Wychowawca internatu a rodzice dziecka niepełnosprawnego intelektualnie - rozważania w kontekście współpracy

Rodzice są zawsze pierwszymi wychowawcami swojego dziecka. Silnie się z nim identyfikują oraz czują się fizycznie i emocjonalnie za nie odpowiedzialni. Pełnienie roli rodzica to doniosłe zadanie z którym wiąże się akceptacja i przywiązanie do dziecka, obdarzanie go miłością, bycie wobec niego czułym i opiekuńczym. Bycie rodzicem to także wielka odpowiedzialność za jego życie i rozwój. To trudne zadanie, którego realizacja wymaga wiele trudu i poświęcenia. Rodzice w procesie wychowywania natrafiają na wiele trudności, szczególnie zaś, gdy w rodzinie pojawi się dziecko niepełnosprawne. Można pokusić się wówczas o stwierdzenie, że takie dziecko przewraca świat najbliższych mu osób „ do góry nogami”, świat, który do tej pory był zaplanowany, w miarę przewidywalny i spójny. Akceptacja tej sytuacji wymaga przewartościowania, reorganizacji życia rodzinnego, ukształtowania w sobie pozytywnej postawy wobec dziecka i zaistniałej sytuacji. Ma to ogromne znaczenie dla całego procesu opieki i wychowania dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, a w konsekwencji dla procesu rewalidacji i edukacji. W pierwszych latach życia dziecka rodzice są niezastąpieni. W miarę jak dziecko rośnie w zadaniach dotyczących wychowania, edukacji i rewalidacji mogą pomóc nauczyciele, wychowawcy. Dysponują oni nie tylko wiedzą ale także umiejętnościami, które często pomagają rodzicom w zrozumieniu istoty niepełnosprawności ich dziecka, uświadomieniu trudności z jakimi spotykają się na co dzień. Wychowawca powinien być tą osobą, która służy radą i konkretną pomocą w zakresie rozwiązywania problemów wychowawczych,powinien wspierać i doceniać wysiłek rodziców, pozytywnie motywować do współpracy. W ten sposób pomiędzy dzieckiem, rodzicem i wychowawcą tworzy się swoista więź. Opiera się ona w dużej mierze na zaufaniu, chęci współpracy na rzecz pełniejszego rozwoju dziecka. Rodzic dysponuje najpełniejszą wiedzą o dziecku, jego zachowaniu, upodobaniach, sposobach reagowania w określonych sytuacjach, wychowawca zaś dzięki tej wiedzy, nabytym kompetencjom i doświadczeniu oraz predyspozycjom osobowościowym, staje się kontynuatorem dzieła kształtowania osobowości dziecka, rozwijania jego indywidualnych możliwości, pokonywania napotykanych na jego drodze trudności oraz wyposażania go w nowe umiejętności. W całym tym procesie bardzo ważny jest kontakt wychowawcy z rodzicem. Wystąpienie pozytywnego kontaktu zwrotnego, prawidłowe porozumiewanie się z rodzicem i odwrotnie, świadczyć może o tym, że te dwie strony mogą ze sobą współdziałać. Szczególnie ważny jest ten kontakt w przypadku dziecka, które przybywa po raz pierwszy do placówki opiekuńczo-wychowawczej. W tej sytuacji współpraca z rodzicami dziecka pozwala na poznanie więzi jaka panuje w rodzinie, miejsca dziecka w rodzinie, postaw rodzicielskich oraz problemów z którymi boryka się konkretna rodzina. Można powiedzieć, że ta współpraca jest nieodzownym elementem w odniesieniu do całego procesu opieki, wychowania, edukacji i rewalidacji. Każdy człowiek na świecie potrzebuje doświadczyć troski drugiego człowieka, dzieci z niepełnosprawnością intelektualną potrzebują tej troski więcej, gdyż tylko wtedy czują się bezpieczne, kochane i akceptowane. Dojrzała postawa wychowawcy przekazuje dziecku informacje „jesteś dla mnie ważny, możesz na mnie liczyć”. Podobna informacja kierowana jest do rodziców, opiekunów dziecka, a brzmi ona „zależy mi na waszym dziecku, chcę was wspierać w waszych wysiłkach”. Każdy rodzic, który kocha swoje dziecko i zależy mu na jego rozwoju nie przejdzie obojętnie wobec takiej propozycji, lecz odpowie na nią „chcę podjąć tę współpracę, bo moje dziecko jest dla mnie najważniejsze”. Wychowawca ma świadomość, że dziecko, które znalazło się pod jego opieką musi przeprowadzić przez okres dzieciństwa, dojrzewania, młodości i przygotować do samodzielnego (na miarę jego