Urazy kostno - stawowe w szkole

Spis treści
Wstęp........................................3
Rozdział I
Uraz......................... ........................................ ...........4
1.1. Definicja urazu........................................4
1.2. Podział urazów........................................4
1.3. Przyczyny urazów występujących w szkole........................................5
1.4. Rodzaje urazów najczęściej występujących w szkole........................................7

Rozdział II
Charakterystyka urazów kostno – stawowych i pierwsza pomoc .............................8
2.1. Złamania kości........................................8
2.2. Udzielanie pierwszej pomocy przy złamaniach........................................9
2.3. Zwichnięcia i skręcenia........................................ 10
2.4. Schemat postępowania w przypadku zwichnięć i skręceń.....................................11

Rozdział III
Postępowanie zapobiegawcze........................................13
3.1. Informacje ogólne........................................13
3.2. Obowiązki nauczyciela przed rozpoczęciem i w czasie trwania lekcji......................14

Rozdział IV
Scenariusz zajęć – urazy kończyn........................................16
Zakończenie........................................24
Bibliografia........................................25
Aneksy........................................26

I. Wstęp

Szkoła jest miejscem, gdzie spotyka się zazwyczaj duża grupa osób. W związku z tym nietrudno tam o wypadek. Szkoła stara się zawsze zniwelować zagrożenia, które mogą być przyczyną wielu urazów poprzez odpowiednie wyposażenie budynku, przeszkolenie pracujących w szkole osób oraz poprzez odpowiednie oznaczanie potencjalnie niebezpiecznych miejsc. Jednak mimo podejmowania wielu odpowiednich działań korygujących bądź zapobiegawczych, wypadkowość w tych placówkach jest duża.
Jedną z wielu przyczyn wypadków szkolnych jest lekkomyślność i brak odpowiedzialności za drugą osobę. Uczniowie podczas przerw biegają po śliskich nawierzchniach, zjeżdżają po poręczach schodów i beztrosko traktują bezpieczeństwo swoje i kolegów. Najczęściej do różnego rodzaju urazów dochodzi na zajęciach wychowania fizycznego w halach sportowych, na korytarzach, klatkach schodowych, na boiskach szkolnych, placach gier i poza szkołą. Nie ulega więc wątpliwości, że lekcje wychowania fizycznego oraz przerwy pomiędzy lekcjami to czas, gdzie zdarza się najwięcej niebezpiecznych incydentów.
Najczęstszym rodzajem wypadków według statystyk ze względu na sposób uszkodzenia ciała są złamania, skręcenia a także stłuczenia i rany zewnętrzne. Poza tym u uczniów najczęściej występującymi urazami są uszkodzenia kończyn i głowy. Ponieważ uczniowie oraz pracownicy szkoły narażeni są na takie niebezpieczeństwa, rzetelna wiedza na temat postępowania oraz udzielania pierwszej pomocy pozwala zminimalizować negatywne konsekwencje wypadków poprzez przyniesienie ulgi cierpiącemu oraz wpływa na pomniejszenie ewentualnych powikłań spowodowanych brakiem odpowiednio wcześniej udzielonej pomocy. Odpowiednia wiedza pozwala także na uniknięcie niewłaściwych zachowań w postaci paniki oraz braku wsparcia poszkodowanego.
W niniejszej pracy postaram się przedstawić rodzaje urazów najczęściej występujących w szkole m.in. podczas zajęć sportowych, a także procedury postępowania w związku z występowaniem ich oraz działania zmierzające do ograniczenia ich liczby, a także udzielanie pierwszej pomocy przy ich wystąpieniu.

I. Uraz
1.1 Definicja urazu
Większość wypadków zdarzających się w szkole ma miejsce w trakcie zajęć wychowania fizycznego na boiskach i salach gimnastycznych. Szczególnie gry i zabawy zespołowe sprzyjają bezpośrednim kontaktom między zawodnikami, a to przyczynia się do powstawania urazów.
Uraz (grec.. trauma) – przejściowe lub trwałe uszkodzenie cielesne powstałe przez zadziałanie sił zewnętrznych. Urazy stają się często przyczyną chorób. Szkody wywołane przez urazy reguluje państwo przez ubezpieczenie od wypadku .

Podczas zajęć wychowania fizycznego dochodzi do największej liczby urazów np. w wyniku przetrenowania czy z powodu bezpośredniego kontaktu zawodników w czasie gier zespołowych. Urazy te w zależności od działania siły fizycznej bywają lekkie lub takie, gdzie istnieje potrzeba udzielania fachowej pomocy i sprawowania długotrwałej opieki medycznej. Tego typu urazy zaliczamy do urazów sportowych.
Uraz sportowy definiowany jest w inny sposób, niż potocznie. Definicja ta jest mocno zawężona w stosunku do definicji ogólnej urazu. Jest ona ściśle związana z uprawianiem aktywności fizycznej o charakterze sportowym.
Uraz sportowy może być definiowany na różne sposoby. W literaturze przedmiotu czytamy, że uraz sportowy to uraz mający miejsce podczas uprawiania aktywności fizycznej o charakterze sportowym, głównie w czasie treningów i zawodów, powodujący wystąpienie obrażenia sportowego, którego następstwem jest wyłączenie czasowe lub całkowite z dalszego udziału w aktywności sportowej .

1.2 Podział urazów

W literaturze przedmiotu można zapoznać się z wieloma kryteriami podziału urazów. Na kryterium podziału mają wpływ objawy kliniczne, miejsca występowania oraz czas gojenia się uszkodzonych tkanek.
Jednym z podziałów jest kryterium narządu ruchu, gdzie do urazu dochodzi w wyniku działania siły mechanicznej. Zaliczamy do nich:
- uszkodzenia tkanek miękkich – stłuczenia
- naciągnięcie mięśnia
- skręcenie
- zwichnięcie
- złamanie
- rany – przerwanie ciągłości skóry

W jednej ze swoich książek Jerzy Widuchowski przedstawia następujący podział urazów :
- skręcenia stawów i naciągnięcia więzadeł
- urazy mięśni i ścięgien
- stłuczenia
- zwichnięcia stawów
- złamania kości
- otarcia naskórka
- rany
- zakażenia
- stany zapalne

1.3 Przyczyny urazów występujących w szkole
Statystyki Ministerstwa Edukacji Narodowej podają, że w roku szkolnym 2012 / 2013 w całej Polsce zanotowano 71.471 wypadków w szkole. W województwie podlaskim w analogicznym okresie zanotowano 2.661 wypadków.
Według stopnia ciężkości wypadku podział wypadków w szkole w województwie podlaskim przedstawia się następująco:
- wypadki śmiertelne – 0
- wypadki ciężkie – 1
- wypadki inne – 2660

Według miejsca zaistnienia wypadku podział wypadków w województwie podlaskim przedstawia się następująco:
- przy wypadkach ciężkich – warsztaty szkolne – 1
- przy wypadkach innych:
- sala gimnastyczna – 1421 (53,40%)
- korytarz, schody – 462 (17,36%)
- boisko, place zabaw – 438 (16,46%)
- inne – 200 (7,52%)
- sale lekcyjne, pracownie szkolne – 100 (3,76%)
- ulica, droga – 32 (1,20%)

Według rodzaju zajęć, na których doszło do wypadku, podział wypadków w województwie podlaskim przedstawia się następująco:
- przy wypadkach ciężkich – praktyczna nauka zawodu – 1
- przy wypadkach innych:
- wychowanie fizyczne – 1612 (60,58%)
- przerwy międzylekcyjne – 554 (20,82%)
- inne zajęcia – 322 (12,10%)
- inne zajęcia edukacyjne – 122 (4,58%)
- wycieczki i inne formy wypoczynku – 43 (1,62%)
- praktyczna nauka zawodu – 7 (0,26%)

Według przyczyn zaistnienia wypadku podział wypadków w województwie podlaskim przedstawia się następująco:
- przy wypadkach ciężkich – inna przyczyna – 1
- przy wypadkach innych:
- nieuwaga – 1822 (68,47%)
- uderzenie nieumyślne – 417 (15,67%)
- inna przyczyna – 381 (14,32%)
- pobicie, umyślne uderzenie – 26 (0,98%)
- nieznajomość lub nieprzestrzeganie przepisów BHP – 6 (0,23%)

Z powyższych danych wynika, że większość urazów występujących wśród uczniów ma miejsce na salach gimnastycznych podczas zajęć sportowych. Większość tych obrażeń spowodowana jest na pewno działaniem siły mechanicznej, a najczęstszymi przyczynami tych obrażeń są:
- urazy spowodowane bezpośrednią walką podczas gier i zabaw sportowych,
- urazy w czasie wykonywania ćwiczeń z powodu zbyt długiego obciążenia w czasie treningu
- nieodpowiednia rozgrzewka przed zajęciami fizycznymi
- zbyt wczesne podjęcie aktywności fizycznej po kontuzjach
- nieodpowiedni stan obiektu sportowego
- zły sprzęt i wyposażenie sportowe
- warunki atmosferyczne

1.4 Rodzaje urazów najczęściej występujących w szkole
Środowisko uczniowskie należy do najbardziej wypadkowych w Polsce, ponieważ według statystyk dochodzi tam dwa razy częściej do wypadków niż w środowiskach pracy. Mimo, iż od kilku lat w Polsce wzrasta liczba uczniów ulegających wypadkom, to wypadków ciężkich , niosących poważne konsekwencje dla zdrowotności młodych ludzi jest mniej.
Według badań przeprowadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej wynika, że w roku 2012-2013 ponad 70 procent urazów odnoszonych przez uczniów w podlaskich szkołach związanych jest ze złamaniami (31,45%), zwichnięciami i skręceniami (42,65%). Niecałe 10 procent urazów stanowią stłuczenie i zmiażdżenia, zaś 5,04 % to rany zewnętrzne. Pozostałą część – około 12 % stanowią inne urazy, do których zaliczamy np. oparzenia, urazy wewnętrzne. Najczęściej wypadkom ulegają uczniowie szkół podstawowych. Prawdopodobnie wynik ten jest rezultatem nadmiernej ruchliwości dzieci w tym wieku oraz braku wyobraźni ze strony uczniów. Główne miejsca urazów stanowią przede wszystkim urazy kończyn.

II. Charakterystyka urazów kostno – stawowych i pierwsza pomoc

Kości połączone są ze sobą za pomocą stawów, a każdy staw składa się zazwyczaj z kości tworzących staw, chrząstki, więzadeł i mazi stawowej. Całość mieści się w torebce stawowej. Częstymi uszkodzeniami stawów są zwichnięcia i skręcenia.

Rys. 1. Budowa stawu ruchomego



Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Staw_(anatomia)

2.1. Złamania kości
Złamanie jest to przerwanie ciągłości tkanki kostnej zazwyczaj na skutek urazu mechanicznego.
Ze względu na uszkodzenie powłok złamania dzielimy na:
- złamania otwarte, gdzie skóra i tkanki miękkie nad złamaniem są nienaruszone. Może wówczas wystąpić krwiak pourazowy
- złamanie otwarte, kiedy dochodzi do przerwania ciągłości skóry, a odłamy kostne wydostają się na zewnątrz
Ze względu na położenie odłamów kostnych złamania dzielimy na:
- proste – kiedy w linii złamania występują tylko dwa odłamy kostne
- wieloodłamowe – kiedy w linii złamania stwierdza się więcej, niż dwa odłamy kostne
Ze względu na przebieg szczeliny złamania dzielimy na:
- poprzeczne – kiedy szczelina przebiega prostopadle do kości
- skośne – kiedy szczelina złamania przebiega na skos
- spiralne – w którym następuje rotacja szczeliny złamania wzdłuż długiej osi kości
- podłużne – kiedy szczelina złamania przebiega równolegle do długiej osi kości

Objawy złamania w znacznym stopniu zależą od umiejscowienia i funkcji danej kości, od rodzaju złamania, przemieszczenia odłamów i uszkodzeń sąsiednich tkanek. Do podstawowych objawów złamania należy ból. Może to być ostry ból w miejscu złamania, nasilający się przy próbie ruchu lub bolesność uciskowa w czasie dotyku, nakładania opatrunku, unieruchomienia.
Innym objawem jest zniekształcenie kończyny. Po uszkodzeniu może ona wydawać się krótsza lub dziwnie przekręcona. Mogą na niej pojawić się obrzęk i zasinienie.

2.2. Udzielanie pierwszej pomocy przy złamaniach
Podstawową czynnością pierwszej pomocy przy złamaniu jest szybkie i właściwe unieruchomienie. Ma ono na celu zmniejszenie bólu w miejscu uszkodzenia oraz niedopuszczenie do dalszych uszkodzeń kości, stawów i innych tkanek znajdujących się w okolicy złamania.
Przy złamaniach należy przestrzegać zasady unieruchomienia dwóch sąsiednich stawów, np. przy złamaniu kości piszczelowej unieruchomić należy staw kolanowy i skokowy. W razie obrażeń stawów należy unieruchomić sąsiednie kości.
Do unieruchomienia uszkodzonych kończyn dolnych należy wykorzystać drugą, zdrową nogę, do której umocowuje się tę uszkodzoną i razem stabilizuje. Między kończyny, między uda i podudzia należy włożyć miękki materiał.
Złamane kończyny górne mocuje się do klatki piersiowej poszkodowanego za pomocą chusty trójkątnej. Takie metody nie pozwalają na przemieszczanie się odłamów kostnych i zmniejszają napięcie mięśni, a tym samym ból. Jeśli nie mamy chusty trójkątnej, do unieruchomienia kończyn górnych możemy wykorzystać części garderoby. Przy złamaniach prostych unieruchomienie nie powinno nastręczać większych kłopotów.
Każdemu złamaniu towarzyszy również krwawienie. Zbagatelizowanie tego może doprowadzić do poważnych powikłań, a nawet śmierci.
Wiele problemów mogą przysporzyć złamania powikłane, które mają charakter złamań zamkniętych lub złamań otwartych. Wówczas w ranie mogą być widoczne odłamy kostne oraz silny krwotok. Postępowanie przy takim złamaniu obejmuje:
- wezwanie pomocy
- założenie opatrunku osłonowego
- unieruchomienie
- jeżeli kończyna jest zdeformowana należy pozostawić poszkodowanego w pozycji zastanej
- usunięcie wszelkiej biżuterii
- wsparcie termiczne – zapobieganie wychłodzeniu
- wsparcie psychiczne
Nawet najprostsze złamania leczy się za pomocą unieruchomienia w szynie gipsowej lub opatrunku gipsowym, a bardziej skomplikowane wymagają hospitalizacji i nastawienia w warunkach szpitalnych. W związku z tym zawsze należy zasięgnąć porady lekarskiej.

2.3 Zwichnięcia i skręcenia
Zwichnięcie jest to przemieszczenie względem siebie kości tworzących staw w taki sposób, że ich powierzchnie stawowe nie stykają się ze sobą. Zwichnięciem też jest takie ułożenie kości, że stykają się one jedynie na niewielkiej przestrzeni. Najczęstszymi miejscami zwichnięć są stawy barkowy i kolanowy. Najczęstszym powikłaniem zwichnięcia jest rozerwanie torebki stawowej, któremu często towarzyszy niektórych więzadeł wzmacniających staw. Jeżeli siła działająca jest duża, to może nawet dojść do oderwania fragmentu kostnego w obrębie stawu.

