Program nauczania śpiewu na zajęciach wokalnych w szkole podstawowej w kl. IV - VI - program autorski.

Program nauczania śpiewu na zajęciach wokalnych w szkole podstawowej w kl. IV – VI.

PROGRAM AUTORSKI

Opracowała: Małgorzata Dzioba

SPIS TREŚCI

I. Cele nauczania
II. Treści nauczania
III. Procedura osiągania celów
IV. Metody oceny osiągnięć uczniów
V. Ewaluacja

Podstawa Programowa

Niniejszy program został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 roku w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych
(Dz. U. z 2014 r. poz. 1039), a także Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 roku w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 785) oraz Ustawy o Systemie Oświaty z dnia 7 września 1991 roku (Dz. U. 2004 Nr 256, poz. 2572 ze zmianami)

Wstęp


Możliwość kształcenia głosu na zajęciach wokalnych daje uczniom ogromną szansę rozwinięcia zdolności wokalno – muzycznych i stanowi uzupełnienie lekcji muzyki w szkole. Jest to miejsce, gdzie spotyka się wielu utalentowanych uczniów z których część po ukończeniu wieku szkolnego będzie kontynuować swoją pasję muzykowania w ruchach amatorskich. Dla niektórych zaś, decydujących się na zawód muzyka, czas spędzony
na zajęciach wokalnych jest etapem przygotowującym do nauki w szkołach muzycznych.
Zajęcia wokalne uatrakcyjniają naukę szkolną, dają nauczycielowi szansę
na osiągnięcie rezultatów wychowawczych z uczniami, którzy są nieśmiali, zahamowani
lub nadpobudliwi, mają kłopoty ze współżyciem w grupie rówieśniczej. Śpiew jest jednym
ze sposobów przeżywania i przekazywania emocji, formą fizycznego i duchowego wyżycia, sposobem zabawy i odprężenia.
Realizacja programu ma na celu umożliwienie uczniom lepszego poznania polskiej i obcej muzyki wielkich i mniej znanych twórców. Cele edukacyjne i materiał nauczania skonstruowany został w oparciu o wybór znanych piosenek. Słuchane, omawiane i opracowywane na zajęciach utwory zapoznają uczniów z piosenką oraz stanowią materiał dydaktyczny.
Uczniowie poprzez śpiew poznają zasady muzyki, różne style muzyczne, uczą się interpretacji tekstu, kształcą słuch muzyczny, poczucie rytmu, wrażliwość i gust muzyczny.
Zajęcia wokalne stwarzają możliwość pielęgnowania zainteresowań, rozwijania uzdolnień, a przede wszystkim uświadomienia dotąd nie odkrytych predyspozycji i umiejętności o charakterze aktorskim i wokalnym.
Udział w koncertach, konkursach i festiwalach rozwija wiarę w siebie. Młodzi wykonawcy wytrwale pracują nad sobą przełamując nieśmiałość i walcząc z tremą podczas publicznych wystąpień.
Ważnym celem jest również przygotowanie uczniów do wartościowego i racjonalnego spędzania czasu wolnego i świadomego uczestnictwa w kulturze.
Program ten jest propozycją, z której można wybrać poszczególne elementy w zależności od poziomu zdolności artystycznych grupy uczniów.

I. Cele nauczania

Zajęcia wokalne prowadzone są z dziećmi klas IV-VI. Odbywają się one raz
w tygodniu.
W programie zajęć wokalnych przyjęto następujące założenia:

Cele ogólne

Zajęcia wokalne dla wielu uczniów należą do ulubionych form spędzania wolnego czasu. Stwarzają możliwość odtwórczej i twórczej ekspresji muzycznej zgodnej
z oczekiwaniami i potrzebami młodych ludzi. Rozbudzanie zamiłowania do muzyki poprzez śpiew i dbałość o rozwój umiejętności wokalno – muzycznych to cele nadrzędne niniejszego programu.


