W zdrowym ciele zdrowy duch - zajęcia ruchowo-zabawowe

zajęcia ruchowo-zabawowe
"W zdrowym ciele zdrowy duch"

1. WSTĘP

Dzieci klas I szkoły podstawowej charakteryzuje okres intensywnego wzrostu organizmu i potrzeba ruchu w różnych postaciach. W tym czasie powinien rozwijać się stopień opanowania własnego ciała i władania aparatem ruchowym. Od tego bowiem będzie zależeć w przyszłości ich sprawność fizyczna, czyli możliwość wykonywania wszelkich działań motorycznych decydujących o zaradności człowieka, jak i dalszy przebieg rozwoju fizycznego.
W dobie szeroko rozumianych multimediów dziecko coraz więcej czasu spędza przed telewizorem, przy komputerze za przyzwoleniem i często z cichą aprobatą rodziców. Lekcje wychowania fizycznego stają się niejednokrotnie jedynym czasem w którym dziecko może korzystać z jakichkolwiek form ruchowych. Jak wynika z prowadzonych obserwacji w wielu szkołach nie prowadzi się żadnych pozalekcyjnych, nieodpłatnych zajęć ruchowych dla uczniów klas I–III.
"Perełki Jadwisi" - rozwijamy swoje zdolności za przykładem naszej patronki - to program zawierający w swych treściach także elementy ruchowo-zabawowe. W biografii patronki można odnaleźć wydarzenia wskazujące na dbałość o jej stan duchowy ale i fizyczny. Z przekazów historycznych, głównie za sprawą Jana Długosza, wiemy iż Jadwiga chętnie otaczała się uczonymi, prowadząc wykwintne konwersacje, utrzymywała muzyków, ale też często jeździła konno i polowała.

2. Myśl przewodnia programu - diagnoza

U dzieci w klasach I-III obserwuje się wielką potrzebę ruchu, w literaturze określaną mianem nadruchliwości, wręcz głodem ruchu. Ruch bowiem jest niezbędnym warunkiem rozwoju fizycznego i społecznego. Aktywność ruchowa pobudza i ukierunkowuje rozwój w każdej sferze oraz stwarza możliwości na podniesienie odporności organizmu dziecka. Właściwie ukierunkowane ćwiczenia fizyczne pozwalają na rozładowanie stresu szkolnego oraz stwarzają możliwość ujścia nagromadzonej energii.
W trakcie wspólnej zabawy dzieci uczą się współdziałania w grupie, pokonywania własnych, niejednokrotnie wyimaginowanych ograniczeń, kształtują swój charakter, wolę i uczą się samodzielności. Istotne jest by kierowana aktywność ruchowa była dostosowana do możliwości dziecka i sprawiała mu radość, by była właściwym ukierunkowaniem spontaniczności dziecka.
Przyjęta podstawa programowa wykazuje troskę o zdrowie dzieci, ich rozwój fizyczny oraz sprawność ruchową. Jednakże zapewnienie 3 godzin zajęć fizycznych w tygodniu to niewiele w stosunku do potrzeb dziecka. Istotna staje się zatem każda inicjatywa zmierzająca do zwiększenia czasu aktywności fizycznej i kształtowania nawyków w jej rozwijaniu.

3. Cele programu

Wychowaniu fizycznemu w szkole przyświeca troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną, zachęcenie do uczestnictwa w różnych formach zabawy w obiektach zamkniętych oraz na świeżym powietrzu. Wzrost aktywności ruchowej prowadzi do wzmocnienia organizmu, oddziałuje głównie na układ nerwowy i dokrewny, jest także istotnym stymulatorem rozwoju umysłowego dziecka.

Głównym celem programu „ W zdrowym ciele zdrowy duch ” jest zaspokojenie głodu ruchu u dzieci, przełamanie barier i kompleksów związanych z aktywnością ruchową. Ważne jest także zainteresowanie samą aktywnością fizyczną poprzez różnorodne gry i zabawy zespołowe i indywidualne. Wyrobienie nawyku możliwie częstego ruchu w sytuacjach, gdy jest to możliwe - zamiast 5 minut jazdy samochodem kwadrans wspólnego spaceru, np. z rodzicami. Istotny jest także rozwój pożądanych postaw moralnych, wzajemnej pomocy, wykonywania poleceń, podzielności uwagi.

