Problemy adaptacyjne dziecka nieśmiałego w grupie przedszkolnej

WSTĘP
Praca ta poświęcona jest opisowi i analizie przypadku edukacyjnego dotyczącego dziecka nieśmiałego z problemami adaptacyjnymi. Wśród dzieci, które z łatwością i swobodą nawiązują kontakty społeczne, spotyka się również takie, którym funkcjonowanie w grupie sprawia wiele trudności. Takimi dziećmi są właśnie dzieci nieśmiałe zamknięte w sobie, mające zaniżone poczucie własnej wartości. Doświadczenia życiowe dziecka nieśmiałego są trudne i mogą w konsekwencji wywierać duży wpływ na późniejsze funkcjonowanie dorosłego człowieka.
IDENTYFIKACA PROBLEMU
Każdy rok szkolny w ciągu ponad dwudziestu lat mojej pracy w oddziale przedszkolnym a obecnie w przedszkolu niósł ze sobą nowe wyzwania i różnorodne problemy do rozwiązania. W roku szkolnym 20142015 pracowałam w grupie 5-6 latków. Grupa ta liczyła 25 dzieci. Trzynaścioro pięciolatków było w mojej grupie od trzylatków, dwanaścioro doszło do naszej grupy. Były to dzieci sześcioletnie, które nie podjęły nauki w klasie pierwszej. Wśród tych dzieci była dziewczynka o imieniu Kasia, która zwróciła moją uwagę już w pierwszych dniach, gdyż miała olbrzymi problem z rozstawaniem się z mamą(chociaż do przedszkola chodziła już drugi rok, tylko zmieniła panią i część dzieci z grupy). Była cicha, spokojna, zdyscyplinowana, ale miała trudności z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami. Nie podejmowała żadnych rozmów, była zamknięta i milcząca. Często reagowała płaczem, niepewnym zachowaniem, zdenerwowaniem. Prosiła, aby zadzwonić po mamę i wymyślała rożne choroby(ból brzucha, zęba ,głowy, źle się czuje itp.). Zachowanie Kasi wskazywało na cechy dziecka nieśmiałego(stan niepewności, zawstydzenia, niepokoju, reagowanie płaczem na pozostanie w przedszkolu).
Doszłam do wniosku, iż muszę jej poświęcić dużo czasu, a kontakty ze mną i rówieśnikami muszą być delikatne- pozwalające oswoić się dziewczynce z nową sytuacją.
GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
Kasia jest to spokojna, sympatyczna, miła dziewczynka. Wychowuje się w pełnej rodzinie. Ma młodszą siostrę, która często choruje. Mama nie pracuje, zajmuje się wychowaniem dzieci. Rodzinę utrzymuje tata. Sytuacja materialna jest dobra. Na podstawie rozmów z dziewczynką i jej mamą stwierdziłam, że w domu panuje serdeczna, rodzinna atmosfera. Mama dużo czasu poświęca dziewczynce oferując jej coraz to nowe zajęcia i zabawy. Moją uwagę na siebie Kasia zwróciła na siebie, kiedy na zajęciach wypowiadała się bardzo cicho. Odpowiadała na moje pytania tylko wtedy, gdy były skierowane bezpośrednio do niej, i tylko jednym słowem. Nie podejmowała żadnych czynności z własnej inicjatywy. Obserwując ją podczas zabaw dowolnych zauważyłam, że nie uczestniczy w zabawach z dziećmi, bawi się sama. Po rozmowie z Kasią okazało się, że ma kłopoty z nawiązaniem kontaktu z koleżankami, że nie chcą się z nią bawić. Bardzo przeżywa każdą uwagę i krytykę pod swoim adresem. Skontaktowałam się z mamą dziewczynki i poinformowałam ją o swoich obserwacjach. W opinii mamy Kasia zawsze była dzieckiem cichym, spokojnym, nie sprawiała żadnych problemów wychowawczych. Problemy z nieśmiałością nasiliły się, gdy rozpoczęła edukację przedszkolną, a w szczególności po tym jak koleżanki poszły do szkoły, a ona została w innej grupie.