Cele szczegółowe

Uczeń:
• poznaje budowę aparatu głosowego i sposób posługiwania się głosem,
• poznaje sposoby chroniące głos przed uszkodzeniem,
• zna zasady higienicznego trybu życia utrzymujące dobrą kondycję wokalisty – ćwiczenia : oddechowe, relaksacyjne, ruchowe,
• zna konieczność posługiwania się swoim głosem w sposób pozwalający
na wyeksponowanie indywidualnych walorów głosowych: barwy, skali, osobowości,
• zna różne gatunki muzyczne pieśni i piosenek w odniesieniu do historii, epok
i stylistyki w kulturze polskiej i zagranicznej,
• poznaje możliwości jakie daje śpiewanie z mikrofonem,
• poznaje metody kształcenia słuchu,
• zna muzyczną kulturę narodową, szczególnie własnego regionu,
• zna technikę gry na instrumentach muzycznych na poziomie podstawowym lub na poziomie indywidualnych możliwości,
• zna sposoby towarzyszenia instrumentalnego – akompaniamentu,
• zna środki muzyczne pozwalające odpowiednio wykonać utwór
i ciekawie go zinterpretować,
• poznaje swoje możliwości twórcze,
• zna sposoby muzykowania zespołowego,
• poznaje literaturę wokalną i instrumentalną,
• poznaje wzorce wykonawcze,
• poznaje sztukę muzyczną poprzez uczestnictwo w koncertach na żywo,
• uświadamia sobie poczucie własnego ciała i możliwości działań ruchowych,
• poznaje możliwości związane z ekspresją ciała,
• poznaje zasady teorii muzyki w odniesieniu do śpiewu, gry ruchu, tworzenia muzyki,
• poznaje treści piosenek,
• poznaje formy uczestnictwa w życiu kulturalnym i rozumie znaczenie swojego udziału


II. Treści nauczania

Dobór repertuaru powinien być określony przez wartość artystyczną piosenek a także ich atrakcyjność.

1. Nauka autorskich i wybranych piosenek znanych autorów.
2. Zapoznanie z różnymi gatunkami muzycznymi – piosenką poetycką, popową, turystyczną itp.
3. Piosenki okolicznościowe na różne okazje i uroczystości.
4. Piosenki i pieśni patriotyczne.
5. Piosenki ludowe z możliwością zastosowania stylizacji w tym kolędy jako utwory przekazywane z pokolenia na pokolenie
6. Budzenie wrażliwości muzycznej poprzez interpretację tekstu i analizę akompaniamentu i aranżacji.
7. Ćwiczenie wrażliwości na słowo – jego znaczenie, brzmienie, wymowę.
8. Wspólny wybór i ocena solistów.
9. Łączenie śpiewu solowego z towarzyszeniem chórku
10. Nauka wyrażania emocji w śpiewie.
11. Znajomość podstawowych pojęć i terminów z zakresu muzyki, i śpiewu.
12. Ćwiczenia dykcyjne, rytmiczne, mimiczne, ruchowe.
13. Udział w festiwalach i konkursach.

Niezbędnym materiałem nauczania w kształceniu wokalno – muzycznym są ćwiczenia emisyjne. Chodzi o zachowanie podstawowego zestawienia ćwiczeń potrzebnego
do prawidłowego ustawienia głosu, utrwalania właściwych nawyków wokalnych i rozwijania możliwości technicznych.
Są to:
• prawidłowa postawa,
• ćwiczenia wyrabiające kondycję fizyczną i sprawność mięśni oddechowych,
• ćwiczenia oddechowe będące podstawą odpowiedniego podparcia oddechowego,
• usprawnianie aparatu artykulacyjnego związanego z właściwą wymową śpiewaczą – dykcją,
• technika rejestralna wykorzystująca rejestry: głowowy i piersiowy z umiejętnością scalania obu rejestrów.