3.1. Cele poznawcze

a) poznanie ćwiczeń, zabaw oraz gier ruchowych;
b) poznanie własnych możliwości ruchowych i umiejętne ich wykorzystywanie;
c) poznanie zasad bezpieczeństwa podczas zabaw ruchowych;
d) poznanie i zrozumienie znaczenia aktywności ruchowej dla zdrowia.

3.2. Cele afektywne (wzrostu świadomości postaw, emocji i uczuć)

a) stopniowe rozwijanie i doskonalenie ogólnej sprawności i wydolności organizmu dziecka;
b) uświadomienie korzyści wynikających z aktywności ruchowej;
c) przygotowanie do współpracy w grupie;
d) doskonalenie umiejętności pokonywania coraz trudniejszych zadań ruchowych
e) nabywanie umiejętności rozładowywania napięć i emocji.
3.3. Cele w sferze psychomotorycznej

a) poprawa koordynacji wzrokowo - ruchowej;
b) gotowość do działania;
c) podzielność uwagi;
d) kształtowanie umiejętności adaptacyjnych.

Do zadań nauczyciela należy:

a) zapoznanie uczniów z różnymi sposobami aktywnego spędzania czasu;
b) wybór form ruchowych odpowiednich do możliwości dziecka i sytuacji;
c) zachęcanie do uczestnictwa w proponowanych formach ruchowych;
d) ocena realizacji zadań przez dzieci;
e) ocena zachowań dzieci;
f) wykorzystanie sytuacji wychowawczych.

4. Treści programu

Treści programowe podzielono na cztery bloki - "pory roku". Wyznacznikiem podziału są możliwości realizacji wybranych gier i zabaw ruchowych oraz w wybranych przypadkach ich tematyka. Część z propozycji może być realizowana na świeżym powietrzu (wiosna, lato), część w pomieszczeniach zamkniętych (jesień, zima). Taki podział należy traktować jako umowny. Program " W zdrowym ciele zdrowy duch " realizowany będzie w wymiarze 36 godzin w roku po jednej godzinie tygodniowo. Każdy blok obejmuje 9 godzin zajęć pozalekcyjnych, w których uczestniczą dzieci z klas I na zasadzie dobrowolności.

4.1. Blok I - jesień

Rozpoczynając pracę z dziećmi niezbędne jest przygotowanie ich do wykonywania określonych poleceń, reagowania na sygnały, porządkowania ustawień grupy oraz wyznaczenia zasad współdziałania w zespołach. Jako przygotowanie do realizacji bardziej skomplikowanych zadań proponuje się wykonywanie prostych ćwiczeń o charakterze wychowawczym, uczących podporządkowania się zasadom, zdyscyplinowania, orientacji i reagowania na polecenia. Wykorzystano metody zadaniową-ścisłą, naśladowczą-ścisłą oraz zabawową klasyczną według definicji zamieszczonej w pracach [1] [2]. Metoda naśladowcza – ścisła to postawienie uczniów w sytuacji zadaniowej w wyniku nakazów i poleceń. Prowadzący ściśle określa zadanie a uczniowie ściśle je odtwarzają np. naśladują pokazany ruch. Metoda zadaniowa – ścisła to wytworzenie sytuacji w której uczeń samodzielnie dąży do osiągnięcia ściśle określonego przez nauczyciela celu. Metoda zabawowa – klasyczna odnosi się do sytuacji, w której prowadzący podaje zasady lub przepisy zabawy, które należy przestrzegać, a zachowanie się uczniów jest swobodne i samodzielne.
Blok I - jesień
Temat i opis planowanego efektu

