Gimnastyka i muzyka dla języka smyka - program profilaktyki logopedycznej

Program profilaktyki logopedycznej

„GIMNASTYKA I MUZYKA
DLA JĘZYKA SMYKA”
przeznaczony dla dzieci 5 i 6 - letnich

opracowała:
mgr Alina Kukła
logopeda

I.Wstęp


„Prawidłowe kształtowanie mowy jest

fundamentem wychowania Człowieka.”

M. Sovak


Mowa w życiu człowieka pełni niezwykle istotną rolę. Jedną z ważniejszych form jego aktywności jest aktywność słowna. Dzięki mowie człowiek może zdobywać doświadczenie i wiedzę bez konieczności bezpośredniego uczestnictwa w różnych sytuacjach. Istotny jest również ścisły związek mowy z myśleniem. Niska inteligencja opóźnia i zaburza rozwój mowy , ale również opóźniony rozwój mowy może być przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego.
Okres przedszkolny jest okresem intensywnego kształtowania się mowy i języka dziecka. W tym okresie rozwija się słuch fonemowy , a co za tym idzie , umiejętność słuchowego analizowania i syntetyzowania wyrazów oraz pamięć fonologiczna wyrazu i zdania. Wraz z rozwojem myślenia pojęciowego rozwija się u dziecka strona fleksyjna , leksykalna i składniowa , pozwalająca na budowanie wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym. Niezwykle istotna jest także rola mowy w rozwoju emocjonalnym i społecznym dziecka. Nazywanie własnych emocji pozwala dziecku lepiej rozumieć siebie i daje możliwość przekazywania bliskim tego co ono czuje i przeżywa. Rozpoznawanie i nazywanie emocji ma także duże znaczenie w kształtowaniu empatii , dlatego wszelkie opóźnienia i zaburzenia w rozwoju mowy mogą wpływać negatywnie na rozwój osobowości dziecka. Poziom rozwoju mowy świadczy o dojrzałości dziecka do podjęcia nauki szkolnej, do czego powinno się przygotować dziecko w okresie przedszkolnym. Wiek przedszkolny zatem jest najważniejszym okresem decydującym w rozwoju mowy. Nie można go zaprzepaścić. Należy zadbać nie tylko o zapobieganie i korygowanie powstałych zaburzeń, ale również o usprawnianie i stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy, by przebiegał on właściwie i bez zakłóceń.
W większości przypadków, dzieciom źle mówiącym w wieku przedszkolnym mogą pomóc odpowiednio dobrane, proste ćwiczenia, stosowane najczęściej w formie zabawowej, wzmocnione wzorem mowy logopedy, nauczyciela i systematyczną pracą zaangażowanego rodzica.

II. Charakterystyka mowy dzieci pięcio- i sześcioletnich.

Dzieci pięcioletnie , których mowa rozwija się prawidłowo , potrafią już formułować wypowiedzi rozwinięte , wieloznaczne. W dłuższych wypowiedziach uwzględniają nie tylko kolejność wydarzeń , ale i relacje przyczynowo – skutkowe. Potrafią też opisywać obiekty ,uwzględniając ich najważniejsze cechy oraz wyjaśniać do czego służą. Dzięki posiadanej już wysokiej świadomości gramatycznej nie tylko starają się prawidłowo budować własne wypowiedzi , ale też korygują wypowiedzi innych dzieci.. Pod względem artykulacyjnym wypowiedzi powinny być już poprawne ,zdarza się jednak jeszcze hiperpoprawność dotycząca głoski r lub głosek szeregu szumiącego ( sz , ż , cz, dż) oraz zastępowanie głosek szeregu szumiącego ich odpowiednikami z szeregu syczącego ( s,z,c,dz). Dopuszczalne jest jeszcze zjawisko upraszczania grup spółgłoskowych.
Sześciolatek powinien już wymawiać prawidłowo wszystkie głoski oraz budować zdania poprawne pod względem gramatyki. Jego mowę powinien cechować także właściwy akcent , rytm i melodia. Wszystkie głoski powinny być już wymawiane prawidłowo. Dziecko sześcioletnie powinno z łatwością , płynnie opowiadać o swoich doświadczeniach i przeżyciach , dostosowując formę i treść wypowiedzi do sytuacji i rozmówcy.

