Charakterystyka uczniów z niepełnosprawnością

Niepełnosprawność to pewien stan, który jest skutkiem dysfunkcji natury fizycznej, psychicznej, ubytku anatomicznego lub zniekształcenia sylwetki. Może on wynikać z urazów okołoporodowych, schorzeń, zaburzeń rozwojowych. Jego skutkami są ograniczenia w wykonywaniu podstawowych funkcji życiowych oraz ograniczone zdolności komunikowania się osób niepełnosprawnych.
Z punktu widzenia pedagogiki specjalnej możemy dokonać następującej klasyfikacji niepełnosprawności:
1.uczniowie z niepełnosprawnością sensoryczną, u których istnieją uszkodzenia narządów zmysłów, do których należą:
-uczniowie niewidomi i słabo widzący
-uczniowie niesłyszący i słabo słyszący
2.uczniowie z niepełnosprawnością fizyczną:
-osoby z niepełnosprawnością motoryczną (z dysfunkcją narządu ruchu)
-osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych
3.uczniowie z niepełnosprawnością psychiczną:
-osoby niepełnosprawne intelektualnie, upośledzone umysłowo
-osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania
-osoby z zaburzeniami zachowania
4.uczniowie z niepełnosprawnością wieloraką (sprzężoną, wielozakresową)
Uwzględniając okres życia, w którym pojawiła się niepełnosprawność możemy dokonać klasyfikacji uczniów na:
1.niepełnosprawnych od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa na przykład uczniowie niewidomi i ociemniali,
2.z niepełnosprawnością nabytą, gdy niepełnosprawność pojawiła się w późniejszym okresie życia na przykład w wyniku wypadku, choroby.
Ze względu na stopień niepełnosprawności możemy rozpatrywać uczniów ze stopniem: lekkim, umiarkowanym i znacznym.
Do uczniów niepełnosprawnych zaliczamy następujące grupy uczniów: niesłyszący i słabo słyszący, niewidomi i słabo widzący, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Temat edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uregulowany jest prawnie. Zgodnie z art. 70 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, każdy ma prawo do nauki.
Dokumentem, który zawiera przepisy prawne dotyczące edukacji osób niepełnosprawnych jest Ustawa z dnia 7 września 1991r ( z późniejszymi zmianami)o systemie oświaty. Zgodnie z art. 1 tej ustawy system oświaty zapewnia realizację prawa każdego obywatela do kształcenia oraz prawa dzieci do wychowania i opieki odpowiedniej do wieku i osiągniętego rozwoju.
Sprawę edukacji osób niepełnosprawnych porusza także Deklaracja z Salamanki z 10 czerwca 1994 roku. W wytycznych w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych czytamy „Prawo każdego dziecka do nauki jest proklamowane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i zostało potwierdzone w Światowej Deklaracji o Edukacji dla Wszystkich. Każda osoba niepełnosprawna ma prawo do wyrażenia swoich życzeń odnośnie kształcenia, o ile tylko mogą być one określone. Rodzice mają nieodłączne prawo do konsultacji w sprawie form nauczania najlepiej odpowiadającym potrzebom, warunkom i aspiracjom ich dzieci”.
Prawa osób niepełnosprawnych opisane są również w takich dokumentach jak: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Konwencja Praw Dziecka (1989), Światowa Deklaracja Edukacji dla Wszystkich (1990), Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993), Traktat Amsterdamski (1997), Deklaracja Madrycka (2002).

Niesłyszący i słabo słyszący

Uczniowie z wadą słuchu słabo radzą sobie z wybieraniem istotnych bodźców sygnałowych spośród werbalnych elementów zadania, często dokonują niewłaściwej selekcji i organizacji materiałów bodźcowych. Uczeń słyszący dostrzega analogię między dwoma zadaniami o różnej treści, ale podobnym problemie. Potrafi wykorzystać rozwiązanie jednego zadania w toku rozwiązywania drugiego. Natomiast uczeń z wadą słuchu słabo lub wcale nie dostrzega tych związków, każde zadanie traktuje oddzielnie i mozolnie je rozwiązuje. Dlatego większa różnorodność, zbyt złożone zależności mogą być poza jego możliwościami percepcyjnymi.
Czynnikami, które w istotny sposób wpływają na funkcjonowanie ucznia z uszkodzonym słuchem są: rodzaj uszkodzenia, czas, w którym nastąpiło uszkodzenie słuchu, stopień uszkodzenia słuchu, moment wyposażenia dziecka w aparaty słuchowe lub wszczepienia implantu ślimakowego, ale też środowisko rodzinne (słyszący czy niesłyszący rodzice), skuteczność oraz intensywność oddziaływań terapeutycznych.
Nauczyciel pracujący z uczniem niesłyszącym lub słabo słyszącym powinien: zapoznać się z rodzajem wady słuchu i jej konsekwencjami, dokładać wszelkich starań, aby rozwój pojęć abstrakcyjnych u uczniów był jak najpełniejszy, wypracować różnorodne metody rozwijające myślenie analityczne i syntetyczne, dobierać formy kształcenia i metody nauczania przy współudziale i akceptacji rodziny dziecka, dążyć do rozwijania pojęć i słownictwa uczniów, zarówno czynnego jak i biernego.