Zabawy orientacyjno porządkowe: przygotowanie dzieci do zajęć w grupie, nauka reagowania na sygnały
Zabawy orientacyjno porządkowe: ćwiczenie reagowania na sygnały, zabawy porządkowe z elementami prawidłowego zachowania się na drodze i przejściu dla pieszych
Zabawy orientacyjno porządkowe: celem jest wyrobienie umiejętności potrzebnych do zorganizowania zajęć w grupie; podporządkowanie się zasadom, współpraca w zespołach
Zabawy orientacyjno porządkowe oraz zabawy bieżne ćwiczące szybkość, zręczność i wytrzymałość
Zabawy bieżne i porządkowe ćwiczące koncentrację, szybkie reagowanie i orientację
Zabawy w grupie z elementami rytmiki, zabawy bieżne ćwiczące szybkość, zręczność oraz zabawy z elementami skoku
Zabawy orientacyjno-porządkowe, reagowanie na sygnały, ćwiczenie podzielności uwagi i koncentracji
Zabawy bieżne zespołowe, współpraca w grupie; ćwiczenie wytrzymałości i sprawności ogólnej
Zabawy zespołowe, współpraca w grupie; ćwiczenia bieżne wytrzymałościowe z elementami szybkiego reagowania i orientacji
Propozycja zabawy
‎6.1; ‎6.2; 6.3; ‎6.5; 6.6; 6.8; 6.9
‎6.1; ‎6.2; ‎6.4‎; 6.7; 6.8; 6.9; 6.10
‎6.1; ‎6.6; 6.8; ‎6.9
‎6.1; 6.8; 6.9; ‎6.10;
‎6.1; 6.10; 6.11; ‎6.12

4.2. Blok II - zima

Kontynuacja zajęć z bloku jesiennego pozwala na wprowadzenie bardziej skomplikowanych ćwiczeń ruchowych zawierających elementy fabuły. Ta grupa gier i ćwiczeń nawiązuje do tytułowych "Perełek Jadwisi". Znajdują się tu zadania nawiązujące do rzemiosła rycerskiego, ćwiczenia zręcznościowe oparte o polowania czy dalekie i niebezpieczne podróże. Do prowadzącego należy stworzenie odpowiedniego nastroju i opowieści na motywach, których toczyć się będzie zabawa. Przykładowe gry to gonitwa za zającem, obrona twierdzy, giermek. W sprzyjających okolicznościach pogodowych program zajęć można rozszerzyć o zabawy na śniegu. Tu inwencję pozostawiono prowadzącemu.
Blok II - zima
Temat i opis planowanego efektu
Zabawy orientacyjno-porządkowe, reagowanie na sygnały, ćwiczenie podzielności uwagi i koncentracji, ewaluacja
Polowania i niebezpieczne wyprawy jako tło historyczne zabaw bieżnych ćwiczące szybkość, zręczność i wytrzymałość oraz współpracę w zespołach
Gry bieżne poprzedzone wprowadzeniem - fabułą nawiązującą do tematyki historycznej: giermkowie, rycerze i twierdze
Zabawy grupowe, ćwiczenie współdziałania w grupie i podejmowania decyzji.
Zabawy w grupie poprzedzone opowiadaniem wprowadzającym, stymulacja wyobraźni i koordynacji ruchowej, elementy współzawodnictwa
Zabawy porządkowe i bieżne, ćwiczenie koordynacji wzrokowo ruchowej
Gry zespołowe: zabawa skoczna, ćwiczenie koordynacji ruchowej, ćwiczenie stawów i mięśni nóg
Zabawy w grupie poprzedzone opowiadaniem wprowadzającym, stymulacja wyobraźni i koordynacji ruchowej, elementy współzawodnictwa (druga edycja "ćwiczeń z wyobraźnią") Propozycja zabawy
‎6.1; ‎6.2; ‎6.3; 6.6; ‎6.9
‎6.1; ‎6.11; 6.15; 6.16; 6.17; 6.18
6.1; ‎6.11; 6.15; 6.16; 6.17; 6.18; 6.19
6.1; 6.15; 6.16; 6.17; 6.18; 6.19
‎6.1; ‎6.12; ‎6.13; 6.14; ‎6.15
‎6.1; ‎6.21
‎6.1; ‎6.11; 6.15; 6.16; 6.17; 6.18; 6.19


4.3. Blok III i IV- wiosna / lato

Wiosna sprzyja zajęciom na świeżym powietrzu. Dotychczasowe ćwiczenia powinny zintegrować grupę i przygotować dzieci na większy wysiłek fizyczny. W bloku wiosennym i letnim proponuje się więcej ćwiczeń wysiłkowych, bieżnych i grupowych. Przy sprzyjającej pogodzie większość z propozycji może być wykonywana na terenie przyszkolnym lub boisku.

