Studium przypadku - afazja ekspresyjna

nauczyciel mianowany
Agnieszka Kowalewska

DZIECKO Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ RUCHOWĄ – AFAZJĄ EKSPRESYJNĄ

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU

1. Identyfikacja problemu.
Poniższa analiza problemu dotyczy 4-letniego chłopca, u którego zdiagnozowano afazję ekspresyjną. Chłopiec rozpoczął edukację wczesnoszkolną w oddziale ogólnodostępnym. Pod koniec roku szkolnego została u niego zdiagnozowana niepełnosprawność ruchowa - afazja ekspresyjna. Drugi rok edukacji wczesnoszkolnej rozpoczął w grupie integracyjnej, w której jestem nauczycielem wspomagającym. Prowadzę z nim także zajęcia korekcyjno – kompensacyjne. Do przedszkola przyprowadza i odbiera chłopca najczęściej mama. Rzadziej tata, a sporadycznie babcia. Kiedy zbliża się godzina odbioru chłopca z przedszkola, wypatruje rodziców i wypytuje o nich. Mama chłopca jest bardzo zainteresowana jego rozwojem. Angażuje się w wydarzenia z życia przedszkola. Jest zawsze chętna do pomocy oraz otwarta na wskazówki dotyczące pracy z dzieckiem. Chłopiec łatwo nawiązał kontakt z nauczycielami. Pierwsze relacje z rówieśnikami także były pozytywne. Szybko jednak zaczęły pojawiać się konflikty w relacjach z koleżankami i kolegami. Nie potrafił swobodnie komunikować się z dziećmi. Często popychał je, niszczył im budowle z klocków, rzucał zabawkami. Chłopiec z dużą trudnością koncentrował się na wszelkich czynnościach. Łatwo rozpraszał się pod wpływem nowych bodźców i sytuacji. W chwili rozpoczęcia terapii chłopiec zainteresowany był wszystkim, co znajdowało się w zasięgu jego wzroku, przeważnie do momentu dotknięcia. Występowała u niego zaburzona komunikacja językowa, zaburzony tor oddychania. Przeważały liczne dyslalie oraz ubogi słownik w zakresie mowy czynnej oraz biernej. Chłopiec rozumiał i wykonywał proste polecenia słowne. Wypowiadał się zdaniami prostymi. Często powtarzał usłyszane pytanie, zamiast udzielić odpowiedzi.
Zainteresowałam się problemem chłopca ze względu na trudności wynikające z afazji i jej konsekwencje dla rozwoju psychospołecznego chłopca. Celem niniejszej analizy było wnikliwe rozpoznanie problemu i podjęcie właściwego postępowania pedagogicznego.


2. Geneza i dynamika zjawiska.
Pracę z dzieckiem rozpoczęłam od zapoznania się z dokumentacją oraz rozmową z mamą chłopca. Jest on jedynym dzieckiem w rodzinie, otoczonym troskliwą opieką rodzicielską. Mama chłopca jest bardzo chętna do współpracy. Zależy jej na tym, aby na bieżąco konsultować wszystkie wydarzenia oraz sytuacje z życia przedszkolnego. Czasami dzieckiem zajmuje się babcia. Chłopiec jest bardzo związany ze swoją najbliższa rodziną. Często wymienia z nazwy członków swojej rodziny w zabawie ( np. bawi się, że jedzie z rodzicami do babci). Od początku roku szkolnego oprócz zaburzeń komunikacji, najwięcej trudności w codziennym funkcjonowaniu chłopca sprawiała jego nadpobudliwość.
Chłopiec skupiał uwagę na bardzo krótki moment. Podczas zajęć grupowych stale wiercił się, nie potrafił spokojnie usiedzieć. Często wstawał, przemieszczał się bez istotnego powodu. Przeszkadzały mu niepotrzebne przedmioty wokół niego, niedomknięte szafki. Nie lubił się podporządkowywać. W pracy indywidualnej skupiał uwagę na dłużej, ale bardzo łatwo się rozpraszał, wykonując przy tym niepotrzebne czynności, tj. np. przesiadanie się na inne krzesło, wstawanie, by wziąć coś z półki. Potrafił skupić uwagę na dłuższy czas, jeśli zadanie było związane z tematyką pojazdów. Chętnie układał kilkuelementowe puzzle. Wyodrębniał przedmioty według cech jakościowych- porządkował, klasyfikował według dwóch cech np. barwy i kształtu. Znał przeznaczenie przedmiotów codziennego użytku. Wskazywał i nazywał części ciała. Rozpoznawał i nazywał wybrane owoce i warzywa, zwierzęta, wskazywał porę roku – zimę. Wypowiadał się zdaniami prostymi. Często nie rozumiał pytania i zamiast udzielić odpowiedzi, powtarzał pytanie. Liczył przedmioty, obrazki w zakresie 9. Porównywał liczebność zbiorów: dużo, mało. Dobierał do pary obrazki i przedmioty. Mylił nazwy figur geometrycznych z wyjątkiem koła. Układał 2-elementowe ciągi rytmiczne, 2- elementowe historyjki obrazkowe. Większa ilość elementów sprawiała mu już trudność. Różnicował dźwięki otoczenia , pojazdów, zwierząt oraz naśladował słyszane dźwięki . Odtwarzał tylko prosty rytm, złożony najwyżej z dwóch dźwięków. Stosował określenia dotyczące ułożenia przedmiotów w przestrzeni: na , pod, obok. Mylił pozostałe pojęcia. Niechętnie podejmował wszelkie czynności manualne, tj. rysowanie, kolorowanie, lepienie, wycinanie. W jego obrazkach dominowały bazgroły, a obrazki kolorował poprzez zamazanie konturów. Robił to szybko i niedbale, zazwyczaj nie doprowadzał zadania do końca. Wszystkie ćwiczenia fizyczne wykonywał szybko i niedokładnie. Podczas wykonywania ćwiczeń ruchowych miał trudności z utrzymaniem równowagi. Trudno było mu wyczekać na swoją kolej. Niecierpliwił się i próbował wyprzedzać inne dzieci w kolejce.