Pracując na co dzień jako logopeda spotykam się z bardzo dużą liczbą dzieci w starszym wieku przedszkolnym , których mowa nie rozwija się prawidłowo. Nieprawidłowości te dotyczą głównie artykulacyjnej strony wypowiedzi. W związku z tym postanowiłam opracować program profilaktyki logopedycznej , którego celem będzie doskonalenie umiejętności językowych dzieci oraz zapobieganie powstawaniu wad wymowy lub korygowanie już istniejących wad. Program przeznaczony jest dla dzieci 5-cio i 6-cio letnich, a realizowany będzie w formie zajęć grupowych.

III. Cele programu:

1.Zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego , celem głównym programu jest:

-stymulowanie rozwoju mowy poprawnej pod względem artykulacyjnym , gramatycznym , fleksyjnym i składniowym,
- rozwijanie mowy płynnej , o odpowiednich do sytuacji : natężeniu głosu , tonie , tempie wypowiedzi oraz formie ( w zależności do rozmówcy),
- wypracowywanie umiejętności uważnego słuchania , pytania o niezrozumiałe fakty oraz formułowania dłuższych wypowiedzi,
- stymulowanie rozwoju umiejętności mówienia w sposób zrozumiały o swoich potrzebach , przeżyciach ,uczuciach i decyzjach.


2. Cele szczegółowe:
-ćwiczenie koncentracji uwagi i wydłużanie czasu pracy,
-usprawnianie i rozwijanie funkcji słuchowy,
-rozwijanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej,
-ćwiczenia słuchu fonemowego,
- rozwijanie pamięci słuchowej, np. zapamiętywanie wierszyków dziecięcych i piosenek,
-rozwijanie słuchu muzycznego – różnicowanie bodźców słuchowych
i uwrażliwianie na różne elementy muzyki – określanie tempa, nastroju, dynamiki, barwy dźwięku, pauz, zmian w melodii,
-kształtowanie koordynacji słuchowo - ruchowej
- uświadamianie i właściwe realizowanie suprasegmentalnych cech wypowiedzi ( akcent , rytm , intonacja , tempo mówienia),
- usprawnianie rozwoju żucia i połykania, podnoszenie sprawności aparatu artykulacyjnego,
- wypracowywanie prawidłowego toru oddechowego ,
- wydłużanie fazy wydechowej,
- poprawa motoryki dużej i małej
- usprawnianie motoryki narządów artykulacyjnych,
-uświadamianie specyfiki wymowy głosek i doskonalenie artykulacji,
- bogacenie zasobu słownictwa,
- usprawnianie rozumienia i stosowania w mowie ekspresywnej czasowników, wyrażeń przyimkowych i przysłówkowych (w tym przeciwstawnych),
-doskonalenie umiejętności określania za pomocą przymiotników swoich stanów emocjonalnych i rozpoznawania uczuć innych osób, dzielenie się spostrzeżeniami, emocjami, wiedzą w sposób spontaniczny i zrozumiały dla otoczenia,
-budowanie zainteresowania słowem mówionym , śpiewanym i czytanym,
- wyrabianie nawyku samokontroli mowy,
-rozwijanie mowy zdaniowej i opowieściowej,
- rozwój umiejętności społecznych ,
- budowanie poczucia bezpieczeństwa, zaufania i integracji z grupą rówieśniczą.

IV. Stosowane metody i formy

Realizując program profilaktyki posłużę się głównie metodami logopedycznymi . Będą to następujące metody:
1. Doskonalące funkcjonowanie mechanizmów rządzących mową:

-ćwiczenia oddechowe,
-ćwiczenia fonacyjne,
-ćwiczenia logorytmiczne,
-ćwiczenia kształcące słuch fonemowy i fonetyczny,
-ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych.

