Program zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci 7 - 8 letnich

Program autorski

Program zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci 7-8 letnich

Uważaj mnie za dobrego, a stanę się lepszy

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie ........................................................................................................................3

1. Podstawowe pojęcia używane w pracy .................................................................................4
1.1.Socjoterapia .......................................................................................................................4
1.2.Agresja ..............................................................................................................................5
2. Rodzaje, uwarunkowania, przyczyny, objawy zachowań agresywnych wśród dzieci ............. 8
3. Socjoterapia jako forma pomocy pedagogiczno-psychologicznej ....................................... 12
4. Program socjoterapeutyczny dla dzieci agresywnych ......................................................... 14

na przede wszystkim dla dziecka! Czuje się ono niezrozumiane, niekochane, choć nie zawsze to sobie uświadamia i choć na zewnątrz zazwyczaj manifestuje bunt, upór, albo też zahamowanie, bierność, apatię. Jeśli nie znajduje pomocy, przyjaźni, oparcia, miłości, zrozumienia wśród najbliższych ze świata dorosłych, szuka oparcia oraz w gronie podobnych jemu, zbuntowanych! Bo przecież nie może żyć w sytuacji konfliktowej, w niełasce, w izolacji psychicznej, w osamotnieniu. Gdy więc uświadomimy sobie, że nie tylko my jesteśmy w trudnej sytuacji mając do czynienia z trudnościami wychowawczymi zrozumiemy, że przede wszystkim to dziecku jest trudno!
W zachowaniu dziecka nie zawsze mamy do czynienia z reakcjami będącymi odpowiedzią na zaistniałą sytuację. W wielu przypadkach reakcje dziecka są bardziej skomplikowane, niezrozumiałe i nieuzasadnione dla otoczenia. Trzeba bowiem wiedzieć, że agresja, będąc na przykład odpowiedzią na odtrącenie w środowisku rodzinnym, szkolnym czy nieformalnej grupie rówieśniczej, bywa kierowana nie wprost na osoby, które ją wywołują, lecz na inne słabsze osoby, a nawet przedmioty, że dziecko systematycznie odtrącane emocjonalnie odczuwa lęk przed każdym nowym związkiem uczuciowym i, aby nie dopuścić do następnego, bolesnego odtrącenia i już na zapas reaguje agresją, gdy tylko spotyka się z czyjąś serdecznością lub do kogoś czuje sympatię.
Przystępując do pracy z dziećmi agresywnymi, należy pamiętać, że mają się one uczyć nowych, społecznie akceptowanych, nieagresywnych zachowań prowadzących do zaspokojenia potrzeby kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi. Metodą pomagającą zrealizować to zadanie może być socjoterapia. I właśnie tego dotyczyć będzie ta praca.

1. Podstawowe pojęcia używane w pracy

1.1 Socjoterapia
Pojęcie socjoterapii coraz częściej pojawia się w naszej praktyce wychowawczej, zwłaszcza w pracy z dziećmi i młodzieżą z zachowaniami problemowymi. Popularność tej metody wynika między innymi stąd, iż zapełnia ona lukę w sposobach udzielania pomocy psychologicznej dzieciom i młodzieży z objawami nieprzystosowania społecznego, dzieciom wychowującym się w rodzinach problemowych czy dzieciom zachowującym się kłopotliwie.
Pojęcie socjoterapii jest w literaturze rozumiane na różne sposoby. Pojęcie encyklopedyczne mówi, że socjoterapia to ,,zbiór metod socjotechnicznych, polegających na różnorodnych zabiegach korektywnych w stosunku do grupy. Socjoterapia zajmuje się wiec przede wszystkim grupa., w odróżnieniu od psychoterapii, która głównie zajmuje się jednostka”. Nieco inną definicję podaje Słownik psychologiczny. Zgodnie z nim, ,,socjoterapia to organizowanie środowiska społecznego pacjenta w tym kierunku, by w możliwie dużym stopniu sprzyjało wyzdrowieniu i utrzymaniu zdrowia psychicznego. Socjoterapia akcentuje znaczenie kontaktów chorego z osobami z jego otoczenia społecznego (inni chorzy, personel medyczny, najbliżsi) dla przebiegu procesu leczenia". Jeszcze inaczej pojęcie to definiuje „Słownik pedagogiczny”: ,,Socjoterapia jest jednym ze sposobów łagodzenia lub eliminowania negatywnych norm i obyczajów w zachowaniach społecznych bądź społecznie niepożądanych"
Psychiatrzy i psychoterapeuci wiążą to pojęcie z organizacją środowiska społecznego wspierającego proces leczenia osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego, włączając socjoterapię w zakres znaczeniowy terapii środowiskowej, jak to czyni między innymi S. Kratochvil. Wyodrębnia on socjoterapię bierną i czynną — w jej zakres wchodzi słuchanie wykładów, programów rozgrywkowych, oglądanie filmów, słuchanie i uprawianie muzyki, udział w wieczorkach i grach towarzyskich, oglądanie filmów, rysowanie i modelowanie. Autor zwraca uwagę na różnorodne formy aktywności pacjentów, które mogą wspomagać proces psychoterapii.
Tak więc każda z przedstawionych wyżej definicji pokazuje nieco inny aspekt procesu socjoterapii oraz socjoterapii jako metody. Współczesne podejście do socjoterapii, uwzględnia prawie wszystkie elementy zawarte w wyżej przedstawionych definicjach. Socjoterapia „polega na celowym stwarzaniu dzieciom warunków (doświadczeń społecznych) umożliwiających zajście procesu socjoterapeutycznego (zmiana sądów o rzeczywistości, sposobów zachowań i odreagowanie emocjonalne). [...] Socjoterapie określa cel zajęć. Jest głównym celem pracy z uczniami jest stwarzanie im doświadczeń korygujących zaburzenia [...], to są to zajęcia socjoterapeutyczne”
Podsumowując — przez socjoterapię możemy rozumieć metodę leczenia zaburzeń zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży w toku spotkań grupowych. Możemy więc socjoterapię traktować jako formę pomocy psychologicznej adresowaną do dzieci i młodzieży, pośrednią między psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym.

