Życie to teatr - autorski program Koła Teatralnego dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej, realizowany w Zespole Szkół Drzewnych i Ochrony Środowiska im. J. Zamoyskiego w Zwierzyńcu

Życie to teatr
Program Koła Teatralnego
dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej,
realizowany w Zespole Szkół Drzewnych i Ochrony Środowiska im. J. Zamoyskiego w Zwierzyńcu

dr Agnieszka Oseła

Zamość 2014 r.

„Teatr jest najważniejszą rzeczą na świecie,
gdyż tam pokazuje się ludziom, jakimi mogliby być,
jakimi pragnęliby być, choć nie mają na to odwagi, i jakimi są”
Tove Johsson

SPIS TREŚCI


1. Metryczka programu........................................4
2. Wstęp........................................5
3. Charakterystyka programu........................................6
4. Cele ogólne........................................7
5. Cele edukacyjno – wychowawcze........................................7
6. Formy i metody realizacji programu........................................9
7. Treści programowe........................................10
8. Plan pracy koła teatralnego w rocznym cyklu zajęć........................................10
9. Przykładowy scenariusz zajęć........................................15
10. Treści i założenia osiągnięć ucznia........................................21
11. Ewaluacja........................................22
12. Uwagi o realizacji programu........................................24
13. Bibliografia........................................25

METRYCZKA PROGRAMU

Przedmiot: Program autorski koła teatralnego
Typ szkoły: Szkoła ponadgimnazjalna
Rodzaj zajęć: Zajęcia pozalekcyjne
Liczba godzin: 2 godziny tygodniowo
Autor: Agnieszka Oseła


Agnieszka Oseła - doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie naukowej: literaturoznawstwo, absolwentka filologii polskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, nauczycielka języka polskiego z przygotowaniem pedagogicznym i specjalizacją teatrologiczną, instruktor teatralny, uczestniczka licznych warsztatów teatralnych (m.in. Sceny Plastycznej KUL, w Teatrze im. Juliusza
Osterwy w Lublinie i w Teatrze Lalki i Aktora im. H. Andersena w Lublinie), konferencji (wygłoszone referaty) i autorka publikacji naukowych.

Dorobek dydaktyczny - praca w charakterze nauczyciela języka polskiego w szkołach ponadgimnazjalnych (w Zespole Szkół Drzewnych i Ochrony Środowiska w Zwierzyńcu, w II Liceum Ogólnokształcącym w Zamościu) oraz wychowawcy w internacie przy ZSDiOŚ w Zwierzyńcu; praca ze studentami filolofii polskiej w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Zamościu oraz na Podyplomowych Studiach Wiedzy o Teatrze w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie; opieka nad studenckim i szkolnym teatrem, prowadzenie warsztatów i kół teatralnych, nauczanie z wykorzystaniem dramy.


WSTĘP

Pozalekcyjne zajęcia teatralne sprzyjają rozwijaniu twórczej aktywności młodzieży, wrażliwości, tolerancji, empatii, wyobraźni, intuicji. Zakładają one wychowanie twórczego człowieka, który potrafi podejmować wiele działań z własnej inicjatywy, nie boi się wyzwań i realizuje swoje pasje i marzenia.
W czasach telewizji, komputera, Internetu teatr pozwala zatrzymać się, by dać szansę młodym talentom. Uczniowie podczas warsztatów teatralnych wcielają się w różne postacie i przeżywają odgrywane role, zaspokajając nadszarpnięte w świecie współczesnym poczucie bezpieczeństwa, miłości, rodzinnego ciepła i potrzebę kontaktu z rówieśnikami. Teatr wynagradza młodemu człowiekowi braki, spowodowane np. rozpadem rodziny, kłótniami domowymi, czy brakiem rodzinnego domu (w przypadku uczniów z domu dziecka), przenosi go w inny wymiar, gdzie dobro góruje nad złem, a prawda nad kłamstwem. Zamknięty w sobie uczeń, zagubiony, z problemem uzależnienia od narkotyków czy Internetu odnajduje w odgrywanych zdarzeniach swoje prawdy moralne, porządkuje skłócone uczucia i sądy, otwiera się na ludzi, a w działaniach uczy się podejmowania trudnych decyzji.
Zajęcia Koła Teatralnego to forma pracy, która pobudza wielostronną aktywność młodego człowieka: emocjonalną, ruchową i intelektualną, wszechstronnie kształci, jest źródłem różnorodnych przeżyć emocjonalnych, związanych nie tylko z odbiorem treści, ale przede wszystkim z procesem przygotowania i wystawienia spektaklu. Rozwija wyobraźnię, spostrzegawczość, intuicję, koncentrację, pamięć, inwencję twórczą, daje możliwość poznania nowych środków ekspresji i kształci umiejętność podejmowania trudnych decyzji.
Teatr stanowi klucz do poznawania osobowości uczniów, szansę podjęcia z nimi dyskusji na temat wartości i postaw, oceny świata i ludzi, a z punktu widzenia polonistycznego przybliża wartości tkwiące w literaturze dramatycznej, wywołuje przeżycia estetyczne tekstu za pomocą ułatwiających jego percepcję środków ekspresji wizualnej, takich jak ruch, gest, mimika, kostium, charakteryzacja, scenografia, rekwizyt, światło, oprawa sceniczna. W czasach postępującej prymitywizacji i wulgaryzacji języka kontakt ucznia z piękną i poprawną polszczyzną ma ogromne znaczenie.
W szkolnym teatrze każdy uczeń może znaleźć swoje miejsce. Oprócz uczniów uzdolnionych aktorsko potrzebni są pomocnicy reżysera, scenografowie, wykonawcy elementów dekoracji i kostiumów, specjaliści od nagrań muzyki i efektów dźwiękowych, operatorzy oświetlenia itd. Zajęcia teatralne dowartościowują uczniów, wychowują skuteczniej od zajęć lekcyjnych.
Tworzenie inscenizacji daje uczniom o wiele większą satysfakcję niż gry komputerowe czy bierny odbiór programów telewizyjnych, dlatego teatr szkolny jest bezkonkurencyjny wobec form modnej rozrywki.


