Program autorski zajęć przeznaczony dla uczniów w młodszym wieku szkolnym realizowany na zajęciach w świetlicy szkolnej

Program autorski zajęć
przeznaczony dla uczniów w młodszym wieku szkolnym
realizowany na zajęciach w świetlicy szkolnej


„Elementy arteterapii na zajęciach w świetlicy szkolnej”

mgr Lidia Bzdęga

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU z dnia 5 lutego 2004 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia (Dz. U. Nr 25, poz. 220).

WPROWADZENIE DO PROGRAMU

Życie w obecnym świecie naraża nas na stres, zabieganie i ciągłą pogoń za dobrami materialnymi. Zdobywamy kosmos, odkrywamy nowe galaktyki, rozwój nauki i techniki poszerza naszą wiedzę, a jednocześnie coraz mniej rozumiemy siebie nawzajem, nie potrafimy dotrzeć do własnego wnętrza, aby odnaleźć nasze wartości i zapominamy o prawdziwych potrzebach duchowych. We współczesnym świecie, świecie pogoni za pieniądzem, często zapominamy o nas samych, naszych rodzinach, o tym, co dla nas ważne, najcenniejsze, niepowtarzalne dla każdej jednostki, zapominamy o uczuciach i doznaniach. W takiej właśnie rzeczywistości kształtuje się osobowość każdego młodego człowieka.
Sztuka może dopomóc w zrozumieniu rzeczywistości oraz budowaniu do niej pozytywnego stosunku: rozbudza myślenie i emocje, ukazuje obszary piękna, zachęca do postawy twórczej, wskazuje potrzebę kontaktu z ludźmi, uczy wartościowania. Dlatego twórczość jest najwyższym przystosowaniem jednostki do świata zewnętrznego. Jest optymalnym środkiem wyzwolenia się od konfliktów poprzez ich uświadomienie sobie, jest środkiem przeobrażenia osobowości twórcy. Nasze życie przepełnione jest emocjami, a tym co pozwala uporządkować emocje i zrelacjonować przeżycia jest właśnie sztuka. Swobodna i nieskrępowana ekspresja to wrodzona potrzeba wyrażania siebie i swych przeżyć. Ekspresja twórcza pozwala nie tylko na ujawnienie i uzewnętrznienie prawdziwych emocji i uczuć, ale prowadzi do wyzwolenia napięć psychicznych. Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej i niepodzielnej osobowości człowieka. Owa, jak najpełniejsza, integracja osobowości jest najważniejszym celem arteterapii. W tym rodzaju terapii najwyższą wartość psychoterapeutyczną ma proces twórczy, prowadzący do korzystnych zmian w zachowaniu i postawie uczestnika wobec siebie i innych.
Arteterapia spełnia ogromną rolę kompensacyjną, wyzwalając aktywność twórczą wyrównuje braki i ograniczenia psychofizyczne. Pozwala zaakceptować siebie i innych. Przede wszystkim wzbogaca życie człowieka niepełnosprawnego, nadaje mu sens. Uczestnictwo w twórczym działaniu, jakim jest arteterapia, nadaje sens życiu ludzi niepełnosprawnych. Twórczy kontakt ze sztukę jest bardzo ważnym ogniwem w procesie rehabilitacji, stanowi źródło wiedzy o życiu i psychice chorego. Niesie ze sobą radość tworzenia. Wyzwala ze smutnego świata izolacji. Wspólna dyskusja nad dziełem sprzyja tworzeniu się klimatu przyjaźni i szczerości. Istnienie rehabilitacji bez arteterapii, metody uzdrawiania poprzez piękno i ekspresję twórczą, jest niemożliwe.