1.2 Agresja
Innym pojęciem stosowanym w pracy i wymagającym wyjaśnienia jest agresja. Termin ten może być stosowany w odniesieniu do szerokiej gamy działań charakteryzujących się np. atakowaniem czy wrogością. Zazwyczaj pojęcie „agresja” określa takie działania, co do których można przypuszczać, że ich przyczyną jest którykolwiek z poniższych czynników: a) strach lub frustracja, b) pragnienie wywołania strachu bądź frustracji u innych lub c) tendencja do forsowania własnych poglądów czy interesów. Definicja jest mało precyzyjna, ale może być zaakceptowana; nie ujmuje jednak specyfiki stosowania tego terminu w literaturze psychologicznej. Sposoby jego rozumienia powiązane są zwykle z przyjmowaną koncepcją teoretyczną. Np. etologowie traktują agresję jako ewolucyjnie zdeterminowany (instynktowny) wzorzec reagowania na specyficzne bodźce (np. zajęcie czyjegoś terytorium lub atak na potomstwo). Badacze o orientacji freudowskiej widzą w agresji świadomą manifestację Tanatosa (hipotetycznego instynktu śmierci). Dla zwolenników Adlera agresja jest przejawem woli mocy, pragnienia kontrolowania innych. Z kolei ci, którzy łączą agresję z frustracją, definiują ją jako każdą reakcję na frustrację. Teoretycy z nurtu uczenia się społecznego uważają, że zachowań agresywnych uczymy się przez obserwację i naśladowanie oraz otrzymywanie za nie wzmocnień. Należy podkreślić, że pojęcie to odgrywa zasadniczą rolę w wielu koncepcjach teoretycznych, i jak to często dzieje się w naukach społecznych, rozmaitość uwikłań teoretycznych sprawia, że nie można znaleźć jednej definicji, która byłaby powszechnie akceptowana.
J. Grochulska uważa ,że zdefiniowanie pojęcia agresji jest zadaniem dosyć złożonym. Obok pojęcia „agresja" używa się czasem terminów: „wrogość", „wojowniczość" lub „destruktywność". Terminy te służą do określenia tendencji czy też skłonności do zachowania czynnego lub werbalnego skierowanego przeciwko komuś lub czemuś. Niektórzy uważają, że o agresji należy mówić tylko wtedy, kiedy skłonność ta występuje z intencją uszkodzenia kogoś lub czegoś. Inni natomiast rozpatrują agresję niezależnie od tego, czy dana osoba stawia sobie za cel skrzywdzenie kogoś względnie czegoś uszkodzenie, czy też "traktuje zachowanie agresywne jako narzędzie - służące osiągnięciu innych celów (np. na zasadzie: cel uświęca środki). Nie ma również zgodności w poglądach na temat źródeł agresji rozumianej jako tendencja do przejawiania określonych wyżej zachowań. Do dziś nie został bowiem do końca rozstrzygnięty spór wśród uczonych o to, czy ma ona charakter wrodzony, czy nabyty.
Terminu „agresja" używa się także w innym znaczeniu. Nie określa on wtedy tendencji człowieka do zachowań destruktywnych czy wrogich, czynnych lub słownych skierowanych przeciwko komuś albo czemuś — lecz tylko same takie zachowania.
„Definiując ogólny sens pojęcia agresja należy określić ją jako słowną lub fizyczną napaść zamierzającą do wyładowania gniewu lub niezadowolenia bądź narzucenia innej osobie swojej woli. Psychologowie są tu zgodni, że terminem tym określa się szeroki wachlarz zachowań.”
Wyjaśnienie tych pojęć jest konieczne, aby zrozumieć problematykę pracy, która właśnie dotyczy agresji wśród dzieci oraz metody, dzięki której można leczyć owo zaburzenie czyli socjoterapii.

2. Rodzaje, uwarunkowania, przyczyny i objawy zachowań agresywnych wśród dzieci

Na pytanie skąd się biorą u ludzi agresywne sposoby zachowania, jak są uruchamiane i utrwalane można odpowiedzieć zależnie od teoretycznej orientacji. W psychologii agresji znane są trzy takie orientacje: teoria instynktów, teoria frustracji- agresji oraz teoria społecznego uczenia się (nawyków).
Interesujące wytłumaczenie w teorii frustracja –agresja można uzyskać z koncepcji L. Berkowitza. Osoba agresywna odbiera i interpretuje sytuację zewnętrzną w sposób prowokujący do agresji. Dostrzega w niej, więcej niż inni, sygnałów wywołujących agresję. Predyspozycje wrodzone powodują, że emocje osiągają znaczne nasilenie. Koncepcja ta wyjaśnia mechanizm powstawania tzw. agresji impulsywnej, wywołanej przez działanie silnych bodźców fizycznych.
Znane są w literaturze przedmiotu teorie mechanizmów redukowania i odreagowywania napięcia lękowego poprzez zachowania lękowo- agresywne, regulujące agresję. A. Frączak wyróżnia w związku z tym:
- Agresję impulsywną, inaczej emocjonalną, pofrustracyjną, która zabezpiecza rozładowanie napięcia emocjonalnego (pobicia, bójki, gwałty)
- Agresję spontaniczną, regulowaną genetycznymi lub wyuczonymi stanami emocjonalnymi, realizowaną poprzez szczególnie brutalne zachowania atakujące
- Syndrom nuda-depresja, u adolescentów traktowana jako ekwiwalent przeżywania pustki emocjonalnej, „martwoty” (bójki, zachowania chuligańskie, niszczycielskie, samouszkodzenia i zamachy samobójcze)
- Agresja instrumentalna, narzędzie zaspakajania potrzeb materialnych i psychicznych t.j. miłości, szacunku, dominacji (rabunek, gwałt, pobicia rozboje).
Tak więc zachowanie agresywne wyzwalane jest i realizowane w powiązaniu z procesami emocjonalnymi. Złość, wściekłość i agresja u dzieci i młodzieży rodzą się najczęściej wtedy, gdy ich potrzeby nie są zaspakajane, ich oczekiwania nie zostały spełnione, a cele nie osiągnięte. Może dojść przy tym do agresywnego odreagowania na, zupełnie nie związanych z daną sprawą, osobach lub przedmiotach, kiedy niemożliwe stało się uzewnętrznienie agresji na jej sprawcach- być może są oni zbyt silni, posiadają zbyt dużą władzę albo są nieosiągalni.
Analizując poszczególne teorie agresji można przyjąć założenie, że częstość występowania i rodzaj zachowań agresywnych zależy od: doświadczeń dziecka w domu i w szkole, osobowości, cech wrodzonych, stopnia zaspakajania potrzeb, aktywności własnej.

Klasyfikując agresywne zachowania ze względu na formę jego występowania, można wyróżnić:
- Agresję fizyczną- gdzie agresor wykorzystuje określone części ciała lub narzędzia zadając ból lub wyrządzając szkody jednostce będącej przedmiotem agresji
- Agresję werbalną- czyli reakcję głosową stanowiącą dolegliwy dla innego organizmu bodziec, wywołujący u niego strach, poczucie krzywdy, odrzucenie emocjonalne

Mówiąc o agresji nie sposób pominąć zjawiska przemocy, ponieważ obecnie pojęcia te stosuje się najczęściej w tym samym znaczeniu. O istnieniu przemocy świadczy występowanie kilku symptomów. Może ona istnieć w szkole, w grupie rówieśniczej a także w domu rodzinnym dziecka.
Zarówno w literaturze polskiej, jak i zagranicznej można wyróżnić następujące rodzaje przemocy:
- emocjonalna- izolowanie, odrzucanie, szantaż emocjonalny
- fizyczna- bicie, szarpanie, kopanie
- słowna- dokuczanie, poniżanie obrzucanie obelgami
- zaniedbywanie- niezaspakajanie potrzeb życiowych i emocjonalnych dziecka, brak ciepła, czułości, uwagi
- seksualna- wykorzystywanie dziecka do zaspakajania potrzeb seksualnych, gwałt, kazirodztwo, zmuszanie do oglądania nagości lub pornografii