ZNACZENIE PROBLEMU
Odwołując się do literatury, można globalnie ująć nieśmiałość w następujący sposób: ujawnia się ona wówczas, gdy jednostka ma wykonać pewne czynności w obecności innych ludzi. Zimbardo określa nieśmiałość jako złożoną przypadłość, która pociąga za sobą różne skutki – od lekkiego uczucia skrępowania, nieuzasadnionego lęku przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy. Zdaniem Zimbardo „ nieśmiałość utrudnia poznawanie nowych ludzi, zawieranie przyjaźni, czy radość z potencjalnie pozytywnych przeżyć. Przeszkadza w publicznej obronie własnych praw i wyrażaniu swoich opinii i wartości. Nieśmiałość sprawia, że inni nie doceniają naszych mocnych stron. Nieśmiałość przyczynia się do zakłopotania i nadmiernego przejmowania się swoimi własnymi reakcjami. Utrudnia precyzyjne myślenie i skuteczne porozumiewanie się.” Nieśmiałość, mogą tworzyć także inne negatywne stany emocjonalne, tj. długotrwałe stany obniżonego nastroju, lęk i samotność. Ma ona także dobre strony: „(...) sprawia, że robimy wrażenie dyskretnych, poważnych, introspektywnych. Zwiększa się także nasz obszar prywatności(...).’’ W oparciu o wiadomości zdobyte w literaturze przedmiotu, tudzież doświadczenia własne postawiłam prognozę negatywną i pozytywną. Te z kolei zainspirowały mnie do wdrażania zadań, mających na celu pomoc Kasi. W lepszym przystosowaniu się do grupy przedszkolnej, budowaniu prawidłowych kontaktów interpersonalnych, a co za tym idzie lepszego samopoczucia w grupie i budowaniu pozytywnego obrazu samego siebie.
PROGNOZA NEGATYWNA
U dziecka nieśmiałego pozostawionego bez pomocy i wsparcia mogą nasilić się niepożądane zachowania, które to będą przyczyną niedostosowania społecznego, zaniżonej samooceny i zamknięcia się na otaczający świat. Brak odpowiednich działań spowoduje:
- izolację Kasi od grupy rówieśniczej i dorosłych pracowników przedszkola
- wzmagające się poczucie osamotnienia i braku poczucia bezpieczeństwa
- brak dostosowania się do reguł i norm panujących w przedszkolu
- zaniżoną samoocenę
- zamknięcie się w sobie
- zaburzenie snu i złe samopoczucie.
PROGNOZA POZYTYWNA
Efektem wdrożenia działań opiekuńczo- wychowawczych powinny nastąpić pozytywne zmiany w zachowaniu Kasi:
- integracja ze środowiskiem przedszkolnym
- pokonanie lęku, strachu, nieśmiałości
- odnalezienie swojego miejsca w grupie
- akceptacja przez koleżanki i kolegów
- nabranie wiary we własne możliwości
- poznanie swoich mocnych stron
- czynny udział w zajęciach
- w przyszłości prawidłowe funkcjonowanie w każdym środowisku
PROPOZYCJA ROZWIĄZANIA
Głównym celem moich działań była zmiana zachowania Kasi i jej postawy. W celu rozwiązania problemu postanowiłam:
- zdobyć zaufania Kasi
- otoczyć dziecko szczególną opieką na zajęciach
- prowadzić rozmowy z Kasią, jej mamą oraz dziećmi w grupie
- przeprowadzić kilka zajęć poświęconych przyjaźni, cechom dobrego kolegi koleżanki oraz tolerancji
- stosować jak najwięcej pochwał za najdrobniejsze nawet osiągnięcia
- pełnienie dyżurów i odpowiedzialnych funkcji w grupie przedszkolnej
- włączenie do czynnego udziału w uroczystościach przedszkolnych( narrator w jasełkach, zespół taneczny – występy poza przedszkolem).
WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ
Przy każdej nadarzającej się okazji podejmowałam próby rozmowy z Kasią. Starałam się aby nasze rozmowy przebiegały w pogodnej, pełnej uśmiechu atmosferze. Wprowadziłam „Kodeks grupowy” i starałam się aby dzieci przestrzegały tych ustalonych zasad postępowania. Chwaliłam każde, nawet najmniejsze śmiałe zachowanie Kasi. Podczas zabaw dowolnych zachęcałam dziewczynkę do wspólnych zabaw i gier stolikowych z rówieśnikami. Czytałam utwory, w których bohaterowie przezwyciężają lęk i nieśmiałość, bawią się z rówieśnikami(„Brzydkie kaczątko”,).Aktywizowałam Kasię tam, gdzie było to możliwe, np. przygotowanie Przyborów do zajęć plastycznych, pełnienie dyżurów w sali i na stołówce. Zachęcałam inne dzieci do zabawy z Kasią. W celu pokazania mocnych stron i budowania pozytywnego obrazu samego siebie, wykorzystywałam prace plastyczne i karty pracy, chwaląc estetykę i dokładność. Włączyłam Kasię do czynnego udziału w uroczystościach przedszkolnych przydzielając odpowiedzialne role(narrator w jasełkach-występ przed rodzicami i zaproszonymi gośćmi).Prowadziłam częste rozmowy z mamą dziewczynki, informowałam ją o oddziaływaniach na dziecko w przedszkolu, o postępach dziewczynki, jej sukcesach a także niepowodzeniach.
EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ
Zastosowane działania powoli przynosiły zamierzone efekty. Kasia już nie reaguje płaczem na sytuacje trudne. Nieśmiałość i izolacja ustępują. Dziewczynka zaczęła pracować w grupie, stała się pewniejsza i bardziej otwarta. Udało jej się nawiązać bliższe kontakty z koleżankami z grupy przedszkolnej. Z własnej inicjatywy podejmuje się wykonania różnych zadań, bierze czynny udział w uroczystościach przedszkolnych, chętniej rozmawia z nauczycielem. W kontaktach z osobami dorosłymi jest bardziej otwarta i coraz lepiej umie wyrażać swoje odczucia i potrzeby. Systematyczne kontakty i współpraca z mamą Kasi dowodzą, iż wspólne oddziaływania opiekuńczo- wychowawcze dają pozytywne skutki. Dzięki tym zmianom myślę, że Kasia w przyszłości będzie dobrze funkcjonować w środowisku szkolnym i poza nim.



LITERATURA
M. Bogdanowicz „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”
A .Kozłowska „Zaburzenia emocjonalne w wieku przedszkolnym”
M. Molicka „Bajki terapeutyczne”
P. G. Zimbardo „Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić?”