Jak pomóc dzieciom słabowidzącym na lekcjach matematyki?

„Każdy ma taki świat jaki widzą jego oczy”.
José Saramago

JAK POMÓC DZIECIOM SŁABOWIDZĄCYM NA LEKCJACH MATEMATYKI?
(cenne wskazówki dla nauczycieli matematyki pracujących z uczniami słabowidzącymi)

Nasz wzrok ma ogromne znaczenie od momentu narodzin, aż do późnej starości. Jak wiadomo wzrok wśród innych narządów zmysłów zajmuje najważniejsze miejsce – około 80% wszystkich informacji dociera do człowieka właśnie przez wzrok. Analizując cały proces edukacyjny dziecka już od samego początku należy zwrócić uwagę jak ważny jest wzrok przy realizacji działań edukacyjnych, działań praktycznych oraz przy wykonywaniu czynności dnia codziennego. Żyjemy w czasach, gdzie przybywa nam dzieci słabowidzących (coraz więcej rodzi się wcześniaków, coraz więcej kobiet łapie infekcje w trakcie ciąży, które niekorzystnie wpływają na kształtujący się wzrok). Dzieci słabowidzące, to dzieci z uszkodzeniem wzroku stanowiące grupę pośrednią między dziećmi normalnie widzącymi a dziećmi niewidomymi. Pomimo znacznego uszkodzenia wzroku, dzieci te zachowały normalną strukturę poznania zmysłowego. Oznacza to, że zmysł wzroku zachował u nich w dalszym ciągu dominującą rolę w orientowaniu się w przestrzeni, poznawaniu przedmiotów i zjawisk oraz w działaniu praktycznym, chociaż w porównaniu z dziećmi normalnie widzącymi jest ona znacznie ograniczona i mniej skuteczna. Wzrosła natomiast u nich rola pozostałych zmysłów, zwłaszcza słuchu i dotyku, które powinny być maksymalnie wykorzystywane dla wyrównywania i uzupełniania informacji uzyskanych przy pomocy nie w pełni sprawnie funkcjonującego wzroku. Struktura poznania zmysłowego ma więc u nich charakter wzrokowo-słuchowo-dotykowy, tak samo jak u dzieci normalnie widzących. Cechą charakterystyczną spostrzegania wzrokowego u dzieci z niepełnosprawnością wzrokową jest to, że przebiega ono wolniej, niż u dzieci o pełnosprawnym wzroku. Potrzebują więc one więcej czasu, aby dany przedmiot lub zjawisko rozpoznać, odróżnić od innych
i zakwalifikować je do odpowiedniej kategorii (Sękowska, 1982).
Obecnie dzieci z niepełnosprawnością wzrokową mogą normalnie zdobywać wiedzę
i umiejętności na równi dziećmi widzącymi dzięki istniejącym klasom integracyjnym. Kształcenie dzieci słabowidzących w klasie integracyjnej wymaga jednak dokładnego przygotowania ze strony nauczyciela. Nauczyciel pracujący z dzieckiem z zaburzonym widzeniem, powinien posiadać wiedzą z zakresu tyflopedagogiki, aby byś przewodnikiem dziecka w świecie nauki. Każde dziecko słabowidzące wymaga indywidualnego podejścia ze strony nauczyciela, indywidualnych metod nauczania, wspierania, wspomagania funkcji wzrokowych. Ważna jest również współpraca z rodzicami, którzy będą wspierać dziecko oraz będą utrwalać materiał zdobyty przez ucznia w szkole.
Uczniowie słabowidzący spotykają się z licznymi trudnościami na lekcjach matematyki. Jako nauczyciel matematyki pracujący z uczniami z niepełnosprawnością wzrokową oraz w wyniku osobistych doświadczeń ,uważam, że przy nauce tak trudnego przedmiotu jakim jest matematyka, należy zwracać uwagę na:
- indywidualne możliwości ucznia z niepełnosprawnością wzrokową,
- na pozostałe zmysły głównie słuchu i dotyku i maksymalnie je wykorzystać (nauczyciel matematyki powinien tak przygotować przerabiane treści zadania, środki dydaktyczne, aby uczeń wspomagał swoje resztki wzroku słuchem i dotykiem),
- zastosowanie odpowiedniej wielkości czcionki przy zapisywaniu treści zadania na tablicy, przy rozwiązywaniu zadań tekstowych (zadania najlepiej przygotowywać przy użyciu czcionki bezszeryfowej Arial, czcionki bez cieniowania, nie stosować kursywy, stosować druk powiększony w zależności od indywidualnych potrzeb ucznia słabowidzącego np.16), zapisane zadania na tablicy powinny być zawsze odczytane głośno i wyraźnie przez nauczyciela lub przez ucznia dobrze widzącego,
- na tempo czytania treści zadania przez dziecko z uszkodzonym wzrokiem. Uczeń
z zaburzonym widzeniem potrzebuje więcej czasu na przeczytanie całego wyrazu, często potrzebuje pomocy ze strony nauczyciela, aby ułożyć wyrazy w całe zdanie. Ważna jest również wielkość i rodzaj czcionki, w której zapisana jest treść danego zdania z matematyki,
- zapisywanie przez ucznia zadań z matematyki w odpowiednim zeszycie (zeszyt
z pogrubionymi liniami, o formacie A4), stosowanie długopisów z ciemnym tuszem, pisaków kolorowych o grubym śladzie,
- stosowanie rysunków o określonych wymiarach, rysunków wypukłych, rysunków bogatych w różne faktury, co pozwoli uczniowi słabowidzącemu na zapamiętywanie różnych treści poprzez dotyk. Przy przygotowaniu zadań z matematyki należy zwracać uwagę na ilość zastosowanych rysunków na danej stronie oraz dokładnie słuchać wypowiedzi ucznia
z problemami wzrokowymi co widzi na danym rysunku, nauczyciel musi również naprowadzać ucznia, aby zauważył również pominięte szczegóły, ważne jest stosowanie szczegółowych komentarzy ze strony nauczyciela i innych uczniów w klasie,
- wykorzystanie na lekcjach matematyki różnych gier dydaktycznych, zabaw bogatych
w treści matematyczne. Wykorzystanie gier i zabaw ułatwi dziecku słabowidzącemu intuicyjne zrozumienie trudnych zagadnień, abstrakcyjnych pojęć matematycznych, definicji z geometrii,
- praktyczną naukę matematyki np. poprzez wyszukiwanie figur geometrycznych
w najbliższym otoczeniu np. analiza kształtów znaków drogowych, przedmiotów znajdujących się w sali lekcyjnej,
- na dokładną naukę kreślenia prostych, odcinków, figur geometrycznych. Kreślenie figur geometrycznych można ćwiczyć od odrysowania danego przedmiotu np. w kształcie prostokąta,
- naukę geometrii można również wzbogacić poprzez stosowanie tablic
z rysunkami o odpowiednich wielkościach,
- na wykorzystanie odpowiednich przyborów geometrycznych do kreślenia figur geometrycznych np. używania linijki odpowiednio szerokiej z bardzo wyraźną podziałką np. przy rysowaniu odcinków o podanych długościach, porównywaniu odcinków, przy zadaniach dotyczących sumy i różnicy dwóch odcinków, przy mierzeniu obwodów wielokątów,
- na lepsze zrozumienie zadań dotyczących planu i skali poprzez wykorzystanie działań praktycznych np. analiza planu sali lekcyjnej, boiska, drogi do szkoły. Warto tutaj wykorzystać również głośne czytanie oraz określone zwroty typu po prawej stronie, po lewej, z tyłu, z boku, na górze na dole. W przypadku skali należy zwracać uwagę dziecku
z uszkodzonym wzrokiem na zachowanie wielkości, proporcji i odległości danego przedmiotu,
- stosowanie odpowiednich modeli, przedmiotów, ilustracji oraz dawać możliwość dziecku słabowidzącemu obejrzenie omawianych przedmiotów z bliska, dawać możliwość ich dotykania, poznawania danych faktur,
- lepsze zrozumienie funkcji oraz procentów przez zastosowanie odpowiednich diagramów i wykresów. Diagramy i wykresy muszą być odpowiedniej wielkości, przejrzyste i czytelne oraz muszą zawierać legendę wyjaśniającą zastosowane symbole,
- zadania dotyczące jednostek, takie zadania dzieci słabowidzące chętnie rozwiązują poprzez osobiste doświadczenia z miarą, wagą, przyrządami pomiarowymi. Dobrze wypadają doświadczenia z wodą, kiedy uczeń z niepełnosprawnością wzrokową przelewa sobie wodę z jednego pojemnika do drugiego, wtedy poznaje jednostki objętości, oraz poznaje pojęcie ułamka zwykłego np. ½.
- wykorzystanie pomocy technicznych ułatwiających dzieciom pisanie i odczytywanie zadań z matematyki ( komputer, tablica multimedialna, powiększalnik, kserokopiarka),
- dostosowanie ilość zadań domowych z matematyki do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia słabowidzącego,
- systematyczne głośne powtórki przerobionego materiału z matematyki,
- na każdej lekcji zachęcać ucznia słabowidzącego do korzystania ze wzroku i wykorzystania innych zmysłów do zdobywania wiedzy i umiejętności z matematyki.


PODSUMOWANIE:
Uważam że matematyka dla ucznia słabowidzącego jest przedmiotem bardzo trudnym, ale przy istniejących klasach integracyjnych jest możliwość stworzenia warunków, w których dzieci z niepełnosprawnością wzrokową zrozumieją dany materiał. Ważna jest tutaj rola nauczyciela, jego indywidualne podejście do ucznia, stosowanie odpowiednich metod
i środków dydaktycznych ułatwiających zapamiętywanie trudnych treści z matematyki.
Nauczyciel musi stać się dla ucznia słabowidzącego przewodnikiem po świecie matematyki, przyjacielem w różnych sytuacjach szkolnych. Musi zachęcać dzieci z niepełnosprawnością wzrokową do poznawania własnych wartości, możliwości oraz stwarzać im sytuacje,
w których najmniejszy osobisty sukces przyniesie wielką radość.
Myślę, że rodzice dzieci słabowidzących w szkole takiej jak nasza, zawsze znajdą wszechstronną pomoc i partnerstwo w edukacji.


Opracowała: mgr Kinga Haremza
marzec 2015r.


BIBLIOGRAFIA:
Tadeusz Majewski: „Poradnik metodyczny dla nauczycieli pracujących z dziećmi
z uszkodzonym wzrokiem w systemie integracyjnym”, Warszawa 1997r.
Władysława Utnik, Anna Lisowska, Ewa Sękowska: „Jak pomóc dzieciom słabo widzącym?” – poradnik dla rodziców, nauczycieli i studentów, Lublin 1996r.
Ewa Kurczak – Wawrowska: „Zabawy na co dzień” – poradnik dla rodziców i i nauczycieli dzieci z niepełnosprawnością wzrokową i ruchową, Warszawa 2007r.