3. CHA RAKTERYSTYKA PROGRAMU

Inspiracją i motywacją do napisania programu zajęć teatralnych jest moja wieloletnia praca z młodzieżą nad różnymi formami teatralnymi, a myślą przewodnią słowa Marthy Graham:
„Wielcy tancerze nie są wielcy z powodu ich techniki, lecz dzięki swej pasji”.
Praca nad tekstem, opracowanie elementów muzycznych i choreograficznych, twórczość plastyczna związana z wykonaniem scenografii, pozwala na wszechstronne zaangażowanie ucznia w proces tworzenia i umożliwia rozwijanie jego pasji.
Od kilkunastu lat podejmuję starania, aby wzbudzić w uczniach zainteresowanie teatrem, poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju spektaklach, warsztatach teatralnych, przygotowując przedstawienia i inscenizacje.
W mojej wieloletniej pracy z młodzieżą prowadzenie teatru szkolnego dostarczało mi najwięcej radości i satysfakcji. Uczniowie chętnie uczestniczyli w zajęciach teatralnych, przedstawiali swoje propozycje dotyczące realizacji zadań i wspólnie tworzyliśmy scenariusze autorskie. Postanowiłam opracować program autorski koła teatralnego uwzględniając sugestie i pomysły uczniów, którzy przecież będą realizatorami całorocznego przedsięwzięcia.
Program Koła Teatralnego napisany został z myślą o uczniach szkoły ponadgimnazjalnej, do realizacji na zajęciach pozalekcyjnych. Program został opracowany w toku praktycznych doświadczeń i obserwacji uczniów i w swoim założeniu uwzględnia przede wszystkim ich potrzeby. Zawarte w nim cele, metody i treści kształcenia sprzyjają wszechstronnemu rozwojowi ucznia, uwzględniają bowiem jego potrzeby intelektualne, emocjonalne, moralne i estetyczne. Program zakłada również kształcenie umiejętności aktorskich uczniów i wyposażenie ich w konieczną wiedzę o teatrze.
Głównym założeniem warsztatów teatralnych jest praktyczna edukacja młodzieży w procesie wychowania poprzez teatr. Spotkania młodzieży z teatrem to scena jej rozwoju intelektualnego i emocjonalnego, niezwykła przygoda i piękne doświadczenie.
Celem programu jest przede wszystkim przekonanie każdego uczestnika, że jest unikatem, indywidualnością.
Edukacja poprzez teatr to określenie celu w kategoriach estetycznych, osobowościowych i społecznych, a więc wychowanie człowieka o bogatej, zintegrowanej osobowości, otwartego na innych ludzi i na najwyższe wartości.


4. CELE OGÓLNE:

1. W zakresie integracji - rozpoznanie zespołu i integracja grupy teatralnej.
2. W zakresie wiedzy - zdobycie ogólnych wiadomości i zrozumienie pojęć związanych
z dziedziną teatru.
3. W zakresie doskonalenia warsztatu – rozwijanie umiejętności, które umożliwią uczniom amatorską działalność teatralną (wejście w role, wyrażanie uczuć, kultura żywego słowa, współpraca w grupie).
4. W zakresie rozwijania osobowości - wzbogacenie osobowości ucznia, wspieranie jego rozwoju oraz kształtowanie jego wrażliwości, wyobraźni i poczucia estetyki.


5. CELE EDUKACYJNO-WYCHOWAWCZE

1. W zakresie integracji grupy:

- rozwijanie umiejętności efektywnego współdziałania w zespole i pracy w kole teatralnym,
- umiejętność rozwiązywania problemów w twórczy sposób, przyswajanie negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych,
- nabywanie umiejętności skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach
(np. w momentach stresu, tremy, występu publicznego),
- rozpoznawanie zainteresowań i potrzeb kulturalnych uczniów w celu bardziej efektywnej współpracy z nauczycielem i między sobą,
- promocja szkoły w środowisku lokalnym i poszerzenie oferty edukacyjnej oraz jakości pracy szkoły.

2. W zakresie wiedzy:

- wyposażenie uczniów w wiadomości o teatrze, jego kulisach, formach teatralnych,
- wprowadzenie uczniów w polskie tradycje teatralne i elementy historii teatru,
- zapoznanie z rodzajami form scenicznych, metodami gry aktorskiej, narzędziami w aktorstwie,
- zapoznanie z tworzywem literackim, jakim jest scenariusz lub materiał przeznaczony
do recytacji,
- motywowanie do czytania i krytycznego odbioru utworów literackich i widowisk teatralnych,
- wzbogacenie w wiedzę o człowieku, życiu i świecie poprzez przeżywanie, wczuwanie się
w role oraz dystansowanie się od emocji kreowanych postaci.