Ważne jest wyposażanie ucznia w takie umiejętności aby mógł się zaprezentować
na scenie. Stąd pojawiają się w programie treści i problemy techniczno – wykonawcze zawarte
w działach:

• Śpiew i gra na instrumentach
• Tworzenie muzyki
• Percepcja muzyki
• Ruch
• Teoria muzyki
• Analiza muzyki i tekstów piosenek

Śpiew

Zanim uczeń rozpocznie naukę śpiewu nauczyciel powinien dokonać diagnozy głosu pozwalającej określić jego skalę, rodzaj oraz poziom zastanych umiejętności, a także istniejące ewentualne dysfunkcje głosowe.

Ćwiczenia emisyjne:

• gimnastyczne – uwzględniające prawidłową postawę, ćwiczenia wzmacniające mięsnie oddechowe, brzucha oraz przepony
• oddechowe – prowadzące do ustawienia prawidłowego podparcia oddechowego:
- wdech – zatrzymanie oddechu
- wydech – na spółgłoskach regulujących wydech: „s”, „sz”, „f”
- uaktywniające przeponę – ćwiczenia imitujące śmiech lub zziajanego pieska
- uelastyczniających przeponę – polegające na wymawianiu serii spółgłosek np. tktktk, a następnie serii spółgłoskowo – samogłoskowych np. tukutukutuku, przy sprawnym zwieraniu narządów artykulacyjnych
• artykulacyjne – usprawniające pracę narządów artykulacyjnych: ruchomość dolnej szczęki, aktywność warg i języka
• z zakresu techniki rejestralnej – ułatwiające zrozumienie istnienia dwóch rejestrów piersiowego i głowowego
z umiejętnością łączenia ich poprzez:
- stosowanie melodii o zstępującym kierunku
- oktawowanie – polegające na osadzeniu dźwięku w głowie
a następnie przeniesieniu go, otwierając gardło, do rezonatora piersiowego
• kształcące różne sposoby wykonawcze:
- legato- płynne przechodzenie z dźwięku na dźwięk
- staccato – przerywane, krótkie, sprężyste dźwięki wykonywane na impulsywnym oddechu z przepony
- portato – wykonywanie następujących po sobie dźwięków
z małymi przerwami
- portamento- płynne przenoszenie dźwięku z jednej wysokości na drugą

Śpiewanie piosenek

W kształceniu wokalno – muzycznym nauczyciel powinien uwzględnić:
- ustawienie głosu tak, aby brzmiał naturalnie, by nie był wymuszony, prowadzony zgodnie
z zasadami techniki śpiewania,
- śpiewanie indywidualną, własną i niepowtarzalną dla każdego ucznia barwą głosu,
- pracę nad kształtowaniem myśli muzycznych, frazowania, operowania dynamiką, wyczuciem zmian agogicznych
- zaangażowanie emocjonalne w śpiewie będące wyrazem uczuć oraz potrzebą wypowiedzi, stanowiącej podstawę indywidualnych interpretacji

Sposoby uczenia piosenek:

a) ze słuchu – kształcenie pamięci i wyobraźni muzycznej,
b) z nut – rozwijanie umiejętności czytania nut, rozwijanie sprawności analitycznych pozwalających na określanie interwałów, śpiewanie z taktowaniem

Praca z mikrofonem jest niezbędną metodą w kształceniu solistów, prezentujących się
na koncertach i konkursach wokalnych. Uczy posługiwania się mikrofonem i pozwala
na wydobycie szczegółów w śpiewie.
Pomaga w pokazaniu ewentualnych błędów oraz ułatwia uzyskanie wyrazistości i czytelności odcieni dynamicznych.