W ostatnich latach coraz większą uwagę w życiu społecznym zwraca się na zjawisko przemocy w rodzinie, ponieważ właśnie tam po raz pierwszy dziecko spotyka się z nią, czerpiąc już od najmłodszych lat swego życia złe wzorce zachowania. Skutki przemocy wobec dzieci są bardzo poważne. Oprócz uszkodzeń ciała, a nawet w skrajnych przypadkach śmierci powoduje ona długotrwałe, nawet trwające całe życie, zaburzenia emocjonalne. Ofiary przemocy w dzieciństwie tracą, często na całe życie, zdolność kochania innych ludzi i ufania im. Dzieci żyjące w środowiskach pełnych przemocy cierpią z powodu strachu i poczucia winy. Często są rozdarte emocjonalnie- jednocześnie kochają i nienawidzą prześladowcę. W wielu przypadkach czują się odpowiedzialne za przemoc i obwiniają się, że nie potrafią obronić przed nią matki czy rodzeństwa. Tak więc nie dla wszystkich dzieci rodzinny dom jest miejscem ciepła, miłości i bezpieczeństwa, a wręcz przeciwnie jest miejscem okrutnej krzywdy wyrządzanej przez tych, których najbardziej kochają- przez własnych rodziców.
Dzieci wychowywane w domach pełnych przemocy uczą się, że:
- przemoc jest najlepszym sposobem rozwiązywania konfliktów,
- życie w atmosferze strachu i poniżania jest normalne,
- ukochana osoba może zadawać ból,
- kobiety i dzieci zasługują, aby je siłą przywołać do porządku.
„Za agresywne uznaje się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci czy skarży na nie, przezywa, przedrzeźnia lub wyśmiewa, niszczy lub uszkadza przedmioty, męczy zwierzęta.”
U dzieci i młodzieży agresywne zachowanie się przyjmuje postać kłótni i bójek z rówieśnikami, nieuzasadnionego skarżenia, złośliwych plotek, mściwości przejawianej w stosunku do kolegów. Przedmiotem agresji bywają również osoby dorosłe. Agresywne zachowanie może przejawiać się w przeszkadzaniu nauczycielowi w prowadzeniu lekcji, w przedrzeźnianiu rodziców, w próbie uderzenia lub pobicia nieznanego przechodnia na ulicy. Agresja bywa też skierowana na inne istoty żywe oraz na przedmioty martwe przyjmując formę znęcania się nad zwierzętami, łamania roślin lub kwiatów, niszczenia przedmiotów stanowiących własność innych osób. Jeśli u danej jednostki występują liczne zachowania agresywne określamy ją mianem agresywnej. Mamy wtedy do czynienia z agresją traktowana jako względnie trwała cechę osobowości.
Dzieci agresywne sprawiają poważne trudności wychowawcze, gdyż ich zachowanie cechuje brak zdyscyplinowania powodujący naruszenie zasad regulaminu szkolnego oraz innych norm regulujących współżycie społeczne.
W postępowaniu pedagogicznym zarówno nauczycieli, wychowawców, pedagogów, jak i rodziców, ważne jest aby nauczyć dzieci panowania nad swoimi emocjami, agresywnymi impulsami oraz zawierać zadawalające kontakty z rówieśnikami i innymi ludźmi. Metodą pozwalającą zniwelować zjawisko agresji może być również forma pomocy pedagogiczno-psychologiczna zwana socjoterapią.

2. Socjoterapia jako forma pomocy pedagogiczno-psychologicznej

Do pojęć wchodzących w zakres pomocy pedagogiczno- psychologicznej zaliczyć można socjoterapię. W obszarze zainteresowań socjoterapii pozostają wiec dzieci mające problemy szkolne, które związane są z parcjalnymi deficytami, co może być przyczyną ich trudnych zachowań na terenie szkoły, dzieci nadpobudliwe, które swoim zachowaniem dostarczają kłopotów dorosłym, dzieci, które mają trudności w nauce nie ze względu na upośledzenie umysłowe, lecz ze względu na opóźnienia szkolne i zaniedbanie dydaktyczne oraz dzieci agresywne wyrządzające swoim zachowaniem wiele szkód.
Terapeutyczny charakter zajęć socjoterapeutycznych polega na organizowaniu takich sytuacji społecznych podczas grupowych spotkań, które:
- dostarczą młodym uczestnikom zajęć doświadczeń korekcyjnych, przeciw
stawnych do treści doświadczeń urazowych oraz doświadczeń kompensujących doświadczenia deprywacyjne, również hamujące rozwój emocjonalny i społeczny;
- sprzyjać będą odreagowaniu napięć emocjonalnych;
- posłużą aktywnemu uczeniu się nowych umiejętności psychologicznych.
W socjoterapii głównym czynnikiem zmiany niekorzystnych wzorców zachowania są więc doświadczenia korekcyjne, odreagowanie emocjonalne oraz nabywanie nowych umiejętności w toku grupowych zajęć, które zwykle mają charakter ustrukturalizowany.
Terapeutyczna rola zajęć grupowych polega także na organizowaniu doświadczeń korektywnych. Gromadzenie bowiem nowych doświadczeń, odmiennych od dotychczasowych, a zwłaszcza urazowych, może likwidować wpływ doświadczeń urazowych na psychiczne i społeczne funkcjonowanie młodego człowieka. Ich istota polega z jednej strony na odmiennym zachowaniu się otoczenia, nie potwierdzającym oczekiwań i wyobrażeń dziecka wynikających z jego uprzednich doświadczeń i przez nie wybiórczo potwierdzanych, co wiąże się z procesem generalizacji, z drugiej zaś -na dostarczeniu dziecku takich doświadczeń, wokół których będzie mogło ono przebudowywać obraz samego siebie
Przystępując do pracy z dzieckiem agresywnym należy pamiętać, że ma ono się uczyć nowych społecznie akceptowanych, nieagresywnych zachowań prowadzących do zaspokojenia potrzeby kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi.

3. Program socjoterapeutyczny dla dzieci agresywnych

3.1 Cele i treści programu
Program zajęć opracowano z myślą o uczniach klasy II SP i dostosowano do potrzeby grupy. Ma on charakter zajęć socjoterapeutycznych, koncentruje się na takich sytuacjach, których podstawowym celem jest zmniejszenie poziomu zaburzeń zachowania u dzieci. Wykorzystując naturalną potrzebę działania, powtarzanie prawidłowych rozwiązań, możliwość nagradzania zachowań pozytywnych społecznie, stosowanie wzmocnień realizowanych w atmosferze akceptacji i życzliwości można osiągnąć cel główny, czyli zmienić patologiczne wzorce zachowań. Zaburzenia zachowania u dzieci można zaobserwować w różnych obszarach ich funkcjonowania. Widzimy je w relacjach z rówieśnikami i w kontaktach z osobami dorosłymi, przejawiają się one w trakcie wykonywania różnych zadań np. związanych z nauką szkolną i nie tylko.
Założone cele pracy z grupą uwzględniają wszystkie elementy procesu socjoterapeutycznego. Są nimi:
Cel główny:
- Zmiana patologicznych wzorców zachowań i zmniejszenie poziomu zaburzeń zachowań u dzieci

Cele szczegółowe:
- kształtowanie umiejętności rozpoznawania własnych i cudzych uczuć,
- kształtowanie umiejętności wyrażania uczuć,
- kształtowanie umiejętności dostrzegania swoich mocnych stron,
- kształtowanie umiejętności widzenia różnic i podobieństw między ludźmi,
- zwiększenie poczucia własnej wartości,
- kształtowanie umiejętności skutecznego porozumiewania się,
- kształtowanie umiejętności wyrażania swoich myśli i uczuć,
- kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji,
- kształtowanie umiejętności interpersonalnych,
Na proces socjoterapeutyczny składają się trzy elementy:
- zmiana sądów o rzeczywistości,
- zmiana wzorców zachowań,
- odreagowanie emocjonalne.