Zajęcia z elementami arteterapii pozwalają na wykorzystanie sztuki w celach stymulujących rozwój dziecka. W podejmowanych działaniach mających na celu zmiany terapeutyczne daje się dziecku możliwość wyrażania przeżyć, doświadczeń i emocji utrudniających odnoszenie sukcesów szkolnych. Terapia przez sztukę i swobodne działania skierowane są do dzieci jako forma aktywizująca bez względu na poziom intelektualny i wiekowy. Mają na celu aktywizowanie dziecka przez budzenie zainteresowań wieloraką aktywnością i swobodę działania. Działania przez sztukę maja na celu wyzwalanie ambicji i chęć współpracy, pozwalają dziecku być otwartym na bodźce zewnętrzne oraz dają możliwość eliminowania negatywnych emocji i zaspakajania potrzeby bezpieczeństwa, samooceny i swej wartości.
Atreterapia sięga czasów starożytnych, kiedy to mówiono o uprawianiu duszy, wskazując na lecznicze oddziaływanie muzyki oraz otoczenia – rzeźb, malarstwa, architektury. Obecnie termin arteterapia ponownie nabiera popularności. Stosowany jest przede wszystkim w dwóch znaczeniach: szerszym – jako terapia z wykorzystaniem muzyki, plastyki, choreografii, teatru, tańca, poezji, prozy itp., oraz w węższym – przy pomocy sztuk plastycznych. Arteterapia to grupowe zajęcia, które wykorzystują twórczo kreacyjną aktywność - rysowanie, malowanie, modelowanie - do wyrażania problemów członków grupy. Arteterapia jest stosowana u ludzi zdrowych, szczególnie u osób nieprzystosowanych i konfliktowych jako metoda odprężająca, uwalniająca od nadmiaru napięć. Jest to terapia za pomocą sztuki w ogóle lub za pomocą sztuk plastycznych.

CELE GŁÓWNE PROGRAMU:
- wzbudzanie emocji wywierających korzystny wpływ na zaspakajanie potrzeb oraz relaksacja pozwalająca na odreagowanie wewnętrznych napięć, frustracji, agresji,
-wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka w zakresie jego wrodzonych możliwości twórczych.

CELE OGÓLNE:

- wychowanie przez sztukę,
- rozwój wyobraźni oraz twórczego myślenia,
- rozwój zdolności manualnych,
- wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka,
- uruchamianie procesów myślowych potrzebnych do rozwiązywania problemów w codziennym życiu,
- rozwój umiejętności społecznych,
- wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych,
- zaspokajania poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, budowanie pozytywnego obrazu samego siebie w grupie rówieśniczej,
- wspieranie samodzielnych działań i zabaw twórczych dziecka,
- organizowaniu sytuacji edukacyjnych umożliwiających dziecku kontakt z różnymi dziedzinami sztuki: malarstwo, rzeźba, muzyka, ruch i taniec.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

- doskonalenie umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi,
- rozwijanie umiejętności właściwego wyrażania swoich przeżyć i emocji za pomocą różnorodnych środków artystycznych,
- rozładowanie negatywnych napięć, emocji i agresji,
- uwrażliwienie na potrzeby drugiego człowieka,
- wzbogacanie zainteresowania sztuką ( odbiorca- twórca),
- doskonalenie umiejętności wykonywania prac przy wykorzystaniu różnorodnych technik plastycznych,
- rozwijanie podstawowych zdolności i umiejętności myślenia twórczego,
- rozwijanie sprawności manualnej i doskonalenie kontroli nad własnymi ruchami,
- kształtowanie percepcji wzrokowo – ruchowej,
- rozwijanie sfery sensorycznej,
- podnoszenie poziomu samooakceptacji,
- zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, bycia rozumianym i docenianym,
- pobudzenie wszechstronnego rozwoju,
- rozbudzanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- zrozumienie istoty samodzielności i odpowiedzialności za wykonane zadania,
- rozwijanie umiejętności uważnego słuchania,
- budzenie wzajemnego zaufania w grupie.

METODY PRACY:

- metody pracy oparte na spontanicznej aktywności dziecka dostosowane do jego możliwości percepcyjnych,
- aktywizujące ( burza mózgów, problemowa, sytuacyjna, drama),
- pokaz,
- słowne,
- relaksacyjna,
- praktycznego działania
- oraz inne wg potrzeb.

FORMY PRACY:

- indywidualna,
- grupowa,
- zbiorowa.

FUNKCJE:

- rekreacyjna - przejawia się głównie w tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od codziennych trudności i nabieranie nowych chęci do podejmowania ważnych osobiście problemów życiowych,
- edukacyjna - najważniejsze jest dostarczanie dodatkowych wiadomości i zwiększenie mądrości życiowej, dzięki czemu uczeń będzie mógł pełniej orientować się w rzeczywistości; będzie stawiać sobie nowe cele i podejmować ważniejsze problemy i skutecznie je rozwiązywać,
- korekcyjna - przekształcenie mniej wartościowych lub wręcz szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe, na przykład zmiana negatywnego nastawienia do niektórych problemów szkolnych na pozytywne ustosunkowanie się do nich.

FORMY ARTETERAPII WYKORZYSTANIE W PROGRAMIE:

Muzykoterapia – to jeden z elementów kompleksowego oddziaływania terapeutycznego. Muzyka jest nosicielem treści emocjonalnych, może działać kojąco, przeciw lękowo lub pobudzać i aktywizować.