Chłopiec został objęty pomocą psychologiczno-pedagogiczną. We współpracy z wychowawczyniami oraz logopedą przedszkolnym stworzyłam dla chłopca indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny. Ze względu na specjalne potrzeby edukacyjne, należało dostosować metody i formy pracy do potrzeb i możliwości dziecka. Oprócz rozwijania mowy i wszystkich procesów poznawczych, koniecznym było stworzenie mu warunków do zaspokojenia potrzeby ruchu.

3. Znaczenie problemu.
Rozwój mowy ma niezwykle istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka. Zaburzenie mowy u chłopca spowodowało znaczne trudności w rozwoju wszystkich pozostałych sfer rozwoju poznawczego.
Nazwa afazja pochodzi od greckiego słowa aphates, oznacza osobę niemówiącą. Afazja dotyczy zaburzeń mowy oraz zdolności komunikowania się różnymi kanałami. Obejmuje takie funkcje psychiczne jak np.: rozumienie, mówienie, czytanie, pisanie, liczenie, orientacja w przestrzeni, pamięć, myślenie, koncentracja uwagi. „A właśnie rozpad systemu językowego, czyli umiejętności mówienia i tworzenia mowy, spowodowany uszkodzeniami ośrodków mowy zlokalizowanych w mózgu, nazywany jest afazją."
„Termin afazja odnosi się do zaburzeń systemu językowego w procesie jego kodowania lub dekodowania lub obu dysfunkcji jednocześnie, które są następstwem uszkodzenia mózgu” .
Afazja typu ekspresyjnego może być spowodowana uszkodzeniami korowymi i przejawiać się w postaci dyzartii, obwodowej lub centralnej afazji ruchowej. Objawia się przede wszystkim problemami w mówieniu i pisaniu. „ Rozpad komunikacji prowadzi więc w konsekwencji do zaburzeń funkcjonowania społecznego, co wyraża się rozregulowaniem, aż do rozpadu więzi poznawczych, psychicznych i społecznych.”
„Zaburzeniom afazji mogą towarzyszyć różnego rodzaju deficyty rozwojowe wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania OUN. Chorzy wykazują trudności w innych procesach poznawczych tj. rozpoznawanie funkcji przedmiotów, orientacja przestrzenna, percepcja sekwencji czasowych i przyczynowo-skutkowych, wnioskowanie, pamięć, uwaga, rozumienie symboli i gestów. Objawy afazji można najogólniej określić jako zaburzenia mowy czynnej, tj: całkowita utrata umiejętności mowy czynnej, błędy artykulacji, pomijanie lub zastępowanie głosek, odwracanie par i zbitek głosowych, błędy gramatyczne, zaburzenia rytmu i melodii mowy. Natomiast w zakresie mowy biernej będą to zaburzenia tj: trudności w rozumieniu mowy, w przypomnieniu sobie nazwy desygnatów, wspomaganie się pozawerbalnymi środkami komunikacji.
W przypadku afazji ekspresyjnej zachowane jest dobre rozumienie mowy. Chłopiec rozumiał proste polecenia. Trudność sprawiało mu natomiast rozumienie relacji przestrzennych, czasowych, pojęć abstrakcyjnych, złożonych komunikatów logiczno – gramatycznych.W jego zdaniach występował szyk przestawny, brak było odpowiedniej intonacji i akcentu. Trudności artykulacyjne, używanie nieodpowiednich form fleksyjnych, ubogi zakres słownictwa powodowało zaburzenie czynności mowy. W wyniku zaburzeń mowy pojawiły się zaburzenia w komunikacji z rówieśnikami. W konsekwencji tych zaburzeń pojawiły się zachowania niezgodne z ustalonymi normami społecznymi. Chłopiec często nie potrafił wyrazić swoich potrzeb w sposób społecznie akceptowany, co wiązało się z niezrozumieniem jego zachowań ze strony dzieci.
Praca terapeutyczna polegała przede wszystkim na rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych, wzbogacaniu słownictwa biernego i czynnego, kształtowaniu wszystkich sfer rozwoju psychomotorycznego oraz nabywaniu umiejętności społecznych. Starałam się również wspierać rodziców w wychowywaniu chłopca i na bieżąco ustalałam z matką strategie postępowania. Współpraca z pedagogiem z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej pozwoliła na dokładne analizowanie trudności oraz sposobów ich przezwyciężania.

4. Prognoza.
Negatywna:
- bez ćwiczeń rozwijających umiejętności komunikacyjne i słownictwo bierne i czynne nie nastąpi rozwój mowy,
- brak umiejętności komunikacyjnych przyczyni się do trudności w relacjach z rówieśnikami,
-trudności w relacjach z rówieśnikami pogłębią sytuacje konfliktowe w grupie,
-zaburzony zostanie rozwój procesów poznawczych,
- chłopiec będzie miał trudności z opanowaniem wymagań podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
- obniży się samoocena.
Pozytywna:
- po wdrożeniu oddziaływań terapeutyczno-wychowawczych rozwinie umiejętności komunikacyjne,
- będzie umiał lepiej komunikować się z rówieśnikami i wyrażać swoje potrzeby,
- wydłuży się czas koncentracji uwagi,
- zmniejszy się intensywność sytuacji konfliktowych w grupie,
- nastąpi postęp w rozwoju procesów poznawczych,
- zwiększy się motywacja do pracy i wzrośnie samoocena.

