Wizja europejskiego nauczyciela (współczesnego)

W życiu każdego człowieka istotną rolę odgrywa rodzina, a następnie szkoła, w której to dziecko, młoda osoba kształtuje swój charakter i buduje osobowość. To właśnie szkoła jest miejscem, gdzie w głównej mierze realizuje się działalność uczniów, a nauczyciel jest osobą, która w dużym stopniu kształtuje ich zachowania. To, jakiego przewodnika wychowanek spotka na swojej drodze będzie mieć wpływ na sposób patrzenia na siebie i innych ludzi, co z kolei zobowiązuje pedagoga do autorefleksji i ewaluacji podejmowanych działań.
Zagadnieniami dotyczącymi zawodu nauczycielskiego zajmuje się pedeutologia. Nazwa „pedeutologia” – nauka o działalności i (samo)kształceniu nauczycieli – pochodzi od greckiego słowa paideutes, które oznacza wychowawcę, nauczyciela, pedagoga, a powstałego od słów: pais, paidós (dziecko, chłopiec), paidagogós (niewolnik opiekujący się dziećmi swego pana i odprowadzający je do szkoły) oraz agogós (kierownik, przewodnik) . Słowa– „nauczyciel” i „dziecko” są ze sobą integralnie połączone. Nie ma ucznia bez nauczyciela i nauczyciela bez ucznia. Zgodnie z myślą Ralph’a Waldo Emerson’a „Nauczyciele i uczniowie to dwie uzupełniające się zmienne: żadna nie byłaby tym, czym jest, bez obecności tej drugiej”.
Praca nauczyciela, wychowawcy to praca twórcza, dlatego nie podporządkowuje się sztywnym regułom, odbywa się w czasie, który jest określony przez jej wewnętrzną logikę. Należy podkreślić, że „zawód pedagogiczny to nie tylko praca umysłu, to działalność duszy” . W 1912 pedagog Jan Władysław Dawid pisał: „Potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawidłowość, moralna odwaga i ponad tym wszystkim miłość dusz ludzkich-stanowi tło i istotę tego, co nazywaliśmy „duszą nauczycielstwa”. Jest to dar indywidualny, powołanie, przejaw wyższego, duchowego w człowieku pierwiastka. Ale jednocześnie jest to fakt ogólnego życia psychicznego, które w związku swym z organizmem fizycznym podlega szczególnym warunkom i ograniczeniom” .
Dla pedagoga – przewodnika na szczycie hierarchii wartości powinien stać człowiek – istota ludzka, a miłość, dobroć i odpowiedzialność są pomocne w kształtowaniu jego postawy społecznej. Najważniejsze jest, aby między przyjętym systemem wartości a praktyką życia codziennego zaistniała harmonia. Pedagog kształtując swoją hierarchię wartości, która będzie dla niego drogowskazem do dalszej pracy powinien realizować tylko to, o czym sam jest przekonany, w co wierzy, w przeciwnym razie nie będzie prawdziwy, a to nie pozostaje bez znaczenia dla jego wychowanków.
Nauczyciel własnym przykładem może budzić w innych ludziach dobroć, życzliwość, chęć niesienia pomocy. Dlatego istotne dla pedagoga musi być „kształtowanie samego siebie”, swojej osobowości oraz zdobywanie wiedzy. Jedynie na takich podwalinach nauczyciel będzie w stanie zbudować relacje z wychowankami czy szerszą społecznością, ponieważ, żeby zrobić coś wartościowego trzeba mieć bogate wnętrze, swój własny świat i mocny fundament przekonań – głęboko w coś wierzyć i temu służyć.
Nauczyciel mając świadomość znaczenia społecznego swojej pracy nie może zapomnieć o odpowiedzialności, którą przyjmuje na siebie, wywierając wpływ na losy młodych ludzi. Ta świadomość nadaje cel pracy pedagogicznej. Poczucie sensu własnej pracy jest nierozerwalnie związane z rozwojem twórczej postawy. Tylko człowieka całkowicie spełnionego będzie cechowało dynamiczne, entuzjastyczne i nowatorskie podejście
w podejmowanych działaniach. Z kolei praca pełna pomysłów i inwencji, wyzwala radość i ukryte zasoby energii, nie tylko w samym nauczycielu, ale i w najbliższym otoczeniu, co może zaowocować współpracą w realizowaniu jego inicjatyw.
Twórcza postawa pedagoga rozbudza również aspiracje badawcze. Obie mają, bowiem to samo źródło, a więc otaczający nas świat. Nie trudno dostrzec zależność między zaciekawieniem światem, samodzielnym poszukiwaniem twórczych rozwiązań problemów a postrzeganym całościowo rozwojem osobowości nauczyciela.
Na kwestię kształtowania osobowości warto spojrzeć z szerszej perspektywy, odwołując się do pojęcia samokształcenia. Otóż wspomniane samokształcenie nie ogranicza się do zdobywania i poszerzania samej tylko wiedzy, ale rozumiane jest jako „budowanie”, rozwijanie harmonijnej osobowości, zachowanie własnej indywidualności. Pedagog opierając się na swoich możliwościach, właściwościach, czując, myśląc i tworząc świat własnych wartości, pojęć, stosunek do otoczenia, wszelkich zjawisk i wreszcie stosunek do samego siebie, musi kierować się szczerymi chęciami i osobistymi potrzebami. Konfucjusz mówił ”Kto nabytą wiedzę pielęgnuje, a nową bez ustanku zdobywa, ten może być nauczycielem innych”.
W pracy nauczyciela najistotniejsza jest postawa wobec ludzi, życzliwość dla dziecka, twórcze działania pedagogiczne. Powinien on pamiętać o roli przewodnika i tak organizować opiekę wychowawczą, aby wprowadzić młodego człowieka w środowisko społeczne, na miarę jego możliwości, wynikających z osobistego rozwoju.
Pozwolę sobie w tym miejscu przytoczyć słowa profesor Janiny Wyczesany, która stworzyła „Dekalog nauczyciela i wychowawcy” na podstawie Małego Księcia Antoine’a de Saint – Exupéry`ego , oto jego założenia:
1. Oswoić znaczy stworzyć więzy. Jeśli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować.
2. Należy wymagać tego, co można otrzymać.
3. Mam prawo żądać posłuszeństwa, jeśli moje polecenia są rozsądne.
4. Oczy są często ślepe, należy szukać sercem.
5. Śmiech jest dla życia, jak studnia na pustyni.
6. Zamiast tępić zło, lepiej szerzyć dobro.
7. Bądź silniejszy, a będziesz miał rację.
8. Kto poniża sam jest niski.
9. Powinieneś sądzić według czynów, a nie słów.
10. Znacznie trudniej jest sadzić siebie niż bliźniego. Jeśli potrafisz siebie dobrze osądzić, będziesz naprawdę mądry.
Mając na uwadze dbałość o wszechstronny rozwój młodego człowieka nauczyciel powinien stosować metody właściwe dla danej dyscypliny naukowej, na odpowiednim poziomie, rozwijać indywidualne zainteresowania ucznia. Jonathan Edwards uważał, że: „Nauczycielem jest ten, kto potrafi z trudnych rzeczy uczynić łatwe”. Nauczyciel powinien doskonalić umiejętności społeczne ucznia przez zdobywanie prawidłowych doświadczeń we współżyciu i współdziałaniu w grupie rówieśniczej .
Współczesny nauczyciel, to taki który zwraca szczególną uwagę na słabszych uczniów w klasie. Osoby te często nie wierzą w swoje siły, cechuje je bierna postawa ma lekcji. Wychowawcy muszą zmotywować i zaktywizować takich uczniów do pracy. Nauczyciele winni podjąć dodatkową indywidualną pracę z uczniami, którzy mają trudności w nauce. Indywidualizacja nauczania polega na współpracy z pedagogiem lub psychologiem szkolnym i prowadzeniu zajęć wyrównawczych. Współcześni wychowawcy starają się dostosować wymagania do możliwości uczniów, nagradzać drobne sukcesy w nauce. Wychowawcy nie powinni przy tym zapominać o uczniach najzdolniejszych. Należy dawać im wsparcie i szansę na dodatkowy rozwój posiadanych talentów. Podczas zajęć nauczyciel winien przygotować dodatkowe zadania dla takich uczniów, podjąć starania aby brali oni udział w konkursach, olimpiadach. Wychowawca powinien także pomóc uczniom uzdolnionym doskonalić swoje umiejętności, poprzez wskazanie źródeł, kierunków samokształcenia.
Powodzenie bądź niepowodzenie szkolne zależy niewątpliwie od warunków panujących w danej instytucji, są to: czynniki zależne i niezależne od nauczyciela. Warto przyjrzeć się tym warunkom środowiska szkolnego, które wiążą się z cechami osobowości wychowawców, pedagogów. W sferze poznawczej to inteligencja, zainteresowania, wyobraźnia. Równie ważne są umiejętności pedagogiczne (sposób przekazywania wiedzy, umiejętności uważnego słuchania ucznia, zdolności organizacyjne) oraz związana z nimi odporność na stres, decydująca o stabilnym zachowaniu. Nie do przecenienia okazują się właściwości charakteru, takie jak: sprawiedliwość w ocenianiu, życzliwość, cierpliwość i empatia, które znajdują odzwierciedlenie w sposobie zachowania, charakteryzującym się łatwym kontaktem z młodzieżą oraz kontrolowaniem stanów emocjonalnych. Odwołując się do cech osobowościowych nauczyciela nie można pominąć roli pogodnego usposobienia i optymistycznej życiowej postawy. Przekazywany przez wychowawców optymizm życiowy wpływa na stosunek uczniów do samych siebie, do obowiązków, pozytywnie oddziałuje na ich stan zdrowia.
Główna aktywność młodych ludzi w okresie dorastania skupia się na działalności szkolnej. Młodzież spędza w szkole znaczną część swojego czasu, a co za tym idzie przeżywa wiele emocji. Sukces – niesie ze sobą nie dającą się opisać radość, natomiast porażka (zła ocena, uwaga w dzienniku) – trudna niekiedy do przyjęcia – u bardziej wrażliwych nastolatków może przyczynić się do zachwiania wiary we własne siły. Dużą rolę w takiej sytuacji odgrywa reakcja otoczenia na przeżyte niepowodzenie, bądź sukces, będące udziałem dorastającego.
Oddziaływania wychowawcze nauczycieli powinny polegać na wspieraniu rozwoju społecznego i moralnego dorastającego człowieka, w szczególności na systematycznym i umiejętnym eliminowaniu przemocy fizycznej w relacjach rówieśniczych, rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych oraz umiejętności rozwiązywania problemów. Zadaniem stojącym przed szkołą jest także wychowanie do rozumienia i akceptacji norm obowiązujących w życiu społecznym. Wszelkie przejawy zachowań nieakceptowanych społecznie powinny być eliminowane przede wszystkim poprzez kształtowanie i rozwijanie u uczniów postawy moralnej. Efekty w pracy wychowawczej można osiągnąć organizując kluby dyskusyjne, spotkania warsztatowe poświęcone samopoznaniu, wzmacnianiu poczucia własnej wartości, twórczemu myśleniu, radzeniu sobie ze stresem, a także poruszające problematykę zdrowego stylu życia, uczące kreatywności i zachowań asertywnych.
Pedagodzy chcąc lepiej poznać dorastającą młodzież, a także wspierać jej rozwój emocjonalny, umysłowy, moralny i społeczny, powinni „spojrzeć” na sytuację ucznia jego oczami. Nie do przecenienia jest tutaj znaczenie badań psychologicznych, pedagogicznych i socjologicznych, dostarczających informacji o środowisku życia młodzieży.
Nauczyciel zobowiązany jest być osobą motywującą. Pedagog powinien poznać każdego ucznia, jego indywidualne potrzeby i zainteresowania. Wtedy dopiero może (jest w stanie) udzielić indywidualnych porad, pokazując jak prywatne cele ucznia mieszczą się w celach przewidzianych dla całej klasy. Nauczyciel powinien wykorzystać te informacje, żeby nadać celom nauczania odpowiednią strukturę, umożliwiając każdemu uczniowi realizację własnych celów.
Warto, aby nauczyciel skoncentrował uwagę na sposobach skłaniania uczniów do tego, by przyjmowali osobistą odpowiedzialność za własną edukację i aktywnie angażowali się w naukę. Stworzył możliwości wyboru i przejmowania osobistej kontroli nad niektórymi aspektami zadania- np.: charakter czynności, wielkość wysiłku, rodzaj nagrody.
Rola pedagoga polega na tworzeniu wspierającego klimatu poprzez okazywanie każdemu uczniowi szczerego zainteresowania i troski. Trzeba też podkreślić wagę osiągnięć poszczególnych uczniów, razem z ich wyjątkowymi umiejętnościami i zdolnościami oraz ukazywać znaczenia samego procesu uczenia się i realizowania zadań. Do zaistnienia klimatu przyczynia się również nagradzanie osiągnięć uczniowskich oraz zachęcanie młodych ludzi, aby sami siebie nagradzali.
Nauczyciel powinien pomagać uczniom w poznaniu ich zdolności do kreowania postaw pozytywnych oraz zmian postaw i poglądów negatywnych na temat samych siebie i nauki.
Nauczyciel winien nauczać uczniów o tym, jak ich myślenie wpływa na nastrój i motywację, oraz o tym, jak można panować nad myślami. Pedagog pomaga ocenić uczniom samych siebie, naukę i specyficzne czynności związane z uczeniem się. Stwarza wychowankom szansę realizacji takich celów nauki, jakie są dla nich osobiście ważne, wspomagając tym samym ich naturalne tendencje do uczenia się, rozwoju i do brania odpowiedzialności za własną naukę. Powinnością nauczyciela jest pomóc uczniom
w poznaniu, jak funkcjonuje i działa ich psychika, tj. jak przebiegają ich procesy myślowe,
a także pomoc wychowankom w docenieniu samych siebie i procesu uczenia się.
Nauczyciel może także tworzyć pozytywny klimat społecznego, emocjonalnego wsparcia, w którym uczeń jest szczerze doceniony i szanowany.
Niemal wszystko co nauczyciel czyni w klasie ma znaczenie dla motywacji uczniów: sposób prezentowania materiału, rodzaje stosowanych ćwiczeń, sposób kontaktowania się
z uczniami, stworzenie możliwości pracy samodzielnej bądź grupowej.
Dobrze jest włączyć uczniów w poszukiwania sposobów przybliżenia zawartości programu do ich zainteresowań i celów. To co uczniowie stworzą jako projekty mieszczące się w ogólnym programie nauczania, może im pomóc nie tylko połączyć własne zainteresowania z celami nauki, ale także przyjąć większą odpowiedzialność za naukę. Jeśli zachęcimy uczniów do stosowania celów (określenia, czego chcą się osobiście nauczyć lub co zamierzają osiągnąć) to wówczas będą mieli wyższą motywację i większe osiągnięcia, a to pomoże im w samoocenie. Nauczyciel stosując ankietę może określić zainteresowania poszczególnych uczniów oraz ułatwić dokonanie samooceny.
Wzorem nauczyciela dla uczniów jest taki, którego cechuje:
• Zamiłowanie do nauczania przedmiotu
• Specjalistyczna wiedza z różnych dziedzin
• Osobista odpowiedzialność za uczenie się
• Szacunek i szczera życzliwość wobec innych
Współczesny nauczyciel postrzega obecnie swoją rolę nie jako źródło informacji, ale raczej jako niosący pomoc uczniom w dotarciu do wiedzy i doradzający w nauce
i porządkowaniu informacji.
W miarę jak uczniowie przejmują odpowiedzialność za określenie własnych celów nauki, jak wzrasta ich automotywacja dążą do tego, żeby stać się ekspertami w wybranej przez siebie dziedzinie. Nauczyciel powinien ten fakt zaakceptować i przyjąć rolę uczącego się. Taka postawa prowadzi do rozwoju wzajemnych relacji. Uczeń dzieli się na nowo zdobytą wiedzą z innymi. Nauczyciel musi pomóc uczniom znaleźć takie metody przekazywania wiedzy, które umożliwią im przeżycie sukcesu i dadzą poczucie kompetencji.
Nauczyciel powinien rozumieć swoją rolę jako: osoby ułatwiającej kontaktowanie się
z wiedzą, kogoś kto planuje nauczanie, wzór osobowy, który ukazuje uczniom, jak stawać się ekspertem i przekazywać swoja wiedzę innym. Jak twierdzi Cyceron „Sztuka tkwi nie tylko
w posiadaniu wiedzy o czymś, ale także w przekazywaniu jej”.
Warto, aby nauczyciel rozpoznawał swoje właściwości osobowościowe
i wykorzystywał je dla zainteresowania każdym uczniem. Pedagog, który mniej kontroluje,
a daje uczniom możliwość autonomii, inicjatywy i autoekspresji tworzy lepsze warunki do nauki i motywacji.
Nauczyciele wyzwalający wewnętrzną motywację uczniów i tworzący przyjazny klimat, to osoby znające potrzeby każdego ucznia, zainteresowane jego rozwojem, konsekwentne i zdecydowane w sprawach reguł, demokratyczne, ciepłe, emocjonalne. Nauczyciele powinni także pragnąć sukcesu każdego ucznia, szanować starania i wkład pracy każdego ucznia, być zrelaksowani, odczuwać zadowalanie z pracy, dostrzegać raczej pozytywy niż negatywy, utrzymywać porządek bez poniżania ucznia, zachęcać ucznia do podejmowania ryzyka. Ważne jest także poczucie humoru, umiejętność przebaczania
i zapominania. Te cechy są podstawą do korzystnych stosunków między nauczycielami
i uczniami.
Ważną cechą współczesnego nauczyciela jest umiejętność współpracy z rodzicami. „Badania dzieci, które odnoszą w szkole sukcesy, pokazują, że ich rodzice interesują się swoim potomstwem i jego wykształceniem” . Opinia rodziców o szkole ma duży wpływ na postrzeganie tej placówki przez uczniów. Gdy rodzice uważają wykształcenie za cenną wartość, wówczas ich dzieci sądzą podobnie. Takie postrzeganie szkoły pomaga nauczycielom w procesie wychowawczym. Odpowiednia współpraca nauczyciela z uczniami i rodzicami wpływa na standard nauczania, wtedy może być w pełni satysfakcjonujące,
a także przynosić sukces. Nauczyciel musi pamiętać, że współpraca z rodzicami jest bardzo ważna na każdym szczeblu nauczania. Jednakże nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej powinien szczególnie zwracać uwagę na kontakt z rodzicami, ze względu na młody wiek wychowanków. Pewne trudne problemy wychowawcze należy wówczas w sposób szczególny omówić z rodzicami. Warto, aby współczesny nauczyciel doceniał rolę kontaktów
z rodzicami, chociaż bywają trudne mogą przynieść pozytywne rezultaty rzutujące na dalszą pracę z uczniami.
Nauczyciel musi pamiętać, że często niechęć rodziców wynika z ich wcześniejszych szkolnych doświadczeń, dlatego jego rolą jest zwiększenie ich pewności siebie, tak aby nie czuli się w szkole jak uczniowie. Rodzice powinni być świadomi jaki program realizuje nauczyciel. Taka wiedza przydaje się, aby pomagać dzieciom w nauce. Rodzice chcą brać udział w życiu szkoły. Nauczyciel powinien przedstawić w sposób prosty i przejrzysty obowiązujące w szkole i klasie zasady oraz sposoby kontaktowania się z rodzicami.