Biblioterapia – kontakt z literaturą piękną i poezją, wprowadzając dziecko w świat fikcji, staje się substytutem wyzwolenia od choroby czy niepełnosprawności.

Ekspresja plastyczna – jest formą likwidacji napięć i negatywnych emocji. W czasie tworzenia dzieła plastycznego następuje ekspresja własnej osobowości poprzez dokonywanie zabiegu przekształcania rzeczywistości zewnętrznej i własnego „ja”.

Chromoterapia – kolor jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych dla nas źródeł energii: barwy ciepłe stosujemy do pobudzenia aktywności, natomiast barwy zimne do wywołania efektu uspokajającego.

Aromaterapia – przyjemny zapach pomaga odprężyć się i wpływa zarówno na naszą kondycję fizyczną, jak i psychiczną. Olejek lawendowy uspakaja, a olejek cytrynowy pobudza. Odpowiednio zastosowane mogą być doskonałym uzupełnieniem procesu arteterapii.


CZAS REALIZACJI PROGRAMU:

Przedstawiony program autorki będzie realizowany podczas pracy w świetlicy przez cały rok szkolny w wymiarze 2 godzin 1 raz w miesiącu. Skierowany jest do dzieci w wieku od 6 do 9 roku życia.
Opracowując program wzięłam pod uwagę fakt, aby w trakcie przeprowadzanych zajęć uwzględnić ujawnione przez dzieci potrzeby oraz opinie i modyfikować go w zależności od ich oczekiwań. Aby wysiłki dydaktyczno-wychowawcze przyniosły założone efekty treści, formy i metody pracy uwzględniać będą oczekiwania dzieci, będą dostosowane do ich potrzeb i zainteresowań oraz możliwości.


TREŚCI PROGRAMOWE:

Program zwiera następujące ćwiczenia i zajęcia:
1. Ćwiczenia konstrukcyjne rozwijające wyobraźnię.
2. Zajęcia z wykorzystaniem różnych mas plastycznych.
3. Zajęcia mające na celu zapoznanie dzieci z różnymi technikami plastycznymi: techniki rysunkowe, malarskie, proste formy graficzne.
4. Ćwiczenia na kreatywność (wykonywanie dowolnych prac z wykorzystaniem, folii aluminiowej, figur geometrycznych, plamy, liści, pasków papieru, tkanin i innych).
5. Zajęcia z wykorzystaniem techniki mappingu (tworzenie prostych map myśli).

PROPONOWANA TEMATYKA ZAJĘĆ:

1. Ja i moja grupa:
- Moja grupa i moje miejsce w grupie. Co ja daję, czego oczekuję? (wdrażanie uczniów do dostrzegania potrzeb swoich i innych, pokonanie lęku wejścia w nowa grupę, odreagowanie napięcia)
- Portret. (jak mnie widzą inni, jak ja widzę innych, autoportret i portret zrobiony przez kolegów, konfrontacja autooceny i oceny innych)
2. Różnorodność barw:
- Czaro – białe. (uświadomienie co to są uczucia, umiejętność rozpoznawania, nazywania i pokazywania swoich uczuć, konfrontacja emocji pozytywnych i negatywnych, obserwacja własnego stanu emocjonalnego, samopoznanie, spontaniczne wyrażanie swoich emocji środkami plastycznymi)
- Gra w kolory. ( rozwijanie wrażliwości i kształtowanie umiejętności werbalizowania wrażeń kolorystycznych, kształcenie efektywnego współdziałania w grupie)
3. W świecie muzyki:
- Malowanie muzyki. ( słuchanie a słyszenie, pobudzanie wyobraźni, uwrażliwianie zmysłowe, porównywanie skojarzeń, jakie wywołuje muzyka u różnych osób)
- Wyraź to ruchem. ( oswojenie się z własnym ciałem, nabycie swobody ruchów, wyzbycie się uczucia skrępowania)
4. Moja teraźniejszość i moja przyszłość:
- Odkrywanie swoich możliwości. ( twórcze poznanie siebie, pobudzanie do samorozwoju, nabycie pewności siebie, podwyższanie poziomu samoakceptacji )
- Mój świat. ( twórcze poznanie siebie i innych, stwarzanie możliwości bycia w różnych rolach społecznych i relacjach interpersonalnych)
5. Marzenia:
- Jaki chciałbym być? Trzy życzenia. ( analiza własnych potrzeb i dążeń, nazywanie własnych myśli, uczuć, pragnień).
6. Co w trawie piszczy?:
- Usłyszeć, poczuć, zobaczyć. (ćwiczenie percepcji wielozmysłowej, myślenia skojarzeniowego, konfrontacja doznań wielozmysłowych).
7. Brzydkie kaczątko czy Kubuś Puchatek?:
- Mój największy problem. (pobudzanie i rozwijanie umiejętności wyrażania własnych myśli, podejmowanie decyzji metodą prób i błędów, zaangażowanie wszystkich zmysłów, rozładowanie napięcia )
- Kogo serce kochało? ( rozwijanie umiejętności empatii, odnajdywanie sensu poświęcenia dla innych)
- Brzydkie kaczątko. (zwrócenie uwagi na los nieszczęśliwego, pokrzywdzonego, odrzuconego człowieka, uświadomienie czym jest samotność - jak można temu zjawisku przeciwdziałać)
8. Lustro:
- Miłość i nienawiść. Dobro i zło. Siła i słabość. ( ćwiczenia umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć )
- Komunikacja werbalna i niewerbalna – analiza komunikacji przy użyciu mimiki. ( wsłuchanie się w swoje emocje, rozwijanie komunikacji niewerbalnej )
9. Mój świat:
- Wśród ziół i kwiatów. (kreowanie wizji świata we własnej wyobraźni, nawiązanie pozytywnych emocji, pobudzanie fantazji i myślenia twórczego, odreagowanie napięć, usuniecie lęku, twórcze poznanie siebie i innych)
- Podniebne przestrzenie czy morskie głębiny? (kreowanie wizji świata we własnej wyobraźni, nawiązanie pozytywnych emocji, pobudzanie fantazji i myślenia twórczego, odreagowanie napięć, usuniecie lęku, twórcze poznanie siebie i innych)
10. Mapa wartości:
- Wartości. ( próba zdefiniowania pojęcia „wartość”, uświadomienie sobie własnej hierarchii wartości, budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby)
- Porażki i sukcesy. ( ćwiczenia zmiany punktu widzenia oraz analiza własnych ograniczeń i barier, odkrywanie swoich możliwości, praca nad kształtowaniem własnej osobowości
Zajęcia będą składały się z 3 części. Pierwsza będzie dotyczyła omówienia problemu, druga – działania praktyczne uczniów, trzecia dyskusyjna, w trakcie której grupa (zgodnie z celem arteterapii) omawia prace kolegów bez ich oceny (ładny, brzydki). W trakcie omawiania prac kierować się należy pytaniami: Co rysująca osoba chciała przedstawić? Co w tej pracy dostrzegają inni? Uczniowie mówią co czują patrząc na rysunek. Obrazki są więc podstawą wyrażenia wewnętrznych uczuć malującego i oceniającego. Jako ostatni wypowiada się autor obrazka - ma wówczas możliwość ustosunkowania się do tego, co słyszał oraz powiedzenia o swoich uczuciach.
W trakcie realizacji tematów zawartych w programie będą wykorzystane różnorodne techniki w arteterapii: muzyka, taniec, bajka, malarstwo, rysunek, colage, lepienie z masy solnej, origami, prace z surowców ekologicznych, elementy aromaterapii.

OCZEKIWANE EFEKTY:
Dzięki realizacji treści przedstawionych w programie edukacji artystycznej uczeń:
- optymistycznie podchodzi do problemów,
- wypowiadania się na określone tematy związane z doświadczeniami i przeżyciami dzieci,
- radzi sobie z własnymi emocjami,
- nabywa odporności na niepowodzenia, wiary we własne siły w pokonywaniu trudności oraz własnej nieśmiałości,
- rozwija spostrzegawczość i uczy się uważnie patrzeć (organizować pole spostrzeżeniowe),
- jest otwarty wobec innych,
- słucha w skupieniu i pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi w ważnych sprawach,
- uczy się konstruować formy plastyczne w oparciu o przekaz werbalny,
- potrafi posługiwać się różnymi narzędziami plastycznymi,
- uwrażliwia się na piękno natury i dzieł sztuk plastycznych, poznaje świat wartości estetycznych,
- rozwija umiejętności słuchania utworów muzycznych,
- potrafi słuchać, patrzeć, tworzyć i wyrażać własne przeżycia w kontaktach z różnymi dziedzinami sztuki,
- odczuwa radość i satysfakcję z pozytywnych efektów własnych działań,
- czuje się zauważone i doceniane oraz nabywa większej pewności siebie,

- potrafi zagospodarować swój wolny czas w sposób twórczy,

- nawiązuje prawidłowe kontakty rówieśnicze.

Celem finalnym zajęć z elementami arteterapii są korzystne zmiany w zachowaniu i postawie ucznia wobec siebie i innych, celem pośrednim - ekspresja uczuć.

EWALUACJA:

Ewaluacja odbędzie się poprzez obserwację uczniów podczas zajęć, analizę ich prac oraz aktywność na zajęciach. Po realizacji zaplanowanych zagadnień zostanie sprawdzony poziom skuteczności prowadzonych zajęć. Narzędziem do uzyskania tych informacji będzie anonimowa ankieta, w której uczniowie wypowiedzą się na temat zajęć z arteterapii. Ankieta przeprowadzona zostanie pod koniec roku szkolnego. Zdjęcia z zajęć oraz prace dzieci będą prezentowane na stronie internetowej placówki.

Ewaluacja służy także samemu nauczycielowi, który na jej podstawie ma możliwość dokonania samooceny swojej pracy z dziećmi oraz okazję do refleksji nad swoimi kompetencjami i wiedzą merytoryczną o twórczości artystycznej dziecka.

BIBLIOGRAFIA:

- Aktywna Świetlica, wyd. RAABE, Warszawa 2013,
- Arciszewska-Binnebesel A., Arteterapia. Szczęśliwy świat tworzenia, Toruń 2008,
- Baran Z., Terapeutyczne oddziaływanie sztuki na świat dziecka. W: Sztuka, a świat dziecka. Kida J. (red.) WSP w Rzeszowie. Rzeszów 1991,
- Bret D., Bajki terapeutyczne cz. I i II, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005,
- Buzan T., Mapy myśli, Wydawnictwo Aha, Łódź 2011,
- Faber A., Mazlish E., Jak mówić żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać żeby dzieci do nas mówiły, Poznań 1994,
- Gloton R., Clero C., Aktywność twórcza dziecka, Warszawa 1984,
- Karolak W., Rysunek w arteterapii, Wydawnictwo WSHE, Łódź 2007,
- Konieczna E.J., Arteterapia w teorii i praktyce, rok wydania 2011,
- Mazan M., Bajki terapeutyczne, wyd. RAABE, Warszawa 2012,
- McGuinnis., Sztuka motywacji, Warszawa 1994,
- Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji, Poznań 2000,
- Szmidt K. J., Elementarz życia twórczego, Warszawa 1997,
- Szulc W., Nauczanie sztuki i arteterapia. (red.) Jankowski D., Edukacja kulturalna i aktywność artystyczna. UAM, Poznań 1996,
- Urszyńska – Jarmoc J., Twórcza aktywność dziecka: teoria, rzeczywistość, perspektywy rozwoju, TRANS HUMANA, [b.m.], 2003,
- Wójcik E., Raz, dwa, trzy Baba-Jaga patrzy – gry i zabawy dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1999/2000.
- Zabawy na słonce i deszcz, (red:) Król A., Kraków 1998,

ANKIETA EWALUACYJNA

Droga uczennico, drogi uczniu. Chciałabym poznać Twoją opinię o moich zajęciach. Proszę Cię o poświęcenie kilku chwil na wypełnienie tej ankiety. Przeczytaj uważnie pytania i szczerze na nie odpowiedz. Tu naprawdę liczy się Twoje zdanie. Ankieta jest anonimowa.
Czy lubisz brać udział w zajęciach z elementami arteterapii? (zaznacz wybraną odpowiedź)
A. Tak
B. Nie
Czy masz zaufanie do nauczyciela prowadzącego zajęcia?
A. Tak
B. Nie
C. Rzadko
Zajęcia z elementami arteterapii są dla mnie:
A. Ciekawe
B. Pomocne
C. Trudne
D. Męczące
E. Nudne

Dzięki tym zajęciom:

A. Czuję się zrelaksowany(a)
B. Jestem spokojniejszy(a)
C. Jestem radośniejszy(a)
D. Chętniej nawiązuję kontakty z kolegami
E. Jest mi smutno
F. Boję się rozmawiać z innym
Podejmowane na zajęciach tematy są dla mnie:

A. Interesujące
B. Nieciekawe
C. Trudne


Najbardziej lubię :

A. Malować
B. Rysować
C. Wyklejać
D. Inne ( wpisz swoją odpowiedź)

........................................

........................................

........................................


Czy lubisz wypowiadać się na temat swoich prac?

A. Tak
B. Nie
C. Czasami

Czy lubisz wypowiadać się na temat prac swoich kolegów?

A. Tak
B. Nie
C. Czasami


Dziękuję za pomoc i współpracę. 
Jeśli chcesz coś dodać, reszta strony należy do Ciebie. 