To ja. To moje emocje. Scenariusze zajęć z arteterapii dla dzieci z Zespołem Aspergera

Opracowała i przeprowadziła mgr Małgorzata Malczyk - Szkoła Podstawowa klasa II - Arteterapia dla dzieci z Zespołem Aspergera.

Dziecko z zespołem Aspergera jak najwcześniej powinno zostać objęte kompleksową terapią. Zarówno terapią indywidualna, jak i grupową, mająca na celu integrację dziecka w grupie społecznej. Taką możliwość daje terapia przez sztukę czyli arteterapia. Dziecko wchodząc w interakcje z innymi dziećmi zyskuje dodatkową metodę komunikacji z otoczeniem. Ma szanse na pozytywne wyrażanie swoich emocji poprzez różne ekspresje plastyczne czy ruchowe. A oprócz tego kształtuje i trenuje swoją koncentracje podczas wykonywania działań plastycznych. Często też dziecko samoistnie jest włączane do pracy zespołowej i grupowej i może wspólnie tworzyć z innymi dziećmi a nawet kierować grupą w której wykonuje zadanie. Poprzez to staje się zauważone w sposób pozytywny przez inne dzieci i dowartościowane, co podnosi jego poczucie własnej wartości.
Przykładowe scenariusze zajęć arteterapii z dziećmi z Zespołem Aspergera w grupie.
Scenariusz I
Temat: To ja. To moje emocje.
Cel główny: Wzbudzanie emocji wywierających korzystny wpływ na zaspokojenie potrzeby samorealizacji
Cele szczegółowe:
budowanie poczucia bezpieczeństwa, stworzenie spokojnej atmosfery
nazywanie i rozpoznawanie uczuć radości i smutku
ćwiczenie umiejętności panowania nad emocjami
odreagowanie negatywnych emocji.
Spodziewane efekty:
Dziecko rozpoznaje i nazywa emocje przy pomocy obrazków i mimiki twarzy
rozumie kiedy odczuwamy radość a kiedy smutek
rozładowuje napięcia emocjonalne w zabawach relaksacyjnych
poznaje sposoby rozładowywania negatywnych emocji
dziecko przeżywa sukces.
Przebieg zajęć:
I. czynności przygotowawcze: zakładanie fartuszków, przygotowanie farb do malowania palcami, rozkładanie kartonów na stołach. Do czynności przygotowawczych angażujemy dziecko z zespołem Aspergera (tylko w przypadku gdy zna dobrze salę i są to kolejne zajęcia dla niego)