5. Propozycje rozwiązań problemu.
W pracy z dzieckiem z afazją niezwykle istotne jest prowadzenie terapii według poniższego porządku, który stanowił dla mnie wyznacznik do pracy z chłopcem:
1) Kształtowanie odruchów. Należy zwrócić uwagę na prawidłowy rozwój zachowań odruchowych, które pomagają w kształtowaniu funkcji aparatu artykulacyjnego.
2) Kształtowanie spostrzeżeń. Istotne jest tutaj porządkowanie świata poprzez wyodrębnianie zjawisk, określanie zmysłowo postrzeganych elementów rzeczywistości pozajęzykowej.
3) Kształtowanie pojęć. Znaki języka pełnią funkcję symboliczną, służą do określania klas obiektów i relacji między nimi. Dziecko zaczyna nazywać treści, które nie są jego bezpośrednim doświadczeniem zmysłowym.
4) Kształtowanie refleksji nad słowami jako znakami języka. Jest to dalszy etap rozwoju mowy, nadawanie znaczeniowych wartości znakom językowym.
Warunkiem skuteczności podjętej przeze mnie pracy z chłopcem było przestrzeganie podstawowych zasad oddziaływania terapeutycznego:
1) Zasada indywidualizacji – wszystkie ćwiczenia należy bezwzględnie dostosować do rodzaju i głębokości niepełnosprawności. Dobór słów, długość poleceń kierowanych do dziecka należy dostosować indywidualnie do jego potrzeb.
2) Zasada stopniowania trudności – należy zacząć terapię, przechodząc stopniowo od prostych semantycznie i gramatycznie struktur językowych do coraz trudniejszych.
3) Zasada dostępności informacji i czynności – wszelkie nowe pojęcia i informacje należy wprowadzać w kontekście znanym dziecku, w oparciu o dane zmysłowe. Czynności natomiast powinny być możliwe do wykonania.
4) Zasada poglądowości – wszelkie oddziaływania powinny być wspierane materiałem poglądowym, konkretnym, co ułatwi dziecku nabywanie języka.
5) Zasada postawy psychoterapeutycznej – na którą składają się kompetencje, zrozumienie problemów i potrzeb dziecka, cierpliwe i życzliwe podejście do niego, zainteresowanie jego osobą. Są to czynniki warunkujące właściwy klimat emocjonalny i poznawczy.
Cele edukacyjno - terapeutyczne wdrożonych działań :
- stymulacja rozwoju mowy werbalnej - posługiwanie się językiem w sposób komunikatywny,
-poszerzanie zakresu słownictwa biernego – rozumienie treści przekazu werbalnego,
- rozumienie dłuższych poleceń nauczyciela,
- stymulacja wszystkich funkcji poznawczych,
- wydłużenie czasu koncentracji uwagi,
- motywowanie do współudziału w zabawach z partnerem i grupą,
- dokładne wykonywanie ćwiczeń ruchowych,
- poprawa napięcia centralnych części ciała,
- stymulacja układu przedsionkowo - proprioceptywnego
- doskonalenie sprawności dłoni i placów
- przestrzeganie ustalonych reguł społecznych.
Cele wychowawcze:
- stosowanie ćwiczeń ruchowych na początku zajęć w celu zmniejszenia pobudliwości dziecka,
- wykorzystywanie poglądowych środków dydaktycznych,
- dostosowanie ćwiczeń do potrzeb i możliwości dziecka – nie mogą być zbyt trudne, by nie wywoływać frustracji,
- przejawianie postawy pełnej akceptacji dla dziecka, cierpliwości, kierowanie komunikatów pozbawionych krytyki,
- chwalenie i docenianie dziecka za wysiłek, gdyż każda próba zakończona sukcesem jest najlepszą motywacją do następnej,
- zawieranie z dzieckiem jednorazowych umów – kierowanie instrukcji słownych dotyczących zachowań w konkretnych sytuacjach.
Założone cele były realizowane na zajęciach logopedycznych, korekcyjno – kompensacyjnych oraz na zajęciach grupowych. Konieczne było także nawiązanie pozytywnego kontaktu z mamą chłopca oraz udzielanie jej na bieżąco informacji o dziecku. Systematycznie przekazywałam matce dziecka wskazówki oraz zestawy ćwiczeń do pracy w domu. Ponadto matka regularnie spotykała się z pedagogiem z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, otrzymując wsparcie i fachową pomoc. Dodatkowo chłopiec uczęszczał na zajęcia z integracji sensorycznej, terapię wielozmysłową oraz zajęcia logopedyczne. Występował w akademiach przedszkolnych z okazji obchodów różnych świąt, np. „Dzień Edukacji”, „Jasełka”, „ Dzień Babci i dziadka”, „Dzień matki”. Występowanie przed publicznością stwarzało okazję do zawarcia umowy z chłopcem oraz możliwość uzyskania przez niego ustalonej nagrody ( np. zabawa ulubioną zabawką) i podniesienia samooceny. Rozwijał w ten sposób mowę i pamięć poprzez naukę krótkich tekstów na pamięć. Chłopiec został skierowany na badania specjalistyczne i został objęty leczeniem farmakologicznym według diagnozy lekarskiej. W grupie wprowadzono tablicę oceny zachowań „Jacy jesteśmy” oraz „krzesełko przemyśleń” dla dzieci, które nie przestrzegały kodeksu dobrego zachowania.

6. Wdrażanie rozwiązań.
Pracę terapeutyczną rozpoczęłam od przygotowania Indywidualnego Programu Edukacyjno – Terapeutycznego przygotowanego w oparciu o zalecenia Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej i wyniki diagnozy funkcjonalnej.