3. W zakresie doskonalenia warsztatu – umiejętności:

- pobudzanie uczniów do działań rozwijających zdolności aktorskie, recytatorskie, plastyczne, muzyczne i taneczne,
- ćwiczenie sprawności poprawnego wypowiadania się uczniów i recytacji tekstów: właściwej wymowy, modulacji głosu, doboru jego siły, pauzowania, intonacji i poprawnego akcentowania wyrazowego i zdaniowego,
- rozwijanie umiejętności prezentacji na scenie i wyrażania uczuć, stanów emocjonalnych poprzez gesty, ruch, mowę ciała i mimikę,
- poszukiwanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł oraz efektywne posługiwanie się technologią informacyjną (tworzenie własnych słowników terminologii teatralnej, redagowanie zaproszeń, planowanie przedsięwzięć teatralnych,
- wykorzystanie w praktyce zdobytej wiedzy (przygotowywanie inscenizacji, opracowanie
i wykonywanie scenografii, dobór kostiumów, odpowiednia prezencja na scenie, zastosowanie zasad kultury żywego słowa, umiejętność adaptacji utworu literackiego na scenariusz teatralny, tworzenie autorskich scenariuszy).

4. W zakresie rozwijania osobowości uczniów:
- wspieranie psychologicznych aspektów rozwoju młodzieży ( terapia poprzez teatr)
- rozbudzanie dociekliwości intelektualnej, samodzielności i rozwój sprawności umysłowych i uzdolnień, wyzwalanie w uczniach możliwości kreacyjnych, ćwiczenia zmysłów słuchu, wzroku, dotyku, koncentracji poprzez zabawy ogólnorozwojowe i gry dramowe,
- uwrażliwienie na sztukę i kształtowanie postawy aktywnego odbiorcy,
- przygotowanie do funkcjonowania w różnych rolach społecznych poprzez umiejętność wchodzenia w rozmaite role,
- rozwijanie pozytywnych cech charakteru (m.in. odpowiedzialność za słowa i czyny, tolerancja, otwartość) i postaw (działania na rzecz innych, szacunek dla pracy drugiego człowieka i przyrody.


6. FORMY I METODY REALIZACJI PROGRAMU

Szczególnie cenne są metody nastawione na aktywność, prowokujące do twórczych działań. W tym celu realizowane są następujące zadania teatralne:
a) Prowadzenie gier dramatycznych i ćwiczeń dramowych w celu przełamania nieśmiałości, wzbogacania wyobraźni, rozwijania pamięci, zrozumienia motywacji różnych zachowań i samodzielnej analizy utworu literackiego.
b) Uczenie starannego wyrażania się przez język.
c) Ćwiczenia w zakresie dykcji, akcentu, intonacji, modulacji głosu, ruchu, gestu scenicznego.
d) Ćwiczenia na impostację głosu (oddechowe, wzmacniające aparat mowy, oddychanie przeponowe, ćwiczenia dykcyjne, ćwiczenia z korkiem)
e) Pokazywanie przysłów jako zagadki.
f) Układanie dialogu do podanych sytuacji.
g) Opowiadanie znanej bajki w nowej wersji.
h) Ciągi skojarzeń do podanych słów.
i) Budowanie etiud (z efektem dźwiękonaśladowczym, z rekwizytem, bez rekwizytu, mimicznych, ruchowych).
j) Improwizowanie krótkich scenek.
k) Inscenizacja wybranego utworu:
a) „Ręce” wg „Balladyny” Juliusza Słowackiego (fragment).
b) „Bastuś – story” spektakl autorski zespołu STUDIO T.
c) „Schronisko dla Bezdomnych Duchów” spektakl autorski zespołu STUDIO T.
d) „Ślepiec” wg Jana Potockiego.
e) „Melicerta, czyli przestroga dla chłopców, którzy nie byli zbyt mili i zespołu obecnością swą nie zaszczycili” wg niedokończonej komedii Moliera pt.: „Melicerta”.

8. TREŚCI PROGRAMOWE

W fazie początkowej zajęć (na początku każdego nowego roku szkolnego) ćwiczenia służą integracji grupy, budowaniu pozytywnych relacji pomiędzy uczestnikami, odnajdywaniu cech wspólnych grupie i odkrywaniu własnej indywidualności.
W drugim etapie ćwiczenia teatralne wprowadzają uczniów głębiej w świat teatru i przyczyniają się do nabywania umiejętności budowania pełnego spektaklu scenicznego.
W fazie końcowej zostaje przygotowany spektakl sceniczny do zaprezentowania szkole, środowisku, na przeglądach i festiwalach teatralnych.

9. Plan pracy koła teatralnego w rocznym cyklu zajęć:
 
Tematyka
Przebieg zajęć
Zamierzone osiągnięcia
Termin

Poznajemy się
1. Uczniowie przedstawiają się - ćwiczenia dramowe:
a)  Stoimy w kole; prowadząca podaje swoje imię. Kolejna osoba podaje imię prowadzącej i swoje itd. Ostatnia osoba powtarza wszystkie imiona i podaje swoje.
b)  Prowadząca podaje swoje imię wykonując gest rzutu piłką do osoby w kole. Wskazana osoba chwyta piłkę, powtarza imię prowadzącej, a następnie „rzuca” innej osobie w kole itp.
c)   Wskazana osoba powtarza imię, podaje swoje i mówi skąd pochodzi, co lubi, czym się interesuje.
2. Każdy z członków grupy określa swoje oczekiwania:
a)   Na 3 dużych arkuszach, które leżą na podłodze widnieje napis: „Dokończ zdania”, „Przyszedłem (przyszłam) tu, chociaż...” „Obawiam się, że...”, „Mam nadzieję, że to spotkanie...”
b)  Po wykonaniu zadania wszyscy oglądają plansze umieszczone na tablicy.
1) Ustalenie zasad współpracy.
2) Przedstawienie zadań i planu pracy koła.
- Ustalenie składu grupy.
- Integracja zespołu
- Poznanie oczekiwań grupy.
- Wskazanie na wartość współdziałania w zespole.
IX

Jakie mamy możliwości?
- Ćwiczenia dramowe i zabawy uwzględniające dykcję, akcent, intonację, modulację głosu, mimikę, ruch, gest sceniczny.

