Cechy dobrego akompaniatora

W swojej wieloletniej praktyce często stawiałam sobie pytanie – jakie cechy powinien posiadać dobry akompaniator. Moje doświadczenie i wieloletnia obserwacja pracy swojej i innych pianistów pozwoliły mi na wyszczególnienie kilku cech, dzięki którym można opisać osobę akompaniatora idealnego.
Dobry akompaniator musi być kompetentnym, sprawnym technicznie i doświadczonym w swojej dziedzinie pianistą. Zawsze powinien być przygotowany do wykonania partii akompaniamentu już przed pierwszą próbą.
Niezbędną umiejętnością pianisty-akompaniatora jest doskonałe czytanie a vista. Jest to potrzebne zwłaszcza w przypadku konieczności szybkiego odszukania się w tekście w przypadku pogubienia się przez solistę (np. ucznia). Ważna jest też umiejętność łatwego uczenia się i przyswajania nowego repertuaru, często w ilościach przekraczających standardowe wymagania, wobec których stawia się przeciętnego muzyka.
Akompaniator musi być bardzo dobrym słuchaczem. Wielu pianistów przyzwyczajonych do grania solo nie ma nawyku słuchania tego, co się wokół niego dzieje. Wykonując muzykę kameralną, natomiast, trzeba słuchać solisty. Ujmując rzecz najprościej – należy słuchać, aby wiedzieć, czy solista będzie zwalniać, czy przyspieszać, śpiewać czy grać ciszej lub głośniej i w stosownym momencie umieć się dostosować. Bywa, że solista nas zaskoczy – zrobi coś innego, niż to, do czego jesteśmy przyzwyczajeni podczas prób; śpiewacy mogą zapomnieć tekstu, instrumentaliści pogubić się w tekście nutowym. Wówczas sztuką jest umiejętne pokierowanie akompaniamentem tak, by dla słuchacza wrażenie chaosu było jak najmniejsze, a nawet niezauważalne. Bywa też, że solista zaskoczy pozytywnie – zagra lub zaśpiewa coś wyjątkowo pięknie i tym samym będzie można dać się zainspirować i wykazać czymś więcej, niż miało to miejsce na próbie.
W przypadku grania z uczniem sprawa ma się nieco inaczej – często to nauczyciel odpowiada za trzymanie tempa oraz zmiany dynamiczne, czy interpretację utworu i w momencie, kiedy uczeń-solista „straci głowę” musi w dyskretny sposób „naprowadzić go na właściwą drogę”.
Trzeba także wiedzieć wystarczająco dużo o śpiewie lub grze na instrumencie, któremu akompaniujemy. W przypadku instrumentów strunowych ważna jest świadomość technicznych ograniczeń, jakie są związane z wykonywaniem konkretnych figur – np. flażoletów, dużych skoków na gryfie, miejsc, gdzie trzeba przełożyć smyczek etc... Podczas gry z instrumentami dętymi oraz z wokalistami najważniejszy jest oddech oraz właściwe tempo utworu.
Wyżej wymienione elementy najczęściej nie są zapisane w tekście nutowym, ale są istotnym, „niepisanym” elementem interpretacji muzyki.
Akompaniator musi być wrażliwy na te podstawowe potrzeby solisty i tak z nim współpracować, aby upewnić się, że tempo nie jest zbyt wolne lub zbyt szybkie, a muzyka może być wykonywana w sposób, który pozwoli na naturalne branie oddechu. Instrumentaliści-soliści oraz wokaliści mają pewne ograniczenia, których nie posiadają pianiści i nie wolno o tym zapominać.
W przypadku uczniów ograniczenia te mogą być wyjątkowo wyraziste lub nawet często przesadzone podczas wykonywania utworu, co należy mieć na uwadze i uzgodnić z pedagogiem instrumentu głównego ucznia, czy należy forsować np. szybsze tempo, czy płynność gry, kosztem umiejętności technicznych ucznia.
Podczas występu należy trzymać się wcześniej uzgodnionej interpretacji. Dotyczy to zarówno solisty, jak i akompaniatora. Żaden z muzyków nie powinien nigdy zrobić niczego, o co sam mógłby mieć pretensje do swojego współpartnera w wykonywaniu utworu. Dotyczy to zarówno dojrzałych muzyków, jak i uczniów, chyba, że ma miejsce nieoczekiwana awaria w postaci pogubienia się, o czym mowa powyżej.
Cechą nie do pominięcia u pianisty-akompaniatora jest opanowanie – jest on często ważną i jedyną osobą wspomagającą solistę psychicznie podczas występu. U niego można znaleźć potrzebne w czasie stresującego momentu wsparcie.
Umiejętność koncentracji – to ważna cecha związana z koniecznością skupienia się podczas gry nie tylko na wykonywaniu swojej partii, ale także na śledzeniu partii instrumentu solowego.
Nieodłącznym atrybutem akompaniatora jest ołówek. Służy on do zaznaczania w nutach miejsc wymagających szczególnej uwagi podczas gry np. oddechy, rubata, repetycje lub ich brak etc...
Podsumowując – rola pianisty-akompaniatora jest bardzo istotna w procesie dydaktycznym ucznia-instrumentalisty. Wymaga kompetencji, doświadczenia, wiedzy psychologicznej oraz umiejętności pedagogicznych i instrumentalnych. Stawianie pianisty na pozycji kogoś „dodatkowego” i wtórującego soliście okazuje się z gruntu fałszywe i krzywdzące.
Jeśli pianista-akompaniator uczestniczy w procesie edukacyjnym, bardzo ważny element stanowią też jego relacje z pedagogiem instrumentu głównego, które powinny być oparte na lojalności, otwartości i zaufaniu obydwu stron. Dodatkowym atutem jest otwarta, twórcza postawa, polegająca na poszukiwaniu nowych metod pedagogicznych i indywidualnym traktowaniu każdego ucznia.