Główne obszary trudności dotyczyły zaburzeń:
- komunikacji językowej,
- percepcji sekwencji przyczynowo – skutkowych,
- odtwarzania układów rytmicznych,
- sprawności motoryki małej,
- zaburzenia przetwarzania bodźców proprioceptywnych i przedsionkowych,
- zachowania – niski poziom koncentracji uwagi, konflikty z rówieśnikami.
Niezbędne było dostosowanie warunków otoczenia do potrzeb i możliwości dziecka:
-odpowiednie miejsce w sali zapewniające dziecku optymalny odbiór treści przekazywanych przez nauczyciela,
- motywowanie dziecka do wypowiadania się, ale nie zmuszanie do tego,
- docenianie każdej próby komunikowania się,
- nie pospieszanie dziecka w czasie wypowiedzi,
- zwracanie uwagi, czy dziecko rozumie wypowiedź nauczyciela,
- zadawanie początkowo krótkich, niezłożonych pytań oraz instrukcji,
- wielokrotne utrwalenie nowych treści,
- wspomaganie wypowiedzi nauczyciela środkami poglądowymi,
- stwarzanie sytuacji sukcesu na tle grupy – zachęcanie do aktywności wykorzystującej mocne strony dziecka,
- dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka.
Zaplanowane zajęcia, na które uczęszczał chłopiec w ciągu roku szkolnego:
• Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w wymiarze 0,5 godziny dziennie (od poniedziałku do piątku w godzinach między 8.00-15.00).
• Zajęcie logopedyczne w wymiarze 0,5 godziny trzy razy w tygodniu ( w poniedziałek, wtorek i piątek między 8.00-12). Zajęcia prowadzone w formie zajęć indywidualnych.
Współpraca z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną:
Raz w miesiącu chłopiec był obserwowany podczas zajęć grupowych przez pedagoga z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Następnie wspólnie z wychowawcą ustalano sposób oddziaływań terapeutyczno – wychowawczych. Pedagog odbywał regularne spotkania z matką chłopca.
Współpraca z rodzicami:
-przygotowanie gazetki o treściach wychowawczych w Kąciku Rodzica w ramach pedagogizacji rodziców,
- udzielanie na bieżąco porad i konsultacji w sprawach dotyczących pracy z dzieckiem, informowanie rodziców o postępach i trudnościach dziecka w przedszkolu, przekazywanie wskazówek do pracy w domu,
- zgoda rodziców na realizacje programu IPET,
- aktywny udział rodziców w życiu przedszkola, pomoc w organizacji różnych uroczystości,
- uczestniczenie rodziców w zajęciach otwartych.
Współpraca z placówkami oświatowymi:
- Niepubliczne przedszkole specjalne Jeżyk”: wyjazdy na zajęcia do NPS „Jeżyk”, korzystanie z sali doświadczania świata – stymulacja wielozmysłowa, udział w zajęciach „Poranny Krąg”; zapraszanie raz w miesiącu dzieci z NPS „Jeżyk” na zajęcia do przedszkola w celu integracji obu środowisk.
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy: wspólne spotkania z Przedszkolem Specjalnym funkcjonującym przy SOSW, udział w konkursach i zabawach kilka razy w roku.
Metody pracy, które wykorzystywałam w pracy terapeutycznej:
-elementy Programu Terepii Ręki (PTR),
- elementy Metody Dobrego Startu,
- program aktywności Knillów,
- kinezjologia edukacyjna,
- stymulacja polisensoryczna wg. pór roku,
- elementy metody integracji sensorycznej,
- rozwijanie percepcji wzrokowej wg. M. Frostig,
- rozwijanie grafomotoryki motoryki małej wg. Tymichovej,
- rozwijanie pojęć matematycznych z wykorzystaniem propozycji ćwiczeń wg. Edyty Gruszczyk Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej
- metoda ćwiczeń utrwalających,
- metody poglądowe: pokaz, wzór, przykład,
- metody samodzielnych doświadczeń, kierowania własną działalnością, stawiania zadań i ćwiczenia,
- czynnościowe: angażujące dziecko w działaniu,
- aktywizujące, polisensoryczne, nauka przez doświadczenie.
7. Efekty oddziaływań.
Po podjętych działaniach terapeutyczno-wychowawczych chłopiec poczynił duże postępy. Chętnie uczestniczy w proponowanych zajęciach indywidualnych i grupowych. Zadania realizuje do końca. Duże znaczenie ma dla niego pochwała i nagroda w postaci zabawy.
Chłopiec wypowiada się pełnymi zdaniami. Nawiązuje dialog z dorosłymi oraz z rówieśnikami. Często opowiada o bieżących wydarzeniach dnia codziennego. Rozumie dłuższe wypowiedzi. Chętnie wykonuje polecenia nauczyciela. Zazwyczaj odpowiada na zadane pytania. Kiedy jednak nie zna odpowiedzi lub nie rozumie pytania, powtarza je zamiast udzielić odpowiedzi. Obecnie występują u niego problemy fleksyjne, nieprawidłowy tor oddychania, słaba sprawność motoryczna narządów artykulacyjnych, ślinienie oraz dyslalia – zaburzenia artykulacyjne głosek szumiących, r, l. Wskazana jest kontynuacja terapii logopedycznej.
