"Potrafię" program własny dla dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną

„POTRAFIĘ”
Program sprawnościowy dla dzieci
z głęboką niepełnosprawnością intelektualną

I. Wstęp
Program przeznaczony jest do realizacji podczas zajęć rewalidacyjno- wychowawczych dla dzieci niepełnosprawnych w stopniu głębokim.
Terapia osób z głębokim upośledzeniem wymaga dużej wiedzy, umiejętności i zaangażowania. Dzieci najmocniej zaburzone, z ogromnymi deficytami rozwojowymi, nieharmonijnością rozwojową, często towarzyszącymi temu dodatkowymi chorobami somatycznymi- są dla terapeuty prawdziwym wyzwaniem. Tym większym, z im większym zaangażowaniem traktuje on swoją pracę oraz zadania, jakie ona stawia.
Szkoła dla dziecka głęboko upośledzonego szkołą życia w najlepszym tego słowa znaczeniu. Nauczyciel- terapeuta powinien być dla dziecka w tej szkole dobrym przewodnikiem. Zawsze również lepiej jest gdy robimy to, co kochamy. Wszyscy pracujemy przecież z żywym człowiekiem, który odczuwa ból, zadowolenie, smutek. Ten człowiek, to dziecko dodatkowo nie potrafi zwykle poskarżyć się czy poprosić o pomoc. Obserwujemy naszych wychowanków na co dzień i mamy takie narzędzia i możliwości, za pomocą których wpływamy na ich samopoczucie, a nawet zdrowie. Tak więc główną ideą programu jest radość. Dzieci z jakimi pracujemy mogą być bowiem szczęśliwe bądź nie, oczekiwać na pójście do szkoły bądź go unikać. Szczęście dziecku niewątpliwie daje jego rozwój poprzez poznawanie świata, doświadczanie coraz to nowych bodźców, uczenie się. Wspierając nasze dzieci w rozwoju możemy im tę radość dać, a przez to osiągać zawodową satysfakcję. Tworzy się cenna relacja zwrotna- pomagamy dziecku w rozwoju, ofiarujemy mu radość- czujemy się wyjątkowo, a nasza praca zapewnia nam wewnętrzny rozwój. Jedną z bazowych umiejętności, jakie są kluczowe dla dziecka, ale i dla jego rodziny jest sprawność osobista w zakresie samoobsługi, która uniezależnia od pomocy innych ludzi.
Niniejszy program sprawnościowy jest kompilacją celów i zadań, które mają temu rozwojowi naszych wychowanków służyć.

II. CELE GŁÓWNE
1) Wyposażenie dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w takie umiejętności, które pozwolą mu zdobyć w możliwym dla niego stopniu jak najpełniejszy poziom sprawności indywidualnej.
2) Stwarzanie dziecku optymalnych warunków rozwijania samodzielności.
3) Pozytywne motywowanie ucznia do pokonywania trudności dostosowane do jego
możliwości psychofizycznych.
4) Wzmacnianie wiary we własne siły i możliwości osiągania sukcesów oraz wspomaganie
dążenia do osiągania celów.
5) Ukierunkowanie naturalnej potrzeby ruchu na rozwijanie pożądanych zachowań.

III. CELE SZCZEGÓŁOWE
1) Opanowanie czynności fizjologicznych w dostępnych dla dziecka formie i zakresie.
a) z pomocą
b) bez pomocy
2) Kształtowanie potrzeby higieny osobistej.
3) Doskonalenie umiejętności utrzymywania czystości i higieny.
a) z pomocą
b) bez pomocy
4) Kształtowanie umiejętności ubierania się i rozbierania.
a) z pomocą
b) bez pomocy
5) Doskonalenie umiejętności spożywania posiłków.
6) Karmienie terapeutyczne.

