"Języczek plastyczek"- program profilaktyki logopedycznej

Miejskie Przedszkole z Oddziałami
Integracyjnymi Nr 3„ Promyczek ” w Szczytnie


PROGRAM PROFILAKTYCZNY
„Języczek plastyczek

Program opracowała:
mgr Małgorzata Gudzbeler



SZCZYTNO 2015
"Języczek plastyczek"
program profilaktyki logopedycznej

Okres przedszkolny jest czasem ostatecznego formowania się systemu fonetyczno- fonologicznego oraz pojawiania się wszystkich kategorii gramatycznych oraz schematów składniowych. Zwiększa się zasób słownictwa, pojawiają się nazwy abstrakcyjne, przestrzenne, relacje przyczynowo-skutkowe. Na początku wieku przedszkolnego dzieci potrafią udzielać odpowiedzi na proste pytania dotyczące niedawnej przeszłości, wspominać odleglejsze wydarzenia, zazwyczaj łączące się z silniejszymi emocjami, rozumieć zdania odnoszące się do bliskiej przyszłości. Koniec wieku przedszkolnego przynosi rozwój zdolności narracji, dziecko potrafi odpowiedzieć kilkoma zdaniami, co stało się w przedszkolu lub wydarzyło na wycieczce.
Rozwój mowy nie przebiega tak samo u wszystkich dzieci. Jedne zaczynają mówić szybciej, a u innych początki mowy są późniejsze i wolniej przyswajają sobie trudniejsze głoski. Rozwój mowy możliwy jest jedynie w kontakcie z innymi ludźmi i zależy od wielu czynników: wpływu środowiska, w którym wychowuje się dziecko, postawy rodziców, czyli ich podejścia do problemu wady wymowy, od psychofizycznego rozwoju dziecka, a więc decydują tu zarówno czynniki biologiczne jak i społeczne.
W rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:
okres melodii (0-1 r.ż.)
okres wyrazu (1-2 r.ż.)
okres zdania (2- 3 r.ż.)
okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r.ż.)
Na każdym z tych etapów dziecko nabywa nowe umiejętności językowe. Posługuje się coraz większą ilością słów, buduje dłuższe wypowiedzi, poprawia sprawność artykulacyjną. Wzrasta umiejętność komunikacji werbalnej dziecka. Jest to ważne z punktu widzenia jego ogólnego rozwoju. Komunikacja werbalna stanowi podstawę nawiązywania kontaktów z otoczeniem, a ilość i jakość tych kontaktów decyduje o poziomie rozwoju funkcji poznawczych i umiejętności społecznych.
Warunkiem poprawnego wymawiania głosek jest sprawne działanie narządów artykulacyjnych: języka, warg, policzków, szczęki dolnej (żuchwy), podniebienia miękkiego. Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy nie jest także możliwe bez umiejętności efektywnego oddychania.
Przeprowadzane badania i obserwacje zachowań komunikacyjnych wśród dzieci w wieku przedszkolnym (3 – 6 lat) wykazują mniejsze lub większe nieprawidłowości w rozwoju mowy. Potrzeba stworzenia programu wiąże się z przyrostem dzieci potrzebujących pomocy w zakresie rozwoju mowy. Jestem przekonana o roli profilaktyki w skutecznym i prawidłowym posługiwaniu się mową dzieci w wieku przedszkolnym.

Program zawiera:
1. Założenia programu
2. Cele programu
3. Odbiorcy programu
4. Czas realizacji programu
5. Harmonogram realizacji zadań
6. Metody i formy realizacji programu
7. Spodziewane efekty
8. Sposób realizacji
9. Realizatorzy

1. ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Wyrazistość wymowy, o którą wśród dzieci bardzo trudno, zależy przede wszystkim od sprawności mięśni narządów artykulacji. Z obserwacji oraz z przeprowadzonych badań przesiewowych wynika, że w większości zwraca się uwagę na sam fakt mówienia, mniej zaś na jakość wymowy. Sprawne funkcjonowanie narządów mowy to warunek prawidłowego wymawiania wszystkich głosek. Wymawianie każdej głoski wymaga zaangażowania narządów artykulacji i innych mięśni. Gimnastyka narządów artykulacji umożliwia usuwanie licznych zaburzeń mowy, o ile ich przyczyną nie są uszkodzenia organiczne, a także może być wykorzystywana w usprawnianiu narządów artykulacji dzieci "źle" mówiących, z opóźnionym rozwoju mowy, "źle" słyszących oraz w celach profilaktycznych.

