Walory zajęć muzyczno - ruchowych

Od pewnego czasu zauważamy wzrost zainteresowania ruchem ciała ludzkiego. Być może jest to związane z pewnego rodzaju samoobroną rodzaju ludzkiego przed nadmierną automatyzacją, mechanizacją i szybko postępującą technologią. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jak ważny jest ruch i jego rola w przyrodzie, a przecież człowiek przez całe życie jest w bezustannym ruchu. Razem z nim rozwija się, wzbogaca i stopniowo przemienia się
w sprawność fizyczną. Ruch odgrywa bardzo ważną rolę w porozumiewaniu się ludzi między sobą. Dzięki niemu znaczna część komunikacji interpersonalnej odbywa się w postaci tzw. ,,języka ciała”. Znaczenie ruchu dla rozwoju osobowości człowieka wykazali i wykorzystali w praktyce pedagodzy żyjący na przełomie XIX i XX wieku. Najbardziej znani byli:
Austriak Rudolf Steiner (1861 – 1925). Jest on twórcą antropozofii i teorii eurytmii, który uznał rytm jako centralne pojęcie tej teorii. Znamy rytm w przyrodzie: rytm pór roku, dni, wschodów i zachodów, przypływów i odpływów. Znamy również rytmy biologiczne człowieka: rytm oddechów i bicie serca, okresów płodności, snu i czuwania. Nawet napinanie i rozluźnianie mięśni ma charakter rytmiczny. Steiner uważał, że rytm w muzyce jest odpowiednikiem przeżywanych przez człowieka ,,rytmów wewnętrznych”. Stworzona przez niego teoria eurytmii zakłada, że człowiek wyraża swoje myśli, uczucia oraz osobowość za pomocą rytmu i ruchu. Jest to odpowiedni sposób poruszania się skoordynowany z rytmem muzyki, przy jednoczesnej recytacji odpowiednich tekstów (formą przypomina balet). Celem jest ustanowienie harmonii pomiędzy duchem i ciałem, aby człowiek rozwinął swoje wszystkie zdolności i zdobył pełną kontrolę nad sobą.
Węgier Rudolf von Laban (1879 – 1958). Jest on twórcą nowoczesnej kinetografii oraz gimnastyki twórczej – ekspresyjnej. Twierdził on, że ruch jest wyrazem potrzeby ludzkiej aktywności a przez nie uczymy się nawiązywać kontakty z otaczającym nas światem. Opracował on metodę ćwiczeń polegającą na innowacji i dowolności. Ćwiczenia pozostawiają dziecku swobodę decyzji o wykonaniu ruchu, aby podkreślić jego indywidualizm. Aktywności ruchowej towarzyszy muzyczne tło. Ćwiczenia tworzą pięć bloków tematycznych, których zadaniem jest zbudowanie świadomości własnego ciała, ciężaru i czasu, przestrzeni, rozwijanie płynności ruchu, a także adaptacja ruchów własnych do ruchów partnera lub grupy.
Przy tej metodzie niezwykle ważne są wszechstronność, stopniowanie trudności - to dziecko decyduje, czy jest w stanie zrobić dane ćwiczenie, a także naprzemienny wysiłek i rozluźnienie ciała. Metoda Labana jest metodą gimnastyki twórczej, metodą improwizacji ruchowej, u której podstaw leży naturalna ruchliwość. Pozwala ona na posługiwanie się różnymi formami ruchu
i ekspresji, ćwiczeniami muzyczno- ruchowymi, zabawą, tańcem, opowieścią ruchową, scenami dramatycznymi.
Szwajcar Emil Jacques – Dalcroze (1865 – 1950). Jest twórcą nowoczesnego wychowania muzycznego, opartego na gimnastyce rytmicznej. Twierdził, że jedynie pełne przeżycie muzyki przez ruch całego ciała pozwala na zbliżenie jej do słuchacza i całkowite zrozumienie. Ciało potraktował jako instrument służący do odtwarzania muzyki, a zwłaszcza rytmu. Założeniem metody Dalcroze’a był rozwój słuchu drogą ćwiczeń ruchowo – rytmicznych jak i drogą ćwiczeń solfeżowych i umuzykalniających we wzajemnej korelacji. Poza kształceniem słuchu muzycznego oraz poczucia rytmu Dalcroze uważał, że należy kształcić cechy ludzkiego charakteru, oddziaływać na ustrój nerwowy. Zadaniem rytmiki jest pobudzenie do działania podstawowych sił naszej natury:
1. Uwagi – co usłyszymy musimy zarejestrować w umyśle.
2. Inteligencji – co usłyszymy musimy zrozumieć i zanalizować.
3. Wrażliwości – odczuwamy i przeżywamy pozwalając muzyce wniknąć w nasze ciało.
4. Wprawianie ciała w działanie – przez ruch bardziej lub mniej oddający rytm
i charakter muzyki.
Te czynności naszego ciała i umysłu powinny być wykonywane równocześnie.