IV. ZADANIA
1) Fizjologia
a) Wdrażanie do kontroli własnych potrzeb fizjologicznych.
b) Kształtowanie nawyku sygnalizowania potrzeby skorzystania z toalety w dostępny dla dziecka sposób.
c) Położenie toalet w oddziałach, droga do toalety, ćwiczenia w zapamiętywaniu drogi do toalety.
d) Kształtowanie umiejętności korzystania z toalety
• rozbieranie się zanim dziecko siądzie na sedes,
• podnoszenie i opuszczanie deski sedesowej,
• właściwe siadanie na sedes,
• nawyk i umiejętność korzystania z papieru toaletowego,
• nawyk i umiejętność spuszczania wody.
2)Higiena i pielęgnacja
e) Wyrabianie nawyku współpracy z opiekunem podczas wykonywania czynności pielęgnacyjnych.
f) Wyrabianie nawyku mycia rąk po każdym załatwieniu czynności fizjologicznych.
g) Wyrabianie nawyku mycia rąk po przyjściu na oddział, przed i po posiłku, po zabawie, zajęciach etc.
h) Doskonalenie umiejętności mycia rąk (należyta staranność, przestrzenie międzypalcowe).
i) Ćwiczenia w odkręcaniu i zakręcaniu wody.
j) Wyrabianie nawyku sprawdzania temperatury wody przed włożeniem do niej całych dłoni
k) Doskonalenie umiejętności samodzielnego mycia twarzy i zębów.
l) Nauka korzystania z mydła:
• namydlanie rąk mydłem w kostce, z dozownika ściennego, flakonu
• spłukiwanie mydła
• rozpoznawanie własnego ręcznika
• dokładne wycieranie rąk
e) Ćwiczenia w posługiwaniu się szczoteczką do rąk.
f) Ćwiczenia w czesaniu się z wykorzystaniem lustra i bez.
g) Pielęgnowanie twarzy i rąk kremem.
h) Korzystanie z serwetek do wycierania rąk i twarzy.
i) Wdrażanie do posługiwania się chustką do nosa.

3)Ubieranie się i rozbieranie
a) Ćwiczenia w rozpoznawaniu własnej garderoby.
b) Ćwiczenia w dobieraniu poszczególnych części garderoby do odpowiednich części ciała.
c) Kształtowanie umiejętności wkładania ubrania na właściwe części ciała
• koszulka, bluzka, kurtka,
• majtki, rajstopy, spodnie,
• czapka, rękawice, buty.
d) Rozróżnianie prawego i lewego buta, prawej i lewej nogi.
e) Samodzielne ubieranie się i rozbieranie.
f) Wdrażanie nawyku współpracy z opiekunem podczas ubierania i rozbierania.
g) Ćwiczenia
• rozpinania i zapinania guzików,
• rozpinania i zapinania rzepów,
• wiązania kokardek,
• rozwiązywania i zawiązywania sznurowadeł.
d) Wieszanie odzieży wierzchniej na wieszakach
e) Ustawianie butów obok siebie w szafce na buty.

4)Spożywanie posiłków.
f) Doskonalenie umiejętności sygnalizowania głodu oraz pragnienia.
g) Doskonalenie umiejętności przełykania płynów i pokarmów przecieranych.
h) Kształtowanie umiejętności picia płynów
• trzymanie kubka w dłoni
• picie z kubka
• odstawianie kubka na stół.
d) Kształtowanie umiejętności odgryzania, gryzienia i żucia.
e) Nauka posługiwania się łyżką i widelcem
• prawidłowe trzymanie sztućców w dłoni
• nabieranie pokarmów na łyżkę i widelec
• zbieranie pokarmu ze sztućców
• mieszanie płynów w kubku
d) Nauka posługiwania się nożem
• smarowanie pieczywa
d) Kształtowanie właściwej postawy przy stole.
e) Wdrażanie do kulturalnego zachowania się podczas posiłku.
• jedzenie bez pośpiechu
• spożywanie swojej porcji
• korzystanie z podstawek, serwetek
• wycieranie ust
• pomoc w razie potrzeby koledze, koleżance.
d) Odnoszenie naczyń po posiłku w wyznaczone miejsce.
5)Karmienie terapeutyczne
a/ Kształtowanie nawyku współpracy z terapeuta podczas karmienia terapeutycznego

IV. METODY I FORMY PRACY

Dziecko głęboko upośledzone umysłowo osiąga sprawność w różnym zakresie, na różnym
poziomie i w różnym czasie. Na tę niejednolitość wskazał ustawodawca organizując zajęcia dla dzieci i młodzieży od 3-go do 25-go roku życia bez podziału na grupy wiekowe. Oczywistym jest więc, że terapeuta pracuje z dziećmi w przeważającej części w sposób indywidualny.
Praca indywidualna pozwala na na pełne dostosowanie zajęć do możliwości dziecka i osiągnięcie sukcesu terapeutycznego.