możliwości) dorosłego życia, do pełnienia określonych ról społecznych. Aby tak się stało wychowawca powinien umiejętnie wspierać, motywować, rozumieć dziecko, ale też stać na straży tych wartości, które porządkują świat i czynią go bezpiecznym, bardziej przyjaznym i zrozumiałym. Rodzice dziecka niepełnosprawnego intelektualnie powinni dostrzegać korzyści jakie niesie wzajemna współpraca i dążyć do jak najefektywniejszego współdziałania. Istnieją pewne czynniki , które warunkują, że współpraca ta jest łatwiejsza i bardziej efektywna. Dzieje się tak wówczas, gdy pomiędzy dzieckiem, a rodzicami jest dobra więź psychiczna, a rodzice rozumieją potrzebę pobytu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej jako szansę stworzenia mu optymalnych warunków rozwoju, edukacji i rewalidacji. Tacy rodzice przejawiają pozytywną postawę wobec placówki oraz pracujących w niej nauczycieli, wychowawców. Pozostałe czynniki mające wpływ na jakość współpracy to: atmosfera panująca w rodzinie, czas spędzany z dzieckiem, preferowane wartości i zasady. Nie bez znaczenia jest też sytuacja materialna rodziny oraz jej struktura. Rodzina będąca w trudnej sytuacji materialno-bytowej powinna wiedzieć, że może liczyć na pomoc wychowawcy, który wskaże instytucje wspierające rodzinę, świadczące pomoc i wsparcie w trudnej sytuacji oraz pomoże w nawiązaniu z nimi współpracy. Ponadto rodzic może liczyć na pomoc wychowawcy w zakresie podnoszenia własnych kompetencji wychowawczych poprzez uczestnictwo w organizowanych dla nich warsztatach, konsultacjach indywidualnych, zajęciach psychoedukacyjnych. Może też liczyć na wsparcie w odniesieniu do problemów wychowawczych, które udaje się rozwiązać z pomocą wychowawców i specjalistów zatrudnionych w placówce. Są też takie sytuacje, podczas których rodzice mogą naocznie cieszyć się razem z dzieckiem z jego sukcesów, aktywnie współuczestnicząc w życiu placówki. Dzieje się tak wówczas, kiedy rodzice są zapraszani na różne uroczystości, imprezy okolicznościowe. Mają wówczas możliwość obserwowania swojego dziecka w roli utalentowanego aktora, piosenkarza, sportowca itp. W tych sytuacjach dowiadują się jak wiele ich dziecko potrafi, czego nie byli często świadomi i co jest najważniejsze - wreszcie mogą się poczuć z niego dumni. Istnieją również czynniki tkwiące w środowisku lokalnym, które wpływają na to, że kontakt z wychowawcą, placówką jest utrudniony. Ma to miejsce na przykład wtedy, gdy występuje duża odległość placówki od miejsca zamieszkania, jest słabsza infrastruktura materialna i społeczna środowiska lokalnego. Często utrudnieniem jest praca zarobkowa obydwojga rodziców, czy też choroba jednego z rodziców. Bez względu na wymienione czynniki rodzice powinni czuć, że są potrzebni i że czas spędzony z wychowawcą, to nie jest czas stracony, lecz konieczny ze względu na przebieg rozwoju ich dziecka. Współpraca nie z każdą rodziną daje zamierzone efekty, ale wychowawcy powinni starać się motywować rodziców do współdziałania, nawet wtedy kiedy pozornie wydaje się to niemożliwe. Rodzice zaś powinni pamiętać i kierować się w swoich działaniach przeświadczeniem, że celem współpracy na linii: rodzic – wychowawca jest ciągłość pozytywnych oddziaływań na dziecko, dzielenie odpowiedzialności za podejmowane czynności wobec niego, za jego prawidłowy rozwój. Od jakości relacji: dom rodzinny – dziecko – wychowawca, a także dalsze środowisko zależy jakość procesu opieki, wychowania, edukacji, rewalidacji dziecka, a w konsekwencji stopień jego rozwoju, sprawności i samodzielności w dorosłym życiu.


Literatura:
Cudak H., Szkice z badań nad rodziną, Kielce 1995, WSP
Gajewska G., Współdziałanie z rodzicami w procesie opieki, wychowania i kształcenia młodzieży. Zielona Góra 2002
Janiszewska-Nieścioruk Z. red., Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną, Impuls 2003
Twardowski A. (1999), Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych, [w:], I. Obuchowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa