Zajęcia muzyczno - ruchowe - program autorski dla uczniów niepełnosprawnych w stopniu głębokim

Program zajęć
,,Muzyczno – ruchowych”
dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim

Program autorski:
Joanna Goszko

1.Wprowadzenie do programu
Osoby z głębokim upośledzeniem bywają całkowicie zależne od innych osób lub instytucji. Cechą charakterystyczną, dla tej grupy, jest nieumiejętność unikania fizycznych niebezpieczeństw (czasami udaje się osiągnąć ją w wieku dorosłym). Nie zawsze sposób wyrażania swoich potrzeb i uczuć jest właściwie i adekwatnie odbierany przez otoczenie. Również i komunikacja otoczenia, nie we wszystkich sytuacjach, jest zrozumiała dla dziecka, które ma trudności w odbieraniu wrażeń słuchowych, a te z kolei wywierają ogromny wpływ na rozumienie przez niego mowy. Głębokie upośledzenie nie zwalnia z obowiązku usprawniania dziecka, wręcz odwrotnie poprzez odpowiednie zabiegi rewalidacyjne możemy przybliżyć dziecku otaczający go świat, który dla niego jest otoczeniem nie zrozumiałym, pełnym nowości. Osoby opiekujące się dziećmi głęboko upośledzonymi powinny stworzyć takie warunki w najbliższym otoczeniu, które wprowadzą bezpieczeństwo, pozwolą na jego poznanie, przy pełnej akceptacji dysfunkcji fizycznych i psychicznych dziecka. Ma to spowodować zniesienie kategorii dzieci leżących, których najczęstszym widokiem jest biały sufit. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1997 r., w postaci zajęć rewalidacyjno-wychowawczych stało się punktem wyjścia z tej sytuacji.
Przez wiele lat prowadzę takie zajęcia i na bieżąco obserwuję dzieci. Znam ich zainteresowania. Potrafię przewidzieć co ich cieszy, a co smuci. Ale pomimo tego są dla mnie jeszcze zagadką, którą z czasem pragnę poznać.
Jedną z metod wykorzystywanych przeze mnie, przy której chętnie pracują i uczestniczą w zajęciach jest muzykoterapia. Tym właśnie zostałam zainspirowana do napisania tego programu.
Muzyka ma wyjątkową zdolność wzbudzania emocji, zaspokaja potrzebę ekspresji i zabawy, pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze. W pracy z uczniami z głębokim upośledzeniem umysłowym rzadko wykorzystuje się muzykę jako samodzielny element terapii. Na ogół łączymy elementy muzyki ze śpiewem, tańcem, słowem, kolorem. Dlatego też stworzyłam program muzyczno – ruchowy, który wywiera pozytywny wpływ na dzieci z ograniczeniami ruchowymi i umysłowymi. Dzieci w widoczny sposób uaktywniają się. Wyraża to ich mimika, pobudzenie ruchowe, napięciem mięśniowym. Zajęcia te wywierają także pozytywny wpływ na dzieci nadmiernie pobudliwe, czasem agresywne. Atrakcyjność i przystępność zajęć zaspakaja potrzebę zabawy, a także mobilizuje do wykonywania ruchów o charakterze celowym. W zabawie należy stosować elementy inscenizacji z charakterystycznymi ubiorami i ozdobami. W tego typu zajęciach wartość terapeutyczną ma rytm i improwizacja muzyczna. Rytm najmocniej oddziałuje na emocje dzieci, niesie w sobie duży ładunek energetyczny, przenika ciało i duszę. Form zajęć muzyczno -  ruchowych może być bardzo wiele. Można dobierać różne rodzaje muzyki i ruchu. W trakcie takiej terapii należy obserwować zachowanie dzieci i reagować na ich potrzeby i lęki. Pamiętajmy przy tym, iż każde dziecko jest inne i należy do każdego podchodzić indywidualnie, a przydzielone mu zadanie musi być adekwatnie do jego możliwości psychofizycznych.
Prowadząc zajęcia muzykoterapeutyczne z dziećmi musimy jednak pamiętać, że:
1. Nie pomijamy w procesie terapii grupowej najbardziej zaburzonego dziecka,
2. Nie zmuszamy na siłę do udziału w zajęciach, ale podejmujemy łagodne próby włączania zarówno biernego, jak i czynnego
3. Pokazujemy każdy ruch oraz stymulujemy ruchy dziecka, jeżeli nie potrafi wykonać sam
4. Plan zajęć , czas i ilość powtórzeń dostosowujemy do możliwości dziecka
5. Nie wykonujemy nigdy ruchu za dziecko, tylko z nim, jego rekami
6. Nigdy nie rezygnujemy ze stymulacji nie poddajemy się, nawet jeśli nam się wydaje, że wszystko „idzie na marne’,
7. Ilość pomocy i instrumentów musi odpowiadać liczbie dzieci, nie może ich zabraknąć nawet dla najbardziej upośledzonego dziecka, może natomiast być ich więcej,
8. Staramy się przewidzieć każdy możliwy sposób zachowania się dziecka podczas zabaw z różnymi materiałami i żywiołami, nie dopuszczając, aby dziecku stała się krzywda
9. Cieszymy się i dostrzegamy najdrobniejsze postępy w zachowaniu dzieci starając się zawsze je nagradzać
10. Podajemy zawsze takie same proste instrukcje lub podpowiedzi manualne,
Program adresowany jest do uczniów z Powiatowego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Hrubieszowie. Realizowany będzie na dodatkowych zajęciach pozalekcyjnych z art.42 KN.