2. CELE PROGRAMU
Niniejszy program zakłada realizację celów ogólnych oraz szczegółowych w odniesieniu do dzieci i do rodziców.

Cele ogólne:
• profilaktyka logopedyczna dzieci w wieku przedszkolnym w zakresie dostępu do wczesnej diagnozy i terapii logopedycznej,
• usprawnianie motoryki narządów artykulacji, co sprzyja usuwaniu wielu wad wymowy,
• doskonalenie sprawności mięśni artykulacyjnych, od której zależą ruchy narządów mowy i poprawność wymowy,
• wspomaganie prawidłowego rozwoju mowy dziecka i trwałe jej usprawnianie,
• zaangażowanie rodziców do świadomej współpracy nad rozwojem dzieci i kształtowaniem ich prawidłowej wymowy.

Cele szczegółowe:

Ukierunkowane na dziecko:
• wczesne wykrycie ryzyka zaburzeń mowy, wad wymowy i podjęcie niezbędnych działań profilaktycznych;
• likwidowanie u dzieci błędów wymowy i jej doskonalenie;
• rozwijanie i doskonalenie procesów analizy słuchowej;
• usuwanie przyczyn niechęci do mówienia, a tym samym nawiązywanie słownych kontaktów społecznych;
• umożliwienie wyrażania się w różnych formach ekspresji słownej kształcącej mowę i myślenie;
• rozwijanie sprawności narządów mowy, artykulacji i fonacji, słuchu fonemowego;
• rozwijanie komunikacji językowej dziecka, wzbogacanie słownictwa, poprawności gramatycznej i stylistycznej wypowiedzi;
• rozwijanie sprawności językowej łącznie z kształtowaniem innych funkcji psychicznych, jak: logiczne myślenie, spostrzegawczość, pamięć, wyobraźnia, uwaga.
• zapobieganie wymowie międzyzębowej;
• wczesne podjęcie działań korygujących i profilaktycznych wobec dzieci przejawiających określone dysfunkcje w obrębie narządu żucia i aparatu oddechowego;
• usprawnianie procesu komunikacji językowej;
• integracja dzieci w trakcie logopedycznych zajęć grupowych;
• wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka;
• wzmacnianie wiary we własne możliwości, rozwijanie samoakceptacji i kształtowanie pozytywnej samooceny;
Ukierunkowane na rodzinę:
• nawiązanie ścisłej współpracy z rodziną dziecka;
• rodzic potrafi skorzystać z instruktażu do zabaw i ćwiczeń z dzieckiem;
• motywowanie do systematycznych zabaw i ćwiczeń z dzieckiem w domu;
• wzmacnianie pozytywnych relacji rodzic – dziecko;
• włączenie rodziców do realizacji działań profilaktyczno – stymulujących rozwój mowy ich dziecka;
• pedagogizacja rodziców – popularyzacja wiedzy z zakresu profilaktyki zaburzeń artykulacyjnych ;
• pomoc w zakresie kontaktu z innymi specjalistami
Ukierunkowane na nauczyciela:
• dokonywanie pogłębionej diagnozy pedagogicznej dzieci z wybranymi
• deficytami rozwojowymi i planowanie z nimi pracy;
• uwzględnianie indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka podczas prowadzonych zajęć;
• dostarczanie wiedzy na temat rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym, przyczyn występujących nieprawidłowości oraz o metodach i technikach wspomagających prawidłowy rozwój;
• zaangażowanie w utrwalanie postępów dziecka;
• współpraca nauczycieli, logopedy, rodziców i specjalistów w zakresie ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych ukierunkowanych na dziecko.