- Przełamanie nieśmiałości i zahamowań
- Rozluźnienie.
- Skupienie uwagi.
- Rozwijanie wyobraźni.
- Kreatywność.
- Poznanie własnych oraz cudzych odczuć i możliwości.
X

Każdy z nas jest aktorem
- Odgrywanie krótkich scenek – indywidualnie lub w grupie (np. „Spacer po parku”, „Wizyta w muzeum”, „Pomyłka w kwiaciarni””, „Moja rodzina”, „Wycieczka do ZOO z dziećmi, które są tam po raz pierwszy”, „Zaręczyny w szalecie miejskim”,, „Wyznanie miłosne”, „Kłótnia przyjaciółek” „Parodia filmu”
JAK WYŻEJ
-Wprowadzenie uczestników w zasady zachowania się na scenie
X

Przygotowujemy przedstawienie
1. Wspólne głośne odczytanie wybranego tekstu.
2. Propozycje uczniów, dotyczące rozwiązań inscenizacyjnych (burza mózgów)
3. Uczniowie przedstawiają swoje pomysły i dokonują ich weryfikacji.
- Przybliżenie młodzieży wartości tkwiących w literaturze dramatycznej.
- Opracowanie projektu, przedstawienia z uwzględnieniem możliwości technicznych i organizacyjnych, predyspozycji członków grupy oraz preferencji widzów. 
XI

 
Przydzielamy czynności.
1. Podział czynności
a)   odtwórcy poszczególnych ról,
b)  odpowiedzialni za scenografię, rekwizyty, kostiumy,
c)   opracowanie muzyczne.
2. Wstępne uczniowskie prezentacje i krytyczne omówienie własnych wrażeń.
3. Wskazówki prowadzącego.
- Kształtowanie aktywnych postaw.
- Umożliwienie samorealizacji.
- Ustalenie odpowiedzialnych za poszczególne zadania.
- Udoskonalenie sprawności wyrazistego mówienia.
- Propagowanie poprawnej polszczyzny.
- Uświadomienie sobie własnych możliwości.
XI

Nasze pomysły na scenografię i kostiumy.
1. Rysowanie przez uczniów projektów scenografii, kostiumów, rekwizytów itd. oraz ich prezentacja.
2. Ocena przedstawionych projektów, ich omówienie i weryfikacja.
- Wywołanie przeżycia estetycznego tekstu za pomocą środków ekspresji wizualnej, jak charakteryzacja, kostium, rekwizyt – oprawa sceniczna.
- Przyjęcie zaproponowanych rozwiązań scenicznych.
- Rozwijanie twórczych postaw
XII

Próba pierwszego planu
1. Próba z tekstem aktorów odtwarzających główne role.
- Uczenie odpowiedzialności i dyscypliny.
- Wyrabianie cierpliwości i wiary we własne siły
- Doskonalenie umiejętności aktorskich (ruch, gest, mimika).
- Podniesienie sprawności dykcji, intonacji, modulacji i interpretacji głosowej.
- Uświadamianie uczniom zasad zachowania się na scenie.
I

Drugi plan też jest ważny...
1. Próba z tekstem postaci drugoplanowych.
2. Prezentacja żywych elementów scenografii (chór, soliści)
JAK WYŻEJ
I

Wszyscy potrafimy wiele!
1. Próba całego zespołu:
a)  ruch sceniczny,
b)  interpretacja głosowa,
c)   zgranie odtwórców poszczególnych ról.
1. Kolejność scen.
2. Umiejętność zachowania się postaci drugoplanowych podczas wygłaszania kwestii przez postacie pierwszoplanowe.
3. Organizowanie i zgranie ruchu na scenie.
II

Przedstawienie tuż, tuż...!
1. Próba ze scenografią i kostiumami.
- Oswojenie się uczniów z kostiumami, oświetleniem i muzyką.
III

Zapraszamy na przedstawienie!
1. Ustalenie listy gości i odbiorców przedstawienia (np. prasa lokalna, uczniowie z innej szkoły, społeczność lokalna itp.)
- Doskonalenie umiejętności redagowania zaproszeń, reklam i plakatów).
- Ustalenie odbiorcy.
IV

Nareszcie premiera!
1. Wykonanie fotografii dla kroniki koła teatralnego.
2. Rejestracja kamerą video.
- Rozbudzanie potrzeb kulturalnych wszystkich uczniów poprzez prezentowanie pracy członków koła.
V

Po premierze...
1) Wymiana wrażeń z premiery.
2) Obejrzenie zdjęć i kasety video z zarejestrowanym spektaklem.
3) Wyłanianie najlepszych scen i odtwórców ról.
4) Wyodrębnienie i analiza własnych błędów.


- Kształtowanie umiejętności samooceny i krytycznego spojrzenia na własne dokonania.
- Określenie kierunków pracy i metod udoskonalenia przygotowywanego w przyszłości spektaklu.