Duży potęp można zauważyć w zakresie funkcji psychomotorycznych. Chłopiec zaczął rozpoznawać kolory, figury geometryczne. Sprawnie manipuluje elementami zbioru w zakresie 5 ( tworzy zbiory wg wskazanej liczby elementów, ujmuje, dopełnia wg. wskazanej liczby).Liczy do 13. Dzieli wyrazy na sylaby. Układa kilkuelementowe historyjki obrazkowe i ciągi rytmiczne. Zaczął wskazywać różnice między pozornie podobnymi obrazkami, czego wcześniej nie potrafił zauważyć. Rozumie określenia dotyczące położenia przedmiotów w przestrzeni: na, pod, obok, za, przed, w. Układa puzzle złożone z około 30 elementów. Potrafi kolorować obrazek nieznacznie wychodząc poza kontur. Rysuje linie pionowe i poziome, przez łączenie kropek. Samodzielnie potrafi już narysować proste rysunki schematyczne tj. słońce, dom, postać człowieka głowonoga. Chłopiec wymaga stałej kontroli i zainteresowania podczas wykonywanej pracy. Najlepiej pracuje on w kontaktach indywidualnych. Cieszy się sympatią wśród rówieśników. Często sygnalizuje swoje sympatie w grupie i w odniesieniu do dorosłych. W jego zabawach pojawiają się zabawy tematyczne z rekwizytami, np. zabawa w sklep, restaurację. Zazwyczaj przestrzega ustalonych reguł zachowania, choć zdarza mu się wzbudzać konflikty w kontaktach z dziećmi. Zazwyczaj jednak wyraża skruchę i potrafi przeprosić za swoje zachowanie.
Od połowy roku szkolnego jest pod stałą opieką psychiatry i zażywa leki mające na celu wyciszyć niepożądane zachowania oraz prawić koncentrację. Dzięki temu jest mu łatwiej skupić się na dłużej na jednej czynności i zauważyć można mniej niepożądanych zachowań. Jest chłopcem samodzielnym, wymaga pomocy przy ubieraniu i rozbieraniu kurtki, bluzki.
Bardzo dobrze przebiegała współpraca z mamą chłopca. Z zaangażowaniem słuchała wskazówek nauczyciela. Była obecna na wszystkich zebraniach oraz na zajęciach otwartych dla rodziców. Na bieżąco informowała o istotnych spostrzeżeniach dotyczących rozwoju chłopca.
8.Refleksje i wnioski.
Po zakończeniu terapii nasunęły mi się następujące wnioski:
• dziecko powinno kontynuować zajęcia logopedyczne oraz korekcyjno-kompensacyjne
• należy rozwijać umiejętność posługiwania się narzędziami i przyborami plastycznymi,
• stymulować wszystkie sfery rozwoju psychomotorycznego,
• czytać codziennie dziecku bajki i opowiadania,
• stwarzać sytuacje, kiedy będzie miało możliwość zabawy w małej grupie rówieśników, zachęcać do zgodnej zabawy,
• na bieżąco oceniać pojawiające się sytuacje konfliktowe i zachęcać do ich pozytywnego zakończenia,
• nagradzać dziecko za wysiłek i doceniać każdy najmniejszy sukces w relacjach z rówieśnikami.
Praca z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych powinna przebiegać w atmosferze wzajemnej współpracy i wspierania się rodziców oraz nauczycieli i terapeutów.

Załącznik nr 1
PROGRAM ZAJĘĆ KOREKCYJNO - KOMPENSACYJNYCH:
I) ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE I USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ WZROKOWĄ I KOORDYNACJĘ WZROKOWO-RUCHOWĄ
Cele ogólne:
- doskonalenie postrzegania wzrokowego
- rozwijanie koordynacji ręki i oka
- wyrabianie spostrzegawczości
- czytanie globalne – wykorzystanie elementów metody g. Domana
Cele szczegółowe:
- układanie i wyszukiwanie obrazków wg. polecenia
- składanie obrazków z części
- określanie cech przedmiotów
- rozwiązywanie zagadek - zgadywanie nazw przedmiotów
- eliminowanie i dopasowywanie elementów zbioru
- odtwarzanie z pamięci układów zabawek
- liczenie elementów zbioru
- nazywanie i rozpoznawanie figur geometrycznych
Sposoby realizacji:
a) wyszukiwanie:
- obrazka do przedmiotu wskazanego przez nauczyciela
- obrazków i przedmiotów takich samych – „memo”, „domino obrazkowe”
- wskazanych figur geometrycznych z rozsypanki
- takich samych znaków w szeregu
b) dobieranie, zgadywanki:
- zgadywanie, która zabawka została schowana i określanie jej wyglądu
- zgadywanie, który obrazek został schowany
- zgadnij, co to jest-zabawa w czarodziejski worek-rozpoznawanie przedmiotów po dotyku
- dobieranie etykiet do przedmiotów i obrazków
c) odtwarzanie :
- obrazków z figur geometrycznych wg wzoru
- obrazków z patyczków, materiałów przyrodniczych
d) porównywanie:
- dostrzeganie prawidłowości lub nieprawidłowości we wskazywaniu określonego w
zabawie przedmiotu- nauczyciel pokazuje psa i mówi :”To jest kot” - dziecko poprawia
nauczyciela
- dostrzeganie brakujących elementów na obrazku
- porównywanie pozornie identycznych obrazków, wskazywanie różnic

II) ĆWICZENIA PERCEPCJI I PAMIĘCI SŁUCHOWEJ, SŁUCHU FONEMATYCZNEGO ORAZ KOORDYNACJI SŁUCHOWO-RUCHOWEJ
Cele ogólne:
- rozwijanie słuchu fonematycznego
- rozwijanie analizy i syntezy słuchowej
- doskonalenie spostrzegawczości, pamięci i koordynacji wielozmysłowej
- przygotowanie do nauki pisania przy wykorzystaniu elementów Metody Dobrego Startu
Cele szczegółowe:
- rozpoznawanie głosów i dźwięków
- dzielenie słów na sylaby
- budowanie zdań
- odtwarzanie rytmów
- zapamiętywanie rymowanek
Sposoby realizacji:
a) rozpoznawanie głosów:
- zabawa „ kto ukrył się za parawanem? – dziecko mówi swoim naturalnym głosem
b) wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków ze względu na natężenie i tempo:
- dźwięki ciche/głośne
- dźwięki szybkie/wolne
- naprzemienne raz cicho, raz głośno, raz szybko, raz wolno
c) wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków – odtwarzanie prostych układów rytmicznych:
- układanie przedmiotów wg słyszanego rytmu ( auto, klocek, auto...)
