Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu

Problemy dysleksji - specyficzne trudności w czytaniu.
R. Berlin – jako pierwszy użył terminu „dysleksja”

Dysleksja to:
- M. Linder – niemożność do opanowania czytania przez dziecko mimo usilnych starań ze strony dorosłych;
- J. Roudinesco – specjalna niezdolność rozumienia, reprodukowania i integracji pisanych przedmiotów
- M. Sovak – kompleksowe zaburzenie analityczno – asyndetyczne przy słabej zdolności poznawania i składania symboli pisanych.
- A.L Drew – zaburzenie w poznawaniu struktury znaków graficznych.
- H. Spionek – trudności w czytaniu i pisaniu, które są spowodowane deficytami rozwoju funkcji pedrecepcyjno – motorycznych, obliczanymi w stosunku do wieku dziecka, a ocenianymi również w relacji do jego ogólnego poziomu umysłowego.

Światowa konferencja neurologów USA przyjęła następującą definicję:
-dysleksja jest to zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania mimo dobrej inteligencji i warunków środowiskowych dziecka. Niezdolność ta jest uwarunkowana zaburzeniem podstawowych funkcji poznawczych. Przy czym zaburzenie to może mieć konstytucjonalne podłoże.

Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej.

- mogą się charakteryzować globalnym opóźnieniem funkcji bądź też dotyczyć jedynie jej funkcji kierunkowej, która ma związek z rozwojem orientacji przestrzennej.

- w pierwszym przypadku dzieci mają trudności w całościowym ujęciu wyrazów, mylą zazwyczaj wyrazy o podobnej strukturze graficznej jak rok – rak, smak – smok, długi – drugi nie spostrzegają wszystkich elementów w wyrazie, np. . kratka – krata, furtka – furta, opuszczają litery, sylaby – błędy te popełniają dzieci zarówno przy przepisywaniu jak i przy pisaniu ze słuchu.

- w przypadku zaburzonej funkcji kierunkowej, odgrywającej ważną rolę w percepcji wzrokowej, dzieci najczęściej mylą litery o podobnym kształcie a innym kierunku np.: d-b, u-n, mają też duże trudności w wizualnym różnicowaniem w wyrazie podobnych układów literowych, takich jak: ba-ab, ba-bo – prawidłowe wykonanie takich operacji wymaga znacznie większej koncentracji uwagi u dzieci z opóźnioną percepcją wzrokową aniżeli u dzieci nie wykazujących takich trudności.

Zaburzenia percepcji wzrokowej ma również wpływ – poza procesem czytania i pisania na ogólny rozwój psychoruchowy dziecka.

Opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej

- uzewnętrzniają się one najczęściej błędami w pisaniu ze słuchu, kiedy to dziecko nie ma możliwości do wzrokowej analizy wyrazu.

- najbardziej charakterystyczne błędy:
Zamiana głosek o podobnym brzemieniu: k-g, d-t, b-p, w-f
Pomijanie niektórych liter bądź sylab, brak końcówek w wyrazie, trudność z różnicowaniem podobnych dźwięków jedno – i dwuliterowych np.: c-cz, s-sz, dz-dź, jak również trudności ze spółgłoskami zmiękczonymi w dwojaki sposób: ć-ci, n-ni, dz-dź.

- miarą równie wyraźnych trudności dziecka w tym zakresie jest często nienadążanie z pisaniem ze słuchu za tempem pisania klasy;

- poza tym: prymitywna technika czytania ( literowanie i sylabizowanie, równoczesnych niekiedy powtarzaniem przeczytanych przed chwila elementów wyrazowych, czytanie właściwe ( głośne) poprzedza dość często tzw. czytanie wargowe (ciche) ;

- z obniżoną percepcją słuchową łączy się zazwyczaj obniżona pamięć słuchowa ( trudności z wyuczeniem się wiersza, tabliczki mnożenia, niezbędnych reguł i prawideł).

Zaburzenia mowy:

- charakterystyczne cechy mowy to:
• Nieprecyzyjne wymawianie grup spółgłosek ( 3, 4 literowych) oraz „ przepuszczanie” niektórych głosek w takich wyrazach jak: gardło, garstka, warstwa.
• Słabe różnicowanie dźwięcznych i bezdźwięcznych b-p, k-g, w-f
• Upodabnianie głosek fonetycznie do siebie zbliżonych ( spółgłosek syczących) c-cz, s-sz, z-ż. Dziecko czyta: szosa – sosa, suszarka-szuszarka, sszusarka
• Nieadekwatne wymawianie głosek zmiękczonych prze „i” lub kreskę ć-ci, ń-ni

- mogą także mieć opóźnianie rozwoju myślenia słowno – pojęciowego, także trudności w wypowiadaniu się i pisemnym formułowaniu treści na określony temat – ubogie słownictwo i prymitywna struktura gramatyczna które rzutują na ogólny poziom operacji intelektualnych dziecka.

- duże kłopoty z ortografią ( uporczywe występowanie błędów typu ortograficznego – dysortografia)

Opóźnienia rozwoju motorycznego.

- gdy wiek motorycznego rozwoju dziecka (WM) jest poniżej wieku inteligencji ( WI) mówi się o opóźnionym rozwoju motorycznym.