Objawy zwichnięć
Do objawów zwichnięć zalicza się:
- zniekształcenie zarysów stawu
- ograniczenie ruchów stawu
- bolesność dotykową
- obrzęk i zasinienie

Postępowanie w przypadku zwichnięcia
W przypadku zwichnięcia stawu barkowego należy posadzić poszkodowanego i poprosić go, aby ułożył uszkodzone ramię w poprzek klatki piersiowej pod kątem, który wywołuje najmniejszy ból. Następnie należy nałożyć na kończynę temblak zwykły i miękką podkładkę między uszkodzone ramię, a klatkę piersiową po stronie uszkodzonej.

Przy zwichnięciu stawu kolanowego udzielający pomocy zabezpiecza kolano w pozycji najdogodniejszej dla poszkodowanego i wzywa pomoc medyczną. Poszkodowanego kładzie się na twardym podłożu i podpiera się jego kolana zrolowanym kocem, poduszką lub odzieniem w najdogodniejszej pozycji. Następnie należy obłożyć kolano miękką podkładką i ostrożne zabandażować bandażem elastycznym lub chustą trójkątną.

Skręcenie jest to nadmierne rozciągnięcie więzadeł okołostawowych połączone zazwyczaj z częściowym ich rozerwaniem oraz naderwaniem torebki stawowej. Częściej dotyczy to stawów skokowego, kolanowego oraz nadgarstków palców i rąk.

Przyczyną skręcenia jest zazwyczaj gwałtowny ruch przekraczający fizjologiczny zakres ruchomości danego stawu. Może się to skończyć naciągnięciem lub naderwaniem torebki i więzadeł stawowych.

Objawami skręcenia są:
- silny ból
- obrzęk chorego stawu
- zasinienie lub występowanie krwiaka

Postępowanie w przypadku skręcenia stawu skokowego:
W przypadku skręcenia stawu skokowego należy podtrzymywać uszkodzoną kończynę w najdogodniejszej dla poszkodowanego pozycji. Należy zastosować zimny kompres z zimnej wody lub lodu w celu zmniejszenia bólu. Powinno się również unieruchomić uszkodzone miejsce. Należy także unieść uszkodzoną kończynę w celu ograniczenia dopływu krwi do miejsca uszkodzenia i zlikwidowania siniaka.
Zwichnięcia i skręcenia należą do groźnych urazów i nie powinno się ich bagatelizować. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku skręcenia stawu kolanowego, nadgarstka, dłoni palców powinno przebiegać według tych samych etapów, zaś sposoby unieruchamiania części ciała są podobne, jak przy złamaniach.

2.4. Schemat postępowania w przypadku zwichnięć lub skręceń.

1. Podejść ostrożnie do poszkodowanego i ustalić, czy nic mu nie zagraża. Zlikwidować istniejące zagrożenie i odizolować od niego poszkodowanego.
2. Zabezpieczyć przed kontaktem z płynami ustrojowymi poszkodowanego
3. Usunąć z bezpośredniego otoczenia osoby, których obecność jest niepotrzebna.
4. Nawiązać z poszkodowanym kontakt słowny i utrzymać go do końca.
5. Ułożyć poszkodowanego w odpowiedniej pozycji. Przy skręceniach lub zwichnięciach w stawie kolanowym należy ułożyć poszkodowanego na plecach, a w przypadku uszkodzeń stawu barkowego i skokowego, nadgarstka albo palców – w pozycji siedzącej.
6. Udzielić pomocy poszkodowanemu. W przypadku skręcenia schłodzić miejsce objawów, unieruchomić kończynę lub pozostawić ją w pozycji wygodnej dla poszkodowanego, jeżeli jej unieruchomienie sprawia ból.
7. Wezwać kwalifikowaną pomoc lub skierować poszkodowanego do lekarza.
8. Wspierać psychicznie poszkodowanego.
9. Chronić przed skrajnymi temperaturami poszkodowanego.
10. Sprawdzać oddech i postępować w zależności od stanu poszkodowanego.

III. Postępowanie zapobiegawcze

3.1. Informacje ogólne
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela w zakresie utrzymania bezpieczeństwa w szkole i zapobiegania wypadkom uczniów nakłada na nauczyciela obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie ich przebywania w szkole, zarówno w czasie zajęć lekcyjnych jak i w trakcie zajęć dodatkowych organizowanych w szkole.
W celu zapobiegania wypadkom w szkole nauczyciel powinien przede wszystkim zwracać baczną uwagę na stan pomieszczeń klasowych, urządzeń i maszyn. Zmieniający się układ przestrzenny w pomieszczeniach, w których uczniowie poruszają się intuicyjnie może stwarzać niebezpieczeństwo dla uczniów. Należy również przestrzegać uczniów przed zagrożeniami w czasie przerw międzylekcyjnych oraz mówić o konsekwencjach ewentualnych wypadków. W przypadku, gdy sytuacja na przerwie międzylekcyjnej ze względu na zachowanie uczniów jest trudna do opanowania, nauczyciel powinien poprosić o pomoc innego nauczyciela lub pracownika szkoły.
Bardzo ważnym środkiem zapobiegawczym jest zwracanie uwagi uczniom na ich niewłaściwe zachowanie. Należy bezwzględnie zapobiegać popisom uczniów przed kolegami, lekceważeniu zasad bezpieczeństwa oraz agresji. Jeżeli zachowanie ucznia ma przesłanki celowego działania przeciwko bezpieczeństwu swojemu lub innych należy bezwzględnie zawiadomić o tym dyrekcję szkoły.
Nauczyciel powinien również wykorzystywać lekcje wychowawcze do informowania uczniów o sposobach unikania niebezpieczeństw. Powinien być położony szczególny nacisk na poruszenie wyobraźni ucznia i uświadomienie mu, jakie mogą być konsekwencje jego niewłaściwego zachowania. Także należy informować uczniów o negatywnych konsekwencjach spożywania różnego rodzaju używek. Można wskazać w tym miejscu zarówno konsekwencje związane z bezpieczeństwem ucznia i jego otoczenia, jak i konsekwencje związane z negatywnym wpływem używek na zdrowie organizmu.
Wzrost bezpieczeństwa wśród uczniów można również osiągnąć poprzez organizację w szkole konkursów o tematyce BHP, które wymagają od uczniów samodzielnego zgłębiania wiedzy oraz zaangażowania. Uczniowie mogą być również zachęcani do korzystania z organizowanych programów zwiększających bezpieczeństwo w szkole na szczeblu regionalnym i krajowym.