W skład grupy socjoterapeutycznej na potrzeby której napisany został ten program wchodzi 9 uczniów klasy I SP mających problemy z zachowaniem, czyli wykazujących zachowania nieakceptowane społecznie – agresywne. Celem zajęć jest także skorygowanie wyniesionych przez dziecko, z przeżyć mających charakter urazu, sądów o rzeczywistości.
Po dokonaniu diagnozy dzieci zakwalifikowanych do grupy socjoterapeutycznej stwierdzono, że wyniosły one z doświadczeń przeżycia, które utrwaliły się w postaci następujących sądów urazowych:
- Wielokrotne odrzucanie przez dorosłego, który jest dla dziecka bardzo ważny. Sąd o rzeczywistości spowodowany tym urazem: ”Nie jestem dość dobry aby ktokolwiek chciał się mną zajmować, szczególnie jeśli ten ktoś jest dla mnie ważny”. Zaburzenia zachowania spowodowane tym sądem: izolowanie się, agresywne i obronne odrzucanie pomocy innych, aby samemu nie doświadczyć odrzucenia. Zachowania towarzyszące temu urazowi: napięcie i niechęć do osób próbujących się zbliżyć- rówieśników i dorosłych, złość wywołana poczuciem krzywdy. Sąd kontrujący: Jestem dobry i są ludzie którzy mnie kochają. Kochają mnie osoby, które są dla mnie ważne.
- Bycie częstym obiektem przemocy fizycznej i psychicznej lub bycie jej świadkiem (co jest tak samo traumatyczne). Sąd o rzeczywistości: Aby nie zostać skrzywdzonym i poniżonym muszę atakować innych, kontakty z ludźmi polegają na walce. Zaburzenia zachowania spowodowane tym sądem: nieufność, agresywność, zaczepność w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi. Towarzyszące emocje: lęk przed ludźmi, szczególnie przed okazaniem swojej słabości, ciągła obawa przed atakiem. Sąd kontrujący: Wzajemna pomoc i współpraca daje bliskość i zadowolenie. Wyrażanie sympatii i docenianie innych jest dobre dla mnie.
Zmiana wzorców zachowań zachodząca poprzez pracę nad doświadczeniami urazowymi uwalnia związane z nimi emocje. Przeżywane przez dzieci uczucia muszą zostać wyrażone. Odreagowanie np. głębokiego żalu, czy poczucia krzywdy następuje najczęściej w formie płaczu. Wtedy, gdy nastąpi odreagowanie zachodzi proces socjoterapii. Sądy kontrujące muszą być przyjęte za prawdziwe. Sądy kontrujące są prawdziwe tu i teraz. Rzeczywistość nie zawsze jest taka, ale tu w grupie tak jest.

3.2 Scenariusze zajęć

Program opracowany został na potrzeby grupy dzieci 9-letnich z zaburzeniami zachowania. Grupa liczy 10 osób. Cykl zajęć obejmuje 11 spotkań socjoterapeutycznych każde po 90 minut.
Zajęcia I- Tworzymy grupę
Zajęcia II- Poznajemy się
Zajęcia III- Budujemy zaufanie
Zajęcia IV- Poznajemy i nazywamy uczucia
Zajęcia V- Wyrażamy uczucia swoje i szanujemy uczucia innych
Zajęcia VI- Wzmacniamy poczucie własnej wartości
Zajęcia VII- Znamy swoje mocne strony
Zajęcia VIII-Umiemy poskromić złość
Zajęcia IX- Potrafimy rozwiązywać problemy
Zajęcia X- Radzimy sobie z agresją
Zajęcia XI- Zamykamy grupę

ZAJĘCIA I- TWORZYMY GRUPĘ

Cele:
- poznanie się uczestników grupy z prowadzącymi zajęcia,
- zawarcie kontraktu,
- rozwój poczucia bezpieczeństwa w grupie- integracja grupy,
- krótka autoprezentacja uczestników grupy- zaistnienie przez użycie zaimka „ja”,
- kształtowanie otwartości w stosunku do innych osób.

Czas trwania: 1,5 h

Metody: rundka, burza mózgów

Formy: zbiorowa, praca w grupach

Pomoce: szary papier, kartki z bloku, kredki, mazaki

Przebieg:

1. Przedstawienie się prowadzących zajęcia wraz z podaniem krótkiej informacji o celu zajęć.
Informujemy, że celem zajęć jest wzajemne poznanie się, poznanie swoich mocnych stron, nauczenie się różnych sposobów bycia razem w grupie, radzenie sobie z różnymi sytuacjami, jakie się pojawią oraz wspólna zabawa. Pytamy uczestników czy chcą wziąć udział w takich zajęciach.
(źródło: Socjoterapia. K Sawicka, 1998)

2. Przedstawienie się członków grupy wg wzoru:
- Co lubię?
- Imię
- Czego nie lubię
Uczestnik grupy zapisuje na kartce swoje imię w formie w jakiej chciałby, aby do niego się zwracać. Na górze kartki zapisuje odpowiedź na pytanie „co lubię”, a na dole pod imieniem odpowiedź na pytanie „Czego nie lubię”
(źródło: Socjoterapia. K Sawicka, 1998)

3. „Zwierzątka”:
Dzieci podają nazwę ulubionego zwierzątka, rozbiegają się po sali i naśladują je.
(źródło: Grupa bawi się i pracuje, 1994)

4. Opracowanie kontraktu- burza mózgów.
Uczestnicy zajęć podają swoje pomysły do kontraktu, prowadzący zapisuje wszystkie na dużym arkuszu papieru. Wspólnie wybieramy najlepsze pomysły i zapisujemy na kartkach z bloku. Do każdego wymyślamy obrazek. Uczestnicy grupy w parach wykonują rysunek. W ten sposób tworzymy własny kontrakt, który oprawiamy i powstaje „Książka zasad”.
(źródło: pomysł własny)

5. Rundka końcowa.
Każdy dzieli się nastrojem w jakim aktualnie się znajduje. Co miłego planuje dla siebie w najbliższym czasie? Ustalenie zabawy rozpoczynającej i kończącej zajęcia. Zajęcia rozpoczynać będziemy Iskierką – przekazanie uścisku przyjaźni w kole a kończyć okrzykiem: Hej, hej, hej! Nasza grupa jest ok.!
(źródło: pomysł własny)

ZAJĘCIA II- POZNAJEMY SIĘ

Cele:
- ukazywanie pozytywnych cech osobowości,
- tworzenie sytuacji sprzyjających wyrażaniu własnych uczuć, przezwyciężenie nieśmiałości,
- rozwijanie umiejętności komunikowania się,
- integracja grupy,
- przyjazne współdziałanie w grupie,

Czas trwania: 1,5 h

Metody: rundka, zabawa ruchowa

Formy: zbiorowa, grupowa

Pomoce: piłka, bęben,

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć:
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Rundka początkowa.
Dzieci mówią w jakim są nastroju. Każdy też mówi osobie siedzącej obok z jednej i drugiej strony coś miłego.
(źródło: pomysł własny)

3. Zapamiętujemy swoje imiona.
Uczestnicy zajęć siedząc w kole mówią swoje imię dodając jedno słowo o sobie. Każdy następny uczestnik grupy powtarza to i dodaje swoje imię i słowo.
(źródło: element treningu Kleosin, 2004)

4. Zabawa „Złap moje imię”
Jedna z osób dostaje piłkę i rzuca ją do kogoś. Osoba, która łapie, ma powiedzieć imię osoby, która rzucała i rzuca do następnej, ta łapie i mówi imię tej, która do niej rzuciła itd.
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M Rozesłaniec )

5. Zabawa „Magiczny bęben”.
Prowadzący mówi: Oto magiczny bęben. Możecie się poruszać tylko wtedy kiedy on bije. Kiedy zamilknie wszyscy zastygają w swoich pozach. Teraz magiczny bęben ma jeszcze większą moc. Wszyscy muszą wykonywać jego rozkazy. Prowadzący uderza w bęben w zróżnicowanym rytmie i podaje polecenia:
- Bądź miłym kotkiem
- Złym psem
- Wypłoszonym zającem
- Zmęczonym słoniem
- Wesołą małpką
- Sennym misiem
(żródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

6. Zabawa „Sałatka owocowa”
Prowadzący dzieli uczestników na owoce- jabłka, gruszki i śliwki. Uczestnicy siedzą w kole na krzesłach. Jedna osoba w środku wywołuje poszczególne owoce lub mówi hasło „sałatka owocowa”- wszystkie owoce. Dzieci muszą zamienić się na miejsca. Ta osoba, która nie znajdzie wolnego krzesła zostaje w środku i wywołuje.
(źródło: pomysł własny)

7. Zakończenie zajęć.
Rundka- Co wam się na zajęciach podobało najbardziej?
(źródło: pomysł własny)

8. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA III- BUDUJEMY ZAUFANIE

Cele:
- budowanie zaufania,
- tworzenie klimatu bezpieczeństwa,
- rozwijanie wyobraźni,
- wzmacnianie poczucia własnej wartości,
- budowanie więzi z grupą.

