Działalność wychowawcza nauczyciela bibliotekarza

Ustawa o bibliotekach podkreśla, że biblioteki szkolne służą realizacji szkolnych programów nauczania i wychowania. Nauczyciel bibliotekarz na równi z innymi nauczycielami uczestniczy w dydaktyczno - wychowawczej pracy szkoły.
Wychowanie jest procesem, który ma na celu wywołanie określonych zmian u wychowanków, ma ukształtować kierunkowe cechy osobowości, a więc określone wartości, przekonania, postawy i zasady postępowania . Wincenty Okoń traktuje wychowanie jako „(...) świadomie organizowaną działalność ludzką, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią ,jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku otoczenia do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celów życia” .
Bibliotekarz w ramach swej działalności wychowawczej realizuje wychowanie moralne, patriotyczne, społeczne, etyczne, zdrowotne, ekologiczne, fizyczne, umysłowe, a przede wszystkim wychowanie czytelnicze, mające na celu kształtowanie dyspozycji motywujących zachowania czytelnicze .
Według słów Emilii Białkowskiej „oddziaływanie wychowawcze biblioteki polega nie tylko na wyposażaniu uczniów w wiadomości i umiejętności (które mogą następnie pogłębiać, rozszerzać i aktualizować drogą permanentnego kształcenia się) i nie tylko na ułatwieniu lepszego poznawania życia. W procesie kształtowania osobowości młodego człowieka chodzi o kształcenie jego osobistej kultury i rozbudzanie potrzeb” . Nauczyciel bibliotekarz powinien umożliwić uczniom zdobywanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do kontynuacji nauki, kształtować wśród młodych ludzi umiejętność uczenia się, rozwijać wyobraźnię i uczyć korzystania z dóbr kultury. Powinien również przyczyniać się do rozwijania osobowości wychowanków, ich logicznego myślenia i twórczego wykorzystywania dostępnych danych. Uczyć, jak sobie radzić w trudnych sytuacjach, opanować umiejętności dobrego komunikowania się, budowania pozytywnego obrazu własnego ja.
Jadwiga Andrzejewska wymienia zasady jakie powinno stosować się w pracy wychowawczej :
- zasada podmiotowego traktowanie wychowanków,
- zasada indywidualizacji oddziaływania wychowawczego,
- zasada życzliwość i partnerstwa,
- zasada odwoływania się do motywów,
- zasada gratyfikacyjnej wartości uprawiania lektury i samokształcenia,
- zasada atrakcyjności, systematyczności i cykliczności form pracy,
- zasada wykorzystania wszystkich form pracy pedagogicznej.
Autorka podkreśla, że nauczyciel bibliotekarz ma podmiotowo traktować wychowanków, starać się wyzwolić u uczniów własną inicjatywę i aktywność w znajdowaniu potrzebnych im materiałów, w kreowaniu różnych form pracy z książką i uczestnictwa w nich. Indywidualizacja oddziaływania wychowawczego powinna odbywać się na podstawie dobrej znajomości uczniów, ich potrzeb, zainteresowań, poziomu kultury czytelniczej, osiągnięć i trudności. Bardzo ważne są życzliwość i partnerstwo. Bibliotekarz traktuje czytelników życzliwie, uprzejmie, serdecznie i z uwagą wysłuchuje ich zwierzeń. Stara się przychodzić im z pomocą w rozwiązywaniu różnych problemów związanych z nauką, życiem osobistym.
Zasada odwoływania się do motywów już ukształtowanych lub do których przeżycia wychowanek jest aktualnie zdolny wymaga dobrej znajomości zainteresowań uczniów, aby odpowiednio je rozwijać. Umiejętne podsunięcie książki czy artykułu może zachęcić do pokonania oporów przed czytaniem. Szczególnie ważna na etapie kształtowania się potrzeby czytania jest zasada gratyfikacyjnej wartości uprawiania lektury i samokształcenia Pracując z czytelnikiem trzeba starać pomóc w doborze odpowiedniej lektury, tak aby dostarczyła ona satysfakcji, poznania czegoś interesującego, pokonania trudności w nauce, zaspokojenia różnych potrzeb psychicznych.
Przygotowując zajęcia biblioteczne, należy troszczyć się o ich atrakcyjność, odwołując się do pomysłowości odbiorców, proponując im różne formy ekspresji: słownej, wizualnej, teatralnej, audiowizualnej, plastycznej, muzycznej, pobudzanej literaturą i innymi środkami przekazu. W ten sposób realizuje się zasadę atrakcyjności, systematyczności i cykliczności form pracy. Do rozbudzania aktywności umysłowej i kształtowania twórczej postawy uczniów, rozwijania ich zdolności różnego rodzaju, odnosi się zasada wykorzystywania wszystkich form pracy pedagogicznej .
Nauczyciel bibliotekarz odgrywa szczególną rolę w kształtowaniu kultury czytelniczej. Stwarza możliwości kontaktu dziecka z książką w najbardziej sprzyjającym okresie, kiedy jego umysł cechuje się dużą chłonnością, ciekawością świata i podatnością na wpływy wychowawcze. Wychowawcze możliwości literatury dla dzieci w stosunku do najmłodszych jej odbiorców bardzo duże. Składa się na to wiele przyczyn związanych z właściwościami tego wieku, m.in. skłonnością do naśladownictwa, identyfikowania się z postaciami literackimi, aktywnością poznawczą i zabawową, wrażliwością emocjonalną i intensywnością w poznawaniu i przeżywaniu świata. Literatura, budując zasoby osobiste dziecka, nie tylko przysparza wiedzy, ale pomaga poznawać inne sposoby myślenia i działania, daje wzory zachowań, wsparcie w sytuacjach emocjonalnie trudnych, kompensuje wszelkie niedostatki czy to w zakresie niezaspokojonych potrzeb, czy oczekiwań, relaksuje, wyzwala dobry nastrój .
Nauczyciele bibliotekarze podejmują stale zadania mające na celu zwiększenia zasięgu oddziaływań wychowawczych na wszystkich uczniów szkoły. Zadania wychowawcze realizują szczególnie poprzez wychowanie czytelnicze. Jednym z najważniejszych zadań wychowawczych nauczyciela bibliotekarza jest kształtowanie kultury czytelniczej uczniów. Według Jadwigi Andrzejewskiej kultura czytelnicza ,,jest to integralny zespół zamiłowań, zainteresowań, nawyków, wiadomości, umiejętności i sprawności czytelniczych, umożliwiający człowiekowi najkorzystniejszy dla wszechstronnego rozwoju jego osobowości i twórczego funkcjonowania w społeczeństwie kontakt ze słowem drukowanym” .
Zachowania czytelnicze uruchamiane są poprzez dyspozycje motywacyjne takie jak: przekonanie o wartości czytania, potrzeba czytania, zamiłowanie czytania, zainteresowania czytelnicze, czy motywy czytania. Potrzeba czytania to nic innego, jak uczucie braku tego, co ma jakąś wartość i tym samym podjęcie takich działań, które daną potrzebę zaspokoją. Połączenie trwałej skłonności do czytania z odczuwaniem przyjemności, to zamiłowanie do czytania. Zainteresowania czytelnicze to z kolei czytanie określonego typu tekstów, np. książki jakiegoś gatunku literackiego, jednego pisarza, z interesującej epoki itd. Zainteresowania te w zasadzie nie są stałe, gdyż zmieniają się wraz z dojrzewaniem psychofizycznym oraz psychospołecznym. Motywy czytania to nastawienie czytelnika wobec czytanego tekstu, oczekiwanie na zaspokojenie za pomocą książki określonych potrzeb .
Według Jadwigi Papuzińskiej, kontakt uczniów klas młodszych z literaturą umożliwia stopniowe rozwijanie ich świadomości czytelniczej. Jest on jednym z czynników oddziałujących na przebieg złożonego, wielostopniowego procesu osiągania dojrzałości czytelniczej. To w szkole podstawowej rozpoczyna się świadoma, ukierunkowana działalność zmierzająca do wychowania i kształcenia czytelnika . Rozwijanie świadomości czytelniczej uczniów młodszych w warunkach szkolnych odbywa się przez kształtowanie umiejętności obcowania z książką, poszerzanie zainteresowań czytelniczych oraz budzenie zainteresowań czytelniczych .
Nauczyciel bibliotekarz odgrywa w szkole największą rolę w kształtowaniu kultury czytelniczej. To on poprzez różne formy zachęty przyciąga uczniów do odwiedzenia biblioteki szkolnej, do uczestnictwa w jej życiu. Jego zadaniem jest sprawić, aby dzieci polubiły czytanie. Najlepszą drogą do zainteresowania uczniów czytaniem jest stosowanie ciekawych form pracy z czytelnikiem.