2.Ćwiczenia artykulacyjne – utrwalają poprawną wymowę znanych już dziecku głosek i pomagają w pokonywaniu trudności związanych z nową artykulacją:

-wyjaśnianie położenia narządów mowy przy uzyskiwaniu oczekiwanej głoski.
-.kontrola wzrokowa ćwiczeń przed lustrem.
-.kontrola przy pomocy dotyku i czucia skórnego dłoni.
-uzyskiwanie żądanej głoski metodą przekształcania innych głosek, najbardziej zbliżonych artykulacyjnie.
-ćwiczenia autokontroli słuchowej.
.ćwiczenia kinestezji ruchowej.

Ponadto w realizacji prezentowanego programu wykorzystam elementy innych znanych mi metod, takich jak :
-Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne ,
-Metoda Dobrego Startu prof. Marty Bogdanowicz,
-Metoda Glottodydaktyki Bronisława Rocławskiego,
-Metoda Kinezjologii Edukacyjnej P. Dennisona.


Zajęcia realizowane będą w następujących formach :
-grupowa,
-zespołowa,
-indywidualna
V.Warunki realizacji programu:

- nawiązanie współpracy z wychowawcą grupy w celu zasięgnięcia informacji o grupie,
- zapoznanie się z kartami logopedycznymi dzieci, a w przypadku ich braku przeprowadzenie diagnoz logopedycznych, w celu optymalnego doboru ćwiczeń do potrzeb dzieci,
- prowadzenie zajęć systematycznie, co dwa tygodnie,
-dostosowanie poziomu trudności ćwiczeń do możliwości dziecka , by zbyt trudne ćwiczenia nie zniechęcały dzieci , a zbyt łatwe , nie czyniły zajęć nudnymi,
- wykorzystywanie różnorodnych pomocy dydaktycznych w celu uatrakcyjniania zajęć,
- wykorzystanie akompaniamentu pianina w zajęciach rytmicznych,
-w razie potrzeby przekazywanie nauczycielowi wskazówek do pracy z konkretnym dzieckiem ,
-przekazywanie informacji dla rodziców dotyczących działań z zakresu profilaktyki , a w razie konieczności- terapii logopedycznej,
-przeprowadzenie ewaluacji programu.

VI.Ewaluacja
Przeprowadzenie ewaluacji jest niezbędne w celu zbadania skuteczności działań realizowanych w oparciu o prezentowany program. Ewaluacja opierać się będzie będzie na :
-obserwacji,
-opiniach dzieci uczestniczących w zajęciach,
-opinii wychowawcy grupy.

VII.Rodzaje proponowanych ćwiczeń logopedycznych:

1. Ćwiczenia usprawniające funkcjonowanie narządów mowy
▪ Ćwiczenia oddechowe- ich celem jest wypracowanie prawidłowego toru oddechowego , zwiększenie pojemności płuc oraz wydłużenie fazy wydechowej. Ćwiczymy także podparcie oddechowe , dzięki czemu zwiększamy siłę i
długość oddechu.

Przykłady:
- głęboki wdech nosem, wydech ustami ( można łączyć z ruchami całego ciała ),
- w pozycji stojącej podnoszenie rąk do góry przy wdechu i powolne opuszczanie przy wydechu,
- dmuchanie na piłeczki , kulki z waty , piórka , listki itp.,
-dmuchanie na płomień świecy- długo i delikatnie , by płomień „tańczył” oraz mocno i krótko , by świeca zgasła,
-dmuchanie baniek ,
-dmuchanie na wiatraki,
-wąchanie kwiatków ( wdech przez nos ,wydech przez usta ),
- dmuchanie na „zmarznięte ręce” i „ gorącą zupę”,
-dmuchanie w gwizdki , trąbki i inne przedmioty wydające dźwięki,

Wśród ćwiczeń oddechowych istotną rolę odgrywają ćwiczenia oddychania brzuszno – przeponowego ( obserwujemy ruchy brzucha , klatka piersiowa pozostaje nieruchoma) :
-w pozycji leżącej na plecach kontrolujemy ruchy brzucha ( przy wdechu podnosi się , przy wydechu opada ),
- w pozycji leżącej na plecach swobodnie oddychamy, na brzuch kładziemy maskotkę i „kołyszemy” ją,
-w pozycji stojącej bawimy się w „ sapiącego misia” , patrząc jak przy wdechu rośnie mu brzuszek.

▪ Ćwiczenia motoryki artykulacyjnej –ich celem jest usprawnianie narządów artykulacyjnych , zwiększanie precyzji wykonywanych ruchów oraz poprawa koordynacji pracy poszczególnych grup mięśni.

Przykłady:

Ćwiczenia warg:
-złączone wargi rozciągamy w uśmiech i układamy w kółko,
-rozciągamy wargi w uśmiech i kółko przy odsłoniętych zębach,
- dolną wargę przysłaniamy górną wargą ( i odwrotnie ),
-dolną wargę przygryzamy górnymi zębami,
- powoli otwieramy i zamykamy wargi , jak rybka,
-cmokamy wargami ( całuski ),
-nadymamy policzki jak balon i powoli wypuszczamy powietrze przez rozchylanie warg,
-parskamy wargami .

Ćwiczenia języka:
-wysuwamy i chowamy do buzi język ( wąski i szeroki),
-kierujemy język do nosa i do brody,
-kierujemy język do kącików warg,
-wypychamy językiem policzki,
-cmokamy językiem o podniebienie, jak przy ssaniu cukierka,
- kląskamy językiem o podniebienie, jak konik,
-połykamy z językiem przyklejonym do podniebienia,
- oblizujemy czubkiem języka górne i dolne zęby
- dotykamy czubkiem języka każdego zęba,
-podnosimy czubek języka do wałka dziąsłowego za górnymi zębami i opuszczamy na dół ( żuchwa opuszczona ),
-ślizgamy się czubkiem języka po wałku dziąsłowym na boki,
-smarujemy wałek dziąsłowy czekoladą lub miodem i przy opuszczonej żuchwie zlizujemy.

Ćwiczenia żuchwy:
- wysuwamy żuchwę, zakładamy i poruszamy dolnymi zębami po górnej ward- szeroko otwieramy usta, jak przy wymawianiu głoski a, szczęka opada luźno,
ze,
- cofamy żuchwę, zakładamy i poruszamy górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie,
-naśladujemyprzeżuwanietrawy(jakkrowa), - naśladujemy żucie gumy,

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:
- chrapiemy
- wysuwamy język z szeroko otwartych ust, wdychamy i wydychamy powietrze ustami, szybko , jak zmęczony piesek
- nabieramy powietrze ustami, zatrzymujemy w policzkach, następnie wypuszczamy nosem.
- przenosimy kolorowe papierki rurką poprzez zassanie powietrza,
- naśladujemy płukanie gardła,
-naśladujemy połykanie,
- wymawiamy sylaby:
ku - ko, ku -ko,
uku - oko, uku - oko,
kuku - koko, kuku - koko.

▪ Ćwiczenia słuchowe- służą usprawnianiu zdolności precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków w wypowiedziach własnych i otoczenia. U dzieci w młodszym wieku przedszkolnym , jako ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu mownego stosuje się ćwiczenia rozpoznawania i różnicowania dźwięków otoczenia i przyrody oraz lokalizowania ich źródła. U dzieci starszych stosuje się :

Ćwiczenia rytmizujące-wyrabiają poczucie rytmu ( łączą muzykę z ruchem i ekspresją ruchową ), a tym samym doskonalą mowę dziecka, gdyż mowa jest przecież aktem ruchowym.