„Od dawna wiadomo, że nauczanie to nie tylko zapewnianie formalnej edukacji, ale także dbałość o dobro uczniów. Dawniej nauczenie należało do zadań nauczyciela, później większość obowiązków wychowawczych przekazano wyspecjalizowanym doradcom. Ostatnio znowu zaleca się, żeby każdy nauczyciel miał pewne umiejętności terapeutyczne” . Umiejętności terapeutyczne są niezwykle ważne w skutecznym wychowywaniu uczniów. Podczas rozmowy należy pamiętać o słuchaniu, właściwym reagowaniu na zaistniałe sytuacje. Taka postawa świadczy o szacunku dla ucznia. Podczas trwania rozmowy nauczyciel powinien stworzyć atmosferę zaufania i bezpieczeństwa. Rozmowa
z wychowankiem może niejednokrotnie zapobiec pogłębieniu problemu. „Edukacja to nie tylko przekazywanie wiedzy i tworzenie środowiska sprzyjającego przekazywaniu jej, ale także troska o całościowe potrzeby danej osoby” . Nauczyciele mogą pozytywnie wpływać na życie uczniów, co niewątpliwie stanowi wielką satysfakcję.
Omawiając kompetencje nauczycieli, wyróżnia się różne ich rodzaje czy też obszary. Najczęściej spotykany podział obejmuje:
1) kompetencje merytoryczne, dotyczące zagadnień nauczanego przedmiotu – nauczyciel jest ekspertem i doradcą przedmiotowym,
2) kompetencje dydaktyczno- metodyczne, dotyczące warsztatu nauczyciela i ucznia, a więc metod i technik nauczania i uczenia się, zwłaszcza aktywizujących, projektowych i pracy grupowej – nauczyciel jest ekspertem i doradcą dydaktycznym,
3) kompetencje wychowawcze, dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów; należą do nich umiejętności komunikacyjne, nawiązywania kontaktów, rozwiązywania problemów danego wieku rozwojowego itp. – nauczyciel jest doradcą wychowawczym i życiowym .
Ambicją nauczycieli powinno być również ogólne kształcenie się i samodoskonalenie. Tego rodzaju kompetencje, nazywane pożądanymi, budują prestiż nauczyciela, a także pozwalają skuteczniej realizować zadania dydaktyczne i wychowawcze. Kompetencje tego rodzaju nazywamy autoedukacyjnymi lub autokreacyjnymi.
Nauczyciel jest bez wątpienia ogniwem nauczania, które decyduje o jakości
i efektywności pracy szkoły. Wychowawca powinien działać zawsze adekwatnie do sytuacji, nie zapominać o realizacji zadań edukacyjnych. Współczesny wychowawca musi być kompetentny merytorycznie, rozumieć materiał, który stanowi treść nauczania. Przygotowanie nauczyciela do lekcji musi wykraczać poza materiał zawarty w podręczniku uczniowskim. Wychowawca powinien poszerzać swoją wiedzę przedmiotową o zagadnienia
z innych dziedzin, stale ją aktualizować i selekcjonować, a materiały hierarchizować. Jest to ważne, gdyż dla szkoły współczesnej charakterystyczne jest nauczanie zintegrowane, blokowe i interdyscyplinarne. Działalność dydaktyczna i wychowawcza musi być dobrze zorganizowana, zaplanowana i zaprojektowana. Jest to szczególnie przydatne w przypadku tworzenia własnych programów nauczania przedmiotu, ścieżek edukacyjnych, projektowania scenariuszy zajęć dydaktycznych, testów. Wychowawca powinien mieć pełne rozeznanie
w zasobach medialnych, które związane są z realizowanym przez niego przedmiotem, dokonywać analizy, oceny merytorycznej i pedagogicznej istniejących zasobów medialnych. Nauczyciel winien określić zadania mediów, w procesie kształcenia i wychowania. W XXI wieku szczególnie ważne są kompetencje nauczycieli dotyczące technologii informatycznych, wykorzystania ich w celu samokształcenia oraz kontaktów z rodzicami. Obecnie ważą rolę
w edukacji odgrywa także dziennik elektroniczny, dzięki któremu rodzice mogą sprawdzić oceny swoich dzieci, ich frekwencję na lekcjach oraz komunikować się z wychowawcą.
