Jak postępować z uczniem agresywnym?

Agresja oraz zachowania agresywne wśród uczniów są częstym tematem wielu prac. Badacze wielokrotnie zastanawiali się nad pochodzeniem tego zjawiska. W ostatnich latach z kolei, zwrócono większą uwagę na sposoby radzenia sobie z zachowaniami agresywnymi. Zapewne związane jest to ze wzrostem częstotliwości występowania ww. problemu wśród młodzieży szkolnej.
W psychologii, agresję definiuje się jako zachowanie intencjonalne i ukierunkowane na zewnątrz lub do wewnątrz, mające na celu spowodowanie szkody psychicznej lub fizycznej. Aby skutecznie radzic sobie z zachowaniami agresywnymi wśród uczniów, należy zmienić sposób myślenia na ww. temat. Na podstawie poradnika Ewy Sokołowskiej „Jak postępować z agresywnym uczniem. Zmiana sposobu myślenia”, możemy wyróżnić podejście behawioralne oraz poznawcze. Pierwsze odnosi się do zachowań, drugie z kolei do naszej interpretacji wydarzeń.
Starając się zrozumieć problem agresji wśród uczniów, powinniśmy zadąć sobie kilka pytań. Po pierwsze – co robie dziecko, jak przejawia się jego agresywność? Po drugie – gdzie zachowywało się w taki sposób, w jakich okolicznościach? Drugie pytanie możemy dodatkowo rozbić na trzy składowe: co się zdarzyło tuz przed, co on/ona dokładnie zrobił, co nastąpiło bezpośrednio po? Elementy te stanowią ABC zachowania agresywnego i pozwalają lepiej je zrozumieć. W metodzie tej należy skupić się na następujących :
A – to zdarzenie poprzedzające zachowanie agresywne, to miejsce i kontekst
B – podejmowane czyny oraz zaniechania
C – to zdarzenie następujące po zachowaniu, negatywne lub pozytywne konsekwencje jakie dziecko odczuło , pozwalają zobaczyć jakie korzyści miało dziecko ze swojego zachowania. Podstawę rozpoznania sytuacji stanowi rozmowa z uczniem, świadkami lub np. sprawdzenie monitoringu szkolnego (z czego korzystałam we własnej praktyce). Bardzo waży jest fakt, iż to co nastąpiło po zachowaniu, warunkuje utrwalenie lub zaniechanie działania.
Ważne jest nagradzanie zachowań pozytywnych – jako metoda pracy. Zachęca to dodatkowo do jego powtarzania. W późniejszym etapie można dodatkowo ignorować małe przewinienia. Wzmacniamy przekonanie, że warto postępować zgodnie z regułami klasowymi, szkolnymi społecznymi. Dla własnej świadomości i zwiększenia obiektywizmu możemy prowadzić dzienniczek obserwacji ucznia. Przy czym istotne, aby koncentrować się na dobrych zdarzeniach w ciągu dnia czy tygodnia. Na początku będzie trudno wyłapać te dobre uczynki. Jednak należy kierować się przekonaniem, że to właśnie behawioralna technika wzmacniania zachowań pozytywnych jest bardzo skuteczna. Może okazać się, że na początku będziemy jedynymi nauczycielami, którzy widzą „coś dobrego” w danym uczniu. (W swej 12 letniej pracy pedagoga szkolnego, spotkałam się z uczniem, bardzo agresywnym, ale i bardzo skrzywdzonym przez dorosłych. Wspólnie z koleżanką „wciągnęłyśmy” go do wolontariatu. W zasadzie z myślą o NIM powstał ten wolontariat. Dzięki temu, że jako jedyne w szkole zobaczyłyśmy „coś dobrego” w tym dziecku, udało mu się skończyć gimnazjum. Z perspektywy roku z satysfakcją patrzę na podjęty wówczas wysiłek. Doświadczenie to utwierdziło mnie w przekonaniu, że warto „wałczyć” o takie dzieci.)
Spośród zachowań, które chcemy modelować, wybieramy na początek jedno – takie które chcemy zmienić w pierwszej kolejności. Ważne, aby być konsekwentnym w podejmowanych działaniach. Wówczas istnieje duża szansa, ze dziecko nauczy się co jest właściwe, a co nie. Konsekwentnie musimy doceniać to, co uczeń robi dobrze. Winniśmy skoncentrować się na budowaniu dobrych doświadczeń w kontakcie uczeń – nauczyciel. Jeśli spędzany z nami czas będzie dla dziecka cenny, to utrata naszego zainteresowania będzie dotkliwa. Nasuwa się tu porównanie z przysłowiowym kijem i marchewką. Musimy dołożyć wszelkich starań, abyśmy byli jak ta „marchewka”... Dzięki temu dziecko dowie się jak to jest być w dobrych relacjach z dorosłym. Autorka poradnika podkreśla ogromną wagę konsekwencji. Jest to klucz w postępowaniu z dziećmi agresywnymi. Mówi się wręcz o „konsekwencji aż do bólu”. Musimy być jednocześnie sprawiedliwi (autorka pisze o jednakowej karze dla różnych uczniów za to samo przewinienie).