Niewidomi i słabo widzący

Wśród dzieci z uszkodzonym wzrokiem ze względu na stopień ostrości widzenia wyróżnia się trzy podstawowe grupy: dzieci całkowicie niewidome, dzieci z resztkami wzroku, dzieci słabo widzące. Stopień ostrości wzroku w znacznym stopniu wpływa na funkcjonowanie tych dzieci w różnych sferach, w tym także w zakresie wszelkich aktywności edukacyjnych.
Za uczniów niewidomych uznaje się tych uczniów, którzy zupełnie nie widzą lub ich ostrość wzroku nie przekracza 1/20 normalnej ostrości widzenia przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych albo, kiedy ich pole widzenia jest ograniczone do przestrzeni zawartej w 20%.
Do grupy uczniów słabo widzących zalicza się tych, których ostrość widzenia po korekcie optycznej sięga 0,3 pełnej ostrości. Uczniowie słabo widzący z uwagi na zaburzenia rodzaju widzenia mają zróżnicowane kłopoty i trudności. U uczniów z uszkodzeniami widzenia obwodowego występuje „widzenie lunetowe” (uczeń potrafi czytać drobny druk, zauważa lecący samolot, ale ma trudności z poruszaniem się w przestrzeni. Uczniowie z uszkodzeniem widzenia centralnego cierpią natomiast na zmniejszenie ostrości wzroku (swobodnie poruszają się, ale mają trudności w czytaniu, pisaniu, odróżnianiu szczegółów na mapie).
Dodatkowo uczniom tym mogą w nauce przeszkadzać mroczki (ciemne plamki przed oczami), zaburzenia w adaptacji do zmiennego oświetlenia (np. zaburzenia widzenia występujące wieczorem), światłowstręt, daltonizm (zaburzenia w rozpoznawaniu barw), zaburzenia zdolności przystosowywania się do patrzenia na przedmioty znajdujące się w różnej odległości.
Nauczyciel pracujący z uczniem niewidomym lub słabo widzącym powinien: zapoznać się z rodzajem wady wzroku i jej konsekwencjami, sprawdzać, czy uczeń nosi okulary, wiedzieć, w jakim stopniu dziecko widzi przez okulary, wiedzieć o potrzebie i umożliwić uczniowi korzystanie ze• specjalistycznych pomocy, ułatwiających funkcjonowanie, pamiętać, że uczeń potrzebuje zdecydowanie więcej czasu niż jego rówieśnicy na przygotowanie się do odpowiedzi, do sprawdzianów, na sporządzenie notatki, różnicować formy odpowiedzi, wydłużać czas prac pisemnych (także różne formy tych prac), umożliwić zaliczania materiału partiami.