Gra na instrumentach

• kształcenie techniki gry na różnych instrumentach – fortepianie, gitarze, flecie, skrzypcach a także zestawie Orfa
• akompaniament do wykonywanych piosenek – korzystanie z oryginalnych opracowań lub samodzielne tworzenie ich przez uczniów
• tworzenie akompaniamentów jako zapisu nutowego lub funkcyjnego
• tworzenie zespołów instrumentalnych


Tworzenie muzyki

• komponowanie przez uczniów utworów wokalnych i instrumentalnych
• aktywizowanie uczniów o różnych zdolnościach muzycznych do zachowań kreatywnych – tworzenie prostych improwizacji wokalnych
i instrumentalnych
• poszukiwanie przez uczniów nowych jakości brzmieniowych wokalnych
i instrumentalnych z możliwością wykorzystania techniki komputerowej
• wnoszenie do improwizacji własnych pomysłów ucznia
• tworzenie własnych, oryginalnych i indywidualnych kreacji artystycznych


Percepcja muzyki

• słuchanie różnego rodzaju muzyki, głównie wokalnej,
• słuchanie piosenek i pieśni pod kątem sposobów śpiewania, różnorodnych technik wokalnych,
• słuchanie uznanych kompozycji wokalnych i wysokiej klasy wykonawców: piosenkarzy, śpiewaków klasycznych, chórów, artystów ludowych,
• uczęszczanie na koncerty, słuchanie muzyki prezentowanej w telewizji, radiu, z płyt itp.,
• poznawanie możliwości, jakie dają najnowsze sposoby nagrywania muzyki na komputerze oraz nowoczesne studio nagrań


Ruch

• kształcenie poczucia własnego ciała, prawidłowej postawy,
• kształtowanie estetyki w sposobie poruszania się, praca nad gestem
i mimiką twarzy poprzez taniec, swobodne interpretacje ruchowe
i improwizacje,
• wyzwolenie ekspresji – uzewnętrznienie za pomocą ruchu ciała:
- uczuć (radości, smutki)
- odczuć fizycznych (zimno, ból)
- przestrzeni (wysokość, szerokość)
- czynności (praca, sport)
• wykorzystanie umiejętności ruchowych do pogłębiania interpretacji podczas prezentacji utworów wokalnych
• wykorzystanie zabawowych funkcji ruchu
• wykorzystanie funkcji terapeutycznych ruchu pozwalającego na wyładowanie emocjonalne oraz na relaksację

Teoria muzyki

Treści główne:

- Teoria śpiewu
- Zasady muzyki
- Formy muzyczne
- Analiza muzyki i tekstu utworu wokalnego

Teoria śpiewu:

• budowa aparatu głosowego, powstawanie głosu, dźwięk jako zjawisko akustyczne – szereg alikwotów
• teoretyczne podstawy emisji głosu z uwzględnieniem następujących problemów:
- podparcie oddechowe: prawidłowa postawa, rozluźnienie ciała i organu głosowego, fazy oddechowe – wdech – zatrzymanie – wydech
- wymowa mówiona i śpiewana: skala głosu mówionego (seksta Paulsena)
i śpiewaczego, prawidłowa wymowa samogłosek i spółgłosek,
- scalanie rejestru głowowego, średniego i piersiowego w rejestr całościowy
- artykulacja muzyczno – wokalna: legato jako podstawowy sposób prowadzenia głosu
• higiena głosu:
- prawidłowa emisja
- właściwa diagnoza głosu
- kontrola lekarza laryngologa i foniatry w przypadku dysfunkcji głosowych
- stwarzanie odpowiednich warunków do śpiewania (wietrzenie pomieszczeń, odpowiednia temperatura i wilgotność
- chwilowe zwalnianie ze śpiewania osób przeziębionych lub zmęczonych
- przypominanie uczniom o konsekwencjach wynikających z nadwyrężania głosu np. podczas głośnych rozmów, śpiewania podczas marszu na silnym wietrze
- zakaz szeptania i odchrząkiwania
- stosowanie przerwy w śpiewaniu u chłopców podczas właściwej mutacji
i ograniczanie śpiewu podczas jej trwania, rozpoczynanie śpiewu od niskiej
pozycji głosowej

