Funkcja ruchu, w tym "ruchu z muzyką" dla muzycznego i psychofizycznego rozwoju dziecka - zakres ćwiczeń

Metodyka i teoria edukacji muzycznej
Referat


Temat: Funkcja ruchu, w tym „ruchu z muzyką” dla muzycznego i psychofizycznego rozwoju dziecka – zakres ćwiczeń

Rozwój ruchowy u każdego dziecka przebiega w sposób indywidualny, własny i jest podstawą do ukształtowania się psychiki. Następuje więc tu integracja rozwoju ruchowego i ogólnego rozwoju psychicznego, która ma ogromne znaczenie przede wszystkim w okresie rozwoju niemowlęcego i przedszkolnego, ponieważ w dzieciństwie ruch jest naturalnym stanem ciała, dziecko jest aktywne, ciekawe świata i ciągle poszukuje możliwości poruszania się a podstawowym nośnikiem ruchu jest ciało. Ponadto wielu pedagogów i psychologów uważa, że rozwój ruchowy dziecka wpływa również na jego rozwój intelektualny. Tak więc im dziecko więcej się porusza, tym aktywniej rozwijają się jego procesy myślowe, bardziej twórcza staje się wyobraźnia, następuje szybszy i aktywniejszy rozwój mowy.
Ruch jest jedną z ulubionych form aktywności dziecka. Opiera się na podstawowych, znanych dziecku krokach: marsz, bieg, skoki, podskoki, przeskoki. Bycie w ruchu pozwala odreagować dziecku napięcie, daje możliwość radosnego i spontanicznego „wyżycia się”. Wpływa na wyrobienie estetycznej postawy a także kształtuje kulturę ruchową, która niewątpliwie przenoszona jest do życia codziennego.
Współczesna pedagogika w dużym stopniu przypisuje także muzyce ważną rolę w kształceniu i wychowywaniu dzieci i młodzieży. Muzyka wpływa bowiem na harmonijny rozwój sfery intelektualnej dziecka, motorycznej i emocjonalno – społecznej. Pełni szczególną rolę w profilaktyce, dlatego więc, w pracy z dzieckiem, należy o tym pamiętać i podejmować takie działania i formy aktywności, które miałyby wpływ na wszechstronny rozwój osobowości wychowanka. Jedną z takich form aktywności jest niewątpliwie ruch a w szczególności „ruch przy muzyce”.
Ćwiczenia muzyczno – ruchowe mają wpływ na podniesienie kultury muzycznej i ruchowej, kształtują sprawność ruchową i wszechstronnie oddziałują na rozwój organizmu. Ruch przy odpowiednio dobranej muzyce staje się nie tylko gimnastyką ciała, ale także gimnastyką mózgu. Oddziaływanie na siebie rytmu muzycznego i rytmu ciała korelują procesy psychiczne i fizyczne.
Ćwiczenia muzyczno – ruchowe kształtują umiejętność swobodnego wypowiadania się gestem i „otwierania się” na najbliższe otoczenie. Uczą współdziałania w grupie, solidarności, współodpowiedzialności, dyscypliny. Pomagają w osiąganiu umiejętności odprężania się i skupiania. Rozwijają refleks, spostrzegawczość, pamięć, umiejętność porównywania, dokonywania wyboru, analizy i syntezy. Wykonywanie ćwiczeń daje satysfakcję, poprawia samopoczucie, dodaje wiary w siebie dzieciom nieśmiałym i zahamowanym.
Muzyka w ogromnym zakresie stymuluje rozwój dziecka, pokonuje bariery intelektualne i emocjonalne. Natomiast połączenie jej z ruchem pozwala pielęgnować i rozwijać to, co najcenniejsze to, co indywidualne, osobiste, twórcze to, co zmusza do myślenia, odczuwania i przeżywania.
Muzyka poprzez rytm, tempo, metrum, artykulację wydaje polecenia, które dzieci nie koniecznie muszą znać i rozumieć drogą pojęciową, ale powinny nauczyć się wyrazić je gestem, ruchem. Dobrze dobrane ćwiczenia rytmiczne, metryczne, pobudzające i hamujące w dość wysokim stopniu wpływają na poprawny rozwój koordynacji wzrokowo – ruchowej i słuchowej. Ćwiczenia muzyczno – ruchowe wspomagają również korekcję logopedyczną, wpływają na likwidacje wad pozornych. Umiejętnie wplecione i poprowadzone ćwiczenia mowy w zajęcia muzyczno – ruchowych powodują odprężenie umysłowe, budzą wiarę we własne siły, dają lepsze samopoczucie.
Jedną z form aktywności ruchowej dziecka jest również taniec od lat towarzyszący człowiekowi: „Piękno i rytmika muzyki tanecznej i różnorodny charakter ruchu tanecznego mają duży wpływ na wyrabianie poczucia rytmu, harmonii i równowagi wewnętrznej, na koordynację i opanowanie ruchów, na wyrobienie estetycznych nawyków ruchowych oraz prawidłowej postawy. Muzyka wraz z towarzyszącym jej tańcem działa jako silny, lecz subtelny bodziec, przyczynia się do podniesienia kultury ruchowej, co praktycznie wyraża się umiejętnością właściwego zachowania się i kulturalnym sposobem bycia.” Ponadto pod wpływem silnych przeżyć emocjonalnych, jakich dostarcza muzyka połączona z tańcem dziecko może zainteresować się tańcem i muzyką jako dziedzinami sztuki.
Taniec i ćwiczenia taneczne rozwijają także takie cechy charakteru jak: zdyscyplinowanie i karność, porządek, poczucie współdziałania w zespole, aktywność, poczucie odpowiedzialności za zespół, jego osiągnięcia i porażki.
Bardzo różnorodny i urozmaicony ruch taneczny wykonywany w najróżniejszym tempie oddziałuje na podnoszenie ogólnej sprawności, skoczności, zwinności i wytrzymałości. Celem ćwiczeń rytmiczno – tanecznych jest osiągnięcie przez ćwiczących elastycznych i pięknych postaw oraz ruchów nasyconych harmonią i wdziękiem. Osiągnąć to można przez płynną i elastyczną pracę całego tułowia podczas wykonywania nawet podstawowych ruchów rąk bądź nóg.
Wiele walorów wychowawczych wnoszą tańce ludowe, ponieważ poprzez ich naukę zapoznajemy dziecko z dorobkiem kulturowym naszego kraju a: „Pod wpływem poznawanego piękna i bogactwa ludowej twórczości, tradycji i obyczajów powstaje uczucie dumy narodowej i pogłębiają się uczucia patriotyczne”.
Ćwiczenia muzyczno – ruchowe oraz taniec stwarzają zatem szanse do:
„- ...uczenia się w odpowiednim otoczeniu, które budzi ochotę, ciekawość, zainteresowanie, pragnienie wiedzy, radość fizyczną, duchową i umysłową oraz dopuszczają zdobywanie własnych, konkretnych doświadczeń.
- Wzrostu i kształtowania wrażliwości we wszystkich zakresach postrzegania i poznawania, a przez to rozwój inteligencji.
- Zdobycie umiejętności poruszania się w rytm muzyki i czerpania z tego radości.
- Dochodzenie do wewnętrznej równowagi poprzez kontrast ruchu i spoczynku, napięcia i odprężenia, a przez to wzrost zdolności koncentracji i wytrzymałości.
- Otwarcie się na nowe możliwości, na przekraczanie granic, rozwiązywanie problemów w sposób niekonwencjonalny.
- Wyczuwanie orientacji w czasie i przestrzeni poprzez metrum, i rytm w aspekcie psychofizycznym oraz złapanie własnego rytmu i punktu równowagi.
- Odkrywanie i zastosowanie w zabawie grupowej werbalnych i niewerbalnych umiejętności komunikowania się.
- Rozwijanie spontaniczności i elastyczności, solidarności, poczucia odpowiedzialności i tolerancji w konfrontacji z ludźmi i przedmiotami.
- Zbieranie doświadczeń, tworzenie związków z ludźmi, pogłębianie ich, a tym samym wzmacnianie poczucia własnej wartości.”

II ZAKRES ĆWICZEŃ
Muzyka nie tylko stymuluje, ale często przejmuje funkcje kierowania ruchem. Wykorzystywanie muzyki przy nauczaniu ruchu jest ważne, jednak nie jest często realizowane przez nauczycieli. Muzyka może korelować z ruchem, bądź stanowić tło towarzyszące wykonywaniu ruchu.
Zajęcia muzyczno – ruchowe powinny odbywać się w sali odpowiednio do tego przygotowanej. Czas trwania jednej jednostki lekcyjnej nie powinien być krótszy niż 30 min i nie dłuższy niż 60 min. Ćwiczenia i zadania przygotowane na zajęcia powinny pobudzać zainteresowanie dzieci i skupiać ich uwagę oraz być dostosowane do aktualnych możliwości dzieci [fizycznych, psychicznych i umysłowych].
Można wyróżnić następujące grupy ćwiczeń:
A. Ćwiczenia słuchowo – ruchowe uwrażliwiające na różne elementy muzyki:
1. Dynamikę – uczące spostrzegania zmian dynamiki [cicho – głośno, głośno – cicho] i reagowania na nie ruchem.
2. Agogikę – ćwiczące umiejętność zachowania jednakowego tempa i reagowania na jego zmiany.
3. Artykulację – uczące spostrzegania i odzwierciedlania ruchem różnic artykulacyjnych – legato, staccato.
4. Ćwiczenia uwrażliwiające na element melodyczny – obejmują m.in. takie zagadnienia: różnice wysokości i barwy dźwięku, rozpiętość i ruch linii melodycznej, motyw melodyczny.
B. Ćwiczenia inhibicyjno – incytacyjne, czyli ćwiczenia kształtujące świadome pobudzanie i hamowanie reakcji ruchowych za pomocą poleceń słownych i sygnałów występujących nieregularnie, w stopniowo narastającym tempie i częstotliwości. Ponadto są to ćwiczenia oddziałujące bezpośrednio na receptor słuchowy i wpływające na zmianę czasu reakcji, przez co kształtują wybitnie taką cechę motoryczną, jaką jest szybkość.
C. Ćwiczenia ruchowej interpretacji wartości rytmicznych - kształtują one poczucie rytmu i korelacji ruchowej. Stanowią jednocześnie formę ćwiczeń dynamicznych i koordynacyjnych kończyn górnych i dolnych, pozwalając na wytrenowanie określonych cech motorycznych, takich jak koordynacja, a tym samym ćwiczą zdolności szybkościowe. Podstawowymi wartościami rytmicznymi, które zapoznają dzieci są ćwierćnuty, ósemki, półnuty, całe nuty i szesnastki [wprowadzane w takiej kolejności]. A zapoznanie dzieci z wartościami rytmicznymi pozwalana na lepsze porozumiewanie się i zwiększa zakres ćwiczeń. Natomiast odtwarzanie wartości rytmicznych i samych rytmów może odbywać się poprzez klaskanie, pstrykanie, tupanie, za pomocą kroków.
D. Ćwiczenia rozwijające wyobraźnię przestrzenną – ćwiczenia kształtujące umiejętność poprawnego rozplanowywania, uczą zachowywać porządek. Powyższe ćwiczenia należy stosować w trakcie każdego ćwiczenia muzyczno - ruchowego zwracając uwagę, aby dzieci zachowywały jednakowe odstępy podczas ćwiczeń, nie skupiały się w jednym miejscu sali a wypełniały całą jej przestrzeń.