Nauczyciel powinien kształtować w wychowankach praktyki czytelnicze, które wykorzystują także nowe media. Uczeń selekcjonując przydatne mu informacje, a także określając wartość merytoryczną zasobów internetowych musi być krytyczny, co do treści zawartych na stronach internetowych. Wychowawca winien pamiętać, że nowe media mogą być doskonałym narzędziem do rozbudzenia motywacji i aktywności edukacyjnej uczniów. Nauczyciel powinien zwrócić szczególną uwagę na nowoczesne środki multimedialne, które są bliskie uczniom, obecne w ich codzienności.
Współczesne zmiany w edukacji wymagają od nauczyciela innego spojrzenia na metody oceniania i egzaminowania. Na podstawie praktyki dydaktycznej i badań eksperymentalnych stwierdzono polepszenie warunków oraz metod sprawdzania / oceniania wiedzy i umiejętności uczniów, wynikających z wykorzystania edukacyjnych programów komputerowych. Możliwości te wzrosły wskutek zwiększenia różnorodności zadań kontrolnych, zastosowania symulacji komputerowych, wspomagania procesu przygotowania
i przeprowadzenia kontroli, a szczególnie dzięki ułatwieniu tworzenia naturalnych sytuacji dydaktycznych dla oceny umiejętności stosowania wiedzy przez uczniów.
Dobry nauczyciel musi umieć podjąć odpowiednie działania, aby skontrolować powodzenie procesu nauczania. Wychowawca powinien prawidłowo dobierać narzędzie ewaluacji i diagnozy, budować trafne, oparte na pomiarze procedury oceniania oraz odpowiednio interpretować uzyskane przez uczniów wyniki. Nauczyciel musi też posiadać umiejętności o charakterze projektowo-oceniającym, umieć dobrać odpowiedni podręcznik, program, ocenić go pod względem merytorycznym, formalnym, psychologiczno-pedagogicznym, metodologicznym, konstrukcyjnym, ewaluacyjnym. Profesjonalne i efektywne działanie nauczyciela jest determinowane przez różnorodne kompetencje. Powinny być one ciągle rozwijane i doskonalone.
Trzy podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczna, wychowawcza oraz opiekuńcza stanowią wyznaczniki misji nauczyciela. Funkcja dydaktyczna jest związana z przekazywaniem wiedzy oraz doskonaleniem umiejętności. Funkcja wychowawcza opiera się na rozwijaniu umiejętności społecznych, a także systemu wartości. Funkcja opiekuńcza, bazuje na trosce o zaspokojenie zarówno biologicznych, jak i psychologicznych potrzeb uczniów i na zagwarantowaniu im poczucia bezpieczeństwa. Realizacja wszystkich trzech funkcji determinuje spełnienie misji nauczycielskiej.
Współczesny nauczyciel wpływa w znaczny sposób na przyszłość wychowanków. Ten zawód wymaga stałego samokształcenia, gdyż raz nabyte kwalifikacje nie wystarczają do rzetelnego wypełniania obowiązków pedagogicznych podczas całej kariery zawodowej. Do ciągłego poszerzania wiedzy skłania nauczyciela: stały przyrost informacji naukowych, rozwój dydaktyki, zmiany programów nauczania.
Istotę zawodu nauczyciela bardzo dobrze oddają słowa Alberta Einsteina
„Większość nauczycieli traci czas na zadawanie pytań, które mają ujawnić to, czego uczeń nie umie, podczas gdy nauczyciel z prawdziwego zdarzenia stara się za pomocą pytań ujawnić to, co uczeń umie lub czego jest zdolny się nauczyć”
Według K. Denek nauczyciel nie powinien być przekaźnikiem wiadomości, ale przewodnikiem po świecie wartości i wiedzy, animatorem, kreatorem, organizatorem procesu poznawania świata”
Bardzo ważną cechą osobowości nauczyciela jest empatia. Empatyczny nauczyciel może skutecznie pomagać swoim wychowankom, gdyż potrafi dostrzec
i doskonale zrozumieć potrzeby uczniów. Nauczyciele empatyczni doskonale znają sytuację rodzinną każdego podopiecznego. „Od nauczyciela wymaga się na co dzień przede wszystkim respekto¬wania zasad: prymatu dobroci nad sprawiedliwością, prymatu ser¬ca nad rozumem oraz prymatu człowieka nad organizacją” .
