (jednak sama nazwa została użyta dopiero w 1996 roku). Pani Maria Czerwińska, która pracowała jako wolontariusz z niepełnosprawnym osobami, była na planie filmu „Widzę” razem ze swoimi psami. Zauważyła jak niewidome dzieci entuzjastycznie reagują na czworonogów.
1996 rok okazuje się przełomem dla dogoterapii. Na konferencji prasowej, która odbyła się z okazji Targów Zoologicznych i Światowego Dnia Zwierząt, Maria Czerwińska przedstawia pracę - „Dogoterapia”. Budzi tym duże zainteresowanie zgromadzonych osób. W Polsce podejście do niepełnosprawnego, który ma mieć prowadzoną terapię z udziałem psa jest nadal nowością. Po wykładzie Czerwińskiej ludzie zaczynają szerzej interesować się tematyką rehabilitacji z wykorzystaniem psów.
W 1998 roku oficjalnie zostaje zarejestrowana Fundacja Przyjaźni Ludzi i Zwierząt CZE-NE-KA. W 2003 roku Fundacja zorganizowała I Międzynarodową Konferencję, której największym sukcesem było zainicjowanie Polskiego Związku Dogoterapii (formalnie zarejestrowanego w 2005 r.). W konferencji wzięli udział znamienici goście, również z zagranicy, którzy przedstawiali swoje efekty pracy jako dogoterapeutów.

2. Czym jest dogoterapia.

Najprościej mówiąc jest to terapia z użyciem psa. Dogoterapia jest jedną z metod, które wzmacniają prowadzoną rehabilitację poprzez kontakt z odpowiednio wyszkolonym psem oraz dyplomowanym dogoterapeutą.
Dogoterapia stanowi uzupełnienie podstawowej rehabilitacji niepełnosprawnego, która wzmacnia efektywność edukacji dziecka.
Dzięki zwierzętom, terapeuta może „ukryć” odpowiednie ćwiczenia terapeutyczne, przez co dziecko chętniej im się podda. Przykładem może być dziecko z przykurczem dłoni. Terapeuta daje mu karmę dla psa i pokazuje w jaki sposób ma nakarmić zwierzę. Wyciąga otwartą dłoń i kładzie na niej przysmak. Dziecko biorąc smakołyk ma przykurczone palce. Pies trąca dłoń pacjenta nosem stymulując go do rozprostowania palców poprzez wywoływanie rozluźnienia mięśni.
Dodatkowo zwierzęta mają zbawienny wpływ na psychikę pacjenta. Po stworzeniu więzi psychologicznej człowiek- zwierzę, niepełnosprawny oderwany jest od codziennych zmagań z chorobą, co przyspiesza leczenie lub ułatwia przejście choroby.
Dogoterapeuta musi indywidualnie dopasować scenariusz prowadzenia zajęć dla każdej z grup. Dzięki temu możliwe jest zrealizowanie podstawowego założenia dogoterapii – osiągnięcie celów terapeutycznych, takich jak stymulacja fizyczna, psychiczna, motywacyjna i edukacyjna.
Jest to wyjątkowa forma terapii dla dzieci, które są upośledzone fizycznie. Każde żmudne i czasem nudne ćwiczenia dzięki psu stają się zabawą. Dodatkowo zwierzę motywuje je do wykonywania rehabilitacji, do wysiłku, dzięki czemu dziecko kojarzy ćwiczenia nie z bólem ale z rozrywką.

3. Rodzaje dogoterapii

Towarzystwo Delta (Stany Zjednoczone) jako pierwsze zdefiniowały dwie podstawowe formy zajęć:

a) AAA – przebieg wizyty nie jest ustalany odgórnie, trwa tyle ile terapeuta uzna za konieczne. Czas może zostać wydłużony lub skrócony. Dodatkowo z tej formy zajęć nie są prowadzone notatki, które mogłyby pokazać postęp w rehabilitacji. Wolontariusze i terapeuci nie planują celów na kolejną wizytę. Jest to forma zapoznania się dziecka z psem poznania jego podstawowych zachowań. Możliwość oswojenia się z czworonogiem, dotykania go. Dzięki zabawie, która odbywa się pod okiem terapeuty, dziecko przełamuje pierwsze bariery strachu i ciekawości.

b) AAT – terapeuci określają konkretny cel i zadanie dla każdego niepełnosprawnego. Pies stanowi nierozerwalną część procesu rehabilitacji a każde spotkanie jest dokumentowane. Postęp jest rozwijany i mierzalny. Terapeuta przygotowuje scenariusz dopasowany dla każdego pacjenta indywidualnie, lub dla całej grupy. Jednak najlepsze rezultaty daje terapia jednostkowa, kiedy całe zajęcia są podporządkowane konkretnemu przypadkowi.

ADe – europejskie stowarzyszenie (Fundacja CZE-NE-KA jest do tej pory jedynym polskim członkiem) stworzyło dodatkowy rodzaj dogoterapii:

a) AAE – zasadniczą różnicą jest fakt, że człowiek poprzez rehabilitację z psem, polepsza swoje funkcje poznawcze. Każde spotkanie jest dokumentowane, a postępy oceniane.