VI

Promujemy szkołę na zewnątrz
1. Uczestnictwo w pokazach, przeglądach, spotkaniach, festiwalach teatralnych o charakterze konkursowym.
Uczestnictwo w tego rodzaju imprezach daje poczucie spełnienia artystycznego i prawdziwą satysfakcję.
W ciągu całego roku

9. SCENARIUSZ WARSZTATÓW TEATRALNYCH


I. Uczestnicy przedstawiają się - ćwiczenia dramowe (ustalenie składu grupy, integracja, rozwijanie pamięci)
1) Wyobrażamy sobie zawieszony na ścianie kosz. Każdy z uczestników podbiega do niego i z wyskoku wykrzykuje swoje imię.
2)  Stoimy w kole; prowadząca podaje swoje imię. Kolejna osoba podaje imię prowadzącej i swoje itd. Ostatnia osoba powtarza wszystkie imiona i podaje swoje.
3)   Wskazana osoba powtarza imię poprzednika, podaje swoje i mówi skąd pochodzi, co lubi, czym się interesuje.

II. Współdziałanie w zespole (przełamanie nieśmiałości i zahamowań, wskazanie na wartość współdziałania w grupie)
1) Tzw. „maszyna” – uczestnicy wyobrażają sobie, że są trybami pewnej maszyny, do działania której potrzebna jest ich zgodna współpraca. Podchodzą synchronizując swoje ruchy z poprzednikiem, przy czym pamiętają kolejność podchodzenia od pierwszego do ostatniego uczestnika, by później umieć odejść w kolejności od ostatniego do pierwszego ucznia.
2) Tworzenie kilkuosobowych grup i chodzenie w tych grupach. Każda z nich na sygnał prowadzącej (np. gr. I lub gr. II i III) wypowiada głośno ustalone wcześniej hasło grupy, np. „Zupa pomidorowa”, „Czarne wrony kraczą”, „Kocham życie”.
3) Chodzenie po lesie i zbieranie grzybów (w grupach wcześniej ustalonych). Na sygnał dana grupa przykuca.

III. Praca nad warsztatem aktorskim uczestników, czyli: dykcja, emisja głosu oraz realizacja etiud teatralnych
(takie scenki są ćwiczeniami rozwijającymi wyobraźnię, kreatywność, poprzez nie poznajemy zasady zachowania się na scenie)
3) DYKCJA I EMISJA GŁOSU
Rozgrzewka dykcyjna. Sportowcy rozgrzewają mięśnie nóg, rąk, grzbietu przed ćwiczeniami zasadniczymi, my rozgrzewamy mięśnie twarzy i język tak, aby osiągnąć to, co w mówieniu na scenie najważniejsze: GŁOŚNO i WYRAŹNIE.
Dykcja to poprawność wymowy, zgodna z zasadami artykulacji. Nie jest to łatwe, ponieważ między ortografią, czyli zasadami obowiązującymi w języku pisanym, a ortofonią, czyli zasadami języka mówionego występują liczne rozbieżności. Znajomość zasad poprawnej wymowy obowiązuje recytatorów!
Chciałabym zaproponować kilka ćwiczeń. Grupa ustawia się w kole, żeby wszyscy widzieli się nawzajem i rozpoczynamy rozgrzewkę.
l) Na początek proponuję drobne ćwiczenia, które wszyscy wykonują równocześnie:
- Wykonujemy tzw. „konika”, czyli naśladujemy odgłos kopyt. Powtarzamy to ćwiczenie kilkanaście razy.
- Bardzo głośno cmokamy (kilkanaście razy)
- Wyobrażamy sobie ogromne jabłko, które próbujemy ugryźć. Otwieramy bardzo szeroko usta i wgryzamy się zębami w wyimaginowany owoc.
- Ziewamy. Bardzo szeroko i bardzo głośno.
- Otwieramy szeroko usta mówiąc: „a e i o u y” (kilka razy)
- Zamykamy usta, wędrujemy językiem po całej jamie ustnej równocześnie mrucząc: „mmmmmmmmmmm”
- Wysuwamy brodę do przodu i cofamy ją (kilka razy)
- Pochylamy się do przodu, rozluźniamy wargi i prychamy (kilka razy)

m) Grupa powtarza za prowadzącą, starając się mówić w zaproponowanym rytmie i równym tempie. Chodzi o powtarzanie całych sekwencji. Prowadzący mówi raz, natomiast uczestnicy powtarzają całą sekwencję kilka razy, bez przerwy i nie zmieniając tempa:
- bda, bde, bdi, bdo, bdu, bdy
- cpa, cpe, cpi, cpo, cpy, cpy
- ma, me, mi, mo, mu, my
- wra, wre, wri, wro, wru, wry
- zwra, zwre, zwoi, zwro, zeru, zwry
Zwykle najwięcej trudności sprawia powtórzenie ostatniej sekwencji, dlatego proponuję, by każdy z uczestników powiedział ją indywidualnie i oczywiście głośno i wyraźnie.
n) Ważną rzeczą jest zwrócenie uwagi na zjawisko tzw. „łykania” spółgłosek, które występują najczęściej na końcu wymawianych wyrazów (w wygłosie): „miłoś” zamiast „miłość”, „zawieś – zawieźć”, „jes – jest”. Należy być wyczulonym na „dobijanie” końcówek.
Proponuję, abyście powtarzali „mini wierszyki” z naciskiem na spółgłoskę na końcu wyrazów. Zjawisko „łykania” dotyczy także niektórych samogłosek, np. „wogle” – „w ogóle”. Nie zapominajcie również o tym, że mówimy „trzeba” a nie „czeba”, „drzewo” a nie „drzewo”, „trzask” a nie „czas”!
- A co to takiego a co to jest
- Gdzie jest ten traktat
- Poczmistrz z Tczewa
- Nie marszcz czoła
- Nagle trzask w blask puszczyk wlazł
- Zawieźć gawiedź prędko na wieś
- Tak jak mówiąc gdzie jest miłość
- Zmiażdż dżdżownicę
- „Zamki klamki lśnią na glanc w blasku las ułańskich lanc” (Julian Tuwim „Bal w operze”)
d) Proponuję małe zawody, która grupa powie najciszej, a która najgłośniej. Podzielmy grupę na dwa zespoły. Drużyny będą mówiły na zmianę, za każdym razem coraz ciszej lub coraz głośniej.
- Ząb zupa zębowa – dąb, zupa dębowa
- A kukułka w kółko łka
- Wyrewolwerowany rewolwerowiec
- Stół z powyłamywanymi nogami
- W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie
- Brzask trzask
- Szybszy niż strzała
- Czy to zboże jest na dworze czy w oborze?
- Nie na dworze, nie w oborze, a na wozie.
e) Każda z osób po kolei wypowiada jakieś proste zdanie, ale porusza tylko ustami nie wydając dźwięku. Musi zrobić to tak dokładnie, by grupa odczytała jej wypowiedź z ruchu warg.

f) Należy pamiętać, że błędem, którego scena nie toleruje jest wymawianie samogłosek nosowych (ą, ę) w sposób uwypuklający ich nosowość. Jednak z drugiej strony, nie jest dobre wymawianie czystego ustnego e czy o. Należy znaleźć „złoty środek”.
Wymowa ą i ę przed spółgłoskami:
- Czysta ustna wymowa ma miejsce przed ł („klął” wymawiamy „kloł”, „wziął – wzioł”, „wzięli – wzieli”, „poczęli – poczeli”).
- Wymowa e + ń, o + ń w przypadku takich wyrazów jak „będzie”, „kląć”, „wziąć”.
- Wymowa e + n tylnojęzykowe, o + n tylnojęzykowe w wyrazach takich jak „gęgać”, „mąka”.

g) Kolejna i bardzo popularna trudność to wymawianie spółgłoski ł. Zarówno w nagłosie, śródgłosie jak i wygłosie wyrazu. Obserwuje się tendencje do jej opuszczania. Ł musi być słyszalne!

h) Ponieważ tylko metoda ćwiczeń eliminuje błędy w języku mówionym, powtórzmy kilka kombinacji:
- Wpadło jabłko do fartuszka
- To rzekłszy tarł piękną biedronką o jabłko
- Gęga gęś
- Trzy cytrzystki
- Patrz z czego żyjesz
- Nie marszcz czoła
- Chrząszcz trzcinowy
- Trzydzieści trzy przyczyny
-Trzaskawica jest to staropolska nazwa strzelby
- Wietrzyk zżółkłe strząsał liście
- „Konik polny rzekł pobladłszy” (Jan Brzechwa „Konik Polny i Boza Krówka”)
i) W procesie mówienia bardzo ważną rolę odgrywa oddychanie. Jest ono czynnością automatyczną, ale w toku mówienia czy śpiewu powinniśmy je kontrolować. Aby nauczyć się oddychania przeponowego należy przeprowadzić szereg ćwiczeń:
- Uczestnicy stoję w kole, kładą rękę na brzuchu i wykonują powolny wdech przez nos i lekko rozchylone usta. Można zaobserwować powolne unoszenie się ręki. Powtarzamy ćwiczenie kilka razy. Przy nabieraniu powietrza nie podnosimy ramion, bo ten ruch świadczy o złym rodzaju oddechu.
- Ćwiczeniem lepiej obrazującym pracę przepony jest oddychanie z książką na brzuchu. Można spróbować w domu. Kładziemy się z książką umieszczoną na brzuchu i biorąc wdech obserwujemy unoszenie się. Kiedy książka się nie porusza, znaczy to, że cwiczenie wykonywane jest niewłaściwie.
- Bierzemy głęboki wdech i powoli wypuszczamy powietrze powtarzając dowolną zgłoskę (la – la – la, mo – mo, ti – ti – ti itp.) aż do całkowitego wypuszczenia powietrza.
- Bierzemy głęboki wdech i wypuszczając powoli powietrze powtarzamy w kółko:
Pa-ta- taj
Baba ci koguta niesie
Czerwony prosiaczek w czerwonych trzewiczkach
Siedzi kura nad Dunajem nad 21 jajem: 1 jajo, 2 jajo, itd.
Pamiętajcie, że najlepsze przedstawienie, najlepszą inscenizację czy recytację wiersza może przekreślić niechlujna dykcja!

4) SCENKI I ETIUDY TEATRALNE (rozwijają kreatywność uczestników, wpływają na poznanie się i „zgranie” zespołu, uczą także improwizacji)
a) Scenki z tematem
Dzielę zespół na grupy i każdej z nich zadaję temat, na jaki tworzą historię:
Temat bardzo ogólny:
- „Wycieczka do ZOO z dziećmi, które są tam po raz pierwszy
Temat bardziej opisowy:
- „Rodzice nie mają z kim zostawić dziecka, wiec zabierają je na bardzo ważną konferencję”
- „Kolacja z szefem w restauracji. Pracownik się spóźnia. W dodatku to on zaproponował miejsce spotkania, w którym jest brudno, obsługa powolna i niezdarna a w jedzeniu znajduje się włos i ...”
- „Kłótnia przyjaciółek”
Temat z pewną dozą abstrakcji, która sprawia, że trudno przewidzieć, jaki będzie przebieg etiud. Dzięki temu efekty pracy są ciekawsze zarówno dla odbiorców jak i twórców, np.:
- „Zaręczyny w szalecie miejskim”
- „UFO przed gabinetem dentysty”

b) Ćwiczenia na koncentrację:
Wybrane trzy osoby z zamkniętymi oczami przechodzą po kolei przez salę, na której ustawiają się pozostali uczestnicy (nie poruszają się i zachowują absolutną ciszę). W momencie natknięcia się na „przeszkodę”:
- Pierwszy uczestnik zabawy ma za zadanie pokazać, że dotyka czegoś bardzo gorącego.
- Drugi uczestnik wyobraża sobie, że dotyka czegoś lodowatego.
- Trzeci improwizuje scenkę spotkania z kimś, kogo bardzo lubi.