Blok III i IV- wiosna / lato
Temat i opis planowanego efektu
Zabawy orientacyjno-porządkowe, reagowanie na sygnały, ćwiczenie podzielności uwagi i koncentracji, ewaluacja
Zabawa skoczna, ćwiczenie zwinności, prezentacja zabawy "podwórkowej", ćwiczenie koncentracji
Zabawy grupowe, ćwiczenie współdziałania w grupie, podejmowania decyzji, elementy współzawodnictwa
Zabawy w parach, ćwiczenie koordynacji ruchowej, elementy
współzawodnictwa
Ćwiczenie koordynacji ruchowej, zabawy skoczne, prezentacja zabawy "podwórkowej"
Zabawy i ćwiczenia z elementami rzutu i celowania;
zabawy rozwijające mięśnie obręczy barkowej, mięśnie tułowia oraz pewność rzutu i chwytu
Zabawy orientacyjno-porządkowe, reagowanie na sygnały, ćwiczenie podzielności uwagi i koncentracji, ewaluacja
Zabawy bieżne z piłką, ćwiczenie koordynacji ruchowej, ćwiczenie stawów i mięśni nóg
Zabawy skoczne ze skakanką i liną, ćwiczenie koordynacji ruchowej, ćwiczenie stawów i mięśni nóg
Zabawy skoczne, biegi z przeszkodami, ćwiczenie równowagi i
prawidłowego chodu
Gry i zabawy do samodzielnego wykorzystania poza szkołą
Gry i zabawy do samodzielnego wykorzystania poza szkołą
Zabawy orientacyjno-porządkowe, reagowanie na sygnały,
ćwiczenie podzielności uwagi i koncentracji, ewaluacja
Propozycja zabawy ‎
6.1; ‎6.2; ‎6.3; 6.6; ‎6.9
‎6.1; ‎6.21; ‎6.22; 6.27
‎6.1; 6.20; 6.22; 6.23
‎6.1; ‎6.25; ‎6.26; ‎6.28‎; 6.33
6.1; 6.22; ‎6.24; ‎6.27
‎6.1; 6.28; ‎6.30; ‎6.36
‎6.1; ‎6.2; ‎6.3; 6.6; ‎6.9
‎6.1; 6.28; ‎6.29; ‎6.32
‎6.1; 6.37
‎6.1; 6.31; ‎6.29; 6.31;‎ 6.32
‎6.1; 6.24; 6.27; ‎6.34; ‎6.35
‎6.1; 6.24; 6.27; ‎6.34; ‎6.35
‎6.1; ‎6.2; ‎6.3; 6.6; ‎6.9

5. Ewaluacja programu (na podstawie propozycji zawartych w pracy [3])

Jako podstawę w ocenie wykorzystano ewaluację cząstkową polegającą na bieżącej obserwacji reakcji dzieci i doborze realizowanego materiału w zależności od uzyskiwanych wyników. Wyodrębniono dwie grupy celów.
Cele poznawczo edukacyjne:
- zapoznanie dzieci z różnymi formami aktywności ruchowej;
- uważne słuchanie, rozumienie i wykonywanie poleceń;
- wrażliwość na obecność innych dzieci;
- współpraca z rówieśnikami w grupie, wzajemna pomoc;
- przełamanie blokady przed udziałem w zespołowych zajęciach ruchowych;
- promocja zdrowego spędzania wolnego czasu.
Cele diagnostyczne służące analizie funkcjonowania dzieci i ustaleniu różnic indywidualnych w obszarach:
- dojrzałości społecznej (rozumienie i wykonywanie poleceń, współpracowanie z rówieśnikami , pomaganie innym);
- chęci udziału w zespołowych zajęciach ruchowych.