Zasady muzyki:

- rytm – definicja rytmu, rytm synkopowany
- metrum – definicja metrum, metronom
- tempo i jego rodzaje
- dynamika – znaki i określenia dynamiczne
- melodia – typy melodii: kantylenowa, figuracyjna o rozdrobnionym rytmie, ornamentalna – zawierająca figury ozdobne
- harmonia – głównie w oparciu o system dur – moll

Formy muzyczne:

Utrwalenie i uzupełnienie treści programowych przedmiotu muzyka w szkole podstawowej:

- podstawy kształtowania myśli muzycznych: motyw, fraza, zdanie, okres
- okresowa budowa formy muzycznej: AA, AB, ABA, ABC,
- piosenka – podstawowa forma w muzyce popularnej
- pieśń – najpowszechniejsza forma istniejąca od okresu starożytności do współczesności

Analiza muzyki i tekstu utworu wokalnego:

• analiza obrazu muzycznego w utworze wokalnym – rodzaju melodii
i przebiegów rytmicznych, współbrzmień harmonicznych, dynamiki
i artykulacji, określenie tempa
• analiza słów piosenki lub pieśni – poznanie osoby twórcy, zapoznanie się z artystami wykonującymi te teksty, ich interpretacje
• analiza muzyki i tekstu dająca podstawę do pogłębienia interpretacji
• zwrócenie uwagi na zgodność akcentu słownego z akcentem muzycznym


III. Procedury osiągania celów

Program zajęć zespołu wokalnego - jest nastawiony zarówno na przekazywanie wiedzy, jak i na kształcenie umiejętności tak, by uczeń posiadając wiedzę z zakresu śpiewu i muzyki potrafił aktywnie i samodzielnie, świadomie i twórczo interpretować i tworzyć kreacje wokalne.
W celu uzyskania dobrych efektów przy realizacji powyższego programu,
osiągnięcia zamierzonych celów i realizacji określonych w nim treści proponuje się:
• śpiew – jako podstawową formę aktywności
• grę na instrumentach - dającą możliwość pełniejszego kształcenia muzycznego
• tworzenie muzyki – jako realizację potrzeby osobistej wypowiedzi
• percepcję muzyczną – rozbudzającą potrzebę aktywnego odbioru muzyki
• ruch – wzbogacający wypowiedź wokalną o możliwości jakie daje język ciała

Realizacja programu zajęć wokalnych wymaga stosowania odpowiednich metod i form pracy. Muszą być stworzone odpowiednie warunki do realizacji programu.
Elementem pobudzającym do pracy jest odpowiednio przygotowana sala wyposażona
w sprzęt audio oraz niezbędne do realizacji ćwiczeń pianino i instrumenty perkusyjne.
Zajęcia odbywają się raz w tygodniu, dzieci uczestniczące w nich nie mogą się nudzić. Powinny aktywizować i rozwijać. Muszą też cieszyć, sprawiać dziecku przyjemność.
Ważnym elementem jest również samo zaangażowanie nauczyciela.
Istotne jest zwrócenie uwagi na kwestie wychowawcze – dbałość o prawidłowe relacje uczeń – nauczyciel, uczeń – uczeń, uwrażliwianie młodego człowieka na innych ludzi, a także uczenia zdrowej rywalizacji w atmosferze życzliwości i szacunku dla innych. Rywalizacja jest obecna podczas konkursów i często wiąże się z potrzebą uzyskiwania dobrych wyników
i znaczących miejsc.
W celu przełamania myślenia wyłącznie w kategoriach wygranej, dobrze jest przenieść uwagę uczniów na autentyczne ich postępy.
Nauczyciel powinien być przyjacielem i doradcą ożywiającym zapał uczniów do muzyki, pobudzającym talenty i pomagającym w realizacji indywidualnych marzeń
i pomysłów artystycznych.

