Jestem samodzielny - program autorski dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim

Wprowadzenie do programu

Dziecko uczy się poznając, poznaje – ucząc się. Doznając uczuć, wrażeń i dostrzegając otaczający je świat tworzy jego obraz. My – nauczyciele, terapeuci, wychowawcy mamy ogromny wpływ na to, jakim będzie człowiekiem, kim się stanie. Proces uczenia się dziecka niepełnosprawnego polega na dążeniu do wiedzy, rozwijaniu umiejętności i gromadzeniu doświadczeń. Powinniśmy traktować dziecko niepełnosprawne w sposób podmiotowy i koncentrować się na tym co potrafi, na jego umiejętności, zdolności, predyspozycje, a nie na jego upośledzeniu czy brakach, ale i stopniowo wprowadzać nowe. Dziecko głęboko upośledzone nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować w złożonej rzeczywistości. Uczęszczanie dzieci niepełnosprawnych do szkoły, kontakty z innymi dziećmi, życzliwa, wspierająca dziecko atmosfera wraz z rehabilitacją i usprawnianiem wszelkiego typu nie likwidują wszystkich problemów wynikających z niepełnosprawności. Częściej mówi się o usprawnianiu dziecka niepełnosprawnego niż o jego wychowaniu. Bardzo niewiele dzieci niepełnosprawnych przejawia inicjatywę w czymkolwiek. Większość czeka na zaproponowanie im jakiejkolwiek aktywności. Nie są uczone podejmowania decyzji, nie umieją powiedzieć jakie jest ich zdanie, a nawet co w danym momencie wolą robić. Są przyzwyczajone do stałego instruowania, do programowania ich własnej aktywności przez dorosłych. Wielu uczniów jest niepełnosprawnych w stopniu wykluczającym samoobsługę, ale i one byłyby wstanie przecież pokierować słownie lub gestem osobą pomagającą. W milczeniu znoszą niewygodę lub rezygnują z uczestnictwa w interesujących ich aktywnościach, dopóki ktoś lepiej je znający nie domyśli się, o co im chodzi i sam zaproponuje pomoc. Tak wiec życie szkolne i domowe trzeba tak organizować, by w największym stopniu sprowokować dzieci do przejawiania inicjatywy, pobudzić ich kreatywność i samodzielność. Uczniowie powinni uczyć się dokonywania wyborów, podejmowania decyzji w miarę swoich możliwości. Dlatego to od nas nauczycieli zależy czy zdobędzie podstawowe czynności adaptacyjne. Możemy jednak zapewnić takiemu dziecku przyjazne mu środowisko, w którym poczuje się pewnie, bezpiecznie, będzie akceptowane, kochane, szczęśliwe, które będzie stymulowało i wspierało jego rozwój, które stworzy mu warunki do opanowania podstawowych, elementarnych umiejętności funkcjonalnych. Dziecko niepełnosprawne musi mieć swoje miejsce w społeczeństwie, swoje prawa, obowiązki. Jego niepodważalnym prawem jest rozwój, który powinniśmy my nauczyciele wspomagać. Rozpoczynając kilka lat temu pracę w zespołach rewalidacyjno – wychowawczych wiedziałam o swoich uczniach niewiele. Poznawałam ich stopniowo, „krok po kroku”, uczyłam się ich gestów, mowy, mimiki, rozpoznawałam ich emocje ,potrzeby. Każde dziecko z niepełnosprawnością głęboką jest inne, niepowtarzalne. Mam pełną świadomość tego, że z każdym uczniem należy pracować na miarę jego indywidualnych możliwości i predyspozycji. Wspomagam ich rozwój stosując różne , ciekawe dla dzieci formy aktywności i właśnie tym zostałam zainspirowana do napisania tego programu.
Program adresowany jest do uczniów z Powiatowego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Hrubieszowie. Realizowany będzie na dodatkowych zajęciach pozalekcyjnych z art.42 KN