III. ZABAWY TEATRALNE (forma pracy twórczej, przeznaczona na zakończenie zajęć, rozwija twórcze i kreatywne myślenie)

5) Kalambury – przysłowia (pokazywane jako zagadka)
Dzielę grupę na dwa zespoły. Podaję zapisane na karteczkach tematy kalamburów. Przedstawiciele grup pokazują zagadkę bez używania słów, zaś przeciwnicy muszą odgadnąć hasło:
- Gdyby kózka nie skakała to by nóżki nie złamała.
- Kto pod kim dołki kopie ten sam w nie wpada.
- Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie
- Do póty dzban wodę nosi, do póki ucho się nie urwie
- Kto rano wstaje temu Pan Bóg daje.
- Czas to pieniądz.
- Syty głodnego nie zrozumie.
- Na pochyłe drzewo wszystkie kozy skaczą
- W marcu, jak w garncu.
- Kwiecień plecień, bo przeplata trochę zimy trochę lata.

Zalet scenek teatralnych jest bardzo wiele, jednak głównym zadaniem tego typu pracy jest wprowadzenie w zasady zachowania się na scenie. Przypomnienie najważniejszych:
- Nie stajemy tyłem do widowni.
- Nie zasłaniamy partnerów na scenie.
- Nie chowamy się za rekwizytami oraz kolegami, bo widz musi mieć możliwość zobaczenia nas na scenie.
- Staramy się odwracać tak, aby widz jak najdłużej widział naszą twarz (tzw. „odwracanie się przez widownię”)
- Staramy się zagospodarować całą przestrzeń na scenie.
- Płacząc na scenie nie robimy tego równocześnie z podawaniem tekstu, tylko, np.: mówimy dwa słowa i szlochamy, następne dwa i szloch. Nie należy tego robić równocześnie, bo wtedy tekst znika i jest niezrozumiały dla widza. Taka sama sytuacja dotyczy również śmiechu, kaszlu, uderzania pięścią w stół itp.
- Nie zachowujemy się prywatnie na scenie, nie rozmawiamy, nie podpowiadamy kolegom tekstów lub tego, co w danej chwili powinni robić. To odwraca uwagę i czasami wręcz drażni widza.
- Nie rozmawiamy za kulisami!
- Nie wyglądamy zza kulis.
- Kiedy prezentujemy wesoły spektakl i w trakcie jego trwania widownia wybucha śmiechem, należy przestać na chwilę mówić i poczekać aż widownia się trochę uspokoi. To oczekiwanie nie może jednak trwać zbyt długo.

WSZYSTKIE WYMIENIONE ZASADY NIE DOTYCZĄ TYCH WYPADKÓW, KIEDY ZACHOWANIE SIĘ WBREW ZASADOM JEST UZASADNIONE LUB WRĘCZ WSKAZANE. Przecież czasem należy stanąć tyłem, zasłonić kogoś, czy nawet powiedzieć tekst niezrozumiale


10. TREŚCI I ZAŁOŻENIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA


Osiągnięcia konieczne po realizacji programu przewidują następujące czynności ucznia:

Uczeń:
- potrafi pozbyć się strachu przed odpowiedzialnością, wystąpieniem przed klasą czy przed społecznością szkolną na apelu lub uroczystości;
- zna i rozumie pojęcia dotyczące tworzyw teatralnych, budowy teatru, różnych form i technik teatralnych, warsztatu pracy aktora i współtwórców teatru;
- rozróżnia gatunki i formy teatralne (teatr żywego słowa, teatr lalkowy, pantomima, monodram, inscenizacja improwizowana itp.);
- stosuje w praktyce umiejętności i wiedzę teatralną w procesie tworzenia własnego spektaklu teatralnego (tworzy scenografię, projektuje lalki, kostiumy, dobiera rekwizyty);
- umie gromadzić i porządkować materiały potrzebne w pracy zespołu w tym celu;
- wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności podczas odbioru i oceny sztuki;
- potrafi wejść w różne role i stworzyć kreację postaci oddając jej cechy charakteru, wyglądu, sposobu poruszania się, wyrażając emocje i uczucia za pomocą różnych technik;
- tworzy własny scenariusz teatralny;
- umie ocenić siebie i innych (nazywa własne uczucia i uzewnętrznia stany psychiczne);
- zna podstawowe zagadnienia z dziedziny recytacji i kultury żywego słowa;
- potrafi odpowiednio recytować tekst ze zrozumieniem i uwzględnieniem jego intencji. (odpowiednio dobiera głos, moduluje go, prawidłowo reguluje oddech, właściwie zaznacza akcent zdaniowy i wyrazowy, właściwie stosuje pauzę, potrafi przekazać uczucia);
- panuje nad emocjami i potrafi efektywnie współpracować w grupie , wspomaga innych;
- prezentuje na forum dokonania grupy;
- jest aktywny w wielu sferach działalności szkolnej i pozaszkolnej – próby literackie, uczestnictwo w zespole teatralnym, zastosowanie zdobytych umiejętności w pracy nad przygotowaniem spektakli, organizowanie imprez dla innych;
- umie zredagować zaproszenie na imprezę kulturalną, ocenę sztuki teatralnej, sprawozdanie z przebiegu konkursu, wyjścia na spektakl itp.