Niepełnosprawność ruchowa

Niepełnosprawność ruchowa jest przejawem różnorodnych schorzeń i zdarzeń losowych, których rodzaj i nasilenie utrudnia, a niekiedy uniemożliwia opanowanie wiedzy i umiejętności szkolnych, jak również ogranicza samodzielność, niezależność życiową. Trudności edukacyjne ucznia z niepełnosprawnością ruchową zależą od: rodzaju uszkodzenia (dotyczące ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego), okresu, w którym doszło do niepełnosprawności (wrodzona lub nabyta), stopnia niepełnosprawności (lekka, umiarkowana czy znaczna).
Niepełnosprawność ruchowa niekorzystnie wpływa na możliwości edukacyjne dzieci i młodzieży, gdyż każda aktywność szkolna wiąże się z ruchem, który u tych uczniów jest z reguły ograniczony. Rozwój poznawczy opiera się na własnej aktywności dziecka i samodzielnie zdobytych doświadczeniach, których dzieci niepełnosprawne ruchowo są w mniejszym lub większym stopniu pozbawione. Nie wykształcają na odpowiednim poziomie lokomocji, manipulacji, schematu ciała, orientacji przestrzennej i rozumienia stosunków przestrzennych, a nieraz również motoryki aparatu artykulacyjnego. Pojawić się też mogą zaburzenia w spostrzeganiu i trudności w prowadzeniu obserwacji ze względu na uszkodzenia ruchomości gałek ocznych i problemy z przekraczaniem wzrokiem środkowej linii ciała. Do tego często dołączają się ograniczenia w pamięci ruchowej i trudność w odtworzeniu pokazanego ruchu, a szczególnie w odpowiedniej kolejności sekwencji ruchowej.
Uczniowie z niepełnosprawnością ruchową mają problemy z przyjęciem prawidłowej pozycji siedzącej, zwłaszcza przez dłuższy czas (powoduje to szybkie męczenie się, utrudnia koncentrację uwagi w trakcie zajęć, prowadzenie obserwacji). Mają problemy z wodzeniem wzrokiem (trudności z czytaniem, kontrolowaniem wykonywanych czynności, prowadzeniem obserwacji). Występuje u nich zjawisko synkinezji, czyli dodatkowych ruchów, zbędnych,z punktu widzenia celu i efektu wykonywanej czynności (powoduje niepotrzebne zużycie energii i znacznie wydłuża czas wykonywanej czynności). Mają również zaburzenia motoryczne mowy (trudności z gramatyczną budową zdań zarówno w wypowiedziach ustnych jak i pisemnych.
W szczególnie trudnej sytuacji są uczniowie z mózgowym porażeniem dziecięcym,u których niepełnosprawność spowodowana jest uszkodzeniem mózgu we wczesnym okresie życia. Niepełnosprawność ruchowa nie dotyczy u nich tylko sfery ruchowej, ale również funkcjonowania pozostałych analizatorów i możliwości integracji wrażeń z nich dopływających.
Mózgowe porażenie dziecięce nie jest chorobą, lecz zespołem niepostępujących objawów, wynikających z trwałego uszkodzenia mózgu, znajdującego się w stadium niezakończonego rozwoju. W obrębie narządu ruchu obserwujemy u dzieci porażenia i niedowłady, zaburzenia napięcia mięśniowego, występowanie ruchów mimowolnych, zaburzenia równowagi i niezborność ruchów. W związku z tym długotrwałe, wielogodzinne przebywanie w jednej pozycji bez jej zmian oraz brak codziennej rehabilitacji ruchowej w warunkach szkolnych może być przyczyną nasilenia wspomnianych deformacji i dolegliwości bólowych, pogorszenia wydolności oddechowej i bardzo poważnych komplikacji zdrowotnych. Mogą im towarzyszyć zaburzenia mowy, zaburzenia wzroku, zaburzenia słuchu, upośledzenie umysłowe, epilepsja, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne i inne. Często występują również tzw. deficyty fragmentaryczne: zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia lateralizacji, zaburzenia schematu własnego ciała i brak orientacji w przestrzeni, zaburzenia myślenia abstrakcyjnego,zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej. Poziom rozwoju umysłowego jest jednym z najistotniejszych czynników determinujących rozwój dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym. Im wyższy jest poziom inteligencji, tym wyższy też potencjał dziecka do przystosowania się (mimo niepełnosprawności ruchowej) i radzenia sobie w życiu.
W bezpośrednim kontakcie z dzieckiem z niepełnosprawnością ruchową często może okazywać się, że istotna jest dbałość o zachowanie odpowiedniego dystansu fizycznego. Niektóre dzieci rezygnują z kontaktu, gdy nauczyciel lub inna osoba stoi zbyt blisko. Wówczas zwiększenie dystansu na bezpieczną dla dziecka odległość pozwala na podjęcie współpracy.