2. Cele
Cele ogólne :
usprawnianie procesów poznawczych
rozwijanie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo – ruchowej
usprawnianie motoryki dużej i małej
rozwijanie umiejętności współpracy z nauczycielem i rówieśnikami
ćwiczenia koncentracji uwagi
kształtowanie zdolności psychomotorycznych
stymulowanie kreatywności i ekspresji twórczej
poszerzenie możliwości porozumiewania się i kontaktu, komunikowania się
kształtowanie orientacji w najbliższym otoczeniu
wzmacnianie uwagi słuchowej i percepcji dotykowej
dostarczanie wrażeń zmysłowych
Cele szczegółowe :
Uczeń :
-potrafi reagować na proste polecenia i wykonywać je
-potrafi spożywać samodzielnie posiłek i pić z kubeczka
-potrafi współdziałać podczas zabawy
-potrafi koncentrować uwagę na różnych bodzcach (słuchowych, dotykowych bliższych i dalszych, silniejszych i słabszych)
-potrafi poznawać otoczenie przez ogólne naśladowanie prostych działań
-potrafi manipulować przedmiotami
-potrafi pokonywać przeszkodę podczas chodu utrzymuje równowagę
-potrafi dokonać wyboru (np .chcę malować a nie układać puzzle )
-potrafi malować
-potrafi nawlekać koraliki, wkładać kółka na palik, układać wieżę z klocków
-potrafi orientować się w schemacie własnego ciała
-potrafi bawić się w masach plastycznych o rożnej konsystencji

3.Metody pracy
•metody rozwijające aktywność własną
- metoda działań praktycznych
- metoda malowania dziesięcioma palcami
•niedyrektywna metoda zabawowa
•warunkowanie instrumentalne
•metoda behawioralna (wzmocnień pozytywnych)
•metoda wpływu osobistego

4.Formy pracy
•zbiorowa
•grupowa
•indywidualna

5.Środki dydaktyczne
koraliki, gąbka, taśma klejąca, sznurek, papier, folia aluminiowa, lustro, miska, tacka, butelki, pudełka, balony, dzwoneczki, pojemnik po jajkach, łyżka, foremki do pieczenia, rękawiczki, latarka, materiał, chustka, arkusze papieru, farby, masa solna, plastelina, ciastolina, glina, modelina, groch, fasola, kamienie, żołedzie, szyszki, kasztany, kasza, puzzle, muszelki, zabawki mobilne, przyrząd manipulacyjny, ryż,

6. Procedury osiągania celów
•motywowanie uczniów ciekawymi, nowymi zabawami
•zachęcanie do wyboru pomocy dydaktycznych ( puzzli, książeczek dźwiękowych, labiryntów, itp. )
•przygotowanie i zachęcanie do udziału w integracyjnych spotkaniach

