Idea Fair Play i jej wartości

Wraz z rozwojem cywilizacji człowieka, obserwując jego historię, możemy zauważyć narodziny nowych i upadek starych autorytetów i ide­ałów.
Wartości, które im towarzyszą, budowane są na różnych fundamen­tach. W starożytnym Egipcie kapłani starali się uzyskać autorytet poprzez zastraszanie ludzi, wynosząc na piedestał Boga, którego uo­sobieniem był Faraon.
Bogowie "rządzili" również w starożytnej Grecji i Rzymie, gdzie też do dnia dzisiejszego religia ma ogromny wpływ na kształtowanie poglądów i systemu wartości. W nowożytnym świecie starano się zdobyć władzę i ukształtować morale ludzi pod wpływem terroru i zagłady. Widzimy to dokładnie obserwując wydarzenia II wojny światowej i przywództwo Hitlera czy Mussoliniego.
W dzisiejszych czasach pozytywne wartości należą do rzadkości. Światem człowieka XX w. Rządzą; pieniądze, przekupstwo, kłamstwo i nietolerancja. Odczuwa się upadek podstawowych wartości moralnych.
Każdy za wszelką cenę stara się osiągnąć wytyczony cel, dba tyl­ko o siebie. Młodzi ludzie obserwując swoich rodziców za ideały trak­tują rzeczy i osoby, które nie posiadają żadnych cech godnych do na­śladowania. W świecie tym poprzez ciemne chmury gromadzące się nad moralnością ludzką przebija się pasmo światła, które zaczyna świecić nieśmiało, aby przybrać na mocy. Światłem tym jest idea fair play i wartości moralne, których jest nośnikiem.
Olimpizm i sport spostrzeżony przez barona P. de Coubertina jako lekarstwo mogące uzdrowić społeczeństwo XIX w. we Francji może stać się również antidotum na dzisiejsze bolączki.
Coubertin był w pełni niezależnym działaczem wizjonerem, znawcą kultur, teoretykiem społecznym. Niemniej jednak jego wizje społeczne wynikały ze znajomości innych kultur, systemów pedagogicznych, tradycji sportowych, sposobów życia. Legły one u źródeł zarówno projektu reformy nauczania, jak idei olimpizmu i międzynarodowego ruchu sportowego.
Baron P. de Coubertin zafascynowany hasłami, jakie niosły ze sobą igrzyska starożytne Greków, ideą fair play, ideę pokoju, bra­terstwa, uczciwością, z sobie właściwym uporem całe życie poświęcił stworzeniu takich właśnie igrzysk w nowej formie niosącej stare ideały. I właśnie to, tak konkretnie odczuwane, poczucie przynale­żności do tego samego świata chciał Coubertin obudzić u wszystkich ludzi, dając im w darze igrzyska olimpijskie - symbol idealizmu i jedności. Starożytni Grecy organizowali igrzyska dla wszystkich Greków oraz tych narodów, które pozostawały pod bezpośrednim wpły­wem ich religii i kultury. Coubertin chciał igrzysk dla wszystkich, wierząc przy tym, że kładzie podwaliny pod nową moralność świata. Dlatego też współczesny ruch olimpijski dostosowuje swój rytm do biegu wydarzeń światowych, czuwając jednocześnie nad tym, aby mło­dzież sportowa znalazła w nim wszystko, co jest niezbędne do kulty­wowania tych wartości, których podstawą jest wysokie poczucie wła­snej godności i wolności.
Główną ideą coubertinowskiego olimpizmu była wizja "społecznego rozejmu" i "etyki przyjaźni", symbolizowane dzisiaj poprzez zachowanie "elity sportowej", dochowującej wierności odwiecznym prawom sportu -idei fair play.
Początki tej idei związane z równorzędną walką widoczne są już u faraonów, samurajów, mnichów klasztoru Szaolin jak też ludów Inków czy Azteków. Od zarania dziejów stanowi ona regułę przestrze­ganą w walce - czy to sportowej czy na śmierć i życie.
W greckich igrzyskach również widzimy reguły "czystej gry", na które przysięgają walczący, że ich nie złamią, a ci, którzy się tego dopuszczają - karani są srogo.