Czas trwania: 1,5 h

Metody: zabawa, rundka

Formy: indywidualna, grupowa, zbiorowa

Pomoce: tron, berło

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć:
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole

2. Rundka początkowa.
Wszyscy chodzą swobodnie po sali i witają się przez podanie ręki. Wymieniają parę słów na dowolny temat.
(źródło: pomysł własny)

3. Zabawa „Kto chce być dzisiaj królem?”
Dzieci stoją w rozsypce. Prowadzący pyta: Kto chce być dzisiaj królem? Spośród zgłaszających się dzieci wybiera jedno i sadza na tronie (specjalne krzesło). Król lub królowa ma za zadanie wydać 3 rozporządzenia dla poddanych w swoim królestwie. Gdy je wyda poddani wypowiadają się, czy był to dobry, czy zły władca, dobra czy zła królowa. Następnie wybiera się następnego króla lub królową z pomysłami na mądre zarządzenia, np. Od dziś niech wszyscy moi poddani kłaniają się sobie nawzajem na dzień dobry. Po zakończeniu zabawy dzieci omawiają, który król był godny zaufania i dobry dla swoich poddanych.
(źródło: Rozwijanie fantazji, zainteresowań i zdolności uczniów. Zajęcia relaksujące. J. Stasica, 2003

4. Zabawa „Siad grupowy”
Uczestnicy stoją w kole jeden za drugim, dość blisko siebie, prawie dotykając się obejmują partnera w talii, kolana i stopy powinny być razem. Na dany znak wszyscy powoli siadają opierając się o kolana osoby z tyłu. Wszyscy wstają i siadają w tym samym czasie. Powtarzamy naukę siadu grupowego ze zmianą kierunku koła.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

5. Zabawa „Szybkie chodzenie po sali”
Dzieci chodzą w szybkim tempie po sali w różnych kierunkach, obijając się o siebie i nie zatrzymując się. Po zakończeniu omawiamy ćwiczenie: Co nam przeszkadzało w zachowaniu innych dzieci a co było fajne i bezpieczne.
(źródło: element treningu Kleosin, 2004)

6. Zabawa „Prowadzenie za rękę”
Prowadzący dobiera uczestników w pary. Jedna osoba w parze zamyka oczy a druga ją oprowadza po sali. Następnie role się zmieniają i osoba prowadzona oprowadza kolegę. Po zakończeniu omawiamy ćwiczenie: Czy było to bezpieczne, jeżeli tak to dlaczego, lub jeżeli nie to dlaczego?
(źródło element treningu Kleosin, 2004)

7. Podsumowanie zajęć.
Dzieci dzielą się swoim nastrojem i mówią co planują dla siebie w najbliższym czasie.

8. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA IV- POZNAJEMY I NAZYWAMY UCZUCIA

Cele:
- uświadomienie dzieciom co to są uczucia,
- zapoznanie z różnymi rodzajami uczuć,
- uczenie rozpoznawania i nazywania uczuć oraz ujawnianie ich w różnych przeżywanych sytuacjach,
- kształtowanie wyobraźni,
- rozwijanie umiejętności komunikowania się.

Czas trwania: 1,5 h

Metody: rundka, zabawa, pantomima

Formy: indywidualna. Grupowa, zbiorowa

Pomoce: duże kartki z bloku, farby, ilustracje z gazet przedstawiające twarze ludzkie, kapelusz, małe karteczki, długopisy

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć:
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Wywiad i rundka: „W jakim jesteś nastroju?”
Prowadzący dzieli dzieci w pary, następnie zachęca do przeprowadzenia wywiadów między dziećmi w parach na temat: W jakim jesteś nastroju? Co wpłynęło na Twoje samopoczucie? Najpierw jedno dziecko pyta a drugie odpowiada. Po kilku minutach zmiana. Następnie pary siadają w kole i kolejno mówią o sobie nawzajem, w jakim nastroju jest dziś mój kolega, moja koleżanka.
(źródło: Rozwijanie fantazji, zainteresowań i zdolności uczniów. Zajęcia relaksujące. J. Stasica, 2003

3. „Malowanie uczuć”.
Dzieci malują kartkę kolorem, który najbardziej im się kojarzy z aktualnie przeżywanym przez siebie nastrojem. Omówienie prac.
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M Rozesłaniec )

4. Oglądanie kolorowych ilustracji z gazet.
Prowadzący demonstruje ilustracje przedstawiające osoby. Dzieci opisują, co widzą na rysunkach i starają się wymyślić historyjkę, która mogłaby przydarzyć się tym ludziom. Rozmowa na temat, co to są uczucia i próba ich nazwania.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

5. Zagadki mimiczne i pantomimiczne.
Wszyscy przez chwilę zastanawiają się jakie uczucie chcieliby przedstawić. Po czym osoby chętne pokazują uczucie gestami i wyrazem twarzy, pozostali odgadują o jakie uczucie chodzi.
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M Rozesłaniec )

6. Zabawa „Wrzuć strach do kapelusza”
Każdy uczestnik pisze na kartce co lubi, a czego nie lubi, jakie ma zmartwienia, życzenia. Kartki są wkładane do kapelusza. Każdy losowo wyciąga kartkę i czyta na głos jej treść, starając się przekazać co czuł autor. Prowadzący czuwa żeby wszyscy słuchali i nie czynili żadnych komentarzy.
(żródło: Grupa bawi się i pracuje,1994)

7. Podsumowanie zajęć.
Podsumowanie informacji: Co to są uczucia i jakie wyróżniamy uczucia.

8. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA V- WYRAŻAMY UCZUCIA SWOJE I SZANUJEMY UCZUCIA INNYCH

Cele:
- rozpoznawanie uczuć u siebie i innych,
- nabywanie umiejętności konstruktywnego wyrażania uczuć,
- odkrywanie i wyrażanie siebie,
- rozwijanie wyobraźni,
- nabywanie umiejętności rozumienia innych.