Niepełnosprawność umysłowa / upośledzenie umysłowe

Wg ICD10 niepełnosprawność umysłowa jest to stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu, który charakteryzuje się statystycznie istotnym obniżeniem ogólnej sprawności intelektualnej w porównaniu z wartością przeciętną (IQ < 70) – w tym zdolności: poznawczych, mowy, ruchowych i społecznych.
Zdaniem J. Kostrzewskiego „upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się”. Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło w 1968 roku podział upośledzenia umysłowego oparty na ilorazie inteligencji i jako podstawę przyjęto 100, o odchyleniu standardowym 16 punktów, a przy jej ustaleniu przyjęto liczbę odchyleń standardowych, o którą iloraz inteligencji różni się od średniej. Stąd przyjęto podział czterostopniowy upośledzeń umysłowych: lekkie (iloraz inteligencji 52 – 67), umiarkowane (iloraz inteligencji 36 – 51), znaczne (iloraz inteligencji 20 – 35), głębokie iloraz inteligencji 0 – 19).

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim

Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim mają zróżnicowany potencjał rozwojowy. Proces nabywania przez nich wiedzy jest znacznie utrudniony, gdyż ich funkcjonowanie poznawcze, procesy myślenia oraz podejmowana działalność praktyczna są ograniczone.
Rozpoznanie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim sprawia poważne trudności, gdyż dzieci te nie wyróżniają się swym wyglądem zewnętrznym od rówieśników i dopiero po wnikliwej obserwacji można zobaczyć istotne odchylenia w funkcjonowaniu określonych czynników psychofizycznych. Cechą upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim jest istotnie niższy od ogólnego poziom funkcjonowania intelektualnego dziecka (I.I. uzyskany w indywidualnie dostosowanym teście wynosi 70 lub mniej), występujący łącznie z zaburzeniami w rozwoju fizycznym, psychicznym, kulturalnym i z opóźnieniem przystosowania społecznego.
Proces rozwojowy uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim może być zaburzony przez czynniki biologiczne, społeczne i psychiczne w różnym okresie życia.Rozwój poznawczy tych uczniów jest nieharmonijny.Efekty ich pracy nie zależą wyłącznie od ogólnego poziomu intelektualnego, ale także od zainteresowań, motywacji, jak również ujawniających się niekiedy zdolności w jakiejś dziedzinie.
Dziecko upośledzone umysłowo w wyniku oddziaływań wielu czynników lub uszkodzeń centralnego układu nerwowego ma zaburzony poziom funkcjonowania wszystkich funkcji organizmu:spostrzeganie, myślenie, mowę, zachowanie się, pamięć, uwagę i sferę emocji. Takie dzieci bardzo krótko i słabo koncentrują się na treściach abstrakcyjnych lub sprawiających im trudność, dlatego w pracy dydaktycznej ważne jest odchodzenie od metod werbalnych na rzecz działań praktycznych. Ich spostrzeganie jest niedokładne, wybiórcze, mają trudności z wyodrębnianiem istotnych szczegółów, nie umieją powiązać spostrzeżeń z doświadczeniem. U dzieci upośledzonych w stopniu lekkim zauważyć można ograniczenie pojemności pamięci. Pojawiają się zmyślenia, brak wierności, dokładności w odtwarzaniu. Ich tempo uczenia się jest wolne. Uczniowie ci potrzebują większej liczby powtórzeń, aby utrwalić zapamiętane informacje. Widoczny jest brak samodzielności, pomysłowości, przemyślanego planu działania. Słabsza jest pamięć słuchowa.
Zaburzenie wyższych form myślenia w znacznym stopniu utrudnia zdobywanie wiedzy i powoduje, że dla osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim bardzo dużo umiejętności jest niedostępnych Najlepiej radzą sobie z wnioskowaniem w codziennych, prostych sytuacjach życiowych, a dobre wyniki uzyskują w rozumowaniu na materiale konkretnym.
Rozwój mowy jest opóźniony, około trzeciego roku życia pojawiają się pojedyncze wyrazy, zaś zdania około piątego- szóstego roku życia. Dzieci nieudolnie budują zdania, często popełniają błędy składniowe i stylistyczne. Mają ubogie słownictwo i trudności w wyrażaniu własnych myśli i rozumieniu znaczenia wypowiedzi. Wśród dzieci zaniedbanych środowiskowo zauważa się stosowanie wulgaryzmów i wyrażeń slangowych. Jednakże przy odpowiedniej stymulacji środowiska, ze względu na dobrą pamięć mechaniczną są w stanie opanować znaczny zasób słów. U dzieci upośledzonych często występują wady wymowy np. seplenienie, jąkanie, zakłócenie emisji głosu.
W codziennym funkcjonowaniu, opisywana niepełnosprawność intelektualna ma wpływ na niestałość emocjonalną, impulsywność, niedomagania w zakresie mechanizmów kontroli emocjonalnej. U dzieci tych wykształca się poczucie bycia niepotrzebnym, z czasem rozwija się wysoka potrzeba wsparcia socjalnego. Często występują trudności adaptacyjne, powiązane a lękiem wrogością, uzależnieniem, niską samooceną. Na skutek częstych i niekorzystnych informacji na temat własnej osoby płynącej z otoczenia wytwarzają negatywny obraz samego siebie. Inne natomiast przejawiają wysoką samoocenę i egoizm, bywają agresywne, mają problem z samokontrolą i panowaniem nad popędami.
Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim z trudem orientują się w zasadach społecznego życia, niektórym sytuacjom nie są w stanie sprostać. Ich wyobrażenie o tym co złe, a co dobre, jest bardzo powierzchowne. Często niewłaściwie odczytują i rozumieją sygnały społeczne, co utrudnia im i uniemożliwia podejmowanie decyzji akceptowanych społecznie. Wymagają więc celowej i planowej stymulacji w zakresie społecznego funkcjonowania. Zachowań prospołecznych uczą się przez naśladownictwo i identyfikację zachowań społecznie wartościowych. Cechuje je niedorozwój uczuć wyższych, mniejsza wrażliwość i powinność moralna.
Dzieci niepełnosprawne umysłowo charakteryzują się niższym poziomem rozwoju fizycznego. Ich sprawność wzrasta co prawda wraz z wiekiem lecz nie osiągają poziomu rozwoju cech motorycznych jaki reprezentują ich rówieśnicy w normie intelektualnej.
Wymienione trudności nie muszą przejawiać się w każdym przypadku. Każde dziecko jest inne, jego procesy funkcjonowania w szkole, zachowanie, możliwości i ograniczenia są indywidualne.