3. ODBIORCY PROGRAMU
Program profilaktyczny „Języczek plastyczek” kierowany jest do dzieci w wieku przedszkolnym u których występujące zaburzenia mowy lub wady wymowy mają charakter fizjologiczny. Często bywa tak, że dziecku wystarczy wytłumaczyć i pokazać zasady prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek, a następnie trochę z nim poćwiczyć poprzez zabawę, by nie miało problemów z ich poprawną wymową.

4. CZAS REALIZACJI PROGRAMU

Realizacja całego programu przewidziana jest w ciągu roku szkolnego 2013/2014. Program będzie kontynuowany w kolejnym roku szkolnym jeżeli program przyniesie założone efekty.
Poszczególne jego elementy realizowane są :

a) spotkania z dziećmi - 1 razy w tygodni ok. 30 min

b) warsztaty szkoleniowe dla nauczycieli - ok. 2 godziny (jednorazowo)

c) badania przesiewowe - 2 razy w roku

5. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ
Zadania w ramach programu "Języczek plastyczek" realizowane będą według niżej przedstawionego harmonogramu:

1. Badania przesiewowe oceniające sprawność narządów mowy / wyznaczenie dzieci do programu – wrzesień 2013 /.
2. Zapoznanie z założeniami programu „Języczek plastyczek” /nauczyciele- sierpień 2013 /.
3. Cykliczne zabawy logopedyczne wg scenariuszy zajęć /dzieci 1 - raz w tygodniu /.
4. Systematyczne powtarzanie ćwiczeń w trakcie codziennych zajęć edukacyjnych /prowadzone przez nauczycielki grup /.
5 Nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami dzieci objętych programem, systematyczne spotkania z rodzicami, instruktarz do ćwiczeń i zabaw, przekazywanie materiałów do pracy z dzieckiem w domu.
6.Kontrolne badanie przesiewowe po zakończeniu cyklu spotkań /dzieci- czerwiec/.
7. Ewaluacja programu profilaktycznego i osiągniętych przez dzieci efektów - sprawozdanie / czerwiec 2015/.

6. METODY I FORMY REALIZACJI PROGRAMU
Każde spotkanie z dziećmi zawiera pewien temat przewodni, wokół którego prowadzone zostaną zabawy i ćwiczenia logopedyczne.

W śród metod pracy przeważają metody:
- demonstracyjna
- naśladownictwa

Natomiast głównymi elementami tych zabaw są ćwiczenia:
- oddechowe, których zadaniem jest pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, rozruszanie przepony i usuwanie nadmiernego napięcia mięśniowego ;
- fonacyjne, które mają na celu doskonalenie umiejętności kierowania własnym głosem i ochronę aparatu artykulacyjnego przed nadmiernym obciążeniem ;
- sprawności narządów mowy, których celem jest wypracowanie zręcznych i celowych ruchów tych narządów, a także wypracowania czucia ruchu i położenia narządów artykulacyjnych ;
- artykulacyjne, czyli kształtowanie dźwięków za pomocą języka, zębów, żuchwy, warg i podniebienia w celu uzyskania wyrazistej artykulacji głosek;
- słuchu fonemowego, których celem jest kształcenie umiejętności różnicowania dźwięków mowy, a także dokonywania ich analizy i syntezy.

Zajęcia organizowane są według cyklu:

1. Wprowadzenie do zajęć:
- rozwiązywanie zagadek;
- układanie historyjki obrazkowej;
- wysłuchanie piosenki;
- wysłuchanie wiersza;
- opowiadanie logopedy;
- rozmowa

2. Ćwiczenia właściwe:
- oddechowe;
- fonacyjne;
- narządów mowy;
- artykulacyjne;
- słuchu fonemowego;
- logorytmiczne;
- relaksacyjne;
- muzyczne.