3.2. Obowiązki nauczyciela przed rozpoczęciem i w czasie trwania lekcji

Nauczyciel przed rozpoczęciem lekcji ma obowiązek sprawdzić jako pierwszy, czy warunki w pomieszczeniu, gdzie będą odbywać się zajęcia, nie zagrażają bezpieczeństwu podopiecznych i jemu samemu. Ważne, by zwrócił uwagę na stan szyb w oknach, na stan techniczny mebli i instalacji elektrycznej. Jeżeli według oceny nauczyciela istnieje zagrożenie bezpieczeństwa, gdyż sala nie odpowiada warunkom, nauczyciel powinien niezwłocznie zgłosić ten fakt dyrekcji szkoły. Ma również prawo do odmówienia prowadzenia zajęć w takim pomieszczeniu aż do momentu usunięcia usterek.
Każdy nauczyciel, nim rozpocznie lekcje, powinien zadbać o odpowiednie warunki pracy dla siebie i uczniów. W związku z tym powinien wywietrzyć salę, zadbać o właściwe oświetlenie i temperaturę.
W zależności od rodzaju zajęć nauczyciel zobowiązany jest do poinformowania uczniów o środkach ostrożności, które muszą być zastosowane w celu zapewnienia bezpieczeństwa. W czasie zajęć uczniowie nie mogą pozostawać bez opieki. Jeżeli zajdzie taka sytuacja, że nauczyciel musi opuścić klasopracownię, powinien poprosić uczniów o wyjście z niej, a następnie zawiadomić o tym fakcie dyrektora, ewentualnie poprosić nauczyciela, który jest wolny i nie opiekuje się grupą młodzieży w danej chwili.
Może zdarzyć się, że podczas zajęć lekcyjnych któryś z uczniów poczuje się źle. Należy wówczas natychmiast wezwać pielęgniarkę lub udzielić pierwszej pomocy. Następnie o całym zdarzeniu należy powiadomić rodziców lub prawnych opiekunów dziecka i dyrekcję szkoły.
Najwięcej zdarzeń potencjalnie wypadkowych zdarza się na lekcjach wychowania fizycznego. Nauczyciel musi więc zwracać szczególną uwagę na swych podopiecznych i prowadzić zajęcia, stosując metody zapewniające bezpieczeństwo ćwiczących. Nauczyciel powinien przede wszystkim dostosowywać do sprawności fizycznej i możliwości uczniów stopień trudności i intensywności ćwiczeń. Jeżeli któryś z uczniów zgłasza niedyspozycję, należy go zwolnić z ćwiczeń i poinformować o tym fakcie rodziców.
Przed każdymi zajęciami wychowania fizycznego nauczyciel powinien sprawdzić stan infrastruktury sportowej, która będzie wykorzystywana w czasie zajęć. Ważnym środkiem profilaktycznym jest umieszczenie w salach gimnastycznych oraz na boiskach tablic informacyjnych o zasadach bezpiecznego użytkowania sprzętu sportowego znajdującego się w obiekcie.
Po zakończeniu lekcji nauczyciel powinien pamiętać o przewietrzeniu sali. Sam również powinien otworzyć drzwi, aby nie dopuścić do gwałtownego ich otwarcia przez uczniów i uderzenia osoby przechodzącej korytarzem.
Jak więc wynika z powyższego, na nauczycielu spoczywa bardzo duży obowiązek związany z zapewnieniem bezpieczeństwa w szkole. Brak spełniania tego obowiązku w przypadku wystąpienia urazu u ucznia niesie za sobą również prawne konsekwencje. Ważne jest to, aby dyrekcja tak organizowała pracę podległego jej personelu, aby zapewnić w możliwie największym stopniu bezpieczeństwo uczniów w szkole i poza nią.

