Objawy, przyczyny i zapobieganie agresji dzieci i młodzieży

Referat na temat:
„Objawy, przyczyny i zapobieganie agresji dzieci i młodzieży”
wygłoszony w ramach pedagogizacji rodziców na wywiadówce szkolnej.

Agresja definiowana jako zachowanie człowieka, którego intencją jest wyrządzenie szkody, sprawianie cierpienia, ograniczenie wolności, narzucenie władzy przy wykorzystaniu siły fizycznej i psychicznej nie jest już jedynie domeną pospolitej przestępczości i nie wiąże się wyłącznie ze światem ludzi dorosłych. Przemoc i agresja przeniknęły do codziennego życia. Są obecne w środowisku rodzinnym, zakładach pracy, placówkach opiekuńczo – wychowawczych, resocjalizacyjnych, jak również w szkołach. Obniżający się wiek osób przejawiających w kontaktach interpersonalnych przemoc sprawił, że ma ona miejsce nie tylko w wojsku („fala”), nie tylko na terenie szkół ponadpodstawowych („dręczenie kotów”), ale i w szkołach podstawowych, wśród dzieci w młodszym i starszym wieku szkolnym.
Agresywne zachowanie może przyjąć formę agresji fizycznej lub słownej. Agresja fizyczna to: bicie, szarpanie, kopanie, wybuchy złości, a także niszczenie lub uszkodzenie przedmiotów. Spotykamy się również z tzw. agresją fizyczną pośrednią, która nie przybiera formy bezpośredniego ataku. Przykładem takich zachowań jest: przeszkadzanie komuś w wykonywaniu jakiejś czynności, zakłócanie spokoju, niszczenie mienia społecznego lub prywatnego, dewastacja przyrody, dręczenie i męczenie zwierząt.
Drugi typ zachowań agresywnych to tzw. agresja słowna. Atak słowny może polegać na grożeniu, straszeniu będącym zapowiedzią przykrych konsekwencji, jakie czekają daną osobę, jeżeli nie zachowa się ona zgodnie z wolą agresora. Do agresji słownej należy również rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, oraz wydawanie krzywdzących opinii. Często występującą w środowisku uczniów postacią agresji słownej jest błędne „podpowiadanie”
w czasie lekcji, wyśmiewanie, złośliwe przezwiska, naśladowanie wyglądu, skarżenie, donoszenie nauczycielom o czyimś wykroczeniu wypływające nie z troski o przestrzeganie zasad współżycia lecz z chęci zaszkodzenia określonej osobie. Dotkliwość tych agresji bywa często znacznie większa, niż agresji fizycznej, bowiem ranią one godność osoby będącej przedmiotem agresji, narażają ją na upokorzenie i ośmieszenie.
Dzieci agresywne cechuje brak zdyscyplinowania, ruchliwość, naruszanie zasad regulaminu szkolnego oraz norm współżycia obowiązujących w danej grupie lub rodzinie oraz skłonność do szybkiego i bardzo impulsywnego reagowania. Dziecko nie potrafi jeszcze kontrolować swoich emocji i nie panuje nad ich wpływem na swoje zachowanie. Niski poziom dojrzałości społecznej u dziecka powoduje łatwe popadanie w konflikty z rówieśnikami.
Powodem agresji może być wiele czynników. Nawet jeśli założymy, że dziecko rodzi się z natury dobre to nie każde trafia do „dobrej rodziny”. Nie chodzi tu o rodziny patologiczne lub przestępcze, tylko o tzw. normalne ale nie okazujące dziecku uczuć miłości, zainteresowania, tracące z nim kontakt z różnych powodów. Zdarza się, że rodzice ci przejawiają dużo większą troskę o zaspokojenie potrzeb materialnych dziecka niż duchowych.
Odrzucenie emocjonalne, poczucie bycia niekochanym jest przyczyną agresji u dorastających chłopców, skierowanej w formie odwetu na osoby od siebie słabsze, bezbronne. Jest to wyładowanie negatywnych emocji – „bicie dla samego bicia”.
W opinii psychologów jednym z doniosłych źródeł zachowań agresywnych jest frustracja wywołująca poczucie krzywdy, gniewu lub zdenerwowania. Powstaje ona na przykład wskutek obraźliwych przezwisk kolegów, otrzymania na lekcji złej oceny, zastosowania przez rodziców surowych kar fizycznych. Frustracje powodują brak zaspokojenia określonych potrzeb, a w szczególności potrzeby uznania społecznego, akceptacji, poczucia własnej wartości i potrzeby samodzielności.
