Przykładowe scenariusze zajęć warsztatowych dotyczące rozwoju umiejętności porozumiewania się uczniów

Przykładowe scenariusze zajęć warsztatowych dotyczące rozwoju umiejętności porozumiewania się uczniów - szkoła podstawowa klasy 4-6

POTRAFIMY POROZUMIEWAĆ SIĘ Z INNYMI - 5 zajęć

Cele zajęć: kształtowanie umiejętności komunikacyjnych, poznanie sposobów porozumiewania się, nabycie cech dobrego słuchacza, poznanie różnic pomiędzy komunikacją werbalną, a niewerbalną odczytywanie i rozpoznawanie tzw. mowy ciała, zdobycie wiedzy na temat skutecznej i nieskutecznej komunikacji; uświadomienie możliwości zniekształcenia informacji; uświadomienie znaczenia niewerbalnego porozumiewania się, nabycie umiejętności posługiwaniem się komunikatem typu „ja”

I Różne sposoby porozumiewania się – 1 zajęcia
Przebieg zajęć:
1. Zabawa „Pokaż jak się czujesz?”. Wszyscy stoją w kole i kolejno każdy pokazuje gestem i mimiką swój nastrój, a pozostali starają się nazwać uczucia, jakie w tej chwili przeżywa dana osoba.

2. Mini wykład na temat porozumiewania się, wprowadzenie pojęcia komunikacja werbalna i komunikacja niewerbalna. (załącznik nr 1)

3. Ćwiczenie ,,Odgadnij tytuł”. Przy pomocy gestów, mimiki itp., lecz bez pomocy słów, uczniowie ,,odgrywają tytuły książek, filmów, programów telewizyjnych, nazwiska słynnych ludzi, przysłowia. Reszta grupy odgaduje, o co chodzi. Omówienie ćwiczenia.

4. Zabawa – „Znajdź swój znak”. Prowadzący prosi uczestników o powstanie i zwrócenie się plecami do środka koła. Następnie nakleja on na plecy uczestników karteczki z różnymi znaczkami, w dalszej kolejności muszą oni , bez użycia słów, odnaleźć wszystkie osoby z identycznym znakiem w jak najszybszym czasie.

5. Zabawa – „Pukanie do drzwi”. Prowadzący wybiera z grupy ochotnika, który będzie musiał wyjść na zewnątrz i zapukać do drzwi, a wszyscy będą zgadywać, jaką osobę odgrywa, gdzie puka, po co i jak się przy tym czuje. Prowadzący mówi na osobności ochotnikowi kilka wskazówek np. ochotnik gra posłańca króla, który wraca przerażony do zamku, ponieważ musi zgłosić przegraną bitwę, może wyrazić swoją rozpacz, uderzając obiema pięściami w drzwi. Pozostali uczestnicy są naprowadzani przez prowadzącego skojarzeniami : Kto pukał? W jakiej sytuacji się znajdował? Co odczuwał? Przykłady sytuacji do wykorzystania w scenkach: Służba hotelowa, która w nocy budzi gości, ponieważ hotel płonie, mężczyzna, który wygrał w Toto – lotka i wraca do domu, żeby powiedzieć o tym rodzinie, uczeń, który spóźnił się do szkoły, roztargniona kobieta, która wraca do domu i zapomniała klucza, małe dziecko, które się zgubiło.

6. Uczestnicy przeprowadzają rozmowy w parach przy następujących utrudnieniach: mają zamknięte oczy, nie wolno wykonywać najmniejszych ruchów, zachowują kamienny wyraz twarzy, siedzą z rękami założonymi do tyłu, siedzą odwróceni do siebie plecami.
Na zakończenie ćwiczenia zadajemy uczniom następujące pytania: Czy łatwo było porozumiewać się w takich warunkach? Czy zachowania niewerbalne ułatwiają, czy utrudniają komunikację i dlaczego?
Ćwiczenie powinno zakończyć się również stwierdzeniem, że komunikacja werbalna i niewerbalna doskonale się uzupełniają.