3. Zakończenie:
- zabawa ruchowa;
- nauka wierszyka z elementami ruchu;
- nauka piosenki;
- kolorowanka;
- układanka.

7. EWALUACJA PROGRAMU
PLANOWANE EFEKTY - prezentowany program zakłada, że w wyniku działań podjętych w ramach jego realizacji:

Dziecko:
• chętnie bierze udział w proponowanych zabawach i ćwiczeniach;
• potrafi koncentrować swą uwagę na ćwiczeniach i zabawach;
• potrafi ćwiczyć samodzielnie lub w grupie;
• oddycha w sposób prawidłowy;
• potrafi spionizować język i posiada sprawny aparat artykulacyjny;
• prawidłowo połyka;
• osiąga sukces terapeutyczny w postaci poprawy stanu mowy lub wymowy;
• posiada bogaty zasób słownictwa i rozwiniętą mowę opowieściową;
• potrafi sprawnie komunikować się z otoczeniem, wyrażać swoje poglądy;
• osiąga sukcesy dydaktyczne na miarę swoich możliwości;

Rodzic:
• akceptuje swoje dziecko;
• świadomie kieruje rozwojem mowy swojego dziecka;
• zna przyczyny określonych wad wymowy i trudności logopedycznych oraz wie jak pomóc swojemu dziecku w przezwyciężaniu tych trudności;
• przeciwdziała powstawaniu wad wymowy;
• współpracuje z logopedą i innymi specjalistami w zakresie ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych ukierunkowanych na dziecko.

Nauczyciel:
• prowadzi systematyczną obserwację swoich wychowanków, trafnie diagnozuje poziom ich rozwoju;
• posiada wiedzę merytoryczną i praktyczną na temat pomocy dziecku z trudnościami logopedycznymi;
• utrzymuje regularny kontakt z logopedą oraz rodziną dziecka;
• uczestniczy w instruktażach i zajęciach prowadzonych przez logopedę;
• potrafi stymulować i wspierać rozwój mowy swoich wychowanków.
8. SPOSÓB EWALUACJI
1. Scenariusze zajęć, gier i zabaw
2. Sprawozdania, raporty
3. Zdjęcia fotograficzne
4. Ankieta dla rodziców

9. REALIZATORZY
• logopeda przedszkolny
• nauczyciele grup przedszkolnych
• rodzice

Program ten pozwala zrozumieć, jak ważne jest wczesne wspomaganie rozwoju. Przeoczenie określonych granic czasowych w rozwoju dziecka nieodwracalnie odbiera mu szanse na prawidłowe funkcjonowanie zarówno motoryczne, jak i poznawcze. Kilka pierwszych lat życia jest zwykle najcenniejszym czasem terapii, kiedy to w wielu przypadkach udaje się przesunąć granice możliwości dziecka. Stworzone przez pierwsze dwa do trzech lat podstawy rozwoju warunkują sukces zabiegów terapeutycznych. Miara tego sukcesu jest jednak inna dla każdego dziecka – w zależności od rodzaju jego problemów i stopnia zaburzenia.

BIBLIOGRAFIA

1. Debesse M. „Etapy wychowania” WSiP, Warszawa 1983r.
2. Hannaford C. „Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł” Medyk, Warszawa 1998r.
3.Gałkowski T. , Jastrzębowska „Logopedia, pytania i odpowiedzi „ ,Opole 1999r
4. Maurer A. – „Dźwięki mowy - program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych „ ,Gdańsk 2004r.
5.Demel G.,Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa, 1998, WSiP
6.Chmielewska E. ,Zabawy logopedyczne i nie tylko, Kielce, 2001, MAC
7.Dembińska M.,Domowe zabawy logopedyczne, Warszawa, 1994, WSiP
8.Psychologia rozwoju człowieka, redakcja naukowa Trempała J., Napierała- Harwas B., Warszawa, 2001, PWN
9.Styczek I.,Logopedia, Warszawa 1978. PWN
10.Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, 1977. Wydawnictwo Lubelskie
Wydawnictw Szkolnych.
11.Stecko E.,Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy. Lublin, 1991. Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy
12.Spionek uczniów.,Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne Warszawa 1973, PWN
13.Sachajska E.,Uczymy poprawnej wymowy. Warszawa 1992, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.