E. Ćwiczenia z zakresu techniki ruchu – stwarzają możliwość zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu, rozwijają sprawność fizyczną, kształtują naturalne czynności ruchowe, wpływają na harmonijny rozwój ciała korygując jednocześnie dysproporcje rozwojowe, wyrabiają estetykę ruchów. Należą do nich:
- Ćwiczenia wyrabiające poczucie świadomego ruchu – ich celem jest doskonalenie u dziecka: „... umiejętności świadomego dysponowania skalą i zakresem ruchu.” Uświadomienie dzieciom ich ruchów nie jest procesem łatwym ani szybkim. Wymaga zarówno od ćwiczących jak i prowadzącego dużo wysiłku i cierpliwości. Jednak ich rezultatem jest uzyskanie umiejętności kontrolowanego operowania aparatem mięśniowym, a co za tym idzie, unikanie ruchów chaotycznych i zbędnych.
- Ćwiczenia naprężające i rozluźniające – przy wykonywaniu ruchu mięśnie znajdują się w stanie napięcia, które to nie zawsze ustępuje po zakończeniu danego ruchu a często przenosi się na inne grupy mięśni. Nabycie umiejętności rozluźniania mięśni jest więc ważne dla całego organizmu zarówno w sensie fizycznym jak i psychicznym, ponieważ po kilku minutach całkowitego rozluźnienia, odprężenia dochodzi do równomiernego dotlenienia i ukrwienia organizmu. Ponadto następuje bardzo szybka regeneracja sił po wykonanym wysiłku. Tego typu ćwiczenia powinny być wykonywane naprzemiennie [naprężenie – rozluźnienie mięśni], w pozycji leżącej.
- Ćwiczenia rozwijające koncentrację uwagi – są to ćwiczenia, które sprawiają duże trudności w ich przeprowadzeniu zwłaszcza w początkowej pracy z młodszymi dziećmi, ponieważ mały ich procent potrafi się skoncentrować przez dłuższy czas, lecz niosą ze sobą wiele korzyści zarówno podczas zajęć rytmicznych jak i w codziennym życiu.
- Ćwiczenia doskonalące koordynację ruchów – są to ćwiczenia wyrabiające umiejętność wykonywania jednocześnie kilku czynności. Do najprostszych należą: marsze z jednoczesnym: klaskaniem, pstrykaniem, zataczaniem kół rękoma, rzucaniem i chwytaniem piłki.
- Ćwiczenia poszczególnych grup mięśni – szyi, barków, ramion, rąk, grzbietu, pasa biodrowego, nóg i stóp.
F. Ćwiczenia polirytmiczne – przynoszą wiele korzyści dla muzycznego rozwoju ucznia oraz posiadają walory ogólnowychowawcze. Ćwiczenia te polegają na: „...słuchaniu i wykonywaniu co najmniej dwóch różnych tematów rytmicznych jednocześnie, uczą polifonicznego słyszenia [...] Jednoczesne wykonywanie różnych czynności ruchowych [...] wyrabia koordynację ruchów, ich niezależność, umiejętność szybkiego reagowania na bodźce słuchowe, [...] kształci podzielność uwagi, koncentrację i samoopanowanie.”
G. Ćwiczenia taneczne – stanowią podstawę do nauczenia tańców, ich zadaniem jest przygotowanie dzieci i młodzieży do wykonywania złożonych i trudniejszych form tanecznych. Natomiast podstawową ich formą jest chód i bieg.


Bibliografia:
1. Dasiewicz – Tobiasz A., Kępska A., Rytmika w klasach I – III, WSiP, Warszawa 1981
2. Herdtweck W., Warsztaty rytmiki dla dzieci, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2005
3. Przychodzińska M., Wychowanie muzyczne – idee, treści, kierunki rozwoju, WSiP, Warszawa 1989
4. Siemkowicz J., Ćwiczenia muzyczno – ruchowe, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1972
5. Smoczyńska – Nachtman U., Zabawy i ćwiczenia przy muzyce, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1982
6. Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem, mową, WSiP, Warszawa 1998
7. Wlaźniak K., Wychowanie fizyczne w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1972