Przypisy:

1.Ustawa o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r., (Dz. U. z 1997 r., Nr 85, poz. 539 z późn. zm.).
2.Cz. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza GRAF PUNKT, Warszawa 2000, s. 32.
3.W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, wyd „Żak”, Warszawa 1995, s. 333.
4.J. Andrzejewska, Bibliotekarstwo szkolne: teoria i praktyka, t. 2, Praca pedagogiczna biblioteki, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 1996, s. 11.
5.Biblioteka szkolna: przewodnik dla bibliotekarza, red. E. Białkowska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977, s. 17.
6.Tamże, s. 11 –12.
7.Tamże, s. 11-13.
8.M. Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, wyd. Media Rodzina, Warszawa 2002, s. 130.
9.J. Andrzejewska, Kultura czytelnicza nauczycieli szkoły podstawowej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, s. 24.
10.J. Andrzejewska, Bibliotekarstwo szkolne: teoria i praktyka, t. 2, dz. cyt., s. 25-29.
11.J. Papuzińska, Inicjacje literackie: problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988, s. 12-15.
12.K. Lenartowska, W. Świętek, Lektura w klasach I-III, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993, s. 17.


Bibliografia

1.Andrzejewska J., Bibliotekarstwo szkolne: teoria i praktyka, t. 2, Praca pedagogiczna biblioteki, Stowarzyszenie Bibliotekarz Polskich, Warszawa 1996.
2.Andrzejewska J., Kultura czytelnicza nauczycieli szkoły podstawowej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976.
3.Białkowska E. (red.), Biblioteka w szkole. Przewodnik dla bibliotekarza, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986.
4.Kupisiewicz Cz., Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza GRAF PUNKT, Warszawa 2000.
5.Lenartowska K., Świętek W., Lektura w klasach I-III, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993.
6.Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, wyd. Media Rodzina, Warszawa 2002.
7.Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, wyd „Żak”, Warszawa 1995.
8.Papuzińska J., Inicjacje literackie: problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.