Wszystko w swoim czasie - pedagogika Marii Montessori

Zdaniem Marii Montessori dzieciństwo to bardzo ważny okres w rozwoju jednostki ludzkiej, w którym zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt osobowości. Wewnętrzna energia dzieci skłania je do ciągłej aktywności, niestrudzenia, poszukiwania i trwałego realizowania podjętych działań. Na tej spontanicznej i wszechstronnej aktywności dziecka Montessori oparła naukę i wychowanie. Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego, wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność. Cele te są realizowane poprzez pomoc dziecku w rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły, wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy, osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem, wypracowaniu zamiłowania do ciszy. Według Marii Montessori istotą wychowania jest doprowadzenie dziecka do samodzielności, niezależności od dorosłych, odpowiedzialności za siebie i świat. Mają temu pomóc następujące zadania:
- uczenie się poprzez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami
- samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualnie lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych.
- koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
- porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu
- społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, co sprzyja wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie niszcz, nie rań, nie przeszkadzaj.
- obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania dziecka, nauczyciel z uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka.
- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.
Ważny element pedagogiki Montessori stanowi przygotowane otoczenie. Do niego należą: pomieszczenia ( przestronne i jasne), sprzęty niskie, lekkie regały, materiał rozwojowy Montessori oraz inne pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dziecka ( muszą być w zasięgu dziecięcych rąk), osoba nauczyciela – jest twórcą przygotowanego otoczenia. Przygotowane otoczenie w którym przebywają dzieci, ma pozwolić realizować ściśle określone przez Marię Montessori zasady, wpływające na rozwój dziecka są to: - - zasada swobodnego wyboru materiału: dziecko pracuje z tym z czym chce
- zasada swobodnego wyboru miejsca pracy: gdzie chce
- zasada swobodnego wyboru czasu pracy: kiedy i jak długo chce
- zasada swobodnego wyboru formy pracy: samo lub w grupach
- zasada porządku: wszystko ma swoje stałe miejsce
- zasada ograniczenia: materiały są w pojedynczych egzemplarzach
- zasada izolowania trudności: każdy materiał zawiera tylko jedną trudność
- zasada kontynuacji: każdy materiał stanowi ogniwo łańcucha, kolejne ogniwo ma cechy poprzedniego plus dodatkową
- zasada transferu: umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem przenoszone są na otaczające dziecko środowisko
- zasada samokontroli: kontrola błędu zawiera się w materiale
Montessori opracowała pojęcie i charakterystykę wrażliwych faz ,, chodzi tutaj o szczególną wrażliwość, która występuje w życiu żywej istoty. Ma ona charakter przejściowy i służy tylko temu, by umożliwić tej żywej istocie zdobycie określonych umiejętności. Kiedy się to dokona, wrażliwość ta nieodwracalnie zanika.”( Steenberg, 2004) Podczas trwania danej fazy określona umiejętność przychodzi dziecku bez większej trudności, dlatego należy rozpoznać i wykorzystać dany przedział czasowy ( fazę wrażliwą), aby umożliwić dziecku jak najlepszy rozwój. Wrażliwe fazy nie powtarzają się, więc nie wykorzystanie tego czasu, będzie skutkowało o wiele większym wysiłkiem na przyswojenie i naukę danej umiejętności niż miałoby to miejsce podczas fazy wrażliwej. Maria Montessori wyróżniła następujące fazy trwające po około sześć lat.
I faza ( od narodzin do szóstego roku życia) – wrażliwość na język mówiony i pisany, na ruch, zachowania społeczna i porządek. II faza ( od siódmego do dwunastego roku życia) – wrażliwość na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło, uczucia religijne, różne dziedziny nauki. III faza ( od trzynastego do osiemnastego roku życia) – wrażliwość na godność osobistą, odpowiedzialność i wiarę we własne siły. Uwzględnienie wrażliwych faz powinno być podstawą do indywidualizacji. Każde dziecko uczy się indywidualnie, zgodnie z pojawiającymi się okresami wrażliwości. Dla każdego dziecka przychodzi dany moment w jego życiu, kiedy następuje szczególny czas gotowości na podjęcie danego zadania lub umiejętności. Dla każdego dziecka ten moment jest inny, dlatego - wszystko w swoim czasie.
Literatura:
Miksza M. Zrozumieć Montessori, Kraków 1998
Montessori M. Domy Dziecięce, Warszawa 2005
Montessori M. Odkrycie dziecka, Łódz 2004
Steenberg U. Pedagogika Marii Montessori w przedszkolu, Kielce 2004