7.Treści nauczania
- zachęcamy ucznia do własnej aktywności ruchowej poprzez pozostawienie zabawek manipulacyjnych w zasięgu jego rąk,
- kierujemy światło latarki , na ręce ucznia i pokazujemy jego ręce oraz ich cień na ścianie lub stole
- przyklejamy do ręki kawałki taśmy, uczeń musi samodzielnie tą taśmę ściągnąć
- zakładamy dziecku kontrastowe rękawiczki, do których możemy przymocować dzwoneczki
- owijamy ręce szeleszczącym materiałem, koralikami, sznurkiem uczeń poruszając dłońmi wydobywa dźwięk
- uczeń dotyka dłońmi różne powierzchnie ( chropowate, szorstkie, gładkie)
- umieszczamy na piersiach rożne przedmioty np. papier, folię aluminiową, gąbkę ( jeżeli dziecko potrafi poruszać nawet w niewielkim zakresie rękami )
- rozpoznawanie dźwięków z najbliższego otoczenia (odgłosy przyrody, odgłosy zwierząt, ulicy) oraz wydawanych przez przedmioty codziennego użytku;
- nawijamy dziecku na palce wstążeczki i różnej grubości barwne sznurki, w czasie zabawy opowiadamy dziecku o rękach a na koniec musi ono samodzielnie ściągnąć wstążki
- uczeń wkłada ręce do worka wypełnionego różnymi materiałami lub przedmiotami, dotyka je a następnie wyjmuje złapany przedmiot
- uczeń zanurza ręce w masach bezkształtnych np. cukier, kisiel – cieszy się z doznań dotykowych, zapachowych i smakowych
- zabawy z wodą – ciepła, zimna ( uderzanie dłońmi o powierzchnię wody, pocieranie rąk pod wodą, przelewanie wody, chlapanie, wrzucanie różnych przedmiotów do wody i obserwowanie co się z nimi dzieje, wyciąganie przedmiotów)
- na twarz dziecka zakładamy chustę i zachęcamy je do zdjęcia jej z twarzy
- kulki papieru wkładamy dziecku np. pod koszulkę i zachęcamy je, aby wyjęło je stamtąd
- poznawanie siebie poprzez zabawę „to ja”: oglądanie i dotykanie części ciała przed lustrem np. „to moja głowa” (dotykanie, głaskanie, poklepywanie wspólnie z nauczycielem),
uczeń rozmazuje na lustrze pianę
- zabawa dłońmi w misce lub na tacy , na której umieszczamy ciekawy materiał ( fasola, kulki szklane, żołędzie, kamienie)
- w dużej misce z wodą uczeń umieszcza różne przedmioty- jedne lekkie utrzymujące się na wodzie (szyszki ) i ciężkie, tonące wydające przy tym dźwięk ( kasztany, kamienie )
- siedzącemu dziecku wysypujemy na kolana zabawki i zachęcamy je do wyciągania pojedynczych przedmiotów i rozrzucania ich
- zabawa w łapanie, rzucanie piłek o różnej wielkości, wadze i barwie
- utrzymywanie równowagi w różnych pozycjach np. podczas siadania na krzesło i wstawania z niego
- zabawa „przyjęcie urodzinowe” – rozstawianie na stoliku plastikowych naczyń, rozkładanie na stoliku serwetek papierowych, przelewanie z kubeczka do kubeczka soku i picie jego, krojenie nożykiem plastikowym jabłka, gruszki, wspólne jedzenie, sprzątanie naczyń
- rozstawiamy na podłodze drabinki i zachęcamy dziecko do przejścia po nich pokonywanie toru przeszkód
- wyzwalanie aktywności własnej dziecka z wykorzystaniem zabawek mobilnych
- zabawa przedmiotami wydającymi dźwięki np. butelki, balony wypełnione materiałem sypkim
- dziecko otwiera i zamyka wieka pudełek o różnej wielkości – w środku może znajdować się nagroda
- nakładanie korali na patyk, budowanie wieży z klocków
- wkładanie do pojemnika po jajkach różnych przedmiotów, np. kasztanów
- przekładanie korali na przyrządzie manipulacyjnym
- układanie puzzli 4 i 6 elementowych ( np. postać chłopca, zwierzęta )
- swobodne malowanie dłońmi – rozmazywanie na dużych arkuszach papieru różnych kolorów farb
- tworzenie form i kształtów rysowanych na podkładzie z kaszy
- zabawy tworzywami łatwo przekształcalnymi ( masa solna, plastelina )oklepywanie, uderzanie palcami o całą powierzchnię, rozprowadzanie masy na różnych podłożach, wałkowanie ( należy pamiętać, aby materiału, którym bawi się dziecko nie było zbyt mało )
- wypełnianie pojemników kolorowymi masami ( rękami, łyżką )
- odciskanie dłoni w masie solnej lub glinie
- cięcie i nakłuwanie mas patykiem, i wycinanie kształtów za pomocą foremek
- łączenie masy z ziarenkami grochu, fasoli, muszli
- wykonywanie odcisków przedmiotów i roślin na kartkach pokrytych farbą, stemplowanie
- tworzenie prostych, atematycznych, barwnych kompozycji płaskich i przestrzennych z plasteliny, modeliny, ciastoliny
- posypywanie kartek posmarowanych klejem zabarwionym ryżem

8.Oczekiwane osiągnięcia

-reaguje na proste polecenia i wykonuje je
-spożywa samodzielnie posiłek i pije z kubeczka
-współdziała w zabawie
-koncentruje uwagę na różne bodzce (słuchowe,dotykowe ,bliższe i dalsze, silniejsze i słabsze)
-dokonuje wyboru
-pokonuje przeszkodę
-chodzi samodzielnie ( utrzymuje równowagę )
-nawleka koraliki, wkłada kółka na palik, układa wieżę z klocków
-orientuje się w schemacie własnego ciała
-bawi się w masach plastycznych o rożnej konsystencji

9.Ewaluacja
Program skierowany jest na działania praktyczne. Ewaluacją programu będzie samodzielność uczniów podczas zajęć ruchowych, spożywania posiłku, spacerów na świeżym powietrzu, zajęć z wykorzystaniem małej motoryki oraz podczas wspólnych zabaw w zespołach. Ewaluacja będzie prowadzona także podczas prowadzenia zajęć, co przyczyni się do ich polepszenia i podwyższenia atrakcyjności.


Bibliografia
1.J. Kielin (red.), Rozwój daje radość, Gdańsk 2002
2.A. Fröhlich, Stymulacja bazalna od podstaw, Poznań 2013
3.M. Walczowska-Dutka, Program nauki komunikacji dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Kraków 2005
4.L. Miosga, Pomóż mi być – komunikacja i stymulacja zmysłowa osób ze znaczną i głęboką niepełnosprawnością umysłową, Kraków 2006
5.Franczyk, K Krajewska, Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju, Kraków 2010