IV. Scenariusz zajęć – urazy kończyn

Jednym z działów edukacji dla bezpieczeństwa jest pierwsza pomoc, gdzie omawiane są zasady i sposób udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym. Wybrany przeze mnie temat daje dużo możliwości i wiele rozwiązań podczas jego realizacji. W związku z tym, że w szkole często dochodzi do urazów, umiejętność udzielania pomocy poszkodowanym w urazach kości jest konieczna. W scenariuszu lekcji zastosowałam metody pokazu, instruktażu oraz ćwiczeń praktycznych, dzięki którym uczeń będzie mógł zaangażować się w pracę na lekcji i zapoznać z rozwiązaniem problemów związanych z urazami. Dodatkowo zajęcia te mają na celu kształtowanie odpowiedniej postawy przy niesieniu pomocy innym.

Urazy kończyn

Imię i nazwisko: Dorota Dębek
Liczba dzieci: 24
Czas trwania zajęć: 45 min
Scenariusz zajęć dla uczniów III kl gimnazjum.
Temat: Urazy kończyn
Cele:
poznawcze:
• zapoznanie z przyczynami obrażeń kości i stawów,
• zapoznanie z objawami zwichnięcia, skręcenia, złamania,
• zapoznanie uczniów z zasadami pierwszej pomocy przy urazach kończy.

kształcące:
• kształcenie umiejętności postępowania z poszkodowanym udzielania, pierwszej pomocy przeobrażeniach kostno- stawowych.

cele wychowawcze:
• wyzwolenie gotowości ucznia do podjęcia akcji ratowniczej, gdy zajdzie taka potrzeba,
• wdrażanie dzieci do sprawnego działania i niesienia pomocy innym.
Cele operacyjne:
uczeń:

- potrafi zdefiniować zwichnięcie, skręcenie, złamanie
- wymienia różnice między złamaniem prostym a powikłanym
- określa objawy sugerujące złamanie
- potrafi udzielić pierwszej pomocy w przypadku urazu kończyny

Metody pracy:
Słowna : rozmowa, objaśnienia i instrukcje, społecznego porozumiewania się;
Oglądowa: obserwacja i pokaz;
Metody czynne: metoda ćwiczeń praktycznych, metoda zadań stawianych dziecku,

Formy pracy:
Indywidualna, zbiorowa, w grupach
Pomoce dydaktyczne:
• tablica, kreda, magnesy, plansza z algorytmem, karty pracy w kopertach dla grup, przybory podręczne uczniów ( plecaki, bluzy, chusty, bandaże itp.)

PRZEBIEG ZAJĘĆ
I. Nawiązanie do tematu

1. Uczniowie rozwiązują i wklejają krzyżówkę do zeszytu. ( Załącznik Nr 1)
E W A K U A C J A
K A R E T K A
B A N D A Ż
A P T E C Z K A

1. Zorganizowane przemieszczanie ludzi z miejsca zagrożenia.
2. Wiezie rannego do szpitala.
3. Chroni ranę przed zabrudzeniem.
4. W niej przechowujemy środki opatrunkowe.

1. Wyjaśnienie pojęcia uraz
URAZ- przejściowe lub trwałe uszkodzenie cielesne powstałe przez zadziałanie sił zewnętrznych.
3. Pogadanka
N- zadaje pytanie:
Jakich urazów uczniowie mogą doznać np. w szkole?
Przewidywane odpowiedzi uczniów:
- skręcenia nogi
-zwichnięcia
- stłuczenia
- złamania
N-l
Szkoła jest miejscem, gdzie spotyka się na co dzień duża grupa osób. W związku z tym łatwo tu o wypadek. Najczęściej do wypadków dochodzi na szkolnych korytarzach podczas przerw a także na zajęciach wychowania fizycznego np. podczas gry w piłkę. Według danych statystycznych najczęstszymi obrażeniami ze względu na sposób uszkodzenia ciała są: złamania, zwichnięcia, skręcenia. O tych urazach będziemy mówić na dzisiejszych zajęciach.
Zapisanie tematu lekcji:
Urazy kończyn
N- zadaje pytanie:
Kto z was miał złamaną rękę lub nogę? Kto widział takie zdarzenie? Co wówczas zaobserwowaliście?
Przewidywane odpowiedzi uczniów:
- złamanie, kiedy nie widać żadnych objawów i poszkodowany mógł chodzić
-złamanie, kiedy poszkodowany nie mógł chodzić i miał spuchniętą kończynę
- złamanie, kiedy kości wychodzą na zewnątrz i poszkodowany krwawi.
II. Część realizacyjna
1. Nauczyciel podaje uczniom definicję złamania i charakteryzuje rodzaje (Załącznik Nr 2, Załącznik Nr 3)

Złamanie – całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości tkanki kostnej na skutek urazu mechanicznego lub osłabienia kości w wyniku zmian chorobowych.2. Jakie według was objawy świadczą o złamaniu?
Przewidywane odpowiedzi uczniów:
- silny ból , noga sinieje i puchnie,
- nie można ruszać kończyną,
- noga jest wykrzywiona.

3. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów i prezentuje schemat objawów złamania (Załącznik nr 4).

Załącznik Nr 4.

Schemat charakterystycznych objawów złamania:

Źródło: opracowanie własne wykonane na podstawie Boniek B., Nowak- Kowal A. Wojtaś B.
„Edukacja dla bezpieczeństwa”. Książka dla nauczyciela. Wyd. OPERON, Gdynia 2012;

4. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że nie zawsze wiadomo, czy doszło do złamania. Może to być inny typ urazu, np. zwichnięcie lub skręcenie. Wyjaśnia pojęcia.