Procedura STOP, to kolejna metoda jaką możemy zastosować w pracy z uczniem agresywnym. Polega ona na daniu czasu na przemyślenie zachowania. W chwili nieposłuszeństwa, stanowczo prosimy ucznia aby usiadł an krześle i zastanowił się nad własnym zachowaniem. Znów musimy pamiętać, aby regułę tą stosować zawsze dla każdego ucznia.
Pochwały i docenianie to kolejne sposoby pracy z ww. uczniami. Natychmiastowa i adekwatna pochwała działa mobilizująco. Czasem może wystarczyć nasz uśmiech czy potwierdzenie ruchem głowy.
Najpierw pomyśl , potem działaj. To model PICC. Po pierwsze – nazwij problem. Po drugie – zidentyfikuj drogi wyjścia, rozwiązania sytuacji. Po trzecie – oceń każdy z wyborów, jaki możesz podjąć. Po czwarte – oceń konsekwencje swojego wyboru. Rozwiązanie samodzielnie wybrane przez dziecko jest częściej stosowane. Dodatkowo można dołączyć tu technikę odczekania trzech minut zanim podjęte zostanie działanie.
Skuteczne techniki behawioralne wygaszają zachowania niepożądane, wzmacniają zachowania pożądane i tworzą alternatywne sposoby zachowań.
Jako nauczyciele, pragnący modelować zachowania swoich uczniów, musimy zacząć inaczej myślec o sobie i własnej pracy. Musimy uświadomić sobie , że nie jesteśmy nieomylni. Może czasem przesadzamy, wyciągamy pochopne wnioski, nadmiernie kierujemy się emocjami. Świadomość własnych ograniczeń jest nam bardzo potrzebna. Jednocześnie winniśmy uważać, aby zbyt często nie zakładać „czarnych okularów”. Kolejne zagrożenia czyhające na postrzeganie własnej osoby to syndrom ciągle podnoszonej poprzeczki, etykietowanie, zniekształcanie rzeczywistości (wyolbrzymianie lub minimalizowanie). Kolejnymi rzeczami, których powinniśmy się wystrzegać, to pochopne wnioskowanie, zbyt emocjonalne podchodzenie do sytuacji, przepowiadanie przyszłości czy tendencyjny wybór faktów. Aby pomóc sobie w tym wypadku, możemy skorzystać z techniki trzech kolumn. Przywołujemy w pamięci kilka sytuacji szkolnych, w których czuliśmy się zmęczenie, zasmuceni. Dzielimy kartkę na trzy części. W pierwszej zapisujemy dręczące nas myśli. W drugiej – rozpoznane zniekształcenie poznawcze albo popełniony błąd myślenia. W trzeciej – realistyczną odpowiedź na negatywną myśl. Aby poczuć się lepiej, naprawić relacje z bliskimi, powinniśmy zmienić sposób myślenia. Możemy postawić się w roli przyjaciela. Wyżej wymienione strategie mają za zadanie po móc nam – nauczycielom , w radzeniu sobie z agresją. Niebezpieczeństwem w radzeniu sobie z agresją jest również wypalenie zawodowe nauczyciela. Tylko nauczyciel przeżywający satysfakcję z wykonywanego zawodu jest w stanie oprzeć się wypaleniu. Gdy czujemy się potrzebni, wówczas zadania traktujemy jak wyzwania. Spostrzeganie sensu, tego co robimy, pozwala nam radzic sobie z sobie z uczniem agresywnym.
Kolejnym, niezbędnym ogniwem w metodach radzenia sobie z uczniem agresywnym , jest rodzic. Może okazać się, że włączenie rodzica w pracę będzie trudne. Aby nasze kontakty rodzicami były przyjemniejsze i jednocześnie owocne, jako nauczyciel powinniśmy zwrócić uwagę na kilka kwestii. Komunikacja musi być dwustronna. Patrzmy na rozmówcę, bądźmy otwarci, nie wykonujmy dodatkowych zbędnych czynności w trakcie rozmowy. Po prostu szanujmy rodzica. To nasz partner, a nie wróg. Unikajmy barier komunikacyjnych. Niech rodzic usłyszy też dobre wiadomości na temat dziecka. Nie musimy „walczyć” z rodzicem o rację. Nie kierujmy się uprzedzeniami i stereotypami w kontaktach z rodzicami. Jeśli nasze działania nie przynoszą żadnych efektów możemy poprosić o wsparcie np. innego nauczyciela, specjalistę pracującego w szkole czy nawet dyrektora. Aby skutecznie radzic sobie z zachowaniami agresywnymi uczniów, konieczna jest współpraca szkoły ze środowiskiem rodzinnym, przede wszystkim rodzicami ucznia.


Praca powstała na podstawie poradnika „Jak postępować z agresywnym uczniem. Zmiana sposobu myślenia i postępowania” Ewy Sokołowskiej