Przykłady :
- rytmiczny marsz.
- klaskanie tyle razy, ile jest przedmiotów ,
- rytmiczne klaskanie do akompaniamentu,
- rytmiczne kląskanie językiem,
- wyklaskiwanie rytmu według obrazu graficznego ( np. ułożone klocki),
- układanie klocków według usłyszanego rytmu,
- odtwarzanie sekwencji rytmicznych ( np. wyklaskanych przez logopedę lub dziecko ),
- rytmiczne wypowiadanie sylab, np. pa-ba ,pa- ba ,pa- ba, m
- rytmiczne wymawianie tekstu wiersza,
- rytmiczne powtarzanie rymowanki z masażykiem wykonywanym na plecach kolegi lub koleżanki ( np. : „Idzie pani tup tup tup...”
- rytmiczne podawanie na ,,raz” piłki lub woreczka.
- rytmiczne wypowiadanie imion i innych nazw .
- biegi w różnym tempie.
-zabawy rytmiczne, połączone z ćwiczeniami dźwiękonaśladowczymi .

Ćwiczenia słuchu fonemowego- rozwijają zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy, uczą dzieci wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach- sylaby, w sylabach- głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie (wyróżniać głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

Przykłady :

-rozpoznajemy ilość wyrazów w zdaniu,
- wyodrębniamy konkretny wyraz ( np. pierwszy lub ostatni),
-dokonujemy analizy i syntezy sylabowej wyrazów,
- poszukujemy wyrazy rozpoczynające się taką samą sylabą,
-wyodrębniamy głoskę w nagłosie wyrazów ( zaczynamy od samogłosek ),
-wyodrębniamy głoskę w wygłosie wyrazów,
- wyodrębniamy głoskę we wskazanej pozycji ( n.p.: drugą , piątą),
- wyszukujemy słowa rozpoczynające się daną głoską,
-reagujemy umownie na usłyszaną daną głoskę w wyrazie n.p. : klaśnięciem
- wyszukujemy słowa kończące się daną głoską,
- dobieramy wyrazy rymujące się,
-składamy wyrazy z sylab,
-rozróżniamy wyrazy różniące się tylko jedną głoską ( kasa – kasza ),
-dokonujemy analizy i syntezy fonemowej wyrazów,
- rozróżniamy mowę prawidłową od nieprawidłowej ( n.p.: safa – szafa),
- dokańczamy wyraz po usłyszeniu pierwszej sylaby,


▪ Ćwiczenia artykulacyjne- polegają na wywoływaniu i utrwalaniu prawidłowej wymowy poszczególnych głosek. Wykonywane są głównie podczas terapii logopedycznej. W prezentowanym programie będą realizowane w formie uświadamiania specyfiki wymowy oraz prezentowania artykulacji głosek ( przede wszystkim tzw. trudnych , jak: sz, ż ,cz, dż oraz r ) , głównie poprzez zabawy dźwiękonaśladowcze.


2. Ćwiczenia rozwijające rozumienie i mowę czynną:
- poszerzanie zasobu słownictwa
-poszerzanie zasobu przymiotników poprzez opisywanie przedmiotów oraz dobór antonimów lub synonimów,
- rozumienie opisu i definicji ( np.: zagadki ),
-rozumienie wypowiedzi uwzględniających relacje przestrzenne i czasowe,
-budowanie zdań poprawnych pod względem gramatycznym,
- określanie własnych uczuć i emocji,
-budowanie dłuższych wypowiedzi,
-budowanie dłuższych wypowiedzi w oparciu o historyjki obrazkowe,
- budowanie wypowiedzi uwzględniających relacje przestrzenne.


VI. Przykładowe scenariusze zajęć

Zajęcia 1
Wesołe misie

1. Powitanie- śpiewanie i ilustrowanie ruchem ciała piosenki ( na melodię : ” To jest taniec ten ....”):
„ Dziś radosny dzień
.......witamy Cię
I do zabawy naszej wspólnej zapraszamy Cię”.

2. „ Śpiące misie”- kładziemy się na plecach , rączka leży na brzuchu i podczas nabierania powietrza unosi się do góry.

3. „ Misie szukają miodku”- w pozycji stojącej kładziemy obie ręce na brzuchu i wędrując po sali wąchamy, czy gdzieś czuć zapach miodu.