"Nowożytne ślubowanie olimpijskie nie zawiera żadnych sankcji, podczas gdy antyczny zawodnik składający przysięgę przed posągiem Zeusa Harkis - strzegącego przysięgi, miał przed oczyma umieszczoną pod posągiem inskrypcję w formie "elegii", jaką posiada Pausanias, która groziła surowymi karami za przekroczenie sakralnego regula­minu olimpijskiego" - stwierdza B. Biliński (Olimpizm Pierze de Coubertina i Antyk’’ Almanach’’1999r). "Starożytni gromadzili w świętym Gaju obok posągów zwycięzców także inne pamiątki, którymi były tzw. zanes wznoszone ku przestrodze przez tych, którzy nie byli wierni złożonej przysiędze. Na takich nakładano karę grzywny, którą przeznaczano na posągi z napisami piętnującymi imię winnego" - stwierdza K. Zuchora (Olimpizm w kręgu przyjaźni i filozofii piękna’’Almanach’’199192).
Samą nazwę fair play po raz pierwszy wprowadził W. Szekspir w dramacie "Król Jan". Nic więc dziwnego, że angielscy gentelmeni wychowani na utworach Szekspira przyjęli tę ideologię rycerskości i uczynili z niej obowiązujące prawa postępowania w walce sportowej,
Postępowanie fair play jest popularne również w dzisiejszych czasach. Co roku przyznawane są nagrody fair play im. P. de Coubertina, których laureatami są sportowcy zagraniczni i polscy. Listę tę otwiera włoski bobsleista Eugenio Monti, który pożyczając części swojego bobsleja umożliwił najgroźniejszemu rywalowi kontynuowanie walki z zachowaniem równości szans. W 1965 r. główną nagrodę otrzymała Willy White z USA. W roku 1970 podobną nagrodę zdobywa Ryszard Szurkowski z Polski. W 1975 r. główną nagrodę fair play przyznano Metcie Antenen ze Szwajcarii. Najmłodszym laureatem w tym współ­zawodnictwie jest polski ciężarowiec Dariusz Zawadzki, który po otrzymaniu tej nagrody powiedział: "Cenię tę nagrodę bardziej niż medale. Jestem sportowcem i będę zawsze walczył o medal, zwycięstwo i rekord. Mogę przyrzec, że będzie to walka szlachetna, z zacho­waniem regulaminu i reguł gry" (Udział w Igrzyskach Olimpijskich jako gratyfikacja aktywności zawodniczej’’Wychowanie fizyczne i Sport’’1992).
Fair play jako podstawowa zasada etyki sportowej oznacza czystą, uczciwe rywalizację sportową, przebiegającą według usta­lonych zasad gry. Jeżeli zwycięstwo ma świadczyć o rzeczywistej wyższości zawodnika nad zawodnikiem, obowiązujące reguły muszą nakładać na obie strony te same warunki. Istota fair play polega na zachowaniu takich samych warunków walki sportowej i wyraża się akceptacją następujących zasad moralnych:
- przestrzegania reguł gry,
- bezwzględnego podporządkowania się decyzjom sędziego,
- zachowania równych warunków rywalizacji,
- niewykorzystywania przewagi losowej-równość szans,
-rezygnacji z możliwości osiągnięcia nieuczciwego zwycięstwa -poczucie odpowiedzialności.
Zasada fair play w sporcie oznacza, więc rezygnację z dyrektyw skuteczności walki na rzecz dyrektyw moralnych.
Istnieje wiele oficjalnych i nieoficjalnych dokumentów, wska­zujących na wartości etyki sportowej i na etyczne zasady rywali­zacji.
Jednym z nich jest Sportowy Kodeks Etyczny "Fair play - drogą do zwycięstwa". Ustosunkowuje się on do obowiązku i powinności każdego człowieka, instytucji, organizacji sportowej wobec fair play. Kodeks obejmuje pojęcia prawa dzieci i młodzieży do uczes­tnictwa w sporcie i do czerpania z tego radości oraz odpowiedzial­ności instytucji i osób dorosłych za popularyzację zasad fair play i zagwarantowanie jej przestrzegania.
Na podstawie i w zgodności z zasadami zawartymi w Kodeksie Etycznym w maju 1992 r., podczas VIII konferencji na Rodos w Grecji, została przyjęta przez europejskich ministrów odpowiedzialnych za sport Europejska Karta Sportu, uwzględniająca zasady etyczne oraz uregulowania dotyczące Konwencji w sporcie aktów przemocy i niewłaściwego zachowania się widzów podczas imprez sportowych, a tak­że ustosunkowująca się do Konwencji antydopingowej.
Fair play stanowi temat licznych dyskusji a niesione z nią wartości są nie powtarzalne i godne stosowania.

Opracowała Elena P.- Osińska