Czas trwania:1,5 h

Metody: drama, rundka, zabawa

Formy: grupowa, zbiorowa

Pomoce: karton z namalowanym termometrem, mazaki, kartki z bloku, koc,

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka - przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. „Termometr uczuć”.
Uczestnicy zajęć zaznaczają swoje samopoczucie na termometrze narysowanym na dużym kartonie papieru. W zależności od nastroju temperatura jest dodatnia lub ujemna. Omówienie termometru po zaznaczeniu przez wszystkich.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

3. „Słoneczko i chmurka”.
Dzieci dzielą kartkę na dwie części, po jednej stronie u góry rysują słoneczko, po drugiej chmurkę. Pod słoneczkiem piszą lub symbolicznie rysują to, co wprawiło je w miły nastrój, pod chmurką to co wprawiło je w niemiły nastrój.
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M Rozesłaniec )

4. Zabawa- „Rekin”.
Dzieci siadają płasko na podłodze w kręgu i trzymają mocno koc na wysokości brody. Jedna z osób- rekin wchodzi pod naprężoną tkaninę i próbuje wciągnąć wybraną przez siebie osobę pod koc. Podsumowaniem zabawy jest rozmowa na temat: Jak czułeś się w roli rekina, co czułeś będąc w roli ofiary?
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

5. Scenki.
Przygotowanie w parach scenek obrazujących sytuacje:
a)Przez kilka dni rodzice nie pozwalali mi wyjść na podwórko, miałem się uczyć. Przychodzi kolega i opowiada jak wspaniale wczoraj bawili się na podwórku.
b)Twój przyjaciel od kilku dni spędza wszystkie przerwy z nowym kolegą. Na jednej z przerw podchodzi do ciebie i zaprasza cię na imieniny.
c)Podchodzisz do grupy, aby przyłączyć się do zabawy, jeden z kolegów oświadcza „Ty nie będziesz się z nami bawił".
Jedna sytuacja jest przygotowywana przez dwie pary. Prowadząca uprzedza, że druga para może zupełnie inaczej przedstawić tę sytuację.
Odgrywanie scenek. Scenki prezentowane na przemian – a, b, c
Omówienie każdej scenki, wypowiada się grupa i „aktor"
a)Co czuł główny bohater, w jaki sposób to wyraził?
b)Co czuł partner bohatera?
c)Jak inaczej mógł się zachować, aby nie sprawiać przykrości?
Gdy dana sytuacja inscenizowana jest po raz drugi prowadząca prosi o porównanie - czym różniły się te dwa sposoby przedstawienia danej sytuacji. Czuwa nad tym, by wystąpienia nie były oceniane, zwraca uwagę na różne sposoby wyrażania uczuć, na to, że różne osoby mogą przeżywać różne uczucia w podobnych sytuacjach.
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M Rozesłaniec )

5. Rundka końcowa.
Zaznaczenie temperatury nastroju na zakończenie zajęć. Jeżeli się zmieniła co na to wpłynęło?

6. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA VI- WZMACNIAMY POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI

Cele:
- wzmocnienie poczucia własnej wartości,
- rozbudzenie gotowości do swobodnego wypowiadania się,
- rozwijanie wyobraźni,
- pokonywanie lęku przed wystąpieniem publicznym,
- poznawanie mocnych stron osób.

Czas trwania: 1,5 h

Metody: rundka, pantomima, zabawa

Formy: indywidualna, zbiorowa

Pomoce: kartki, mazaki,

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Rundka.
Co mi się udało w tym tygodniu- wypowiedzi dzieci.

3. Zabawa rozgrzewająca- „Paralityk”
Dzieci stoją w kręgu, ćwiczenie polega na stopniowym rozruszaniu wszystkich części ciała. Zaczynamy od głowy, potem szyja, tułów, ręce, nogi.Na koniec wszystkie części ciała ruszają się jednocześnie.
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych
psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M
Rozesłaniec )

4. „Jestem gwiazdą”
Dzieci ustawiają się w szpaler. Każde z nich kolejno przechodzi przez jego środek, owacyjnie witane przez pozostałych członków grupy. Ćwiczenie kończy rundka: Kiedy muszę wyjść na środek czuję się....
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

5. „Coś miłego”.
Każde z dzieci dostaje kartkę na której pisze coś miłego o innych osobach (wszystkich). Po zebraniu przez prowadzącego kartek następuje odczytanie miłych rzeczy.
(źródło: pomysł własny)

6. Zabawa: „Najbardziej lubię osobę która...”
Dziecko siedzące w kręgu opisuje : „Osoba, którą lubię najbardziej, jest wsród nas i ma ...”- opis wyglądu.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)


7. Zabawa „Dwa rzędy”.
Ustawiamy się w dwa rzędy, twarzami do siebie. Wyobraźmy sobie, że spotykamy znajomych, podchodzimy do siebie, witamy i zamieniamy się miejscami:
- jesteśmy uczniami i witamy się z nauczycielem
- spotykamy swojego najbliższego przyjaciela
- spotykamy mamę, z którą od tygodnia się nie widzieliśmy.
Czy ćwiczenie to sprawiło wam przyjemność, czy też może było wam przykre? Co sprawiło Ci największą trudność?
(źródło: Grupa bawi się i pracuje, 1994)

8. „Moje mocne strony”
Kolejne osoby przedstawiają pantomimicznie swoje mocne strony. Grupa odgaduje, po czym słownie na podstawie własnych spostrzeżeń uzupełnia i przedstawia mocne strony każdej osoby. Dziecko otrzymuje więc pozytywne informacje zwrotne.
(źródło: Propozycje zajęć wychowawczych z elementami socjoterapii.I. Andrzejewska,1997)

9. . Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA VII- ZNAMY SWOJE MOCNE STRONY

Cele:
- poznawanie swoich mocnych stron,
- budowanie pozytywnego obrazu siebie w oparciu o zebrane informacje od
- członków grupy,
- rozwijanie wyobraźni,
- uczenie się dostrzegania swoich sukcesów,
- odreagowanie napięć.

Czas trwania: 1,5 h

Metody: rundka, rozmowa, zabawa

Formy: indywidualna, zbiorowa, grupowa

Pomoce: mazaki zmywalne mydłem,

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Rundka.
Jest mi wesoło bo...
(źródło: pomysł własny)

3. Rozmowa w parach.
Pary dzielą się na osobę A i B i opowiadają sobie nawzajem: Co w Tobie podziwiam i cenię oraz co chciałbym mieć w sobie co Ty masz.
(źródło: element treningu Kleosin, 2004)

4. Rysunek- „Moja ręka”
Dzieci obrysowują swoją dłoń. Na każdym palcu piszą, co potrafią robić najlepiej (w jakiej dziedzinie odnoszą sukcesy). Następnie proszą wybrane osoby, aby na „obrysowanej dłoni” napisały co lubią w ich zachowaniu. Omówienie rysunków i zapisów na dłoni. Najlepiej umiem..., Odnoszę sukces w ..., Innym w moim zachowaniu podoba się.....
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

5. Ćwiczenie niewerbalnego wyrażania akceptacji.
Podczas tego ćwiczenia każdy ma okazję w pełni doświadczyć akceptacji jaką mają dla niego pozostali. Dla członków grupy jest to okazja do niewerbalnego wyrażania akceptacji. Ktoś na ochotnika staje w środku kółka utworzonego przez pozostałych. Ma zamknąć oczy i stać w milczeniu. Inni członkowie grupy zbliżają się do niego i niewerbalnie, w jaki tylko chcą sposób okazują swoje pozytywne uczucia. Może to przybrać formę przytulania, głaskania itp. Kiedy już każdy kto chciał, jest w środku, siadamy w kręgu i opowiadamy o swoich wrażeniach podczas tego ćwiczenia. Jakie to uczucie otrzymać tyle akceptacji, serdeczności? Jakie to uczucie dawać tyle akceptacji innym ludziom z grupy? Czego dowiedziały się o sobie kolejne osoby z grupy
(źródło: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych
psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej. M. Dąbrowska, M Rozesłaniec )

6. Zabawa: „Zajączki”
Uczestnicy siedzą w kręgu na krzesłach. Począwszy od osoby prowadzącej, wszyscy odliczają kolejno. Prowadzący przykładając dłonie do głowy i kiwając nimi robi „zajączka” mówi: Zajączek nr 1 pozdrawia zajączka nr...Wywołany zajączek kiwa swoimi uszami i pozdrawia następnego, podając jak popszednio, swój nr i nr zajączka pozdrawianego. Zajączki sąsiadujące z tymi, które akurat machają uszami muszą również machać tym uchem, którym sąsiaduja z pozdrawianym zajączkiem.
(źródło: Kurs wstępny z pedagogiki zabawy. PSPiA Klanza. Lublin, 1999.)