Zwichnięcie – przemieszczenie względem siebie kości tworzących staw. Zwichnięcie towarzyszy uszkodzenie torebki stawowej, naciągnięcie więzadeł, a nawet odłamanie części kostnych. Miejsca zwichnięć to staw barkowy i kolanowy.

Skręcenie – uraz więzadła lub okolicy na skutek krótkotrwałego przemieszczenia powierzchni stawowych kości wewnątrz stawu. Dotyczy ono stawów: skokowego, kolanowego oraz nadgarstków i palców rąk

5.Przedstawienie zasad udzielania pierwszej pomocy przy złamaniach, skręceniach i zwichnięciach na podstawie filmu edukacyjnego. (płyta DVD).

6.Postępowanie ratownicze w urazach kostno- stawowych – ćwiczenia
Nauczyciel prezentuje podręczne środki do unieruchamiania urazów.
Uczniowie dobierają się w pary. Ćwiczą unieruchamianie złamania otwartego i zamkniętego kończyn górnych i dolnych.
Zawsze należy unieruchomić stawy sąsiadujące ze złamaniem, co pozwala utrzymać prawidłowe ustawienie odłamów złamania oraz zapobiega ruchom w miejscu złamania, jednocześnie chroniąc przed bólem.
Kończyny górne unieruchamia się do tułowia za pomocą chusty trójkątnej lub temblaka, natomiast kończyny dolne unieruchamia się jedna do drugiej. Można użyć też szyny Kramera.

Rys. 2. Unieruchomienie kończyny górnej: a - zawieszenie na pole marynarki,
b-temblak, c-opaska elastyczna.

Źródło: http://ospchroscin.fm.interia.pl/Pierwsza%20pomoc.html

Rys.3. Sposoby unieruchamiania kończyny dolnej

Źródło: http://ospchroscin.fm.interia.pl/Pierwsza%20pomoc.html

III Podsumowanie

1. Jako podsumowanie zajęć uczniowie rozwiązują kartę pracy (Zał. Nr 6)

2. Praca domowa
Uszkodzenia kości, stawów należą do częstych objawów. Rozpoznanie typu uszkodzenia bywa trudne, a pierwsza pomoc nie zawsze właściwa. Ludzie np. uprawiający sport zabezpieczają się przed nimi. Zaproponuj kilka sposobów zapobiegania urazom kości i uszkodzeniom stawów.

Schemat przebiegu lekcji w ujęciu tabelarycznym.

ETAPY ZAJĘĆ ZADANIA (CZYNNOŚCI, AKTYWNOŚĆ) NAUCZYCIELA ZADANIA (CZYNNOŚCI, AKTYWNOŚĆ) UCZNIA METODY PRACY ŚRODKI DYDAKTYCZNE CZAS PRZEZNACZONY NA REALIZACJĘ ZADANIA UWAGI
Część wstępna - nawiązanie do tematu Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji w formie krzyżówki. Uczniowie rozwiązują krzyżówkę Praca indywidualna

Pogadanka Krzyżówka długopisy, zeszyt 2 min. Nauczyciel przygotowuje chusty, deski, bandaże
Zał. Nr 1
Nauczyciel mówi o rodzajach urazów
Uczniowie zapisują temat lekcji.
Uczniowie opowiadają o spostrzeżeniach z życia dotyczących urazów 1min.
Część realizacyjna

Nauczyciel podaje definicję złamania, skręcenia, zwichnięcia. Uczniowie zapoznają się z rodzajami złamań Wykład Plansze -rodzaje złamań 5 min. Zał. Nr 2, Zał. Nr 3
Nauczyciel przedstawia schemat objawów złamania Uczniowie poznają objawy złamania Pokaz schemat 5 min Zał. Nr 4
Nauczyciel przedstawia zasady pierwszej pomocy na podstawie filmu Uczniowie poznają sposoby pomocy poszkodowanym przy urazach kostno-stawowych
Pokaz Płyta DVD 15 min
Nauczyciel prezentuje podręczne środki do unieruchamiania urazu i rozdziela zadania dla par i czuwa nad poprawnym wykonaniem ćwiczeń Uczniowie wykonują unieruchomienia Ćwiczenia praktyczne Kartki z zadaniami dla par 10 min Zał. Nr5
Podsumowanie
Nauczyciel rozdaje karty pracy do uzupełnienia i czuwa nad prawidłowym rozwiązaniem zadania
Uczniowie uzupełniają tekst Praca z tekstem Tekst z lukami-praca indywidualna 5min Zał. Nr 6
Nauczyciel podsumowuje udział uczniów w lekcji zadaje pracę domową Uczniowie uporządkowują swoje działania Samoocena Wyjaśnienie 2 min

