Jak pracuję z dzieckiem dyslektycznym ? – porady i wskazówki

W obecnych czasach bardzo wielu ludzi używa słowa „ Dyslektyk „. Jest to częste stwierdzenie, używane najczęściej przez nauczycieli w rozmowach z rodzicami , kolegami i koleżankami . Każdy z nas posługuje się tym stwierdzeniem często, czasami nawet bardzo często . Taka kolej rzeczy spowodowana jest niewiedzą w tej dziedzinie .Bardzo często dochodzi więc do mylenia dysleksji z typowymi zaburzeniami w zakresie funkcji wzrokowych, słuchowych i manualnych.
Jak bowiem wiadomo termin „Dysleksja „ odnosi się do występowania zespołu specyficznych trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania przez dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym”.
W myśl definicji ustalonej na Światowej Konferencji Neurologów ( USA 1968) „Dysleksja – jest to zaburzenie , które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i warunków środowiskowych . Niezdolność ta jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych „.
Dlatego więc wskazane jest podkreślenie , że dyslektykiem nie może być :
*dziecko do 10 roku życia ,
*dziecko niedowidzące, niewidome , niedosłyszące , nie słyszące,
*dziecko chore neurologicznie,
*dziecko upośledzone umysłowo,
*dziecko z zaniedbanych środowisk rodzinnych.

Jeżeli jednak ,spotkamy dziecko ,którego nie możemy przypisać do żadnego z powyższych punktów to możemy podejrzewać , że jest to dziecko o znamionach dyslektyka lub z pogranicza dysleksji . Dziecko ,które w bliskiej przyszłości może być nie tylko dyslektykiem ale też dysortografikiem ,dysgrafikiem lub może mieć dyskalkulię .

W tym miejscu,warto podkreślić i przypomnieć znaczenia poszczególnych terminów
- Dysleksja właściwa - są to specyficzne trudności w czytaniu.
- Dysgrafia - są to trudności w opanowaniu poprawnego poziomu graficznego pisma .
- Dysortografia - są to trudności w stosowaniu zasad poprawnej pisowni
ale nie tylko w ortografii lecz także w gramatyce, stylistyce i interpunkcji.
-Dyskalkulia – są to problemy w nabywaniu umiejętności matematycznych .

W myśl bowiem licznych klasyfikacji można wyodrębnić kilka postaci dysleksji a mianowicie :

- Postać wzrokową na którą składa się :dysleksja, dysgrafia ,dysortografia
Dysleksja tego właśnie typu objawia się tym, że dzieci:
*Czytają szybko, lecz z licznymi błędami, co poważnie utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia im zrozumienie tekstu.
*Podczas czytania i pisania opuszczają litery i/lub wyrazy, dodają litery (wyrazy), zgadują końcówki wyrazów lub wręcz zniekształcają treść tekstu.
*Mają trudności z zapamiętaniem kształtu niektórych liter, np.: H, Ł, F;
* Mylą litery podobne pod względem kształtu, lecz inaczej ułożone w przestrzeni (p - b - d - g; l - t - ł; m - w; n - u).
* Popełniają często błędy nawet podczas przepisywania tekstu.
* Na skutek nie utrwalonej wizualizacji liter w wyrazach zdarzają im się liczne błędy ortograficzne.
*Mają trudności w orientacji na mapie, w geometrii;
* Rysunki dzieci stają się uproszczone pod względem formy, choć bywają bardzo
bogate w treść.
*W zeszytach, ćwiczeniach dominuje tzw. „brzydkie pismo”; Litery są nierównej wielkości są nieprawidłowo położone, bywają niejednakowe i różnie pochylone;
* Pismo takich dzieci jest :„drżące”, o niepewnej linii (dziecko gubi liniaturę), często litery nie są dokończone.
* W pisanych tekstach brakuje znaków interpunkcyjnych i diakrytycznych