- objawy:
• Ogólna niesprawność ruchowa, brak koordynacji statycznej i dynamicznej ciała, wzmożone napięcie mięśniowe ( paratonia), bądź też występowanie współruchow ( synkinezja)

- skutki:
• Obniżenie graficznego poziomu pisma ( dysgrafia)
• Wpływa niekorzystnie na inne zajęcia szkolne: rysunki, zajęcia techniczno- praktyczne, wychowanie fizyczne.

Zaburzenia procesu lateralizacji:

-objawy:
• Dominacja niejednorodna ( skrzyżowana)
• Opóźnienie lub osłabienie lateralizacji.

- najczęstsze błędy w czytaniu i pisaniu:
• Statyczne odwracanie liter o podobnych kształtach a innym położeniu i kierunku - nie rozróżnia b-d, g-p, u-n, m-w;
• Dynamiczne odwracanie liter – zmiana kolejności, sylab w wyrazie – czyta ‘wrata” zamiast „warta” „snaki” zamiast „sanki”, „Korol” zamiast „kolor”.

- niekiedy można zaobserwować u dzieci z nieprawidłową lateralizacją tzw pismo lustrzane lub w czytaniu odwrócenie chronologicznego porządku liter: rów-wór, sama- masa.

- poważne kłopoty z pisaniem nastręcza dziecku leworęczność, która nie tylko utrudnia technikę pisania, ale wyraźnie obniża poziom graficzny pisma.

Zaburzenia orientacji przestrzennej.

- dotyczą dwóch zakresów:
• Orientacji o charakterze bezwzględnym ( prawa i lewa strona ciała dziecka)
• Orientacja w prawej i lewej stronie otaczającego świata uzależnionej od pozycji dziecka w przestrzeni.

- brak współzależności między poziomem rozwoju orientacji przestrzennej a ogólnym poziomem analizy i syntezy wzrokowej uniemożliwia dzieciom prawidłowe rozpoznawanie liter o kształtach asymetrycznych zarówno w stosunku do osi pionowej, jak i poziomej ( m-n, t-l, d-b) zaburzając w poważnym stopniu proces czytania i pisania.

- trudności w ustaleniu właściwego położenia przedmiotów i osób względem siebie, utrudniają nieadekwatne kojarzenie pojęć z właściwym kierunkiem np.; północ, wschód, w dole, w górze, przed, obok.

Błędy w czytaniu:
1. nieadekwatne różnicowanie liter zbliżonych obrazem graficznym: a-o, m-n, l-t.
2. statyczne odwracanie liter o podobnym kształcie, a odmiennym kierunku: b-d, g-p, n-u, m-w.
3. dynamiczne odwracanie liter i sylab
4. perseweracje litery w wyrazie.
5. opuszczanie liter, sylab, końcówek wyrazów.
6. dodawanie liter, sylab, wyrazów.
7. zamiana wyrazu na inny – sensowny.
8. zamiana wyrazu na inny – bezsensowny.
9. agramatyzmy

Niedostateczna technika czytania, typowa dla początkowego okresu czytania dziecka to nierespektowanie znaków przestankowych, czytanie bez dykcji i zrozumienia treści.

Błędy w pisaniu:
1. błędy ortograficzne ó-u, ż-rz, ch-h, uporczywie występujące ( dysortografia)
2. zamiana głoski o podobnym brzmieniu: b-p, g-k, d-t
3. łączenie wyrazów

Ogólne założenia terapeutyczne.

Jeżeli chcemy doprowadzić dziecko poprzez reedukację do dobrego poziomu czytania, musimy wziąć pod uwagę trzy elementy:
1. stan emocjonalny dziecka i jego pobudliwość psychoruchową;
2. wyniki badań psychologicznych ogólnych i szczegółowych związanych bezpośrednio z czytaniem i pisaniem;
3. specyfikę danego języka oraz metodę nauczania języka polskiego.

Punktem wyjściowym reedukacji w zakresie językowym jest sylaba. Wybór ten uwarunkowany jest nie tylko tym, że sylaba jest naturalną, fonetyczną jednostką mowy, ale również dlatego żę – ze względu na obiektywne trudności dziecka dyslektycznego – jest najmniejszą jednostką strukturalną, którą z łatwością może odczytać i już w początkowym okresie nauki dokonywać z nią różnych operacji.

Indywidualizacja programu reedukacji.

W pracy z dzieckiem dyslektycznym nie może być mowy o jakimś sztywnym, schematycznym działaniu.
Ramowy plan działania należy dopasować do indywidualnych możliwości dziecka.

Atmosfera życzliwości i serdeczności.

Pamiętać należy o stworzeniu takiego psychicznego klimatu, który umożliwiłby odreagowanie uwarunkowanych dezaprobatą środowiska dotychczasowych reakcji i nastawienia dziecka, a także zdobycie zaufania dziecka do reedukatora oraz przekonania o celowości działania terapeutycznego.

Sukces dziecka od początku reedukacji.

Uświadomienie dziecku i przekonanie go, że zdobycie umiejętności czytania jest na miarę jego możliwości, bowiem ma dobrą sprawność intelektualną już wiele umie w zakresie czytania jest momentem dopingującym
Zadowolenie dziecka jest momentem mobilizującym i potwierdzającym jego wartość.

Utrzymanie u dziecka zainteresowania pracą

Poprzez korzystanie w pracy z dzieckiem z rożnego rodzaju technik i form pracy – formy zabawowe przeplatać pracą, stosować gry oparte o materiał ćwiczebny, wprowadzać formy jednostkowej i grupowej pracy wzbogaconej konkursami.