II. Przebieg zajęcia terapeutycznego
1. Powitanie. Dzieci stoją w kole na dywanie i mówią wspólnie wierszyk
Stoimy ramię przy ramieniu
możemy być wielcy w oka mgnieniu
możemy być też mali
ale nigdy nie będziemy sami.
2. Zabawa „Iskierka”. Dzieci trzymają się za ręce i poprzez delikatny uścisk dłoni przekazują sobie niewidzialną „iskierkę przyjaźni. Wskazane dziecko mówi rymowankę „Puszczam iskierkę w krąg, niech wróci do mych rąk” i przekazuje delikatny uścisk dłoni do partnera.
3. Zabawa „Wyczucie własnego ciała”. Przy muzyce relaksacyjnej „Celtic music” dzieci poruszają się w dowolny sposób na boso po dywanie i próbują wyczuć swoje ciało i jego poszczególne części.
Nauczyciel zadaje pytania dzieciom po każdym fragmencie utworu muzycznego:
Zastanów się jak zachowuje się twoje ciało, kiedy się poruszasz?
- Czy ciało jest rozluźnione czy spięte?
- co robi twoja głowa gdy się poruszasz?
- co robi twoja szyja gdy się poruszasz?
- co robią twoje ręce?
- co robi twój brzuch?
- co robią twoje plecy?
- co robią twoje nogi?
- w jaki sposób się poruszasz? Szybko, wolno, nerwowo czy spokojnie?
4. Wykonanie własnych wizytówek. Dzieci otrzymują wyciętą z papieru postać ludzika z narysowanym sercem. Zapisują w sercu swoje imię i kolorują je na wybrany kolor. Przyklejenie ludzików na fartuszki.
5. Rozpoznawanie i nazywanie emocji. Na dużym kartonie naklejone są dwa symbole emocji: radość i smutek z podpisami. Dzieci otrzymują różne zdjęcia dzieci na których są pokazane ich twarze z określonymi minami. Dokładne omówienie przez nauczyciela jak wygląda osoba która jest radosna, wskazanie na elementy twarzy. Przyklejanie zdjęć pod wskazanym symbolem. Naśladowanie mimiką twarzy emocji radości. Dokładne omówienie przez nauczyciela wyglądu osoby która jest smutna. Omówienie wyglądu elementów twarzy. Przyklejanie zdjęć pod wskazanym symbolem. Naśladowanie mimiką twarzy emocji smutku.
6. Dyskusja obrazkowa „smutne słoneczko – wesołe słoneczko”
Dzieci w dwóch grupach otrzymują na kartonach ilustrację słońca smutnego lub wesołego. Na promykach słońca piszą jakie sytuacje powodują smutek, i jakie sytuacje powodują radość u dzieci. Omówienie zapisanych prac.
7. Ekspresja ruchowa do muzyki – rozpoznawanie emocji w muzyce. Dzieci poruszają się w dowolny sposób po sali wsłuchując się w muzykę. Nauczyciel włącza muzykę o nastroju smutnym. Krótka rozmowa na temat emocji jakie towarzyszyły tej muzyce. Następnie włącza muzykę dynamiczną, wesołą np. Fiesta Aymara i dzieci tańczą. Krótka rozmowa na temat emocji związanych z ta muzyką.
8. Moje emocje – malowanie 10 palcami. Rozmowa na temat : W jaki sposób farbami możesz namalować emocje?. Dzieci proponują różne rozwiązania. Podają barwy które kojarzą im się ze smutkiem i barwy które przedstawiają radość. Dlaczego mówimy „czerwony ze złości”, „zielony z zazdrości”, „błękitne łzy”, „szary poniedziałek”, czarne myśli ? Wyjaśnienie aforyzmów.
Samodzielna praca przy stolikach. Każde dziecko zamalowuje w dowolny sposób przy użyciu dłoni i palców 2 kartony. Na jednym prezentuje uczucie smutku a na drugim uczucie radości.
Po zakończonej pracy prezentacja i omówienie prac. Które prace są dla was milsze te smutne czy te radosne?
Wymyślanie sposobów na to jak rozweselić smutek.
9. Zamieniamy smutek na radość Wycinanie z kolorowych papierów elementów i naklejanie ich na karton prezentujący smutek w celu zamiany uczuć. Dzieci wydzierają z kolorowych papierów serduszka, kwiatki, lub ulubione przedmioty sprawiające im radość i naklejają na karton ze smutnymi barwami.
10. Relaksacja przy muzyce. Masażyki w parach.
11. Moje emocje. Rysowanie na swoim ludziku przyklejonym wcześniej na fartuszku aktualnego stanu emocjonalnego. Narysuj na twarzy swojego ludzika co teraz czujesz .
12. Czynności porządkowe.
13. Pożegnanie, zabawa – Dokończ zdanie. Jestem szczęśliwy bo......

Scenariusz II
Temat: W jesiennym nastroju.
Cel główny: Relaksacja pozwalająca na odreagowanie wewnętrznych napięć, niepowodzeń, frustracji i agresji.
Cele szczegółowe:
zaspokojenie potrzeby samorealizacji
zaspokojenie poczucia bezpieczeństwa, niwelowanie lęku przed lasem
rozwijanie zdolności wyobraźni zmysłami dotyku i zapachu
kształtowanie wyobraźni plastycznej
rozwijanie aktywności twórczej
Spodziewane efekty:
uczeń rozluźnia mięśnie, wycisza się, reguluje oddech
potrafi zamknąć oczy
poznaje zmysłami elementy lasu
twórczo wykonuje pracę plastyczną
uczestniczy w zabawie grupowej