- tworzenie szeregów dźwięków wydawanych przez różne zwierzęta
- układanie rytmów z klocków, a następnie wystukiwanie ich
- liczenie słyszanych dźwięków
d) wyodrębnianie zdań w mowie, wyrazów w zdaniu, sylab w wyrazach:
- opisywanie ilustracji zdaniami
- rozwijanie zdań, zwiększanie liczby wyrazów w zdaniu
- uzupełnianie zdań brakującym wyrazem z wykorzystaniem kartoników z obrazkami do wyboru, np. „ Kot pije....( mleko)”
- słuchanie prostych rymowanek uczących znaczenia słów z wyróżnianiem sylab ( elementy MDS)
- dzielenie wyrazów na sylaby
III) ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE MOWĘ I WZBOGACAJĄCE SŁOWNIK DZIECKA
Cele ogólne:
- wzbogacanie słownika biernego i czynnego
- doskonalenie umiejętności komunikacyjnych dziecka
- kształtowanie słuchu i umiejętności rozumienia
- rozwijanie ,doskonalenie lub usprawnianie narządów artykulacyjnych
- zapoznanie dziecka z otoczeniem ( każdy nowo wprowadzony wyraz powinien być kilkakrotnie powtórzony i zobrazowany)
- wyrabianie umiejętności komunikowania własnych potrzeb
Cele szczegółowe:
- rozwinięcie prawidłowego toru oddechowego
- naśladowanie wyrażeń dźwiękonaśladowczych
- swobodne komunikowanie się z otoczeniem
- rozumienie treści opowiadań, bajek, instrukcji
- poszerzenie zakresu słownictwa
- zapamiętywanie słów wierszy i piosenek
- rozumienie zależności przyczynowo - skutkowych
Sposoby realizacji:
a) ćwiczenia w oparciu o zabawy ortofoniczne, fonacyjne i artykulacyjne
- samolot – leci: uuu, ląduje: iii
- pociąg- jedzie: fufu, gwiżdże: uu
- miś – mruczy:mmm, ziewa: łau
- wiatr – szumi: szsz
- pszczoła – bzyczy: bzz
- kotki – miauczą: miau
b) ćwiczenia i zabawy dźwiękonaśladowcze i mimiczne:
- rozpoznawanie i naśladowanie głosów zwierząt , pojazdów łatwych do odtwarzania
- rozpoznawanie i naśladowanie dźwięków dochodzących z otoczenia
- rozpoznawanie i naśladowanie min- zabawy mimiczne( wesoła i smutna mina)
c) ćwiczenia kształtujące prawidłowy to tor oddechowy:
- dmuchanie na watę, wiatraczki, piórka
- dmuchanie na piłeczki
- przenoszenie za pomocą słomki kółek papierowych
- dmuchanie baniek mydlanych
- wprawianie w ruch zabawek z papieru
d) stymulacja rozwoju mowy i myślenia logicznego:
- utrwalanie nazw części ciała
- różnicowanie zaimków osobowych
- wzbogacanie słownictwa-klasyfikacja obrazków do danej grupy tematycznej
- wyszukiwanie przedmiotów znajdujących się w pobliżu dziecka
- nazywanie opisywanego przedmiotu lub zjawiska
- tworzenie ogólnej nazwy przedmiotów
- wspólne oglądanie książeczek z obrazkami tematycznymi
- nazywanie różnych lub podobnych czynności wykonywanych przez tą samą/inną osobę
- zachęcanie do wypełniania poleceń złożonych z kilku sekwencji – zapamiętanie ich kolejności, nazywanie wykonywanych czynności
- budowanie zdań dwu i trzyelementowych do obrazków, podpisywanie obrazków za pomocą symboli
- wyszukiwanki, zapamiętywanki – dziecko ma wyszukać i ułożyć przedmioty w podanej kolejności wg wzoru
- proste zabawy tematyczne
- wspólne rozwiązywanie prostych zagadek
- zabawa „rób to co ja”
- słuchanie prostych opowiadań wspartych materiałem konkretnym, analizowanie treści tekstu
- szukanie przedmiotów-zabawa ciepło, zimno
- prowokowanie do zadawania pytań – kładziemy przed dzieckiem dwa przedmioty, mówimy dziecku, jak się nazywa bądź podajemy wybraną cechę jednego z przedmiotów
- ćwiczenia fleksyjne- zabawa „czego tu brakuje?”
- dobieranie obrazków do pary na zasadzie przeciwieństwa
- nazywanie cech przedmiotów i osób na obrazkach
- zastępowanie błędnie użytych wyrazów właściwymi
- układanie historyjek obrazkowych wg kolejności zdarzeń
- odgrywanie krótkiej scenki z dialogami, np. „W sklepie”.