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym lub znacznym

Upośledzenie umysłowe stopniu umiarkowanym oraz znacznym określamy, jako głębsze upośledzenie umysłowe. U takich uczniów występuje opóźniony rozwój mowy, która jest ograniczona do małej liczby słów, prostych zdań. Dzieci tej grupy mają trudności zarówno w przekazie słownym jak i w odbiorze informacji. Charakteryzuje je zaburzona pamięć świeża i trwała. Mają trudności w koncentracji uwagi, zapamiętywaniu, przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu różnych informacji. Dlatego też ich postępy w nauce są mocno ograniczone.

Poziom umiejętności społecznych jest wyższy niż kompetencje intelektualne.W relacjach interpersonalnych uczniowie ci ujawniają sympatię i przywiązanie, potrzebę kontaktów społecznych. Zakres przeżyć emocjonalnych jest porównywalny z doznaniami osób w normie intelektualnej.
U osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym stwierdza się dość często zaburzenia w zakresie receptorów wzroku, słuchu, uszkodzenia kory mózgowej a także współwystępujące wady neurologiczne i fizyczne. Upośledzenie analizatorów powoduje, że osoba niedokładnie odzwierciedla rzeczywistość, która ją otacza. Występują u nich zaburzenia w zakresie funkcjonowania zmysłów.W bezpośrednich kontaktach można zauważyć specyficzny układ ciała, sposób patrzenia, nieadekwatne reakcje na bodźce, przejawiające się nadwrażliwością lub brakiem wrażliwości. Proces spostrzegania przebiega wolno i niedokładnie. W komunikacji werbalnej występują zaburzenia mowy, które w znacznym stopniu zniekształcają wypowiedź. Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym wytwarzają często ,,specyficzny kod językowy’’ zrozumiały tylko dla najbliższego otoczenia, mowa werbalna wydaje im się niepotrzebna.
Warunkiem efektywnej pracy z uczniem jest nawiązanie z nim pozytywnego kontaktu emocjonalnego. Realizujemy z takim uczniem odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego. Inne treści nauczania dobierane są przez nauczyciela ze względu na możliwości psychofizyczne ucznia i środowisko, w jakim uczeń żyje, z naciskiem na kompetencje społeczne.

