Stereotypy i uprzedzenia - spróbuj zrozumieć innych- zajęcia warsztatowe

Zajęcia mają na celu zredukowanie przesądów dotyczących nowych rzeczy, a których efekty są bardzo trudne do ocenienia według tradycyjnych szkolnych metod. Nauczyciele powinni - przede wszystkim - oceniać zaangażowanie uczniów w zajęcia, ich otwartość na uczenie się czegoś nowego oraz ich poziom empatii w stosunku do obiektów uprzedzeń i stereotypów. Ważne jest, aby podstawowe przesłanie tych zajęć - wolność od stereotypów i uprzedzeń oraz skupienie się na niepowtarzalności każdej osoby - były obecne w pracy zajęciach przez cały rok szkolny. Zmienienie postaw dotyczących uprzedzeń wymaga stałej kontynuacji pracy nad tym zagadnieniem.

„Stereotyp jest zawsze płaski, nie stereo”.
Lech Konopiński
Bardzo często patrzymy na siebie przez pryzmat stereotypów. Wyidealizowany, uproszczony obraz własnej grupy oraz równie jednostronna, upraszczająca i negatywna wizja innych grup – bo tak można zdefiniować stereotyp – wprowadza nieufność i wrogość oraz wiedzie do uprzedzeń i dyskryminacji. Czym jest stereotyp? Jak mu się nie poddawać? Jak go zwalczać? Jak unikać niesprawiedliwości i tendencyjności w ocenie innych? Oto pytania, na które poszukamy odpowiedzi - poznając najpierw siebie.


Scenariusz warsztatów dla nauczycieli

Temat: Stereotypy i uprzedzenia - spróbuj zrozumieć innych.

Cele:

Uczestnicy zrozumieją, że:

- zakładanie, jaki ktoś jest, może prowadzić do stereotypów i ferowania
niesprawiedliwych ocen - zarówno o pojedynczych osobach jak i o grupach,

- stereotypy i uprzedzenia mają wpływ na nasze życie,

- warto przemyśleć temat stereotypowego postrzegania ról,
- należy poddać analizie własne stereotypy i uprzedzenia oraz ich wpływ na życie: nasze oraz ludzi, do których się odnoszą,
- każdy ma prawo do odmienności i przekonań (jeśli nie rani innych).
Po zakończeniu warsztatów uczestnik potrafi:

- omówić na przykładach, czym są: sterotypizacja, uprzedzenia, dyskryminacja,
- wykorzystać i zastosować w praktyce sposoby ich przełamywania,
- rozumieć swoje uczucia i innych,

Metody pracy:
aktywizujące-malowanie, gry, zabawy, burza mózgów, krąg uczuć, praca w grupie, dyskusja, "rundka" (werbalizowanie swoich emocji, odczuć, np. kończenie zdań bez oceniania).
Materiały:

- biały papier
- duże arkusze papieru
- pisaki
- brystol, nożyczki, taśma klejąca, klej, stare czasopisma itp.


Przebieg:

1.Powitanie uczestników.

2. Zapoznanie z celem i tematem warsztatów.

3. Ustalenie zasad pracy:
- używamy komunikatów "ja",
- mamy prawo do odmowy wykonania ćwiczenia lub wycofania się z niego,
- wzajemny szacunek,
- mamy prawo do wyrażenia swojej opinii,
- zgadzamy się na wspólnie ustalone zasady pracy.

Postrzeganie i rozumienie siebie.

4.Ćwiczenia integrujące grupę:

Cel – wzmocnienie zaufania, poznanie informacji o samym sobie i uczestnikach, rozwijanie zachowań empatycznych

•"Iskierka"- ustawienie w kole, uczestnicy witają się trzymając się za ręce
"iskierkę puszczam w krąg, niech wróci do mych rąk."
•Każdy uczestnik dzieli swoje imię na sylaby i pokazuje przy tym jakiś ruch,
• Dokończenie zdań:
- Gdybym był/a owocem, to byłbym/byłabym ........................, bo................................. jest ...............................(wymieniamy cechy)
- Gdybym był/a zwierzęciem, to byłbym/byłabym ................., bo............................. jest................................ (wymieniamy cechy)
- Słabo robię, jestem słaby/a w ........................................
- Ludzie mówią, że jestem dobry/a w .....................................
-Wiem, że jestem dobry/a w ........................................

•Ustawienie w kręgu, zadajemy pytania: Kto lubi zwierzęta, kolor czerwony, pizzę, biegać, itp. Osoba udzielająca odpowiedzi twierdzącej robi krok do przodu.
•Naśladowanie głosu wybranego zwierzęcia i sposobu jego poruszania się.
•Zamiana miejsc: zamienią się osoby, które: mają długie włosy, zegarek, spodnie, noszą okulary, uwielbiają zupę pomidorową, itp.
•Czytanie tego samego fragmentu w różny sposób: jak bajkę, jak ksiądz, sprawozdawca sportowy, etc.
•Dowolny drobiazg – opowiedzenie o dowolnym przedmiocie tak, jakby się nim było.

Stereotypy

•W jaki sposób ludzie używają etykiet lub kategorii do opisywania innych osób. Czy ma to związek z: ubraniem, wyglądem, przynależnością do danej grupy, słownictwem - DYSKUSJA
Wyjaśnienie, że kategoryzowanie rzeczy czy osób jest sposobem działania ludzi; Jednak często kategoryzujemy ludzi, których nawet nie znamy.

•Wymieniamy grupy w społeczności szkolnej, np.: jajcarze, kujony, lizusy, sportowcy... – BURZA MÓZGÓW.
Zapisujemy na tablicy wymienione kategorie. Następnie zawężamy listę do pięciu największych kategorii, które zapisujemy i rozwieszamy w sali na oddzielnych arkuszach papieru.
Przez 10-15 minut uczestnicy podchodzą do wszystkich plakatów i zapisują cechę kojarzącą się z daną kategorią.
Zastanawiamy się, czy te opisy pasują do wszystkich członków grupy, czy wszyscy ludzie mają podobne wyobrażenia - przeświadczenia na temat tych grup, czy tego typu określenia mówią nam coś rzeczywiście prawdziwego o kategoryzowanych osobach?
Jak tego rodzaju określanie ludzi wpływa na wasze zachowania w stosunku do innych?

•Zdefiniowanie słowa "stereotyp". Wyjaśniamy, że jeśli zakładamy coś o cechach całej grupy ludzi, to te założenia stają się stereotypami. Kiedy założenia i stereotypy mają wpływ na nasze postawy, to trudno sprawiedliwie ocenić jakąś osobę lub zdarzenie. Taki wpływ na naszą ocenę nazywa się "uprzedzeniem".

•Ponownie przyglądamy się cechom zapisanym na plakatach i koncentrujemy dyskusję wokół następujących pytań:
- Czy te określenia są stereotypami?
- Czy/jak mogą one szkodzić lub krzywdzić ludzi

Stereotypy rasowe

•Rozpoczynamy od dyskusji o koncepcji rasy i pochodzenia etnicznego. Napisz każde z tych pojęć na tablicy lub dużym arkuszu papieru i poproś uczestników, żeby sporządzili listę atrybutów związanych z obydwoma pojęciami. Zapisuj ich wypowiedzi. Następnie poproś o wymienienie 5 różnych ras lub grup etnicznych.

•Przygotuj pięć dużych arkuszy papieru.
Na górze każdego z nich napisz nazwę jednej, wymienionej wcześniej grupy.

•Podziel uczestników na pięć grup. Rozdaj każdej grupie po jednym z 5 arkuszy. Poproś, aby na swoim arkuszu wpisali jak najwięcej stereotypów, które stosowane są w stosunku do grupy, której nazwę mają w nagłówku swojego arkusza. Daj trzy minuty, aby zakończyli pracę. Zwróć uwagę na to, aby wpisywali stereotypy, które słyszeli (nie muszą w nie wierzyć).

•Po zakończeniu pracy poproś uczestników, aby oddali swój arkusz grupie, która siedzi po ich prawej stronie. Poszczególne grupy mogą dopisać swoje stereotypy do listy. Ćwiczenie trwa do momentu otrzymania „swojego” arkusza.

•Powieś plakaty i poproś, by uczestnicy zapoznali się z nimi.

•Zakończ zajęcia dyskusją o tym ćwiczeniu. Zapytaj:
- Jak mogą czuć się osoby postrzegane przez innych stereotypowo?
- Co zauważyłeś w związku z tą lista stereotypów?
- Czy widzieliście wizualne przedstawienia stereotypów, np. w programach
telewizyjnych, filmach, czasopismach, książkach?
- Czy stereotypy mogą powodować niewłaściwe zachowania jednych ludzi wobec innych?


Doświadczenie uprzedzeń

Przed rozpoczęciem warsztatów powieś w klasie dziesięć arkuszy papieru, które zostały stworzone podczas ćwiczeń w poprzednich częściach zajęć.

1. Poproś, aby uczestnicy anonimowo przez 15-20 minut napisali o swoich doświadczeniach z ludźmi (sytuacje, w których sami stali się ofiarami lub kiedy byli świadkami uprzedzeń)

2. Poproś, by wyobrazili sobie sytuację, kiedy ktoś wypowiedział jakiś uprzedzający lub niesprawiedliwy komentarz na temat miejsca zamieszkania, pochodzenia, sympatii politycznej, ubioru, płci, sposobu wypowiadania się, sytuacji finansowej, rodziny, itp.

3. Poproś uczestników, aby pisemnie odpowiedzieli na następujące pytania:
- Skąd wiedziałeś, że zostałeś niesprawiedliwie oceniony?
- Jakiego rodzaju słowa lub zachowania były do ciebie w związku z tym adresowane?
- Dlaczego formułowane sądy były skierowane do ciebie?
- Co wtedy czułeś?
-Jak według ciebie powinieneś być potraktowany w takiej sytuacji?

4. Zbierz odpowiedzi. Rozdaj ponownie tak, aby nikt nie dostał swojego tekstu. Poproś, by uczestnicy przeczytali osobiste wypowiedzi swoich kolegów z grupy.

5. Poproś, aby stworzyli kolaże z plakatów zrobionych w poprzednich częściach, ze
spisanych osobistych historii, z obrazków i innych dzieł sztuki, które ilustrują uczucia oraz opisują uprzedzenia i stereotypy.
Rozdaj kolorowe czasopisma, duże arkusze papieru, farby, mazaki, klej i nożyczki.

6. Zadaj pracę domową - arkusz z nagłówkiem: "Identyfikowanie stereotypów w mediach" Poleć, aby przez tydzień zapisywali stereotypy i uprzedzenia wychwycone w programach telewizyjnych, reklamach i filmach. Uczestnicy powinni zapisać tytuł programu, filmu czy reklamowanego produktu oraz grupę, która była w danym wypadku ofiarą stereotypów. Powinni także nazwać stereotyp i opisać swoje uczucia związane z oglądaniem danego programu.



Wysłuchanie tekstu "Bajka o Ciepłym i Puchatym"

"Bajka o Ciepłym i Puchatym"

"W pewnym mieście wszyscy byli zdrowi i szczęśliwi. W mieście nikt nie chorował i nie umierał, a szczęście i radość mieszkały we wszystkich rodzinach. Każdy z jego mieszkańców, kiedy się urodził, dostawał woreczek z Ciepłym i Puchatym, które miało to do siebie, że im więcej rozdawało się go innym, tym więcej go przybywało. Dlatego wszyscy swobodnie obdarowywali się Ciepłym i Puchatym wiedząc, że nigdy go nie zabraknie.
Matki dawały Ciepłe i Puchate swoim dzieciom, kiedy wracały do domu. Żony i mężowie wręczali je sobie na powitanie , po powrocie z pracy, przed snem; nauczyciele rozdawali je w szkole, sąsiedzi na ulicy i w sklepie, znajomi przy każdym spotkaniu; nawet groźny szef w pracy często sięgał do swojego woreczka z Ciepłym i Puchatym..
Pewnego dnia do miasta sprowadziła się zła czarownica , która żyła ze sprzedawania ludziom leków i zaklęć przeciw różnym chorobom i nieszczęściom. Szybko zrozumiała, że w mieście nic nie zarobi , więc postanowiła działać. Poszła do jednej młodej kobiety i w najgłębszej tajemnicy powiedziała jej, żeby zbytnio nie szafowała swym Ciepłym i Puchatym, bo wkrótce się skończy. Kobieta schowała swój woreczek głęboko na dno szafy i do tego samego namówiła męża i dzieci. Stopniowo wiadomość rozeszła się po całym mieście, ludzie poukrywali Ciepłe i Puchate, gdzie kto mógł. Wkrótce zaczęły się tam szerzyć choroby i nieszczęścia , coraz więcej ludzi zaczęło umierać.
Czarownica z początku cieszyła się bardzo: drzwi do jej domu na dalekim przedmieściu nie zamykały się. Wkrótce jednak wyszło na jaw , że jej specyfiki nie pomagają i ludzie przychodzili do niej coraz rzadziej. Zaczęła więc sprzedawać Zimne i Kolczaste, co trochę pomagało, bo przecież był to – wprawdzie nie najlepszy, ale zawsze jakiś kontakt. Już nie umierali tak szybko, jednak ich życie toczyło się wśród chorób i nieszczęść.
I byłoby tak może do dziś, gdyby do miasta nie przyjechała pewna kobieta, która nie znała argumentów czarownicy. Zgodnie ze swoimi zwyczajami zaczęła całymi garściami obdzielać Ciepłym i Puchatym dzieci i sąsiadów . Z początku ludzie dziwili się i nawet nie bardzo chcieli przyjmować – bali się , że będą musieli je oddać. Ale kto by tam upilnował dzieci! Brały, cieszyły się i w końcu pewnego dnia powyciągały ze schowków swoje woreczki i znów jak dawniej zaczęły rozdawać Ciepłe i Puchate. Śladem dzieci poszli też rodzice. Rozdawali Ciepłe i Puchate całymi garściami, choroby i nieszczęścia odeszły wraz ze złą czarownicą, dla której nie było już miejsca w tym mieście. Jeszcze nie wiemy, czym się skończy ta bajka. Jak będzie dalej, zależy od Ciebie..... "
Anna Dodziuk- "Pokochać siebie" Wyd. INTRA Warszawa 1992 s.153-156
lub: www.youtube.com/watch?=quj-bsmU1VY

• Zabawa Głaski”
Każdemu uczestnikowi grupy przypinamy do pleców czyste kartki papieru, na których każdy każdemu pisze coś miłego na jego temat. Na koniec uczestnik odczytuje słowa napisane na kartce i zachowuje dla siebie zebrane w ten sposób informacje.
Rundka w kręgu- kończenie zdań:
Dzisiaj nauczyłem/am się.........................
Najbardziej interesujące było...................