IV) ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE MYŚLENIE MATEMATYCZNE ( elementy „Dziecięcej Matematyki” wg. E. Gruszczyk - Kolczyńskiej i E. Zielińskiej)

Cele ogólne:
- rozwijanie myślenia przyczynowo – skutkowego
- doskonalenie umiejętności liczenia na konkretach i na palcach
- przybliżanie aspektu kardynalnego i porządkowego liczby
- wychwytywanie powtarzających się układów rytmicznych
- grupowanie obiektów wg. kategorii
Cele szczegółowe:
- kontynuowanie podanego rytmu
- przewidywanie następstw – łączenie czynności i ich skutków
- układanie obrazka z części
- wyodrębnianie przedmiotów do policzenia
- dodawanie i odejmowanie na konkretach
- rozdawanie po równo
- dostrzeganie różnic między obrazkami
- klasyfikowanie obrazków
a)układanie:
- prostych ciągów rytmicznych
- układanie obrazków z uwzględnieniem przemienności dnia i nocy
- obrazków wg kolejności występowania po sobie – sensowne ustawienie trzech i więcej obrazków
- ustawianie przedmiotów wg.podanego porządku w serie: od najmniejszego do największego i odwrotnie
- składanie pociętych obrazków w sensowną całość
b) porównywanie:
- dostrzeganie przedmiotów niepasujących do całości
- porównywanie ze sobą podobnych przedmiotów, różniących się między sobą jedną cechą
- wskazywanie co się zmieniło w układnie kilkuelementowym
c) porządkowanie i grupowanie ( klasyfikowanie):
- porządkowanie przedmiotów i figur geometrycznych wg barwy, kształtu, wielkości
- gromadzenie przedmiotów wg kategorii
- grupowanie obiektów i słowne uzasadnianie, dlaczego pasują do siebie
d) wyodrębnianie i liczenie( w zakresie umiejętności dziecka):
- wyodrębnianie obiektów do policzenia – ustawianie ich w szeregu lub w rzędzie
- szacowanie ilości przedmiotów
-liczenie palców – wdrożenie do liczenia na palcach
- liczenie przedmiotów, zakrywanie ich i pokazywanie na palcach
- ustalanie wyniku dodawania i odejmowania: liczenie przedmiotów, dokładanie lub zabieranie kilku, liczenie w celu ustalenia, ile ich jest po zmianie
- rozdawanie przedmiotów wg. umowy każdy dostaje po tyle samo
- wymiana jeden do jednego: za jeden klocek – jedno jabłko

V) ĆWICZENIA MOTORYKI DUŻEJ I MAŁEJ ( elementy terapii ręki, ćwiczenia z elementami SI)
Cele ogólne:
- poprawa napięcia w obrębie centralnych części ciała
- usprawnianie ogólnej koordynacji ruchów i kontroli nad własnym ciałem
- nabywanie przez dziecko swobody, lekkości przy rysowaniu, malowaniu
- usprawnianie obręczy barkowej, stawu ramiennego, stawu łokciowego, stawu nadgarstkowego i dłoni
- zapoznawanie dziecka z kierunkiem rysowania , malowania , łączenia od prawej ku lewej stronie
Cele szczegółowe:
- swobodne poruszanie się w różnych pozycjach
- utrzymywanie równowagi statycznej i dynamicznej podczas wykonywania zadań ruchowych
- wykonywanie zadań wymagających współpracy obu stron ciała
- sprawne posługiwanie się piłką
- doprowadzanie rozpoczętych prac manualnych do końca
- wykonywanie zadań wymagających coraz większej sprawności dłoni i palców
- kolorowanie obrazka w obrębie konturu
- prawidłowe posługiwanie się nożyczkami
- rysowanie prostych wzorów
Sposoby realizacji:
a)przykłady ćwiczeń motoryki dużej - elementy Metody Integracji Sensorycznej:
przetwarzanie bodźców przedsionkowo – proprioceptywnych:
- ślizganie się na małym materacyku w leżeniu na brzuchu
- masaż pleców piłkami o różnej strukturze
- naleśnik – zawijanie dziecka w koc
- podskoki, obroty, kontrolowane upadki na materacu
- podskoki obunóż w przód, w tył, na boki
- w leżeniu na plecach przenoszenie za głowę piłki utrzymywanej między nogami
- kołyska na brzuchu i na plecach
- magiczne pudełko – rozpoznawanie przedmiotów codziennego użytku bez udziału wzroku
ćwiczenia poprawiające stabilizację centralna:
- slalom na ruchomej platformie
- balans w rożku rehabilitacyjnym, na piłce gimnastycznej
- przechodzenie po ławeczce gimnastycznej i rzucanie do celu woreczkami
- przechodzenie na czworaka przez tunel i przenoszenie ciężkich przedmiotów wracając
ćwiczenia koordynacji obustronnej:
- turlanie i odbijanie dużej piłki gimnastycznej
- krążenie ramion z chustką gimnastyczną
- rozciąganie gumowej taśmy
b) rozwijanie motoryki małej - elementy Terapii Ręki:
ćwiczenia bazowe:
- przeniesienie kilku dużych piłek
- przejazd na desce ruchomej
- stanie na jednej nodze
- przeskoki z nogi na nogę
ćwiczeni obręczy barkowej i stawu ramieniowego:
- krążenie ramion
- zdejmowanie znad głowy chust zawieszonych na sznurku
- przerzucanie piłki nad linią
- rzuty piłki znad głowy
- przekładanie przedmiotów z lewej strony na prawą
- granie na instrumentach ułożonych dookoła dziecka
- odbijanie balonika ramieniem
- gra w kręgle
ćwiczenia stawu łokciowego:
- przeciąganie liny
- „wkręcani żarówek”
- odbijanie piłki rękami przed głową
- „wałkowanie ciasta”
- opadanie rękoma na ścianę
ćwiczenia stawu nadgarstkowego dłoni:
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek, sznurowadeł przez różne
rzeczy i otwory
- przypinanie klamerek na pudełko
- zbieranie drobnych elementów dwoma palcami kciukiem i wskazującym