II Uczymy się słuchać aktywnie – 2 zajęcia
Przebieg zajęć:
1. Ćwiczenie „Dwuminutowa autobiografia”. Uczestnicy dobierają się dwójkami -, znajdując partner, którego mało znają. W ciągu 2 minut jedna osoba opowiada drugiej o swojej przeszłości, planach, zamierzeniach. Potem następuje zmiana. Następnie każda osoba przedstawia swojego partnera całej grupie zaczynając od słów -„Dowiedziałem się, że...”

2. Rozmowa na temat istoty i ważności aktywnego słuchania. Zapoznanie z pojęciem aktywnego słuchania. (załącznik nr 2).

3. Praca w grupach. Każda grupa próbuje określić cechy dobrego słuchacza i spisuje je.
Grupy przedstawiają wykonane zadanie. Prowadzący opierając się na wypowiedziach uczestników zajęć, spisuje na arkuszu papieru cechy.

4. Ćwiczenie aktywnego słuchania. Dobra rozmowa- przeprowadź dobrą rozmowę, uwzględniając cechy dobrego słuchacza. Uczniowie dobierają się parami, dzielą się na osobę A i B. Osoba A opowiada przez 3 minuty o swoich ulubionych wakacjach. Osoba B ma uważnie słuchać. Po 3 minutach następuje zamiana.

5. Ćwiczenie – parafrazowanie.
Prowadzący zapoznaje uczestników z następującymi informacjami.
Parafrazowanie polega na wyrażaniu za pomocą innych słów tego, co powiedział ktoś inny. Parafrazujemy po to, by sprawdzić, czy dobrze usłyszeliśmy, a nie po to by ocenić, to co zostało powiedziane. Parafrazowanie możemy zaczynać od jednego z następujących zwrotów:
• O ile dobrze cię zrozumiałem....
• A więc twierdzisz, że....
• Więc sądzisz, że....
• Chcesz powiedzieć, że....
Uczestnicy dla przykładu parafrazują kilka zdań podanych przez prowadzącego, następnie wypełniają karty ćwiczeń PARAFRAZOWANIE (załącznik nr 3), po czym odczytują głośno swoje parafrazy.

6. Ćwiczenie — Dyktowany rysunek
Jedno z dzieci otrzymuje rysunek; jego zadaniem jest podać dokładnie informację pozostałym osobom, tak, aby mogli jak najdokładniej odwzorować rysunek. W czasie ćwiczenia nie zadajemy pytań. Po zakończeniu prezentujemy rysunki i rozmawiamy o tym, czy łatwo było narysować obrazek, co najbardziej przeszkadzało w wykonaniu zadania.

7. „Zdanie w różnych intonacjach”
Dzieci siadają w kręgu i każde dostaje losowo wybraną karteczkę z nazwą emocji. Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy zdanie o obojętnej treści (np.: Wczoraj było zimno, choć świeciło słońce albo Przedstawienie zacznie się o 18.00). Zabawa polega na tym, że każde dziecko wypowiada podane zdanie, starając się przedstawić określony stan emocjonalny za pomocą intonacji głosu, a grupa odgaduje, jakie uczucie zawarł kolega w wypowiedzianym zdaniu.

III Bariery i błędy komunikacyjne – 2 zajęcia
Przebieg zajęć:
1. Łańcuch mnichów– 4-5 uczestników wychodzi z sali (chętni). Reszta grupy wraz z osobą prowadzącą wymyśla czynności, które ci uczestnicy będą naśladować, np. wykręcanie numeru telefonu po wcześniejszym znalezieniu go w książce telefonicznej, sianie kwiatów w ogródku po skopaniu ziemi i zlaniu jej wodą. Prosi się pierwszą osobę z korytarza i tłumaczy co ma odegrać, po czym prosi się drugą osobę, która ogląda czynności pokazywane przez pierwszą osobę, a następnie powtarza je przed trzecią osobą poproszoną z korytarza itd. Do czasu aż wszystkie osoby z korytarza naśladują tę czynność. Wtedy porównujemy ostatnią odegraną scenkę z jej oryginałem.