4. Korzyści płynące z dogoterapii

Istnieje cały szereg korzyści, które płyną z dogoterapii. Już podczas pierwszego kontaktu z psem, dziecko przełamuje lęk przed otoczeniem, czerpie satysfakcję z obcowania ze zwierzęciem, odrywa się od otaczającej rzeczywistości.
Spotkanie z psem dostarcza dziecku ogromny pozytywny ładunek emocjonalny. W trakcje zabawy (ukierunkowanej przez terapeutę) dzieci przyzwyczajają się do kontaktu z psem, wydają mu polecenia, głaszczą go. Dzięki temu poprawiają koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową, stymulowany jest ogólny proces rozwoju dziecka czy ćwiczenie koncentracji uwagi. Poprzez nazywanie określonych części ciała psa, dziecko jest motywowane do mówienia, rozwija się słownictwo. Doznania czuciowe są rozwijane dzięki głaskaniu, czesaniu psa. Dzieci mogą wiązać futro psa, zaplatać warkocze (jeśli długość sierści na to pozwoli), bawić się miękkimi uszami, łapami. Dzięki temu dziecko poznaje nowe bodźce dotykowe.
W trakcie kolejnych zajęć, kiedy dzieci są już zaznajomione ze zwierzęciem zostają wprowadzone odpowiednie scenariusze, dopasowane do potrzeb dzieci. Dzięki nim, podopieczni usprawniają swoją sferę intelektualną i poznawczą. Dzieci poznają nazwy poszczególnych części ciała psa, dostrzegają, lub są im pokazywane różnice między nazwami części ciała psa a człowieka (ręce – nogi – łapy).
Poprzez wprowadzenie odpowiednich scenariuszy zajęć, terapeuci rozwijają u dzieci funkcje motoryczne, poprawiają umiejętności poruszania się na wózku czy zwiększają poczucie równowagi. Dzieci chętnie wykonują zabawy (samodzielnie lub z pomocą), dzięki którym usprawniają swoje możliwości. Pies motywuje je do większego wysiłku fizycznego, pozwala zapomnieć o ograniczeniach. Jednym z przykładów jest prowadzenie psa na smyczy. Najczęściej niepełnosprawne dzieci nie mają w domu psa, więc ćwiczenie samo w sobie jest dla nich wielkim przeżyciem. Są tak zaaferowane tym faktem, że zapominają o ograniczeniach, które je hamują i po prostu wykonują polecenia terapeuty.
Dzieci, które mają obniżoną umiejętność przyswajania wiedzy lub z jakiegoś powodu niechętnie się uczą, o wiele lepiej zapamiętują treści, jeśli towarzyszy im pies. To on motywuje dziecko do nauki poprzez stworzenie lepszych warunków, przyjaźniejszej atmosfery. Dziecko rozluźnia się, dzięki czemu zwiększa się jego zdolność percepcji. Ponadto dziecko o wiele lepiej zapamiętuje opowiadania czy historie, jeśli może utożsamić bohatera z psem, z którym jest prowadzona terapia. U pacjentów zdecydowanie polepsza się pamięć krótko i długotrwała. Ważnym elementem jest prowadzenie dokumentacji, która pozwoli zaobserwować postępy.
Dzięki wydawaniu komend dziecko uczy się interakcji nie tylko ze zwierzęciem, ale również rówieśnikami, personelem czy z innymi uczestnikami zajęć. Zwiększają się chęci na branie udziału w zajęciach z grupą, wzbogaca się słownictwo. Dzięki współdziałaniu w grupie pozytywnie buduje się u dziecka sferę emocjonalno - społeczną.
Dodatkowo dzięki kontaktowi z psem rozwijamy u dziecka zdolność empatii. Tłumaczymy o odpowiedzialności za drugą istotę i budujemy wzajemne zaufanie poprzez tworzenie świadomości istnienia więzi między człowiekiem a psem. Dzieci poznają prawa zwierząt, wzbogacają wiedzę na temat ich potrzeb oraz możliwości. Uczą się traktować zwierzę jako istotę czującą, odczuwającą ból i przyjemność. Poznają, że zwierzę nie jest zabawką.
Ponadto podopieczni uczą się kontaktu nie tylko z psem terapeutą, ale też stosunku do obcych zwierząt. Wiedzą jak zachować się w sytuacji ewentualnego zagrożenia i jakie są granice spoufalania się ze zwierzętami. Terapeuta przekazuje wiedzę na temat obcych zwierząt i podejścia do nich.
Poprzez umiejętnie prowadzoną dogoterapię wyrównuje się dysharmonia rozwojowa, a zaburzone funkcje zostają usprawnione.
U dzieci, które poddawane są dogoterapii stwierdzono znaczne obniżenie poziomu lęku a także poziomu samotności. Dzieci stają się uwrażliwione na na doznania i przeżycia innych osób/zwierząt. Przy psie dzieci nie ukrywają swoich uczuć i emocji. Zwierzę zawsze wyczuje wahania nastroju poprzez zmianę zapachu skóry czy temperaturę ciała. Podopieczny nauczy się, że może być szczery i nie musi bać się swoich emocji.
Dziecko zachęcane przez terapeutę do wykonywania ćwiczeń, uczy się stawiać czoła wyzwaniom, przestaje być wycofane i strachliwe. Budowane jest przez to poczucie własnej wartości, pewności siebie, samoakceptacji i pozytywnej samooceny. Dzieci stają się odważniejsze i nie boją się podejmować nowych nieznanych rzeczy. Uczą się, że nic złego się nie może stać, że nie zostaną wyśmiane, tylko bardziej motywowane do dalszego działania.
Dzieci poddane dogoterapii częściej się śmieją. Dla osób niepełnosprawnych, które często mają mało okazji do radości, pies jest idealnym kompanem. Ponadto śmiech stymuluje mięśnie i pozytywnie nastawia do otaczającego świata.

5. Dla kogo przeznaczona jest dogoterapia.

Dogoterapia jest przeznaczona dla wszystkich rodziców/opiekunów, których dzieci przedstawiają powyższe problemy, dla dzieci zdrowych i z zaburzeniami.
Dogoterapię stosuje się u dzieci z porażeniem mózgowym, z niedowładem kończyn, z zaburzeniami układu motorycznego. Również dzieci, które są niepełnosprawne psychicznie, niestabilne emocjonalnie, upośledzone, z deficytami uwagi (np. ADHD).
Należy pamiętać, że pies nie wyleczy dziecka np. z porażenia mózgowego, ale doskonale nauczy odpowiednich odruchów (np. prawo, lewo).