- ugniatanie papierowych kul i rzucanie nimi do celu
- układanie z elementów geometrycznych (mozaika geometryczna) postaci ludzi, zwierząt, dowolnych przedmiotów
- wałkowanie cienkich wałeczków i obwodzenie nimi konturów obrazków
- malowanie na różnych formatach papieru z wykorzystaniem całej powierzchni arkusza
- zamalowywanie narysowanych konturów farbą
- cięcie papieru po linii prostej, łamanej; wycinanie kolorowych figur, kształtów złożonych
- wydzieranie części składowych obrazka takich jak: okienko do domu, koła do samochodu
- wycinanie po linii
- kolorowanie dużego obrazka
- rysowanie obrazków tj .dom, słońce, drzewo, płot, człowiek
- rysowanie wzorów mazakiem na folii ( ćwiczenia H. Tymichovej )
- ćwiczenia graficzne prowadzone z wykorzystaniem elementów Metody Dobrego Startu
- rysowanie po śladzie symboli graficznych
- linii poziomych i pionowych od punktu do punktu
VI) ĆWICZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ I ŚWIADOMOŚCI WŁASNEGO CIAŁA
Cele ogólne:
- doskonalenie świadomości własnego ciała
- zapoznanie dziecka ze schematem ciała drugiej osoby
- kształtowanie pojęć określających położenie przedmiotów w przestrzeni
- rozróżnianie wzajemnego położenia przedmiotów na wydzielonej i ograniczonej płaszczyźnie
Cele szczegółowe:
- rozumienie pojęć przestrzennych: na, pod, obok, za, przed
- różnicowanie kierunków lewo, prawo
- rozróżnianie płaszczyzn ciała: przód, bok, tył
Sposoby realizacji:
a) poznawanie swojego ciała:
- program Aktywności M.Ch. Knill
- poruszanie wskazaną częścią ciała
- pokazywanie wskazanych części ciała z rozumieniem określeń góra, dół, przód, tył, bok
- zapoznanie z umownymi oznaczeniami stron ciała lewa, prawa
b) zabawy z naśladowaniem:
- rób to co ja- naśladowanie czynności wykonywanych przez druga osobę
d) rozumienie i wykonywanie poleceń:
- ćwiczenia z przedmiotem: stan na krześle, za krzesłęm, pod krzesłem, obok krzesłą itd.
e) ćwiczenia łączące ruchy dziecka z obrazem wzrokowym:
- odgadywanie prostych czynności wykonywanych ruchem( np. czynności samoobsługowych: jedzenie, picie, ubieranie się )
- układanie przedmiotów na podanym wzorze, obok wzoru
- odtwarzanie ułożenia obrazków na kartce podzielonej na kilka części
- nazywanie miejsca położenia wskazanych przedmiotów- posługiwanie się wyrażeniami przyimkowymi
VII) STYMULACJA POLISENSORYCZNA:
Cele szczegółowe i sposoby realizacji:
- poznawanie elementarnych wrażeń zmysłowych podczas Porannego Kręgu
VIII) ROZWÓJ SPOŁECZNY I EMOCJONALNY:
Cele ogólne:
- nawiązywanie interakcji z osobami z otoczenia
- kształtowanie umiejętności współdziałania
- przestrzeganie ustalonych norm społecznych
- rozwijanie świadomości własnych emocji
Cele szczegółowe:
- nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami za pośrednictwem komunikacji językowej
- udział w zabawach tematycznych oraz w grupach w kącikach zainteresowań
- wyrażanie własnych emocji adekwatnie do sytuacji
- znajomość reguł społecznych
Sposoby realizacji:
- ustalenie wspólnie z dziećmi kodeksu dobrego zachowania
- oznaczanie zachowań dzieci na tablicy z minkami „Jacy jesteśmy”
- rozpoznawanie uczuć na ilustracji
- określanie własnych stanów emocjonalnych
- rozmowy na temat właściwych postaw wobec innych osób, odgrywanie scenek dramowych
- dostarczanie różnorodnych, atrakcyjnych pomocy do zabaw tematycznych
OCZEKIWANE KRYTERIA OSIĄGNIĘĆ
W zakresie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo - ruchowej
• dobiera przedmioty i obrazki do pary
• klasyfikuje według podanego kryterium
• układa duże puzzle 24-elementowe
• układa proste ciągi rytmiczne 2-3 elementowe
• liczy na konkretach i na palcach
• wskazuje różnice między obrazkami
W zakresie rozwoju pamięci słuchowej, słuchu fonematycznego oraz koordynacji słuchowo-ruchowej
• rozpoznaje osoby po głosie
• prawidłowo różnicuje wysokość i natężenie słyszanego dźwięku
• odtwarza proste rytmy
W zakresie rozwoju mowy i myślenia
• prawidłowo wykonuje ćwiczenia artykulacyjne i oddechowe
• buduje proste zdania do ilustracji
• klasyfikuje przedmioty w oparciu wybrane cechy
• nazywa figury geometryczne i kolory
• posiada podstawową wiedzę o sobie i otoczeniu
• zna cechy charakterystyczne dla aktualnej pory roku
• układa proste historyjki obrazkowe
• określa swój aktualny nastrój
W zakresie rozwoju motoryki małej i dużej
• samodzielnie porusza się po różnych powierzchniach
• utrzymuje równowagę idąc po ławeczce, wyznaczonej linii
• pokonuje samodzielnie tory przeszkód
• doskonali różne rodzaje chodu
• wypełnia małe przestrzenie różnymi technikami plastycznymi
• prawidłowo posługuje się narzędziem nożyczkami i narzędziem pisarskim: kreśli linie, koloruje w obrębie konturu
• potrafi łapać piłkę oraz rzuca piłką do celu i na odległość
W zakresie orientacji przestrzennej
• potrafi zmienić swoje położenie w przestrzeni na polecenie nauczyciela
• układa przedmioty według polecenia
W zakresie rozwoju społecznego
• przestrzeganie ustalonych norm zachowania
• wyrażanie uczuć w sposób społecznie akceptowany