2. Zabawa -"Głuchy telefon". Dzieci siedzą w kręgu i przekazują do ucha sąsiada krótkie zdanie. Osoba, która, jako ostatnia otrzymała informację, mówi ją na głos. Porównujemy informację początkową i końcową.

3. Zagłuszacz– grupa dzieli się na 3 równe zespoły. „Nadajniki” wymyślają krótkie hasło, które próbują przekazać „Odbiornikom”, stojącym po przeciwnej stronie sali. Zadaniem „Zagłuszaczy” stojących w środku jest uniemożliwić odbiór informacji okrzykami i ruchami rąk. Zespoły zamieniają się rolami, aż każdy będzie w jednej z trzech ról. Omawiamy w której roli czuliśmy się najlepiej

4. Ćwiczenia w parach. Uczestnicy zajęć dobierają się w pary i dzielą na osoby I i II.
Osoby I wychodzą na chwilę z sali, osoby II pozostają w sali. Prowadzący udziela instrukcji:
• osobom I — po powrocie do sali mają swojej parze o czymś opowiadać (np. o jakimś zdarzeniu, o ciekawym filmie...)
• osobom II — mają w ogóle nie słuchać partnerów, zajmować się zupełnie czymś innym (np. szperaniem w torbie, czytaniem książki ...). Omówienie ćwiczenia.
Po minucie prowadzący przerywa ćwiczenie i następuje omówienie. Jak czuły się osoby I i dlaczego? Co było niewłaściwego w zachowaniu osób II?

5. "Wieża Babel".
Jeden z uczestników wychodzi z pomieszczenia. Pozostali wymyślają przysłowie, rozdzielają między sobą poszczególne wyrazy. Gdy uczestnik wraca zza drzwi, na znak prowadzącego wszyscy krzyczą głośno swoje wyrazy. Zadaniem słuchającego jest odgadnąć przysłowie z ogólnego hałasu. Jeśli odgadła to ma prawo wskazać kolejnego wychodzącego, jeśli nie to ponownie wychodzi za drzwi.

Po każdym ćwiczeniu od 1 do 5 dokładnie analizujemy, co i w jaki sposób przeszkadzało w prawidłowym przekazaniu komunikatu (wnioski zapisujemy na tablicy), omawiamy również czynniki, które ułatwiłyby przekaz informacji.

6. Prowadzący zapisuje na tablicy główne bariery komunikacyjne (lub przygotowuje wcześniej plansze je opisujące) i ilustruje je przykładami.(załącznik nr 4).

7. Praca w parach. Grupa dzieli się na pary, każda para przygotowuje scenkę ukazującą jedną z barier komunikacyjnych. Pary odgrywają przygotowane scenki przed całą grupą. Grupa może odgadywać o jaką barierę chodzi.
Na zakończenie ćwiczenia można zadać uczestnikom następujące pytania:
• Jak się czuje człowiek, kiedy napotyka na barierę komunikacyjną?
• Co się dziele z komunikacją między dwojgiem ludzi, kiedy jedno z nich stosuje bariery?
• Jak można przezwyciężyć bariery komunikacyjne?

Załącznik nr 1
Nasze codzienne życie wypełnione jest doświadczeniami porozumiewania. Komunikując się ze sobą, ludzie osiągają wzajemne zrozumienie, uczą się lubić siebie, wpływać na siebie, budować zaufanie, dowiadują się czegoś o sobie samych i o tym, jak inni ich widzą.
Z komunikacją mamy do czynienia, kiedy ktoś wysyła jakiś przekaz ze świadomym zamiarem wywołania odpowiedzi. Tego kto wysyła informację będziemy nazywać nadawcą, a adresata przekazu- odbiorcą.
Informacje można przekazać za pomocą sygnału werbalnego, niewerbalnego, albo jakiegoś zachowania, które nadawca kieruje do odbiorcy.
Środek przekazywania informacji- to kanał ( fale akustyczne, fale świetlne, słowa, gesty, sygnały).
Skuteczna komunikacja zachodzi między dwiema osobami- wtedy, kiedy odbiorca rozumie sytuację tak, jak zamierzał nadawca.
Komunikacja werbalna(słowna) - przekazywanie informacji i wiadomości słowem.
Komunikacja niewerbalna( bezsłowna) może wyrażać się poprzez: gestykulację, mimikę i wyraz twarzy, dotyk i kontakt fizyczny, dystans przestrzenny, kontakt wzrokowy i wymianę spojrzeń, sposób w jaki chodzimy , stoimy, siedzimy, nasze otoczenie, nasz wygląd, niewerbalne aspekty mowy ( intonacja głosu, akcent, rytm mówienia).
Podczas normalnej rozmowy dwóch osób, tylko niecałe 35 % informacji przekazywanych jest werbalnie, a niewerbalnie ponad 65%.
Niewerbalne komunikaty dotyczą uczuć, sympatii i preferencji.
Sympatię i akceptację komunikują zazwyczaj następujące zachowania niewerbalne:
- kontakt wzrokowy,
-wyprostowana postawa ciała, znajdowanie się blisko drugiej osoby bez naruszania jej intymnej przestrzeni prywatnej,
- ciepły ton głosu, mówienie wyraźnie, bez szeptu i krzyku.
Dobra komunikacja sprzyja dobrym relacjom. Jest to taki sposób porozumiewania się, w którym nie ma oceniania, osądzania czy bezpodstawnego krytykowania drugiego człowieka. Każdy ma prawo odczuwać i mówić o swoich emocjach, wyrażać własne zdanie i ma prawo zostać wysłuchany.


Załącznik nr 2
Prawidłowe prowadzenie rozmowy zaczyna się i kończy aktywnym słuchaniem. Podstawowym celem aktywnego słuchania jest zrozumienie funkcjonowania innego człowieka poprzez empatię.
,,Empatia oznacza zdolność wczuwania się w niepowtarzalny świat rozmówcy. Jest umiejętnością jakby wejścia do wnętrza drugiego człowieka i spojrzenia na życie i wydarzenia z jego perspektywy- z perspektywy jego specyficznej historii, osobowości, potrzeb i sytuacji, w jakiej się on obecnie znajduje”. ( M. Dziewiecki: Kochać i wymagać)
Na obraz aktywnego słuchania składają się następujące zachowania, cechy i umiejętności:
- Odzwierciedlanie uczuć- odnajdywanie i wypowiadanie właściwych słów, które adekwatnie nazywają emocje, przeżywane przez rozmówcę. Dzięki temu rozmówca upewnia się, że został wysłuchany i zrozumiany. Zachęca to rozmówców do pozostania w kontakcie.
-Parafrazowanie- polega na wyrażaniu za pomocą własnych słów tego, co powiedział ktoś inny. Celem parafrazy jest sprawdzenie, czy usłyszany tekst został właściwie zrozumiany przez odbiorcę komunikatu.
- Asertywność- zachowanie pomagające w konkretnym i zdecydowanym komunikowaniu potrzeb, chęci i uczuć innym ludziom, bez naruszania w jakikolwiek sposób ich praw. Jest to alternatywa zachowania agresywnego, manipulacyjnego i biernego.
- Klaryfikacja- empatyczne zastopowanie, uporządkowanie, skupienie się na najważniejszym.

Wprowadzenie terminu aktywne słuchanie: (cechy dobrego słuchacza)
- wyrażenie zainteresowania poprzez zwrócenie się do mówiącego, zachęcanie do kontynuowania wypowiedzi,
- utrzymanie kontaktu wzrokowego ze swoim rozmówcą ( nie patrzymy bez przerwy, ale przez większość czasu),
- pozwolenie drugiej osobie wypowiedzieć się w pełni, prowokowanie tej osoby, aby wyrażała swoje uczucia, aby swobodnie wypowiadała się,
- przekazywanie drugiej osobie informacji, że chcemy ją wysłuchać i zrozumieć oraz, że ją akceptujemy,
- słuchając nie udzielamy rad, pozwalamy osobie mówiącej na samodzielne odszukanie rozwiązań dla jej problemów,
- nieprzeszkadzanie i nierozpraszanie mówcy,
- delikatne zachęcanie mówiącego poprzez wyrażanie na bieżąco swoich odczuć,
- dopytywanie o szczegóły i dodatkowe informacje, ale robimy to z umiarem, delikatnie,
(należy uważać, aby zadawanie pytań nie zmieniło się w wypytywanie),
- powstrzymywanie się od wyrażania własnej opinii czy dezaprobaty,
- okazujemy cierpliwość oraz akceptujemy chwile ciszy, pauzy, które służą rozmówcy do znalezienia odpowiednich określeń,
- milczące skupienie.

Załącznik nr 3
PARAFRAZOWANIE
Dokonaj parafrazy następująch zdań, tak, aby ich autor mógł być pewien, że je zrozumiałeś.
1. Nie wiem co zrobić. Obiecałam koleżance, że po lekcjach pomogę jej odrabiać pracę domową, a tu ktoś, kogo naprawdę lubię zaprosił mnie do kina. ........................................

2. Jestem bardzo zadowolony. Zaliczyłem klasówkę z matematyki, a byłem przekonany, że jak zwykle ją obleję.
........................................

3. Za każdym razem, kiedy mówiem mamie, żeby przestała palić, wścieka się na mnie. Martwię się, bo ona cięgle kaszle. Jak sądzisz, co powinnam zrobić?
........................................

4. Przedwczoraj zdech mój ukochany chomik. Za każdym razem kiedy patrzę na pustą klatkę stojącą w moim pokoju nie mogę się z tym pogodzić.
........................................

Załącznik nr 4
Bariery komunikacyjne
Aby komunikacja przebiegała pomyślnie, należy wystrzegać się barier komunikacyjnych.
OSĄDZANIE- polega na narzucaniu własnych wartości innym osobom i formułowaniu rozwiązań cudzych problemów. Kiedy osądzamy, nie słuchamy tego, co mówią inni, ponieważ zajęci jesteśmy oceną ich wyglądu, tonu głosu i słów, których używają.
Jak zachowuje się ktoś, kto osądza (przykłady):
1. Krytykuje: ,,Czy ty naprawdę nic nie rozumiesz?”.
2. Obraża: ,,To dlatego, że jesteś leniwa”.
3. Orzeka: ,,Ciebie w ogóle ten temat nie interesuje”.
4. Chwali po to, by oceniać lub manipulować: ,,Gdybyś się trochę postarał, na pewno wyszłoby ci to znacznie lepiej.

DECYDOWANIE ZA INNYCH- może utrudniać porozumiewanie się nawet wtedy, gdy podyktowane jest troską i chęcią pomocy. Decydując za innych uzależniamy ich od siebie i pozbawiamy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. Dajemy im także do zrozumienia, że ich odczucia, wartości i problemy są nieważne.
Jak zachowuje się ktoś, kto decyduje za innych (przykłady):
1.. Rozkazuje: ,,Będziesz się uczył 2 godziny każdego wieczora”.
2. Grozi: ,,Jeśli tego nie zrobisz...”.
3.. Moralizuje: ,,Powinieneś to zrobić”.
4. Zadaje liczne/ niewłaściwe pytania: ,,Gdzie byłeś? Co robiłeś? Kto był z tobą? ( Pytania tego typu zdecydowanie nie ułatwiają komunikacji).

UCIEKANIE OD CUDZYCH PROBLEMÓW- polega na tym, że nie jesteśmy skłonni zajmować nimi. Nie bierzemy pod uwagę uczuć ani zmartwień innych ludzi. Nie chcemy zajmować się ich lękami, obawami i troskami.
Jak zachowuje się ktoś, kto ucieka od cudzych problemów ( przykłady):
1. Doradza: ,,Najlepiej byłoby, gdybyś...”.
2. Zmienia temat: ,,Jaką dyscyplinę sportu chcesz uprawiać?”.
3. Logicznie argumentuje: ,, Możesz poprawić swoje wyniki tylko przez bardziej wytężoną naukę”. Najważniejsze są fakty, o uczuciach się nie mówi.
4.. Pociesza: ,,Wszystko będzie dobrze”. W ten sposób poprawia nastrój swego rozmówcy, ale nie zajmuje się trapiącym go problemem.
Załącznik nr 5

Komunikat typu ,,ja”- przykłady i omówienie.
Komunikat typu ,,ja” polega na tym, że mówimy o swoich uczuciach ( potrzebach) wywołanych zachowaniem drugiej osoby, biorąc jednocześnie odpowiedzialność za te uczucia. Ważne jest, abyśmy mówili rzeczywiście o swoich odczuciach, bez obwiniania i oceniania innych. Najistotniejsza w komunikatach typu ,,ja” jest świadomość, że informujemy, jaki skutek wywiera na nas określone zachowanie i jak wpływa na nasze uczucia.
Komunikat typu ,,ja” jest takim sposobem udzielenia informacji zwrotnej, który pozwala nam wyrazić swoje myśli, uczucia, oczekiwania w takiej formie, która nie obraża i szanuje osobę, do której mówimy.
Komunikat typu ,, ja” można przedstawić za pomocą następującego schematu:
- co ja czuję... (mogę poinformować o swoich uczuciach, myślach, oczekiwaniach),
- kiedy ty...( obiektywny opis wydarzeń lub faktów),
- co to dla mnie znaczy , co powoduje...
Przykład:
,,Przeszkadza mi, kiedy spóźniasz się po raz kolejny pół godziny, co dezorganizuje moje zaplanowane obowiązki i mnie złości”.

Komunikat typu ,,ja”
Kluczem pozytywnego komunikowania się są komunikaty typu ,,ja”. Komunikat typu ,,ja” mówi jedynie coś o mnie, o moich reakcjach i moich odczuciach. Wypowiedź przekazana w formie komunikat typu ,,ja” nie wartościuje, nie zawiera zarzutów i nie uogólnia.
Podczas procesu porozumiewania się stosujemy komunikaty typu ,,ja”, które to, są raczej prośbą o pomoc i zachętą do współpracy. Tego rodzaju odezwa wywołuje dużo lepszy skutek, niż żądanie, groźba, wykład, pouczanie, a my przez to stajemy się cenniejszymi partnerami do rozmowy i inni czują się lepiej w naszym towarzystwie.
Komunikaty typu ,ja” wywołują dużo lepszy skutek niż żądanie, moralizowanie, groźba czy pouczanie, wypowiedziane na dodatek podniesionym głosem, z pretensją i nie przyjemną miną czy gestykulacją.

Komunikat typu ,,ty”

Komunikat typu ,,ty” zawiera zgeneralizowaną ocenę partnera bez wskazania na konkretne zachowanie, które jest jej podstawą. Komunikaty ,,ty” zmuszają rozmówcę najczęściej do zajęcia postawy obronnej. Adresat komunikatu ,,ty” odczuwa intencję dokuczenia, ma okazję poczuć się winnym, skrytykowanym, poniżonym itp. Informacje przekazane w formie komunikatu typu ,,ty” utrudniają porozumiewanie się.