Najważniejsze pojęcia związane z fonetyką. Repetytorium

NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA ZWIĄZANE Z FONETYKĄ
FONETYKA – nauka o dźwiękach mowy
Głoska
najmniejszy, dający się wyodrębnić słuchowo dźwięk mowy ludzkiej Litera
graficzny znak głoski
Sylaba
cząstka wyrazu zawierająca jedną samogłoskę:
- Otwarta kończy się na samogłoskę, np. ka-ra
- Zamknięta kończy się na spółgłoskę, np. pan – na


PRZYKŁAD
pszczoła
8 liter: p, s, z, c, z, o, ł, a
6 głosek: p, sz, cz, o, ł, a
2 sylaby: pszczo – ła
Powstawanie i różnicowanie się głosek:
Narządy mowy biorą udział w powstawaniu głosek:
*Płuca
*tchawica z krtanią
*jamy: gardłowa, nosowa oraz ustna wraz ze znajdującymi się w niej narządami – wiązadła głosowe, języczek, język, podniebienie twarde i miękkie, dziąsła, zęby, wargi.

I. SAMOGŁOSKI I SPÓŁGŁOSKI

samogłoski spółgłoski
sposób powstawania wydychane powietrze nie napotyka na przeszkody — narządy mowy są rozwarte wydychane powietrze napotyka na przeszkody — niektóre narządy mowy zbliżają się do siebie lub się zwierają
siła głosu są wymawiane głośniej niż spółgłoski są wymawiane ciszej niż samogłoski
łatwość rozróżniania ze słuchu łatwo je rozróżniać trudniej je rozróżniać
możliwość wydłużania artykulacji można dowolnie wydłużać ich artykulację nie można wydłużać artykulacji większości z nich
funkcja są ośrodkami sylab; a, o, u, e, i, y, ą, ę —

PODWÓJNA ROLA SAMOGŁOSKI „i”
Litera -i- może pełnić w wyrazie podwójną funkcję. Jeżeli -i- stoi przed spółgłoską, zmiękcza głoskę wcześniejszą oraz jest samodzielną głoską. Jeżeli -i- występuje przed samogłoską, pełni tylko funkcję zmiękczającą.
Cisza – samogłoska i
Cień – znak miękkości

II. MIĘKKIE – TWARDE – ZMIĘKCZONE

A. Spółgłoski miękkie
Spółgłoski miękkie powstają, gdy przy ich wymawianiu środkowa część języka unosi się w kierunku podniebienia twardego.

W języku polskim głoskami miękkimi są: ć, ń, ś, ź, dź, a także j.
B. Spółgłoski twarde
Spółgłoski twarde powstają, gdy środkowa część języka spoczywa na dnie jamy ustnej.
Większość spółgłosek w języku polskim to głoski twarde.
C. Głoski zmiękczone
Spółgłoski twarde mają swoje zmiękczone warianty. Zmiękczenie, inaczej niż miękkość, w zapisie fonetycznym oznacza się apostrofem (‚) po znaku litery. Oto przykłady występowania spółgłosek zmiękczonych:
biały (b’ały), diament (d’ament), fiord (f’ord), Giewont (g’ewont), hiena (h’ena), kiedy(k’edy), folia (fol’a), pamiętać (pam’ętać), piasek (p’asek), diariusz (d’ar’usz), tiara(t’ara), wiatr (w’atr).
III. USTNE I NOSOWE
Głoski nosowe to głoski, przy których wymawianiu języczek jest opuszczony, dzięki czemu część wydychanego powietrza trafia do jamy nosowej.
Głosek nosowych najlepiej nauczyć się na pamięć, bo w języku polskim jest ich tylko 6:ą, ę, m, m’, n, ń.

Głoski ustne to głoski, przy których wymawianiu języczek jest podniesiony, dzięki czemu całe wydychane powietrze trafia do jamy ustnej.
Najłatwiej po prostu zapamiętać, że wszystkie głoski, które nie są głoskami nosowymi, są głoskami ustnymi.

IV.DŹWIĘCZNE I BEZDŹWIĘCZNE
Głoski dźwięczne
Głoski dźwięczne powstają, gdy wiązadła głosowe są zbliżone i drgają pod wpływem przechodzącego przez nie powietrza. Jeśli przy wymawianiu głoski dźwięcznej przyłożymy dłoń do krtani, poczujemy drgania.
Głoski bezdźwięczne
Głoski bezdźwięczne powstają, gdy wiązadła głosowe są rozsunięte, a powietrze przepływa przez nie swobodnie, nie powodując ich drgań.
Jeśli przy wymawianiu głoski bezdźwięcznej przyłożymy dłoń do krtani, nie poczujemy drgań.
Zestawienie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych
Podział głosek na dźwięczne i bezdźwięczne pokazuje poniższa tabela:
spółgłoski ustne spółgł.
nosowe samogłoski
Głoski
dźwięczne b
b’ d
d’ g
g’ w
w’ z ż dz dż dź ź j l
l’ ł r m
m’ n ń a ą e ę i o u y
Głoski
bezdźw. p
p’ t
t’ k
k’ f
f’ s sz c ć cz ś h
h’
Z powyższego zestawienia warto zapamiętać, że:
Wszystkie samogłoski oraz wszystkie głoski nosowe są dźwięczne.