Zachowania agresywne mogą mieć związek z niekonsekwentnym postępowaniem rodziców. Mało stanowcze i niekonsekwentne matki często „dla świętego spokoju” ustępują, czy pozwalają na rzeczy, które innym razem wywołują sprzeciw czy karę. Takie nieprzemyślane postępowanie potęguje reakcje agresywne polegające na wymuszaniu ustępstw, zwłaszcza w sytuacjach, w których dziecko spodziewa się osiągnąć upragniony cel. Najbardziej poważną przyczyną jest naśladowanie zachowań agresywnych osób dorosłych, z którymi dziecko styka się na co dzień i naśladuje je jako wzorzec uosobienia siły, znaczenia dorosłości. Są niestety rodziny również takie,
w których zachowania nacechowane brutalnością, przemocą i agresją zdarzają się często. Dotyczy to przeważnie ojców nadużywających alkoholu. Pod jego wpływem znęcają się nad niewinnymi dziećmi i ich matką. Takie zachowania budzą u dzieci poczucie krzywdy i chęć przeciwstawienia się, buntu. Dziecko nie przeciwstawi się ojcu lecz swe negatywne emocje wyładuje na słabszym od siebie. Po raz kolejny potwierdza się teza, iż przemoc rodzi przemoc. Z wielu badań przeprowadzonych w tej dziedzinie wynika wniosek:
„Przemoc doświadczona w dzieciństwie ze strony tych, którzy mają obowiązek zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa (np. rodzina, szkoła) rodzi przemoc w młodości i dorosłości”.
Mówiąc o agresji naśladowczej nie można pominąć wpływu telewizji, wideo
i gier komputerowych na rozwój moralny dzieci i młodzieży. Dla współczesnych dzieci telewizja, wideo, komputer to coś zupełnie normalnego, dlatego też temat ten zostanie szerzej omówiony. W programach telewizyjnych, filmowych zarówno dla dzieci i młodzieży często pojawiają się zachowania agresywne. W większości grach komputerowych, aby zwyciężyć trzeba zabić, zniszczyć przeciwnika. Młodzi widzowie pod wpływem tego „twardnieją”, stają się obojętni wobec okrucieństwa. Autorzy tych filmów pokazują w nich wiele scen przemocy. Oglądający są zafascynowani wielką siłą, zręcznością, odwagą bohaterów. Sami pragną być takimi jak oni. Następuje bardzo silna chęć identyfikacji z ulubionym bohaterem. Chcą się ubierać jak on, zaczynają przyjmować pewne jego cechy. Gdy napotykają na trudności , próbują je pokonać tak, jak ich bohater, a więc za pomocą siły.
Agresja zaobserwowana na ekranie TV może być kierowana na obiekty zastępcze co można zauważyć u dzieci młodszych - po obejrzeniu scen przemocy biją lalki czy misie. Takie zachowanie powinno być sygnałem dla rodziców.
„Kozłami ofiarnymi” stają się również dzieci w jakikolwiek odmienne np. otyłe, kalekie, mniej sprawne, mniej zdolne czy tylko inaczej ubrane. Często po emisji filmu, nawet dla dorosłych, w których było dużo scen przemocy na naszych podwórkach pojawiają się dzieci, które upodabniają się do bohaterów tego filmu. Tworzą się wówczas grupy naśladowcze, często rywalizujące ze sobą, które posługują się agresją zaobserwowaną na ekranie telewizyjnym. Tolerowana i akceptowana agresja w obejrzanych scenach przemocy prowadzi do utrwalenia się zachowań agresywnych. Dzieci zauważają, że bohaterzy za pomocą agresji dużo zyskują. Same czasem przekonują się, że mogą coś zyskać tym sposobem.
Gry komputerowe zawierające przemoc, brutalne sceny mają duże powodzenie u dzieci. Naśladują je najpierw dla zabawy, ale z czasem prowadzi to do utrwalenia zachowań agresywnych.
Agresja może mieć także podłoże chorobowe. Jest wtedy objawem zaburzeń nerwicowych oraz chorób psychicznych. Do objawów np. schizofrenii powodującej osłabienie kontaktu z otoczeniem należą ataki szału, przejawiające się w gwałtownym, niekontrolowanym zachowaniu agresywnym. Nasilona agresywność może występować u epileptyka i dzieci głęboko upośledzonych. Narastająca fala przemocy we wszystkich dziedzinach życia rodzi wiele pytań dotyczących tego negatywnego i jakże złożonego zjawiska. Docierające informacje ze środków masowego przekazu o bestialskich pobiciach, rozbojach, okrucieństwach dorosłych wobec dzieci i dzieci wobec dzieci powodują
z jednej strony przerażenie, z drugiej zaś sygnalizują pilną potrzebę szukania skutecznych sposobów zwalczania i zapobiegania przemocy.