I. Przebieg zajęcia. Czynności przygotowawcze. Zakładanie fartuszków, przygotowanie farb, przygotowanie stolików do pracy plastycznej, przygotowanie poduszek, świeżych jesiennych liści
II. Przebieg zajęcia terapeutycznego:
1. Powitanie – zabawa powitalna „Podaj dłonie”. Uczniowie śpiewają tekst piosenki:
Proszę podaj swoje dłonie i uśmiechnij się
teraz powiedz swoje imię, przywitamy się
Każde dziecko podaje swoje imię w wybrany sposób , najpierw średnim głosem, za drugim razem szeptem , za trzecim razem krzykiem, za czwartym razem szeptem.
2. Trening twórczego myślenia – zabawa niedokończone zdania . Uczniowie siedzą w kole i kolejno kończą zdanie wg własnego pomysłu: „Gdy słyszę słowo las to myślę o......”.
3. Relaksacja metodą A. Poender. - Spacer misia po lesie”. Dzieci kładą się na dywanie na plecach, pod głowę kładą swoje poduszeczki i zamykają oczy, starają się wyrównać oddech i spokojnie oddychać. Nauczyciel włącza muzykę relaksacyjną i opowiada historyjkę o misiu.
„Posłuchajcie historii o pewnym misiu. Wyobraźcie sobie małego miękkiego i miłego misia. Miś mieszka w dużym zielonym lesie, w którym jest bardzo dużo różnych drzew liściastych. Przez cały tydzień miś ciężko pracował. Przygotowywał się do zimy, zbierał różne zapasy na zimę. Ponieważ już jest jesień, to musiał poszukać liści na posłanie, różnych roślin, miękkiego mchu,drobnych korzeni, kory drzew.
Mis bardzo się zmęczył tą pracą i postanowił trochę odpocząć. Przyszedł na leśną polanę. Akurat tego dnia miał wielkie szczęście bo pięknie świeciło słońce i wiał delikatny wiaterek. Rozejrzał się dokoła i zobaczył mięciutki, jeszcze zielony mech. Położył się na nim wygodnie. Misio teraz leży spokojnie, tez zamknął oczy, słoneczko miło i przyjemnie ogrzewa mu twarz, ciepły wiaterek delikatnie łaskocze jego uszka. Misio czuje jak odpoczywają jego rączki, nóżki, głowa, buzia i oczy. Najpierw lewa nóżka robi się ciężka i leniwa jakby była z drewna. Misio nie może jej podnieść. Ale jest jej dobrze i cieplutko. Potem prawa nóżka też staje się ciężka i też jest jej ciepło i dobrze. Misio nie rusza nóżkami i myśli: Ale mi dobrze i cieplutko!. Teraz łapki misia też chcą się tak dobrze czuć więc misio myśli o nich żeby też stały się ciężkie i żeby też było im cieplutko. Słoneczko rozgrzewa prawą rączkę i kolejne paluszki. Jest bardzo miło i ciepło. Słoneczko rozgrzewa drugą rączkę i kolejne paluszki. Misio nie ma ochoty ruszać tymi ciepłymi rączkami. W ogóle o nich nie myśli. Teraz miso pomyślał o swojej główce. Poczuł jaki miły i mięciutki jest mech, który ma pod głową. Głowa misia tez stała się ciężka i położyła się na bok. Leży spokojnie, oczka są zamknięte, słoneczko grzeje milutko w prawe oczko, w lewe oczko, w nosek misia. Misio czuje się spokojny, zrelaksowany, leży cichutko i słucha jak szumi las.”
Nauczyciel delikatnie rozgłasza muzykę i zapala świecę o zapachu sosny. Dzieci leżą na dywanie i wsłuchują się w muzykę, spokojnie oddychają.
Po kilku minutach nauczyciel kończy opowiadanie:
„Mały misio leży wygodnie na polanie, wygrzewa się w ciepłym słoneczku. Leciutki wiaterek łaskocze uszy, nosek i futerko misia. Nagle na nosek misia delikatnie spadł jesienny liść z drzewa i misio otworzył oczy, przeciągnął, się, poruszał leniwie prawą rączką, lewą rączką , prawą nogą, lewą nogą i wstał.”
Nauczyciel przechodzi wśród dzieci i delikatnie kładzie na twarzy dzieci liście. Dzieci po kolei budzą się i przeciągają.
Siadają na dywanie. Nauczyciel rozkłada na dywanie kolorowe liście, korę drzew, gałązki, mech.
4. Poznanie wielozmysłowe elementów lasu- dzieci wąchają, dotykają i opisują kolejne okazy leśnej przyrody. Nazywają barwy liści jesiennych. Określanie barw jesiennych jako barwy ceipłe. Dotykają blaszek liściowych, wyczuwają palcami żyłki liściowe, ich różne brzegi, określają prawą i lewą stronę liścia.
5. Zabawa ruchowa „Taniec liści”. W rytm walca dzieci tańczą i podrzucają liście nad głowami.
6. Praca plastyczne „Tańczące liście” - odbitka na kartonie przy pomocy liści. Dzieci siadają przy stolikach i malują ciepłymi barwami blaszki liściowe. Odbijają je na kartonie według własnego pomysłu.
7. Omówienie prac, nadawanie tytułów
8. Czynności porządkowe.
9. Zabawa na zakończenie „Idziemy na spacerek”.
10. Pożegnanie „Iskierka”

Literatura:
1. A. Arciszewska-Binnebesel: Arteterapia - Szczęśliwy świat tworzenia, Wydawnictwo BEA, Toruń 2003.
2. Tony Attwood: Zespół Aspergera, Gdańsk 2013, wyd. Harmonia,
3. W. Karolak: Rysunek w arteterapii, Łódź, 2007.
4. E. J. Konieczna: Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2007.
5. U. Bissinger-Ćwierz: Animacja muzyczna w pedagogice zabawy, „GRUPA I ZABAWA” 2001 nr 2.
6. M. Kulczycki: Arteterapia i psychologia kliniczna., „Zeszyt naukowy akademii muzycznej we Wrocławiu”. 1990, nr 52.