Sposoby pracy terapeutycznej:
a) doświadczanie i przeżywanie
b) ustno- twarzowa terapia regulacyjna Castillo- Morelesa
c) obserwacja i pokaz
d) przykład osobisty
e) naprowadzanie
f) powtarzanie
g) odtwarzanie i naśladowanie
h) dzielenie działań na etapy
i) samodzielne doświadczanie dziecka
j) spontaniczna swobodna aktywność dziecka.

Praca zespołowa jest kluczowym elementem uzupełniającym pracę indywidualną z dzieckiem. Systematyczna socjalizacja naszych wychowanków uczy ich współdziałania w grupie, pozwala na przyswajanie obowiązujących norm społecznych i radykalnie wzbogaca w nowe bodźce i doznania wpływające na lepsze poznanie świata.

Proponuję szerokie wykorzystywanie:
a) zabaw tematycznych
b) zabaw muzyczno- ruchowych
c) wycieczek
d) imprezy okolicznościowe
e) zabaw z żywiołami
f) gier dydaktycznych
g) inscenizacji
h) i innych do uznania przez terapeutę.

Likwidowanie niepożądanych zachowań u dzieci (bez wnikania w ich przyczyny) oraz wyuczenie określonych zachowań pożądanych przy jednoczesnym dzieleniu czynności na elementarne etapy jest możliwe dzięki stosowaniu różnego rodzaju wzmocnień.
Wzmocnienia powinny być przede wszystkim pozytywne oraz następować bezpośrednio po

wystąpieniu pożądanego zachowania. Warunkiem skuteczności całych oddziaływań jest precyzja, skuteczność i konsekwencja w stosowaniu.
Warto jeszcze zaznaczyć, że nie można w pracy terapeutycznej stosować jakiejś jednej metody czy narzędzia. Każdy terapeuta musi ich znać jak najwięcej, aby móc indywidualnie dobrać w sposób optymalny dla każdego dziecka. Nie należy jednak mnożyć stosowanych metod, lecz integrować różne terapeutyczne środki.

Nauczyciel :
a) Realizuje program podczas zajęć rewalidacyjno- wychowawczych.
b) Wykorzystuje aktywny udział dziecka w procesie uczenia się.
c) Stosuje oddziaływania zintegrowane.
d) Stale utrwala nabyte umiejętności i wiadomości.
e) Wykorzystuje sytuacje życia codziennego.

Na każdym etapie tej pracy z dzieckiem należy pamiętać, aby kierować się zasadami
obowiązującymi w oligofrenopedagogice. Są to w szczególności w szczególności:
a) gruntowna znajomość dziecka
b) uwzględnianie jego potrzeb i możliwości
c) indywidualizowanie wymagań
d) pobudzanie aktywności dziecka
e) integrowanie oddziaływań i współpracy specjalistów.

Warto w szczególności zaznaczyć szczególnie ważną rolę rodziców w całym procesie terapeutycznym. Wspólne, uzgodnione działania szkoły i domu, tak, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka istotny dla jego rozwoju zapewnią dziecku ciągłość pozytywnych oddziaływań i pomogą utrwalić wyuczone umiejętności. Rodzic dziecka pozostaje naszym partnerem co ma niebagatelny wpływ na dobre samopoczucie naszego wychowanka i postępy w jego nauce. Komfort pracy terapeutycznej jest ważny dla dziecka jak również dla prowadzącego zajęcia. Przełoży on się na efekty naszej pracy. Dlatego warto zawczasu zadbać o właściwe pomieszczenia do zajęć z odpowiednią ilością materacy, narzędzi rehabilitacyjnych i środków dydaktycznych. Wesoła, bezpieczna sala z zabawkami to miejsce w którym nasze dzieci będą radosne, a to ułatwi proces terapeutyczny.

V. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA

Przewidywane osiągnięcia są w pełni indywidualne dla każdego dziecka. Niektóre dzieci naucza się w pełni kontrolować czynności fizjologiczne. Będą umiały ubrać się i rozebrać, umyć czy samodzielnie zjeść posiłek. Inne nigdy nie osiągną tego poziomu, ani się nawet do niego nie zbliżą. Wszystkie jednak poczynią pewien indywidualny progres, który wydatnie przełoży się na ich osobisty dobrostan. Podczas zajęć doznają wielu pozytywnych oddziaływań poprzez ukierunkowany kontakt z terapeutą oraz zorganizowany kontakt z innymi uczestnikami zajęć. Zaowocują one lepszą socjalizacją dziecka w społeczeństwie. Dlatego choć nieporównywalne, to osiągnięcia są dla każdego dziecka bardzo wymierne w podniesieniu jakości jego życia.
Jednakże dla spójności programu zakładam, że po jego realizacji dziecko:
- umie się umyć- ręce oraz twarz
- rozpoznaje swój ręcznik
- umie się poprawnie wytrzeć
- potrafi umyć zęby bądź pozwala to zrobić opiekunowi
- właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków
- nakrywa do stołu- podstawka
- sprząta po posiłku- wynosi talerzyk i kubek w wyznaczone miejsce bądź wkłada do np. miski
- samodzielnie korzysta z toalety lub współpracuje podczas przebierania
- sprząta po zabawie- od zbierania klocków z podłogi po wkładanie je tylko do podsuniętego pojemnika w zależności od możliwości
- uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach na sali, w wyjściach etc
- próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie zabawę w czasie do tego przeznaczonym
- obdarza uwagą innych ludzi, aby zrozumieć, czego oni oczekują, stara się z nimi współpracować
Na koniec pragnę jeszcze raz podkreślić, że przewidywane osiągnięcia są w pełni indywidualne dla każdego dziecka. W niektórych przypadkach sam udział w zajęciach będzie osiągnięciem na miarę oczekiwań rodziców, terapeuty i przede wszystkim samego dziecka.

VI. EWALUACJA

1. Diagnoza zmian zachodzących w zachowaniu i umiejętnościach dzieci.
2. Analiza zmian w zachowaniu i umiejętnościach dzieci.
3. Ankiety ewaluacyjne przeznaczone dla rodziców.

Pragnę stanowczo podkreślić, że najważniejszy jest tu dla mnie ogólny rozwój psychiczny dziecka oraz jego usprawnienie fizyczne, a nie sztywne opanowanie różnych technik szkolnych czy treści programowych. W ocenie bierzemy pod uwagę możliwości zależne od niepełnosprawności, dążenie i chęć dobrego wykonania zadania oraz wysiłek w nie włożony.
Uzyskane wyniki będą wykorzystywane do modyfikacji programu w celu ewentualnej poprawy jego jakości. Ewaluacji programu należy dokonywać jeden raz w roku szkolnym w okresie czerwca, tak, aby jej wyniki uwzględnić w kolejnym roku.

EFEKTY:

- Indywidualne usprawnienie każdego dziecka w dostępnym mu stopniu i potrzebnym czasie,
- Kształtowanie nawyków higieny osobistej u wychowanków,
- Wdrażanie do jak najpełniejszej samodzielności,
- Uczenie norm społecznych i zwyczajowych,
- Wzmocnienie wiary we własne siły u dzieci,
- Rozwijanie umiejętności wyrażania emocji,
- Rozwijanie umiejętności wyrażania potrzeb,
- Budowanie poczucia własnej odrębności i integralności osobistej,
- Wykorzystanie naturalnej potrzeby ruchu na rozwijanie pożądanych zachowań,
- Promowanie zdrowego trybu życia.

Opracowała: Beata Bujniewicz