Zakończenie
Na temat urazów można pisać wiele, ale nie ulega wątpliwości, że nie da się ich uniknąć. Jak wynika z powyższych analiz, główne miejsca urazów stanowią kończyny. Wyłączają one uczniów na pewien okres z normalnego rytmu życia i nauki w szkole. Niewątpliwie warto stosować profilaktykę w postaci zapewnienia bezpiecznych warunków przebywania uczniów na zajęciach lekcyjnych i poza nimi. Ponieważ najwięcej urazów doznają uczniowie na zajęciach wychowania fizycznego można zmniejszyć ilość wypadków stosując odpowiednie obuwie lub różnego rodzaju ochraniacze przy uprawianiu sportu. Jeżeli jednak dojdzie do urazu należy problem rozpatrzyć z rozwagą i spokojnie. Postępowanie w urazach kończyn jest proste. Może je tylko dobrze poznać i zapamiętać. Z tymi zasadami zapoznają się już uczniowie na zajęciach edukacji dla bezpieczeństwa w klasach gimnazjalnych i w szkołach średnich. Sama jestem nauczycielem i uważam, że ucząc uczniów profilaktyki kształcąc uczniów nie tylko zmniejszamy wskaźnik wypadkowości, ale kształtujemy wiedzę na dany temat i kształcimy odpowiednie postawy społeczne.

Bibliografia
I Źródła

1. Opracowania

1. Borowiecki M., Pytasz Z., Rygała E., Edukacja dla bezpieczeństwa, Podręcznik dla gimnazjum, Wydawnictwo PWN Warszawa - Łódź 2009
2. Boniek B., Nowak-Kowal A., Wojtaś B., Edukacja dla bezpieczeństwa, Książka dla nauczyciela, Wydawnictwo OPERON, Gdynia 2012
3. Buchfelder M., Buchfelder A., Podręcznik pierwszej pomocy, Wyd. PZWL, Warszawa 2011
4. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji, Wyd. Omega, Suwałki 2000
5. Kubacki J., Zarys ortopedii i rehabilitacji, Podręcznik dla studentów rehabilitacji, Katowice
6. Makowski K., Bezpieczeństwo, higiena, ochrona pracy w szkolnictwie, WSiP Warszawa 1974
7. Patrzek L., Edukacja dla bezpieczeństwa, Program nauczania dla gimnazjum,
Wyd. OPERON, Gdynia 2009
8. Radecki E., Praca zbiorowa Edukacja dla bezpieczeństwa, Wyd. WSIE, Szczecin 2013
9. Siudy T.(red.), Kształcenie i wychowanie młodzieży na rzecz bezpieczeństwa, Ministerstwo Edukacji Narodowej , Oficyna Wydawniczo – Poligraficzna ADAM, Warszawa 2007
10. Walocha J, Gorczyca J, Skawina A, red. Anatomia prawidłowa człowieka Tom 1: kończyna górna, kończyna dolna,. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2002
11. Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, Poznań 1996 r.
12. Widuchowski J., Kolano, urazy i obrażenia sportowe. Katowice 1997

II. Strony internetowe

1. www.promotor.elamed.pl
2. www.ospchroscin.fm.interia.pl
3. www.pip.gov.pl
4. www.forumzdrowia.pl/id,283,art,9105,ptitle,zlamania-kosci.htm
5. www.pl.wikipedia.org/wiki/Staw_(anatomia)

Aneksy
Załącznik Nr 1

Rozwiąż krzyżówkę.

Zorganizowane przemieszczanie ludzi z miejsca zagrożenia.
Wiezie rannego do szpitala.
Chroni ranę przed zabrudzeniem.
W niej przechowujemy środki opatrunkowe

Załącznik Nr 2

Schemat złamania zamkniętego kości udowej. Widoczny kawałek wokół odłamów kostnych (wg Nettera)

Źródło: http://www.forumzdrowia.pl/id,283,art,9105,ptitle,zlamania-kosci.htm


Załącznik Nr 3

Schemat złamania otwartego podudzia. W dnie rany widoczne odłamy kostne (wg Nettera)

Źródło: http://www.forumzdrowia.pl/id,283,art,9105,ptitle,zlamania-kosci.htm

Załącznik Nr 4.

Schemat charakterystycznych objawów złamania:

Źródło: opracowanie własne wykonane na podstawie Boniek B., Nowak- Kowal A. Wojtaś B.
„Edukacja dla bezpieczeństwa”. Książka dla nauczyciela. Wyd. OPERON, Gdynia 2012;

Załącznik Nr 5

Dokonaj unieruchomienia złamanego obojczyka

........................................

Dokonaj unieruchomienia kończyny górnej

........................................

Dokonaj unieruchomienia kończyny dolnej
........................................

Dokonaj unieruchomienia stawu kolanowego.
........................................

Załącznik Nr 6.

Karta pracy

Dopasuj nazwę urazu do definicji (skręcenie, złamanie, zwichnięcie):

........................... - uraz kości spowodowany bezpośrednim lub pośrednim działaniem dużej siły

........................... - uraz więzadeł lub stawu na skutek krótkotrwałego przemieszczenia powierzchni stawowych kości wewnątrz stawu

........................... - trwałe przemieszczenie powierzchni stawowych wewnątrz stawu


Uzupełnij:
W razie podejrzenia poważnego urazu, złamania należy unieruchomić ........................................ . Kończyny górne unieruchamia się do ................ I używa się do tego .............. lub ...................... Natomiast kończyny dolne unieruchamia się za pomocą np. szyny...................jedna do drugiej.
Złamania dzielą się na otwarte i ................ . Jeżeli przy złamaniu otwartym występuje krwotok, należy go ................... . Złamania otwarte z widocznymi kostnymi odłamami należy osłonić ................... .