- Postać słuchową na którą składa się :dysleksja ,dysortografia i częste zaburzenia słuchu fonematycznego.
Dysleksja tego właśnie typu objawia się tym , że dzieci:
*Mają trudności z odróżnianiem i identyfikacją głosek podobnych fonetycznie (mówi się wtedy o zaburzeniach słuchu fonemowego), np. pod względem dźwięczności: p - b; d - t; z - s; w - k - g.
* Z tego względu nie odróżniają one słuchowo wyrazów, które różni tylko jedna głoska, np. buty - budy; półka - bułka itp.
*Mają też trudności z dokonywaniem analizy i syntezy sylabowej i głoskowo- fonemowej, dlatego podczas czytania i pisania opuszczają, dodają, podwajają, przestawiają litery i sylaby, piszą wyrazy bezsensowne.
*Z reguły czytają powoli, zacinają się, często nie rozumieją czytanego tekstu.
* Popełniają błędy przede wszystkim podczas pisania ze słuchu.
* Potrafią przepisać tekst poprawnie.
* Mają trudności w nauce języków obcych.
*Na skutek zakłóconej pamięci słuchowej mają również kłopoty: -- -z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, tabliczki mnożenia, nazw dni tygodnia, miesięcy, dat, imion, nazwisk, tytułów itp.
Mając podane powyżej objawy dysleksji u dzieci postaram się podać Państwu literaturę przydatną do pracy w pierwszych klasach szkoły podstawowej .Zanim jednak podam konkretną literaturę zwracam uwagę na bardzo ważny szczegół jakim jest wczesna diagnostyka dziecka rozpoczynającego naukę w szkole.
Bardzo przydatnym narzędziem badawczym( polecanym gorąco ) jest opracowana przez profesor Martę Bogdanowicz : „ Skala Ryzyka Dysleksji „ , badająca takie sfery rozwoju dziecka jak :
- motorykę dużą
- motorykę mała
- funkcje wzrokowe
- funkcje słuchowe
- mowę
- lateralizację
- orientację w przestrzeni
Szczegółowe na ten temat informacje zawarte są w licznych artykułach Pani profesor Marty Bogdanowicz . Informacje odczytane na podstawie uzyskanych wyników stanowią dla mnie jak i dla Państwa źródło cennych informacji szczególnie przydatnych podczas pracy z dziećmi a jednocześnie wskazują mi na ich słabe , mocne strony .Mając wytyczne ,wiem na co muszę zwracać uwagę oraz mogę zaplanować swoje pedagogiczne poczynania.
Podczas swojej wieloletniej pracy jako logopeda , terapeuta spotkałam się z opiniami , ze nie ma dobrej literatury potrzebnej do pracy z dziećmi .Mogę jednak stwierdzić , ze znalazłam opracowania i literaturę w moim mniemaniu godną polecenia wszystkim ,którym dobro dziecka leży szczególnie na sercu.
W zakresie przeciwdziałania dysgrafii ,wykorzystuję pozycje:
- Zofii Rejniak ,Doroty Stryjewskiej „ Ćwiczenia graficzne ułatwiające pisanie liter „
- Marty Bogdanowicz „ Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania według Tymichowej „
- Elżbiety Cywińskiej „ Chcę ładnie pisać „
- Marty Bogdanowicz „ Lewa ręka rysuje i pisze „
- Anny Szczepańskiej „ Słonie w kraty – co ty na to „
- Anny Sczepańskiej „ Koty w kraty – co ty na to „
- Marta Bogdanowicz „ Leworęczność u dzieci „

W zakresie przeciwdziałania dysleksji godnymi polecenia są następujące pozycje
- Joanny Baran „ Zestaw ćwiczeń dla dzieci z trudnościami w nauce czytania „
- Zofii Handzel „ Dyktanda graficzne „
- Barbary Bieleń , Grażyny Trzeciak „ Chcemy dobrze czytać i pisać „ część I , II , III
- Zofii Olejniczak ,Małgorzaty Stępień „ Zadania z czytania „
- Heleny Metery „ Poznaję głoski „
- Marii Patzerowej „ Czytam , piszę i rysuję „
- Janiny Mickiewicz , Marii Wojak „ Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania dla uczniów klas młodszych „
- Grażyny Krasowicz – Kupis „ Trudne litery c, s ,cz, sz „

W zakresie przeciwdziałania dysortografii godnymi polecenia są następujące pozycje
- „ Ortografia z wyobraźnią „ dla klasy I , II , III

Myślę, że cytowana powyżej literatura pomoże Państwu w pracy z dzieckiem dyslektycznym. Pamiętajmy, że o tym czy dziecko jest dyslektyczne , czy ma tylko znamiona dysleksji możemy powiedzieć dopiero wtedy , gdy je dobrze poznamy.

Poniżej zamieszczam przykładowy "Plan pracy z dzieckiem dyslektycznym w okresie nauczania zintegrowanego"

KLASA I
I. Analiza i synteza mowy – wydzielanie zdań i wyrazów z mowy .
II 1.Wprowadzanie samogłosek
2. Utrwalenie znajomości samogłosek – wyodrębnianie ich z sylab i wyrazów
3.Utrwalenie i doskonalenie rozpoznawania i wyodrębniania samogłosek
III. Nauka czytania i pisania metodą sylabową
1.Opracowanie spółgłosek : l,s,t,m,k,j,p,b,d,n,r,c,l,g,w,h,f,z,ż
Po wprowadzeniu każdej z liter ćwiczenia w czytaniu i pisaniu
- sylab dwuliterowych otwartych
- wyrazów stanowiących sylabę zamkniętą
- wyrazów złożonych z sylab: otwartej + zamkniętej, zamkniętej + otwartej, zamkniętej + zamkniętej
- wyrazów wielosylabowych
- wyrazów ze zbiegiem spółgłosek
2. Czytanie i pisanie krótkich tekstów

KLASA II
I. Nauka czytania i pisania metodą sylabową
1.Analiza i synteza sylab otwartych
2. Analiza i synteza wyrazów dwu i wielosylabowych o sylabach otwartych
3. Analiza i synteza sylaby zamkniętej oraz wyrazów dwusylabowych.
4. Analiza i synteza wyrazów wielosylabowych o różnym typie i układzie sylab.
5. Analiza i synteza wyrazów z grupą spółgłoskową
II. Czytanie i pisanie tekstów z wyrazami o różnej ilości sylab i
konstrukcji literowo głoskowej
III. Utrwalanie skojarzeń słuchowo – wzrokowych między głoską a
literą w układzie : „b-p” ,”d-t” n-m t-ł n-u s-c
oraz usprawnianie umiejętności ich słuchowego i wzrokowego różnicowania.

KLASA III
I .Opracowanie zasad czytania i pisania głosek specyficznych dla j.polskiego – dwuznaków , zmiękczeń – ćwiczenia utrwalające ich pisownię
II. Pisownia wyrazów z zanikiem dźwięczności spółgłosek na końcu i w środku
1.Rożnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych
2.Wprowadzanie zasad pisowni wyrazów – ćw. utrwalające
III. Ćwiczenia w różnicowaniu samogłosek nosowych ą, ę z układami om, on ,e m, en
IV. Opracowanie typowych trudności ortograficznych
V. Opracowanie indywidualnych. trudności w przebiegu procesu czytania i pisania