4. Naśladujemy bzyczenie pszczółek ( wyjaśniamy układ artykulatorów ),

5. Opowiadanie bajki o misiach , połączonej z wykonywaniem gimnastyki artykulatorów.

6. Poruszamy się po sali w rytm akompaniamentu – powoli, ciężko , tupiąc jak niedźwiedź lub szybko , leciutko jak zajączek.

7. „ Baryłki miodu” – układamy na podłodze kubeczki lub zdjęcia baryłek w dowolnej sekwencji , wskazane dziecko wystukuje ten rytm ( na początku demonstrujemy ćwiczenie na dowolnym przykładzie).

8. Rozmawiamy o tym , że niedźwiedzie mieszkają w lasach górskich. Przedstawiamy dzieciom zagadki o innych zwierzętach leśnych. Po odgadnięciu zagadki dokonujemy analizy sylabowej nazwy każdego ze zwierząt.
9.Do otrzymanych odpowiedzi ( nazw zwierząt ) szukamy wyrazów
rymujących się.

Zajęcia 2
Jesień

1.Powitanie- śpiewanie i ilustrowanie ruchem ciała piosenki ( na melodię : ” To jest taniec ten ....”):
„ Dziś radosny dzień
.......witamy Cię
I do zabawy naszej wspólnej zapraszamy Cię”.

2.Gimnastyka buzi – „ Jesienna zawierucha” – Wykonujemy gimnastykę artykulatorów w oparciu o opis jesiennej pogody , np.: „ Za oknem panuje jesienna zawierucha. Najpierw kropił drobny deszczyk (przy opuszczonej żuchwie uderzamy czubkiem języka o podniebienie za górnymi zębami , a teraz jest już ulewa ( cmokamy językiem o podniebienie jak przy ssaniu cukierka ). Wiatr porusza gałęziami drzew ( ślizgamy się językiem po wałku dziąsłowym na lewo i prawo). Liście wirują na wietrze ( zęby i wargi złączone , oblizujemy językiem zewnętrzna stronę zębów).

3. Zabawa oddechowa „ Jesienny wiaterek”- wycinamy z kartonu kilka drzew i układamy na nich liście – prawdziwe lub z papieru. Dzieci kładą się na brzuchach dookoła drzew i zdmuchują listki – delikatnie , jak wiaterek lub mocno , jak wichura.

4. Stajemy w lekkim rozkroku z rękami uniesionymi w górze i delikatnie nimi poruszając naśladujemy wiatr szszszsz..... lub mocno poruszając naśladujemy wichurę żżżżżż.......

5.” W rytmie liści” – dzieci otrzymują po pięć liści. Osoba prowadząca przy pomocy bębenka wystukuje rytm i prosi by dzieci ułożyły listki według usłyszanej sekwencji.

6. „ Tańczące listki”- zabawa słuchowo – ruchowa.
Dzieci naśladują liście poruszające się na wietrze w takt muzyki. Gdy muzyka milknie , dzieci kładą się na plecach i swobodnie oddychają ( wdech przez nos , wydech przez usta).

7. „ Kapie , leje , grzmi”- dzieci siadają w kole. Wraz z osobą prowadzącą naśladują odgłosy jesiennego deszczu:
Lekki deszczyk – pocieranie dłonią o dłoń,
mocny deszcz-klepanie dłońmi o uda,
burza – tupanie wysuniętymi stopami o podłogę
( zabawa może być wykonywana przez naśladowanie ruchów osoby prowadzącej lub do jej opowiadania o deszczu).
9. „ Wiatr wędrowiec”- Beata Bonik
Prowadząca czyta wiersz na przemian z dziećmi naśladującymi szum wiatru.

Wiatr po niebie hula śmiało,
szszsz...
Gna co sił przez Ziemię całą.
szszsz...( itd.)
Szumi w lesie , szumi w borze ,
Wzdyma żagle na jeziorze.

Morskie fale spienia z mocą ,
Za oknami huczy nocą.

Piaski niesie przez pustynię,
I tumany śniegu w zimie.

Ponad szczyty gór się wspina,
Potem cicho śpi w dolinach.

Wszędobylski wiatr wędrowiec.
Kto mu sprostać może? Powiedz!