Charakter pracy współczesnego pedagoga dobrze oddaje raport tematyczny z badania czasu i warunków pracy w relacjach nauczycieli. 85% wychowawców zadeklarowało, iż
w ciągu ostatnich 12-tu miesięcy wykonywało nieodpłatną pracę na rzecz innych, co niewątpliwie świadczy o ich empatii. Najczęściej nauczyciele wspierali osoby niepełnosprawne i starsze. Współczesny pedagog oprócz prowadzenia lekcji (ponad 30% czasu pracy), zajmuje się sprawdzeniem prac uczniów (15% czasu pracy) oraz przygotowywaniem się do zajęć (15% czasu pracy). Pozostały czas wychowawcy przeznaczają na prowadzenie zajęć pozalekcyjnych z uczniami oraz przygotowywanie się do tych zajęć.
Podczas rozważań na temat roli współczesnego pedagoga w życiu uczniów rodzi się pytanie, jakie są motywy podjęcia pracy jako nauczyciel. Według badania TEDS-M nauczyciele wskazali jako główny powód wyboru swojego zawodu, fakt że lubią pracować
z dziećmi i młodzieżą (ponad 90%). Często (72% odpowiedzi) padało także stwierdzenie „uważam, że mam talent do nauczania”. Około 70% ankietowanych odpowiedziało, że traktuje nauczanie jako wyzwanie. Wysokości zarobków dla blisko 75% nauczycieli nie ma znaczenia, co stanowi świadectwo, że pedagog to zawód z powołania. Sami nauczyciele są przekonani o istotnym znaczeniu swojej pracy, uważa tak aż 98 % badanych (badania PIRLS
i TIMSS) . Ponad 95% pedagogów jest też zadowolonych ze swojego zawodu. Jak wiadomo radość, optymistyczne nastawienie do otaczającego nas świata, samoakceptacja wpływa na większą motywację do wykonywania misji nauczyciela.
Równie ważne jak opinia nauczycieli na swój temat jest postrzeganie ich pracy przez społeczeństwo. Wiedzę na ten temat dostarczają m.in. raporty Centrum Badania Opinii Publicznej (listopad 2013 r.- Prestiż Zawodów i grudzień 2012 r.- Wizerunek Nauczycieli). Zawód nauczyciela cieszy się uznaniem społecznym rzędu 74 %, co daje mu 7 pozycję w hierarchii zawodów według poważania społecznego. Jednakże połowa ankietowanych uważa, że nauczyciele mają za długie urlopy i zbyt mało godzin pracy tygodniowo. Respondenci cenią jednak pracę pedagogów. Postrzegają ją jako stresującą (86%), bardzo odpowiedzialną (83%) i trudną (74%). Badani uważają także, iż nauczyciele mają wysokie kwalifikacje i chętnie je podnoszą (68%). Mniej respondentów jest zdania, że pedagodzy mają poczucie misji (43%). Badania przeprowadzone wśród grupy ankietowanych wskazują na wysoki prestiż zawodu nauczyciela, pomimo powszechniej opinii o zbyt krótkim czasie pracy. Respondenci cenią pracę nauczycieli i podkreślają to, jak jest ona trudna i jak wielkiego wymaga zaangażowania.
Podsumowując, zawód pedagoga to powołanie do służby innym ludziom, cechującej się wysokimi wymaganiami i godnością. Dlatego ważne jest, aby nauczyciel szeroko rozumiał potrzebę samokształcenia, pielęgnował w sobie dobroć i życzliwość wobec drugiej osoby oraz odpowiedzialność za swoją pracę. Natomiast wewnętrzne bogactwo nauczyciela to nieoceniony skarb, który pozwala mu obdarować wiedzą, umiejętnościami i innymi cennymi wartościami każdego człowieka spotkanego na ścieżkach życia. Idealny nauczyciel powinien mieć nienaganną postawę etyczno-moralną oraz być odpowiedzialny społecznie. Współczesny nauczyciel winien swoją postawą i zachowaniem stanowić wzór dla uczniów, kształtować normy i zasady postępowania.