7. Zabawa : „Listonosz”
Przekazywanie informacjo zwrotnych dziecku przez inne dziecko. Powiedz mu że...... Listonosz zanosi informację.
(źródło: element treningu Kleosin, 2004)

8. Rundka kończąca.
Co podobało Ci się na tych zajęciach?

9. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA VIII- UMIEMY POSKROMIĆ ZŁOŚĆ

Cele:
- umiejętność radzenia sobie z poskromieniem złości i wściekłości,
- rozwijanie wyobraźni,
- kształtowanie umiejętności pracy w zespole,
- kształtowanie umiejętności słuchania,
- umiejętność wyrażania swoich opinii.

Czas trwania: 1,5 h

Metody: rundka, rozmowa, zabawa

Formy: zbiorowa, grupowa, indywidualna

Pomoce: duże kartki papieru, mazaki,

Przebieg:
1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Rundka: Kiedy jestem zły, wściekły.
Grupa siedzi w kole. Dzieci wypowiadają po kolei swoje imię i pokazują, co robią, kiedy są wściekle, na przykład:
Nazywam się Karolina. Kiedy jestem wściekła, robię tak: lewą ręką
wykonuje ona taki ruch, jakby chciała uderzyć.
Nazywam się Tomek. Kiedy jestem wściekły, robię tak: prawą nogą wykonuje on taki ruch, jakby chciał kopnąć.
Nazywam się Jakub. Kiedy jestem wściekły, robię tak: uderza ściśniętymi w pięści dłońmi w obie skronie. Itd.
Omówienie ćwiczenia. Wspólna rozmowa na temat dlaczego ludzie gdy są źli tak się zachowują.
(źródło: Rosemarie Portman. Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce, 1999)

3. Malowanie uczuć.
Dzieci malują uczucia, które je ogarniają gdy tracą one panowanie nad sobą: wściekłość, zdenerwowanie, strach, bezradność- w zależności od osobowości, sytuacji i nastroju. Kto chce wyjaśnia następnie swój obrazek w pierwszej osobie liczby pojedynczej, odniesienie przedstawionych uczuć do własnej osoby powinno być tutaj bardzo wyraźne. W drugiej rundzie przedstawiamy w jaki sposób ten obrazek uczuć można by było zmienić na bardziej pozytywny- poprzez zamalowanie, dodanie innych kolorów lub kształtów itp. Trzeba spróbować np. z agresji zrobić przyjaźń, ze strachu pewność siebie. Zwracamy uwagę na to czy malowanie swoich uczuć sprawia poszczególnym dzieciom trudność. Podsumowanie zabawy wnioskiem: Jak łatwo lub trudno jest ze złości zrobić spokój?
(źródło: Rosemarie Portman. Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce, 1999)

5. Zabawa: Hierarchia wartości.
Jedną stronę pomieszczenia zajmują dzieci, które opowiadają się za tym, że złość jest dobra, z drugiej strony miejsca zajmują dzieci, które uważają przeciwnie. Prowadzący doprowadza do dyskusji. Podsumowanie i wyciągnięcie wniosków jak należy wykorzystywać złość i co należy robić aby nie być wściekłym.
(żródło: pomysł własny)

6. Zabawa: Zaczarowany las.
Uczestnicy dzielą się na dwie równoliczne grupy. Wyznaczona jest granica między ich terenami. Grupy wymyślają trzy stworki, które mieszkają w zaczarowanym lesie. Ustala się ich charakterystyczne gesty i zależności występujące między nimi, tzn: który stworek ucieka, a który łapie. Każda grupa wspólnie ustala typ stworka jaki będzie przedstawiać. Po naradzie grupy podchodzą do granicy i na hasło prowadzącego pokazują gest, charakterystyczny dla danego stworka. Należy się szybko zorientować, czy trzeba łapać czy uciekać. Złapani przechodzą do grupy przeciwnej.
(źródło: Kurs wstępny z pedagogiki zabawy. PSPiA Klanza. Lublin, 1999.)

6. Rundka kończąca..
Jak mogę poskromić swoją złość, w jakim nastroju kończę zajęcia.

7. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA IX- POTRAFIMY ROZWIĄZYWAĆ PROBLEMY

Cele:
- poznanie różnych sposobów rozwiązywania problemów,
- budowanie zaufania,
- rozwijanie wyobraźni,
- przełamywanie blokady przed wystąpieniami publicznymi,
- umiejętność logicznego myślenia.

Czas trwanie; 1,5 h

Metody: rundka, zabawa, rozmowa

Formy: zbiorowa, indywidualna

Pomoce: magnetofon, kaseta,

Przebieg:
1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Zabawa: Jest mi wesoło, jest mi smutno.
Sala jest podzielona na dwie części, jedna część sali oznaczona jest emblematem uśmiechniętej buzi, druga smutnej. Dzieci zgrupowane sa na środku sali. Prowadzący podaje hasło np.: Gdy pada deszcz jest mi...Dzieci przechodzą na wybraną stronę sali, która określa ich stan emocjonalny. Bębenek oznacza, że należy wrócić na środek sali.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

3. Wysłuchanie historyjki: Złoty łuk.
Wódz Indian ze szczepu Nawahów. Nazywał się Milczący Orzeł. Pewnego dnia Milczący Orzeł zorganizował dla swoich dużo młodszych indiańskich braci zawody w strzelaniu z łuku. Wyznaczył cenną nagrodę- złoty łuk. Każdy chłopiec otrzymał 5 strzał, którymi mógł strzelać tyle razy ile chciał, w ciągu 10 minut. Jeden z chłopców Unkas, kiedy dobiegł do tarczy po swoje wystrzelone już 5 strzał, wpadł na pomysł ażeby wziąć swoje strzały i kilka strzał kolegów, którzy akurat nie byli przy tarczach. Teraz Unkas mógł strzelać więcej razy, nie tracąc czasu na bieganie do tarczy i zbieranie swoich 5 strzał. Strzelał szybko i celował niedokładnie, ale ponieważ strzelał dużo więcej razy , niż jego koledzy wygrał zawody i otrzymał złoty łuk.
(źródło:I. Andrzejewska. Propozycje zajęć wychowawczych z elementami socjoterapii,1997)

4. Inscenizacja historyjki: Złoty łuk.
Dzieci inscenizują historyjkę kierując zakończenie według pytań: Co było dalej?, Co sobie pomyśleli o Unkasie chłopcy?, Czy pogodzili się z tym, że Unkas wziął nagrodę?, Może postanowili coś zrobić, żeby następnym razem nie oszukiwał?
Prowadzący nagrywa wypowiedzi dzieci na taśmę i dba o to by inscenizacje obejmowały zawarty w nich konfliktowy problem. Przy każdej zmianie ról prowadzący pyta: Czy tak jest już dobrze? Przesłuchujemy nagrania i wybieramy najlepsze rozwiązanie problemu.
(źródło:I. Andrzejewska Propozycje zajęć wychowawczych z elementami socjoterapii,1997)