2.Cele
Cele ogólne:

usprawnienie małej i dużej motoryki – poprawienie sprawności fizycznej
rozładowanie zablokowanych emocji i napięć
niwelowanie lub zminimalizowanie zachowań niepożądanych, tj: autoagesja, agresja, stereotypie ruchowe
stymulowanie kreatywności, ekspresji oraz ekspresji twórczej
lepsze relacje interpersonalne, pełniejsza integracja z grupą z grupą
rozwijanie świadomości całego ciała oraz orientacji przestrzennej
wzrost akceptacji rówieśników
polepszenie umiejętności komunikacyjnych, oraz umiejętności celowego działania
usprawnianie percepcji słuchowej, oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej
uczenie współdziałania w grupie
uczenie reagowania na sygnały dźwiękowe i muzyczne

Cele szczegółowe:
uczeń potrafi tańczyć i bawić się przy muzyce
uczeń potrafi współpracować w grupie, akceptuje inne osoby
uczeń potrafi grać na instrumentach ( tamburyn, marakasy, cymbałki, janczary itp) adekwatnie do swoich możliwości
uczeń potrafi naśladować proste ruchy nauczyciela
reaguje na sygnały dźwiękowe,
zna niektóre części ciała
potrafi katulać, rzucać i łapać piłkę, odbijać balon
potrafi pokonać przeszkodę
potrafi dokonać wyboru (np.: chcę tamburyn, a nie trójkąt)
śpiewa fragmenty wybranych piosenek(jeżeli posługuje się mową werbalną)
reaguje ruchem na zmianę tempa i rytmu

3. Metody pracy
W trakcie zajęć muzyczno-ruchowych należy wykorzystywać różne formy aktywności, tj:
m. oparta na słowie (piosenka) sposoby społecznego porozumiewania się
m. praktycznego działania : stawianie zadań do działań inspirujących
percepcyjna: pokaz, samodzielne doświadczenia ( M. Affolter), obserwacja
m. wzmocnień pozytywnych
Zabawowa
Carla Orffa ( słowa / muzyka / ruch )
M. CH.Knilla:,,Dotyk i komunikacja”

4. Formy pracy
zbiorowa
grupowa
indywidualna

5. Środki dydaktyczne
instrumenty muzyczne ( m.in.: tamburyn, marakasy, cymbałki, pudełko akustyczne, trójkąt, kastaniety, janczary)
magnetofon, płyty CD z muzyką
instrumenty niekonwencjonalne
chusty, szarfy, hula-hop
piłki różnej wielkości
gazety
balony
pacynki
dodatkowe rekwizyty

6. Procedury osiągania celów
inspirowanie uczniów różnymi utworami muzycznymi
motywowanie uczniów ciekawymi zabawami ruchowymi
przygotowywanie i zachęcanie do udziału w integracyjnych spotkaniach ( bal, choinka,itp)
wprowadzając zasadę wyboru (instrumentów, rekwizytów)