Jak przeciwdziałać temu zjawisku?
Aby niwelować zachowania agresywne o małym nasileniu niekiedy wystarczy ograniczenie zbyt wielu zakazów do prawdziwie koniecznych, okazywanie większego zainteresowania, pomocy w sytuacjach trudnych, umiejętne kierowanie aktywnością młodocianych, a nade wszystko unikanie kar, zwłaszcza cielesnych, które najczęściej są niczym innym jak wyładowaniem własnej agresji rodziców. Wymuszanie posłuchu siłą nie daje efektów wychowawczych. Czym innym jest kara rodzica, który akceptuje dziecko, który jest emocjonalnie związany z dzieckiem, nie godzi się jedynie na negatywne jego zachowanie, który stara się wytłumaczyć sens stawianych przez siebie wymagań, który karząc nie upokarza i nie łamie osobowości swego dziecka. Żaden system kar i nagród nie zastąpi danego przez rodziców dobrego przykładu. Umiejętne ukazywanie pozytywnych modeli zachowania się, przykładów koleżeństwa, wzajemnej życzliwości, gotowości udzielania pomocy, odważnego przeciwstawiania się niesprawiedliwości kształtuje pozytywne wartości i umożliwia przyswojenie systemu norm moralnych. Bardzo ważna jest wczesna interwencja wychowawcza wobec zachowań agresywnych, gdyż zapobiega utrwalaniu się wzorców tych zachowań. Dotyczy to zarówno domu rodzinnego jak i szkoły. Bardzo ważne jest zachowanie nauczyciela na lekcji, jego sposób zwracania się do uczniów, reagowania na ich zachowanie. Nauczyciel powinien uczyć odwagi w podejmowaniu trudnych zadań, zachęcać uczniów do systematycznej pracy, indywidualizować wymagania wobec uczniów, nie straszyć, nie stosować sytuacji lękowych.
Taką osobowość nauczyciela pamięta się latami. Aby przeciwdziałać agresji naśladowczej należy zwrócić uwagę na to, co oglądają nasze dzieci w telewizji, w jakie gry komputerowe grają, obejrzeć czasami z nimi jakiś film, program, porozmawiać później o tym, co było dobre, a co złe. Czasami zamiast oglądać telewizję wybrać się z dzieckiem na spacer. Pamiętać należy również o tym, że zachowanie agresywne jest zachowaniem wyuczonym. Rzadko bywa to agresja patologiczna. Podłożem agresji bywa także naśladowanie wyuczone od rodziców, czy dorosłych na ulicy lub w domu. Aby ustalić rozmiary oraz formy agresji w społeczności uczniów klas starszych szkoły podstawowej w małym mieście przeprowadzono badania sondażowe za pomocą anonimowej ankiety. Badania wykazały, że wśród 105 uczniów, wobec których rodzice nie stosują agresji fizycznej większość stanowią osoby – 71 uczniów – które nigdy nie były agresywne, 24 uczniów przyznaje się do jednokrotnej agresji, 2 uczniów do dwu, trzykrotnej, 1 uczeń do częstej. Wśród uczniów karanych fizycznie czasami – 4 osoby nie stosują agresji i 4 osoby były tylko jeden raz agresywne.
Fakt, że większość uczniów nie karanych fizycznie nie przyznaje się do stosowania agresji wskazuje na to, że istnieje duża zależność zachowania dzieci od zachowania rodziców. Podjęcie działań w celu zapobiegania przemocy, zmniejszania, a może i wyeliminowania tych zjawisk ze społeczności szkolnej wymaga szybkich rozwiązań. Brak reakcji to przyzwolenie na przemoc i na rozwijanie się zachowań agresywnych.


Bibliografia:
1. Barłowski E. S., „Skąd agresja”, Nowości Oświaty, 1995, nr 2
2. Lipińska J., „Przemoc i agresja w społeczności uczniów w okresie dorastania”, Nowa Szkoła, 2000, nr 1
3. Praca zbiorowa studentów Kolegium Nauczycielskiego, „Szkolne spotkania z rodzicami”, Nowy Sącz 1995
4. Tatarowicz J., „Dojrzewanie do przemocy”, Nowa Szkoła, 1998, nr 2