11. EWALUACJA (sposoby i metody oceny osiągnięć)

Zarówno podczas realizacji programu, jak i po jej zakończeniu można zbadać osiągnięcia uczniów i efekty własnej pracy. Ewaluacja będzie przeprowadzona z punktu widzenia prowadzącej zajęcia oraz z punktu widzenia uczestników koła – na podstawie rozmów z nimi.
W celu ewaluacji, samooceny zostały przygotowane zdania do dokończenia przez uczniów:
Jestem z siebie zadowolony, ponieważ...
Na zajęciach najbardziej podobało mi się...
Na zajęciach najbardziej przeżywałem...
Dobrze czułem się w granej przez siebie roli, ponieważ...
Nie czułem się najlepiej w granej roli, gdyż...
Dobrze grałem swoją rolę, bo...
Dzisiaj zrozumiałem...
Oprócz zamieszczonych powyżej zdań uczestnicy koła zostaną poproszeni o wypełnienie anonimowej ankiety. Oceny efektów pracy dokonają również dyrekcja, nauczyciele, rodzice, jury na przeglądach teatralnych, jak również widzowie obecni na przedstawieniach.
Ocenie może podlegać: występ uczniów na scenie (kostiumy, rekwizyty, scenografia, muzyka, gra aktorska), stopień zaangażowania uczniów na zajęciach, poziom umiejętności interpretacji tekstu, poziom umiejętności aktorskich, stopień zintegrowania grupy, ilość uczniów kontynujących pracę, zaangażowanie prowadzącego w przygotowanie i prowadzenie zajęć, korzyści, jakie w wyniku wdrożenia programu odniesie szkoła.
Wskaźnikiem jakości działania koła będzie poziom zaangażowania uczniów na zajęciach, jak również wyniki osiągane przez uczniów na lekcjach języka polskiego i przeglądach teatralnych, zaangażowanie uczniów w inne szkolne przedsięwzięcia i imprezy oraz chęć kontynuacji pracy przy wystawieniu kolejnych sztuk.

ANKIETA EWALUACYJNA :
Zakreśl prawidłową odpowiedź:
1. Czy chętnie uczestniczysz w zajęciach teatralnych?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
2. Czy podobają Ci się zajęcia koła teatralnego?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
3. Czy dzięki tym zajęciom rozwijasz swoje zainteresowania?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
4. Czy chętnie wykonujesz ćwiczenia proponowane przez nauczyciela?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
5. Czy czujesz się kimś ważnym w zespole?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
6. Czy uczestnicwo, praca w zespole teatralnym pomogła Ci udoskonalić umiejętności językowe, dykcyjne, aktorskie?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
7. Czy chciałbyś zmienić coś w zajęciach koła teatralnego?
Tak, raczej tak, raczej nie, nie
Jeżeli tak, to co?........................................
Dziękuję bardzo za wypełnienie ankiety

12. UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU

Adresatem prezentowanego programu jest przede wszystkim nauczyciel języka polskiego ze specjalnością teatralną. Program pozostawia nauczycielowi swobodę w planowaniu zajęć oraz doborze metod i środków dydaktycznych. Realizację treści kształcenia przewiduję na 2 godziny tygodniowo.
Programu stwarza możliwość podejmowania działań, które nie mogą być w pełni zrealizowane w procesie lekcyjnym. Zajęcia są dobrowolne i nieobowiązkowe. Teatr dysponuje salą teatralną z zapleczem, w którym przechowuje się kostiumy, rekwizyty, elementy scenografii.
Zabawa w teatr, bo tak należy rozumieć pracę z młodzieżą na warsztatach teatralnych, wpływa terapeutycznie na wszystkie funkcje psychiczne, na motorykę, podnosi wiarę we własne siły, uwrażliwia na potrzeby drugiego człowieka, uspołecznia, umożliwia bezpośredni i aktywny udział w wielkiej kulturze, poprzez częste z nią obcowanie, daje satysfakcję.

„To jest teatr, to jest teatr!
A teatr jest po to,
żeby wszystko było inne niż dotąd.
Żeby iść do domu w zamyśleniu,
w zachwycie...”
Grzegorz Turnau


13. BIBLIOGRAFIA
 
1. Barthold M, Historia teatru, Warszawa 1980.
2. Bochan – Jachimek M., Zajęcia artystyczne. Zajęcia teatralno – aktorskie, Gdynia 2012.
3. Daczko T., Edukacja teatralna,Teresin 2002.
4. Dziedzic A., Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa 1992.
5. Dyduch B., Od gry dramatycznej do kształcenia krytycznego odbiorcy środków masowego przekazu, [w:] Dydaktyka literatury, Zielona Góra 1985.
6. Filler W., Współczesny teatr polski, Warszawa 1976.
7. Hausbrandt A., Elementy wiedzy o teatrze, Warszawa 1982.
8. Iłowski S., Vademecum teatru amatorskiego, Kraków 1986.
9. Koło polonistyczne i teatralne, praca zbiorowa pod redakcją E. Szczepańskiej, Płock 1999.
10. Maksymiak A., Teatr w szkole, Wrocław 1992.
11. Pankowska K., Drama – zabawa – myślenie, Warszawa 1990.
12. Raszewski Z., Krótka historia teatru polskiego, Warszawa 1997.
13. Rybotycka L., Gry dramatyczne. Teatr młodzieżowy, Warszawa 1976.
14. Pankowska K., Drama – zabawa – myślenie, Warszawa 1990.
15. Przygoda z dramą, praca zbiorowa, Wrocław 1994.
16. Rudkowska J., Warsztaty teatralne, Wydawnictwo Fine 2004.