7. Treści nauczania
zabawy ułatwiające wzajemne poznanie i integrujące:
pary ustawiają się twarzą do siebie interpretując ruchem piosenkę:,,Nie chcę cię..”
wszyscy ustawiają się w kółeczku i interpretują ruchem piosenkę:,,My muzykanci”
siedząc w kółeczku każde dziecko wybiera sobie instrument muzyczny i w takt rytmu gra na swoim instrumencie
pani śpiewa znane piosenki, a uczniowie grają na instrumentach siedząc w kółeczku
zabawy wprowadzające odprężenie i relaks:
uczniowie kładą się na plecach słuchając muzyki relaksacyjnej,,szum wiatru, i deszczu ”,itp.
uczniowie siedząc słuchając spokojnej melodii – kołyszą się
zabawa: ,,Wiatr”. Uczniowie dostają chustę i wraz z nauczycielem wznoszą chustę ponad głowę a następnie ją opuszczają
zajęcia stymulujące kreatywność i ekspresję twórcza
zabawy twórcze z gazetami przy muzyce w pozycji siedzącej lub stojącej,
improwizacje ruchowe do muzyki Mozarta
słuchanie ,,Cztery pory roku” Vivaldiego-poruszanie się po sali z rozłożoną chusteczką i machanie w spokojnym rytmie
wszyscy ustawiają się w kółeczku i interpretują ruchem piosenkę:,, W autobusie koła kręcą się..”
zajęcia usprawniające dużą i małą motorykę:
zabawa przy muzyce:,,Bocian i żaby”, ,,Stary niedźwiedź”, ,,Głowa, ramiona”, ,,Ługi bugi”
zabawa: ,,Zbieranie kasztanów”.Uczeń swobodnie spaceruje po sali, a gdy muzyka ucichnie to zbieramy kasztany”
zabawy z instrumentami, nauka rytmicznej gry zgodnie z usłyszaną melodia
improwizacje rytmiczne z wykorzystaniem rekwizytów, np. szarf, apaszek. Uczeń idzie w kółeczku i na słowa la la la podnosi ją do góry.
słuchając muzyki o wolnym tempie każdy uczń pokonuje przeszkody (leżąca drabinka), pachołki, itp.
uczniowie wytwarzają różne dźwięki z gazety, balonów, klocków, uderzając pałeczką w przedmioty z różnych materiałów, tocząc hałasujące przedmioty, drapanie po powierzchniach o różnej strukturze, uderzając o siebie dwoma przedmiotami,itp.
zabawy usprawniające spostrzeganie:
zabawa: ,,Szmery i cisza”. Uczniowie pocierają różnymi przedmiotami o siebie lub w nie stukają. Jak nauczyciel podniesie rękę to przestają.
Zabawa przy piosence:,,Mam chusteczkę haftowaną”
Zabawy usprawniające koordynację wzrokowo-ruchową
zabawa w naśladowanie: podczas słuchania różnych utworów uczniowie naśladują ruchy pokazywane przez nauczyciela
podczas zabaw z muzyka wkładanie kolorowych piłeczek do pojemnika
Zajęcia rozwijające świadomość całego ciała i orientacji przestrzennej:
zajęcia metodą M i Ch.Knillów
zabawy przy piosence: ,,Głowa, ramiona...”
katulanie piłki
zabawy kształtujące odwagę i wiarę w siebie
wykorzystanie piosenki: ,,Dwóm tańczyć się zachciało”, zabawa przy muzyce, wyrażanie emocji przez gest i ruch ciała
nauka prostych układów tanecznych z wykorzystaniem melodii i piosenek(taniec w parach, kilkuosobowych kółeczkach, wężykach, pociągu, kole wiązanym)
zabawy kształtujące poczucie rytmu, tempa melodii oraz natężenia dźwięku:
klaskanie miarowo w ręce, wystukiwanie rytmu i tempa uderzając w kolana, uda, dłonie kolegi, tupanie rytmów, reagowanie ruchem na tempo ( wolne-szybkie).
Zabawa rytmiczna: ,,Coraz szybciej, coraz wolniej”-nauczyciel wystukuje na instrumencie perkusyjnym rytm, stosując różne zmiany tempa, grę rozpoczyna w wolnym tempie, stopniowo przyśpiesza a następnie zwalnia. Uczniowie dostosowują się do rytmu.
zabawy paluszkowe:
stukanie palcami o blat stołu w takt muzyki,
zabawy z wykorzystaniem muzyki:,,Krzysio kciuk..”, ,,Rodzinka paluszków”, ,,Mam pięć paluszków u ręki prawej”
trening słuchu:
rozpoznawanie głosu zwierząt,
lokalizacja dźwięków,

8. Oczekiwane osiągnięcia
odtwarza rytm za pomocą klaskania, tupania, ruchów ciała
tańczy przy muzyce
podejmuje próby gry na instrumentach
bawi się przy muzyce
współpracuje w grupie, akceptuje inne osoby
reaguje na sygnały dźwiękowe
naśladuje proste ruchy nauczyciela
dokonuje wyboru
pokonuje przeszkodę(w miarę swoich możliwości)
rzuca, łapie, katula piłką
śpiewa fragmenty znanych piosenek
słucha różnych rodzajów muzyki

9. Ewaluacja
Program jest ukierunkowany na działania praktyczne uczniów. Ewaluacją programu będzie więc prezentacją swoich umiejętności podczas balu karnawałowego czy zabawy choinkowej, a także innych imprez szkolnych na których organizowane są różne zabawy, np.: Dzień dziecka, ,,Powitanie Jesieni”, udział w projekcie: ,,Ja też potrafię”. Prowadzona będzie dokumentacja fotograficzna, materiały będą umieszczone na stronie internetowej.
Ewaluacja będzie również prowadzona na bieżąco podczas prowadzenia zajęć. Dzięki tym obserwacjom będzie można polepszać ich jakość i zwiększać atrakcyjność.


Bibliografia
1. Kielin J.,,Rozwój daje radość”, Terapia dzieci upośledzonych w stopniu głębokim, Gdańsk 2009.
2. Wrona S. ,,Dziecko głęboko upośledzone umysłowo w systemie edukacji- analiza porównawcza zajęć rewalidacyjno-wychowawczych”, Katowice 1998.
3. Święcicka J. ,,Gry i zabawy”, Wydawnictwo Publicat, Poznań 2006
4. Graban J., SprawkaR. ,,Traning słuchu. Ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową u dzieci”, Wydawnictwo Harmonia Gdńsk 2011
5. Naprawa R. Tanajewska A. Korzeniewska E. ,,Gotowi do startu” Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2012