Wspomniani badacze i pedagodzy nie tylko wskazali na znaczenie ruchu, ale stworzyli programy pedagogiczne, które do dziś rozwijane są przez ich kontynuatorów. Zajęcia muzyczno – ruchowe stwarzają wielkie możliwości rozwojowe dla dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym. Same zajęcia ruchowe pozwalają dzieciom rozładować olbrzymią w tym wieku potrzebę ruchu. Dzięki włączeniu w tok zajęć ruchowych muzyki i rytmu, ruchy dzieci stają się płynne i harmonijne, łatwiej zapamiętują nowe kombinacje, a zarazem pamięć ta jest bardziej plastyczna. Ułatwia to dzieciom rozwijanie i wzbogacanie ich inwencji twórczej. Dzięki niej natomiast dzieci mogą szybciej poznawać bardziej skomplikowane ruchy. „Muzyka w sposób wręcz magiczny jest w stanie otworzyć wnętrze dziecka, pozwala mu przeżywać ją, a zarazem odkrywa ich własne uczucia i emocje. Dzięki temu oraz bogatemu arsenałowi ruchów, dziecko może coraz lepiej wyraża samo siebie w formie najbardziej naturalnej dla człowieka, czyli w ruchu. Ponadto dzięki ćwiczeniom z partnerem dziecko uzyskuje łatwość nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz poznaje siłę i możliwości ruchowe własne, jak i partnera.
W efekcie dziecko wyzbywa się w ten sposób kompleksów i zahamowań. Nabiera większej pewności siebie oraz buduje swój pozytywny obraz i staje się bardziej otwarte na przekazywane mu możliwości. Takie cechy zachowania będą przenoszone na inne formy jego działalności. Umożliwia to osiągnięcie w krótszym czasie lepszych wyników” 1.
Niezaspokojenie potrzeby ruchu dziecka w wieku przedszkolnym i młodszoszkolnym może doprowadzić do powstania niepożądanych napięć w jego ciele, a w konsekwencji do zaburzeń w emocjonalnej sferze osobowości. Aby nie dopuścić do takiego stanu, powinno się stosować ćwiczenia i zabawy, które miałyby wartość profilaktyczną i terapeutyczną w zakresie integracji ciała, umysłu i emocji. Taką funkcję pełni swobodny, improwizowany, tworzony „na gorąco” ruch przy muzyce. Ćwiczenia ruchowo – taneczne zaspokajają nie tylko ruchowe potrzeby dziecka, ale też rozwijają szereg jego dyspozycji psychofizycznych, takich jak spostrzegawczość, pamięć, koncentrację, szybką reakcję, koordynację wzrokowo – ruchową, orientację w schemacie własnego ciała i w przestrzeni. Aktywizują również ciało i umysł dziecka – rozwijając jego wyobraźnię, mobilizując do działania i rozwiązywania zadań według własnych pomysłów. Dostarczają nowych wrażeń i doświadczeń z zakresu komunikacji
i współdziałania w grupie, wyrabiają dyscyplinę wewnętrzną. Atmosfera swobody, niewymuszonej dyscypliny i nastrój radości podczas tańca ekspresyjnego, pozwalają dzieciom bardzo ruchliwym (inaczej: nadpobudliwym) na ruchowe wyżycie się, a tym „zamkniętym w sobie” na pokonywanie swej nieśmiałości, a jednym i drugim na rozwijanie wiary w siebie
i odwagi w poszukiwaniu własnych form i własnej estetyki ruchu.
Dziecko w sytuacjach codziennego życia wykonuje wiele różnych ruchów: biega, skacze, podskakuje, unosi ręce, klaszcze w dłonie, porusza każdą częścią ciała. Gdy usłyszy muzykę, zaczyna tańczyć wykorzystując te „codzienne ruchy”. Nawet całkiem małe dziecko, które jeszcze nie opanowało dobrze chodzenia, gdy usłyszy muzykę, spontanicznie zaczyna poruszać swoim ciałem, kołysać się, obracać, przytupywać – tańczy, kierując się swym „naturalnym wyczuciem istoty tańca”.
Przedszkolaki lubią tańczyć. Lubią zatańczyć prosty taniec, którego układ i krok jest im już znany, ale nie lubią uczyć się figur tanecznych o ściśle określonej formie.
Dzieci, które od najwcześniejszych lat mają okazję do słuchania muzyki bardzo różnorodnej, stają się wrażliwsze nie tylko pod względem muzycznym. Wiele wskazuje więc na to, że duży wpływ na takie a nie inne reakcje emocjonalne ma nauczyciel kierujący działalnością muzyczną. Współdziałanie czynników muzyczno-organizacyjnych decyduje
o coraz większym zainteresowaniu dzieci muzyką, a tym samym nabywaniu wrażliwości estetycznej i swobody wyrażania emocji. Poprzez muzykę dziecko kształci swoje zdolności
i zainteresowania, a także uczy się prostych operacji myślowych, jak: porównywanie, analiza, synteza, abstrahowanie, co w rezultacie daje trwały efekt poznawczy i rozwojowy. Muzyka oprócz oddziaływań na sferę poznawczą „...uczy oznaczać i komunikować swoje sprawy i doświadczenia, a w efekcie dziecko zdobywa świadomość własnej psychiki i kontroli nad sobą”2.

Opracowała: mgr Anna Sobczyk


Bibliografia:
1.Jan Welhan, Walory zajęć muzyczno-ruchowych, „Wychowanie w Przedszkolu” Nr 2, 1999, s. 102.
2. V. Potacze, Muzykowanie w przedszkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” Nr 4, 1998, s. 297, [za:] S. Szuman, Psychologia wychowawcza wieku przedszkolnego, PWN, Warszawa,1978.