Kolejność ćwiczeń podczas zajęć:

omówienie planu zajęć,
ćwiczenia aparatu mowy, oddechowe i ćwiczenia dykcyjne,
ćwiczenia na rozśpiewanie,
słuchanie muzyki,
praca nad utworem wokalnym,
tworzenie akompaniamentu,
zakończenie zajęć – wyciszenie, odprężenie.

Na zajęciach niekoniecznie muszą wystąpić wszystkie te elementy, można je wprowadzać wg potrzeb jednak na każdych muszą wystąpić ćwiczenia dykcyjne, oddechowe, musi być też czas na dokładne rozśpiewanie.

IV. Metody oceny osiągnięć uczniów

Osiągnięcia ucznia należy odnieść do wyznaczonych przez program celów: poznawczych, kształcących i wychowawczych. Cel nadrzędny zmierzający do wykształcenia umiejętności posługiwania się głosem i rozwinięcia muzykalności u dzieci powinien podlegać ocenie.
Metody pomiaru można określić na podstawie:

• obserwacji ucznia podczas:
- zajęć – jego aktywności, zaangażowania, staranności
i motywacji prowadzącej do zdobycia umiejętności w zakresie śpiewu oraz gry na instrumencie, improwizacji i umiejętności ruchowych, wiedzy z zakresu teorii muzyki,
- koncertów, konkursów
• metod autoekspresyjnych – skłaniających uczniów do wyrażania własnego zdania

Należy zaznaczyć, że ocenie podlegają uczniowie zarówno zdolni jak i przeciętni a nawet słabi, trzeba wziąć pod uwagę predyspozycje ucznia i oceniać go według jego indywidualnych możliwości.

V. EWALUACJA

Aktywny udział w zespole wokalnym wyposaży dziecko w poszerzoną wiedzę z zakresu muzyki – rozszerza wiedzę wyniesioną z zajęć lekcyjnych, a więc zajęcia te mogą stać się uzupełnieniem pracy dydaktycznej nauczyciela, mogą poszerzać i utrwalać wiadomości z zakresu muzyki, rozwijać zdolności i wrażliwość muzyczną. Zajęcia te doskonalą koncentrację, refleks ,pozwalają uczniowi pozbyć się napięcia fizycznego jak również emocjonalnego, likwidują nieśmiałość, ułatwiają komunikowanie się z otoczeniem. Mogą oddziaływać wychowawczo.
Poprzez ćwiczenia dykcyjne i językowe dzieci uczą się poprawnej wymowy. Eliminują najczęściej występującą tzw. niedbałą wymowę wynoszoną ze środowiska rodzinnego, eliminują niektóre wady wymowy, likwidują nieśmiałość do publicznych występów. Dzieci stopniowo pozbywają się tremy, stają się bardziej śmiałe. Ćwiczenia te przyczyniają się tym samym
do lepszego samopoczucia dziecka w szkole, podwyższają jego pozycję w grupie.
Występ przed publicznością, możliwość usłyszenia oklasków i pochwał jest najwyższą nagrodą dla dzieci, jest wynikiem wspólnej pracy wszystkich uczestników oraz nauczyciela. Każdy występ to wielkie przeżycie dla małych artystów. Daje dziecku poczucie własnej wartości.

REPERTUAR PIOSENEK:

a) piosenki dziecięce,
b) patriotyczne,
c) popularne,
d) utwory okolicznościowe,
e) kolędy i pastorałki.


MUZYKA W INTERNECIE:

http://www.30ton.com.pl : aktualności ze świata branży muzycznej

http://www.teksty.pl : teksty piosenek wykonawców polskich i zagranicznych

http://www.dźwięk.pl : informacje o nagłośnieniu koncertów, oświetleniu, potrzebnym sprzęcie

http://www.harmonia.edu.pl : piosenki

http://www. wygrajsukces.com.pl : teksty piosenek, podkłady muzyczne do piosenek