5. Zabawa: Słowny bokser.
Dzieci dobierają się w pary i przez 30 sekund mówią razem bez wytchnienia.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

6. Rozwiązanie sytuacji konfliktowej: kłótnia
Prowadzący prosi aby dzieci odegrały scenkę kiedy się kłócą. Wszyscy wspólnie zastanawiają się jak rozwiązać taki problem. Nagrywamy na kasetę pomysły, których potem słuchamy i wybieramy najlepszy.
(źródło: pomysł własny)

7. Zabawa: chińskie posągi.
Jedna osoba staje pośrodku w dowolnej postawie. Druga podchodzi i zmienia pozycję nogi lub ręki. Następne robią to samo. Osoba prowadząca w dowolnym momencie mówi MRÓZ i wtedy każdy zastyga nieruchomo tam, gdzie się aktualnie znajduje w identycznej pozycji jak osoba ze środka. Po chwili osoba prowadząca mówi CIEPŁO i zabawa trwa dalej.
(źródło: Grupa bawi się i pracuje, 1994)

8. Rundka końcowa.
Jak należy rozwiązywać konflikty i problemy? Czego się nauczyłeś na dzisiejszych zajęciach?

9. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA X- RADZIMY SOBIE Z AGRESJĄ

Cele:
- zapoznanie z nieagresywnymi sposobami rozwiązywania problemów,
- dostrzeganie potrzeb innych,
- budowanie empatii,
- nauka umiejętności współpracy z innymi.

Czas trwanie:1,5 h

Metody: inscenizacja, rozmowa, rundka, zabawa

Formy: grupowa, indywidualna

Pomoce: Kartki papieru, mazaki, gazety

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka –przekazanie uścisku przyjaźni w kole

2. Rundka początkowa.
Co to jest agresja i jakie inne słowa oznaczają zachowanie agresywne?

3. Symbole agresji.
Dzieci siedzą w kole, przed każdym z nich leży duża kartka papieru i mazak. Wszyscy malują jakiś symbol swojego bardzo osobistego silnie przeżywanego rodzaju agresji. Następnie krótko go objaśniają. Kiedy grupa jest gotowa trzeba przeznaczyć trochę czasu na porównanie poszczególnych symboli oraz ich omówienie.
(źródło: Rosemarie Portman. Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce, 1999)

4. Agresja na obrazku.
Każde dziecko wyszukuje w starych czasopismach i gazetach, a następnie wycina jedno zdjęcie , które według niego wyraża agresję. Potem wszyscy wspólnie przyglądają się fotografiom. Dyskusja na temat: Dlaczego ludzie zachowują się agresywnie?
(źródło: Rosemarie Portman. Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce, 1999)

5. Strzepywanie emocji.
Ćwiczenie relaksacyjne: ręce swobodnie wzdłuż ciała, potrząsamy dłońmi, kręcimy szyją, ramionami, całym tułowiem, unosimy w górę prawą nogę- potrzasamy, potem to samo wykonujemy lewą nogą.
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

6. Improwizacja inscenizowana: Kłótnia
Dwie osoby improwizują kłótnię. Prowadzący czuwa aby gra nie przerodziła się w rzeczywisty konflikt. Omówienie ćwiczenia: Jakie uczucia dominowały w osobie sprawiającej przykrość?, Jakie uczucia towarzyszyły osobie, której sprawiano przykrość?, Jakie uczucia budziły się w obserwatorach scenki?
(źródło: Socjoterapia. K. Sawicka, 1998)

7. Sposób na agresję zabawa.
Dzieci same wymyślają zabawę, spośród przez siebie znanych, która pozwoli im się rozweselić i wspólnie pobawić.
(źródło: pomysł własny)
8. Wspólny okrzyk.
Hej, hej, hej!
Nasza grupa jest ok.!


ZAJĘCIA XI- ZAMYKAMY GRUPĘ

Cele:
- podsumowanie zajęć,
- zamknięcie grupy,
- analiza zdobytych umiejętności,
- zdobycie pozytywnych informacji zwrotnych.

Czas trwania; 1,5 h

Metody: rundka, zabawa,

Formy: grupowa, zbiorowa

Pomoce: kłębek, kartki, długopisy, arkusz dużego papieru, farby

Przebieg:

1. Rozpoczęcie zajęć.
Iskierka- przekazanie uścisku przyjaźni w kole.

2. Rundka.
Podsumowanie nabytych umiejętności i omówienie ich. Uczestnicy opowiadają jak zamierzają wykorzystać to czego się nauczyli.

3. Gra końcowa: Kłębek sznurka.
Wszyscy siadają w kręgu, jedna osoba trzyma w ręku kłębek. Rozgląda się i mówi co najbardziej podobało jej się na zajęciach. Rzuca kłębek do kogoś ale trzyma w ręku koniec sznurka. Osoba, która złapała kłębek powtarza czynność i rzuca do następnej. Na końcu zapada cisza i ktoś przecina wszystkie nitki w kręgu, oznacza to koniec gry.
(źródło: Grupa bawi się i pracuje, 1994)

4. Zabawa na życzenie dzieci.

5. Pozytywne informacje zwrotne.
Uczestnicy podpisują swoje kartki i puszczają je po sali. Inni mają wpisać na kartkę po jednym pozytywnym zdaniu o tej osobie. Kiedy kartki wracają do właścicieli, dzieci głośno odczytują informacje zwrotne.
(źródło: pomysł własny)

5. Wspólny plakat.
Dzieci wykonują plakat przedstawiający grupę. Plakat zostaje powieszony na honorowym miejscu.
(źródło: pomysł własny)

BIBLIOGRAFIA

Andrzejewska I.:Propozycje zajęć wychowawczych z elementami socjoterapii. Wydawnictwo ZPDN. Białystok 1997

Dąbrowska M., Rozesłaniec M.: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej.

Grochulska J. Reedukacja dzieci agresywnych. WsiP Warszawa 1982

Grupa bawi się i pracuje. Oprac. M. Jachimska. Red. O. Tokarczuk, Oficyna Wydawnicza UNUS Wałbrzych 1994

Jakubowicz E. Praca z dziećmi i młodzieżą agresywną, materiały dla uczestników warsztatu. Ośrodek Pomocy Psychologicznej i Psychoedukacji 2002

Jundziłł I. Dziecko ofiara przemocy. Warszawa 1993

Kozłowska A.: Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego. WSiP Warszawa 1993

Krotochvil S.: Zagadnienia grupowej psychoterapii nerwic. PWN Warszawa 1981

Kurs wstępny z pedagogiki zabawy. PSPiA Klanza Lublin 1999

Mała encyklopedia medycyny t.III, PWN Warszawa 1987

Portmann R.: Gry i zabawy przeciwko agresji. Jedność Kielce 1999

Rauschsburg J.: Lęk, gniew i agresja. WsiP. Warszawa 1993

Reber A.: Słownik psychologii. WNS Warszawa 2000

Sawicka K. (red): Socjoterapia, CMPPMEN Warszawa 1998

Sawicka K. Sytuacja dziecka ze środowiska biedy. „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” nr 358 1997

Słownik pedagogiczny (red) W. Okoń, PWN Warszawa 1984

Słownik psychologiczny (red) S. Szewczuk WP Warszawa 1979

Stasica J.: Rozwijanie zainteresowań i zdolności uczniów. Zajęcia relaksujące. Impuls Kraków 2003

Strzemieczny J., Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży. PTP Warszawa 1993