Autyzm, w tym Zespół Aspergera

Autyzm dziecięcy jest zaburzeniem neurorozwojowym, które rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i trwa całe życie.Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 autyzm należy do grupy Całościowych Zaburzeń Rozwojowych (CZR).
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) dotyczą trzech kategorii symptomów zwanych triadą autystyczną: relacji społecznych, komunikacji oraz zachowania dziecka (wyobraźni,sztywności myślenia). Zaburzenia ze spektrum autyzmu mają swój początek w okresie wczesnodziecięcym.
Opisywane zaburzenie powoduje liczne problemy w zakresie relacji społecznych dotkniętych nim dzieci zarówno w wieku przedszkolnym jak i szkolnym. Młodsze dzieci nie potrafią dzielić się z innymi zainteresowaniami, tym co ich cieszy. Dzieci starsze są wyizolowane społecznie, są bardzo samotne w grupie klasowej. Uczniowie mają trudności z wykorzystywaniem do budowania relacji społecznych mimiki, kontaktu wzrokowego, gestów. Mogą nie patrzeć na osobę, z którą rozmawiają, stać za blisko lub za daleko, mieć usztywnioną postawę ciała. Nawiązywanie relacji z grupą rówieśniczą jest u tych uczniów utrudnione z powodu problemów z mową i komunikacją, problemami sensorycznymi, sztywnością i stereotypowością zachowań. Ze względu na powyższe trudności uczniowie ci są postrzegani, jako niewrażliwi i egocentryczni.
Uczniowie z autyzmem mogą zachowywać się agresywnie oraz autoagresywnie, często, niedostosowują się do zasad (bezpieczeństwa) i wszelkich poleceń. Dzieci te mają problemy dotyczące ich funkcjonowania i fizjologii dotyczące snu, prawidłowego jedzenia i higieny.
Dzieci ze spektrum autyzmu przejawiają zaburzenia sensoryczne, które dotyczą innym odbieraniu bodźców zmysłowych takich jak wzrok, słuch, smak, węch i dotyk oraz w zakresie poczucia równowagi, propriocepcji i proksemiki. W tej grupie uczniów występują silne preferencje dotyczące kolorów, niechęć do spożywania określonych potraw, noszenia ubrań, zasłaniania uszu.
Zespół Aspergera został oficjalnie uznany, jako zaburzenie w czwartej edycji Diagnostic and Statistic Manual (DSM-IV) wydanej w 1994 roku. Jest to zaburzenie o podłożu neurologicznym, którego przyczyny nie są dokładnie znane. Uczniowie z Zespołem Aspergera mają niski poziom umiejętności społecznych. Nie potrafią oni odpowiednio interpretować wskazówek społecznych (mowa ciała, ton głosu) i z tej przyczyny nie potrafią właściwie reagować emocjonalnie. Trudno jest im zainteresować kogoś sobą dlatego też są samotnikami, indywidualistami, mają trudności z komunikacją. Uczniowie ci nie rozumieją żartów i przenośni, mówią monotonnie, nie potrafią dostrzec i zinterpretować reakcji słuchaczy. W codziennym funkcjonowaniu lubią sztywne reguły, przewidywalność, precyzję planu do wykonania, trudno im włączyć się w aktywności spontaniczne i nieprzewidywalne na które reagują lękiem.
U uczniów z Zespołem Aspergera występują zaburzenia integracji sensorycznej w postaci niewrażliwości lub nadwrażliwości na bodźce zmysłowe, szczególnie słuchowe, wzrokowe, dotykowe i węchowe. Często istnieje u nich niewrażliwość na ból lub zimno. Charakteryzuje ich niezdarny chód, problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową, przez co nie potrafią opanować umiejętności gry w piłkę, jazdy na rowerze, itp.


Uczniowie z niepełnosprawnościami sprzężonymi

Ustawa o systemie oświaty precyzuje definicję pojęcia " niepełnosprawności sprzężonej". Należy przez to rozumieć występowanie u dziecka niesłyszącego lub słabo słyszącego, niewidomego lub słabo widzącego, z niepełnosprawnością ruchową, z upośledzeniem umysłowym albo z autyzmem co najmniej jeszcze jednej z wymienionych niepełnosprawności.
Niesprawności złożone mogą powstać jednocześnie i za sprawą tej samej przyczyny, na przykład w wyniku rozległego urazu mózgu mogą pojawić się jednocześnie inwalidztwo wzroku, głuchota i padaczka. Możliwe jest także powstawanie upośledzeń sprzężonych w dłuższym okresie czasu gdzie przyczyną jest jedna niesprawność a kolejne dołączające się, są jej konsekwencją. Na przykład istniejące schorzenie neurologiczne może spowodować u dziecka utratę słuchu i pogorszenie się sprawności ruchowej. Przykładem może być również dziecko głuche od urodzenia, a żyjące w skrajnie niekorzystnym środowisku niepoddawane rehabilitacji, u którego pojawia się z czasem upośledzenie umysłowe.
U dziecka niepełnosprawnego umysłowo i pozbawionego zupełnie lub częściowo wzroku, można zauważyć nienaturalne stereotypy ruchowe. Uczniowie tej grupy mają ograniczoną sprawność ruchową w zakresie dużej i małej motoryki (słaba sprawność manualna), która hamuje rozwój procesów poznawczych, orientację przestrzenną, wpływa niekorzystnie na rozwój społeczny w zakresie przystosowania się do życia. Posiadają znaczne zaburzenia pamięci logicznej zarówno świeżej jak i trwałej. Nie potrafią powiązać wcześniej nabytych wiadomości z nowymi. Mała sprawność manualna, brak myślenia abstrakcyjnego, krótkotrwała pa¬mięć i słaba koncentracja uwagi nie sprzyjają poznaniu, tworzeniu pojęć, nabywa¬niu doświadczenia życiowego.
Uczniowie niesłyszący i jednocześnie upośledzeni mają obniżony poziom rozwoju myślenia umysłowo. Charakteryzują się brakiem podstawowych pojęć, nietrwałością pamięci. Nie posiadają nieumiejętności na¬śladowania, mają obniżone spostrzeganie, nie potrafią skupić uwagi. Na skutek uszkodzenia mózgu szybko się męczą, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów. Dla dzieci upośledzonych z dodatkowo uszkodzonym słuchem nie jest możliwe opanowanie komunikacji werbalnej.
Sytuacja poznawcza i społeczna ucznia głuchoniewidomego jest zupełnie inna niż osoby pozbawionej tylko jednego z tych zmysłów. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się osoby z jednoczesnym uszkodzeniem (całkowitą utratą) obu zmysłów od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, to jest przed ukończeniem trzeciego roku życia. Małe dziecko, nie odbierające bodźców audiowizualnych, nie ma wewnętrznej motywacji do jakiegokolwiek działania, poruszania się, własnej aktywności poznawczej. Nawiązanie kontaktu (w tym uczuciowego) z tym dzieckiem staje się bardzo trudne, a przecież jest on podstawą zapewnienia po¬czucia bezpieczeństwa, porozumienia się i nabywania informacji.
Upośledzenia sprzężone z mózgowym porażeniem dziecięcym to najczęściej upośledzenie rozwoju umys¬łowego, padaczka, uszkodzenie narządu wzroku i słuchu, nieprawidłowości w rozwoju mowy. Upośledzeniu umysłowemu często towarzyszą zaburzenia emocjonalne, jak drażliwość, wybuchowość. Uszkodzenie narządu wzroku objawia się najczęściej zaburzeniami percepcji wzrokowej, zaburzeniami analizy i syntezy wzrokowej. Zaburzenia słuchu polegają na braku rozróżniania pewnych wysokości i bar¬wy dźwięku. Samo wystąpienie niedowładu na skutek mózgowego porażenia dziecięcego powoduje zaburzenia rozwoju motorycznego oraz trudności w rozwoju pozostałych sfer psychicznych. Przy występującym dodatkowym upośledzeniu możliwości dziecka są jeszcze bardziej ograniczone, a jego rozwój psychofizyczny w większym stopniu zaburzony
Dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną mają takie same potrzeby psychiczne jak dzieci zdrowe, są to potrzeby bezpieczeństwa, miłości, kontaktu, akceptacji. Potrze¬by te należy zaspokajać, by przeciwdziałać pogłębianiu się izolacji społecznej uczniów, którzy odczuwają potrzebę miłości, reagują ogromną radością na okazane im zainteresowanie.


Bibliografia
Bryńska Anita, W. T. (2010). Dziecko z zaburzeniami tikowymi w szkole i przedszkolu. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
K., K. (1981). Upośledzenie umysłowe. Warszawa: PWN.
Kirejczyk, K. (1981). Upośledzenie umysłowe-pedagogika. Warszawa: PWN.
Kościelak, R. (1996). Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo. Warszawa: WSiP.
Sękowska, Z. (1998). Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Warzawa: Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Srebnicki Tomasz, W. T. (2010). Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Tomasik, P. z. (1977). Wybrane zagadnienia pedagogiki specjalnej. Warszawa: Wyzsza Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.