Oczekiwane efekty
- upowszechnianie wiedzy na temat aktywnego sposobu spędzania czasu wśród dzieci;
- podniesienie odporności fizycznej i psychicznej dzieci;
- integracja w grupie;
- przełamywanie niechęci do wysiłku fizycznego;
- zmiana negatywnego nastawienia dzieci do udziału w grach zespołowych;

5.1. Arkusz ewaluacyjny

Do obiektywnej oceny stopnia realizacji założonych celów należy wykorzystać kilka stałych gier lub zabaw wykonywanych np. po zakończeniu bloków. Na podstawie obserwacji zachowania oraz sposobu i jakości wykonywania zadań prowadzący powinien ocenić postępy dziecka odpowiednio je nagradzając i motywując. Poniżej zaprezentowano przykładowy arkusz ewaluacyjny oparty na opracowaniu [3].

Legenda:
J - blok "jesień"; Z - blok "zima"; W - blok "wiosna"; L - blok "lato",

* Dojrzałość społeczna:
A - kompetencje wysokie - wykonuje polecenia zaraz po ich usłyszeniu, spontanicznie pomaga innym dzieciom;
B - kompetencje przeciętne - wymaga kilkakrotnego powtórzenia polecenia czasami dodatkowej podpowiedzi;
C - kompetencje niskie - mimo powtórzenia polecenia, nie potrafi go wykonać, wymaga podziału złożonej czynności na prostsze etapy, inne dzieci stanowią przeszkodę w wykonaniu określonej czynności.

** Sprawność ruchowa:
A - kompetencje wysokie - sprawnie, pewnie i szybko wykonuje zadania ruchowe, nie wymaga ani wsparcia, ani dodatkowej zachęty;
B - kompetencje przeciętne - wykonuje zadania ruchowe poprawnie, ale z widocznym wysiłkiem, wymaga niewielkiego wsparcia i dodatkowej zachęty;
C - kompetencje niskie - zadania wykonuje z trudem, wymaga bardzo częstej pomocy i zachęty.

*** Udział w zajęciach zespołowych:
A - kompetencje wysokie - gry zespołowe sprawiają radość, dziecko z chęcią w nich uczestniczy;
B - kompetencje przeciętne - widoczny brak entuzjazmu z powodu konieczności uczestniczenia we wspólnych zabawach ruchowych;
C - kompetencje niskie - niechętnie uczestniczy w zabawach grupowych, manifestuje swoją niechęć.
6. Propozycje gier i zabaw wykorzystywanych w programie "W zdrowym ciele zdrowy duch"

W opracowaniu wykorzystano niektóre propozycje zabaw prezentowanych w pracy [4] oraz gry i zabawy znane z własnego doświadczenia autora bądź z relacji dzieci.
Propozycje zawarte w opracowaniu to kombinacje podstawowych form aktywności dzieci. Zważywszy na przedmiotowy okres życia dziecka czynności związane z doskonaleniem indywidualnego chodu i biegu powinny być ćwiczone i doskonalone w procesie nauczania. "Opanowanie ich daje poczucie wolności, poruszania się w przestrzeni, wpływa na podniesienie ogólnej sprawności organizmu, wzmacnia cechy charakteru, takie jak: wola, wytrwałość, ambicja i wiara we własne możliwości, dzięki czemu stanowi podstawę zdrowia psychicznego i fizycznego" [4]. Niektóre zabawy mogą być realizowane na świeżym powietrzu. Należą do nich gry znane od pokoleń, a obecnie wyparte z podwórek przez telewizję i komputery. Jednym z celów przyświecających realizacji prezentowanego programu jest przypomnienie zabaw, które mogą być samodzielnie wykorzystane przez dzieci poza szkołą. Ich niewątpliwą zaletą jest stosowanie na każdym podwórku przy minimalnej ilości niezbędnego sprzętu, a także obecne w nich naturalne formy ruchowe, gwarantujące bezpieczną zabawę.
Propozycje gier i zabaw wykorzystanych w programie:

6.1. Rozgrzewka (ogólne ćwiczenia przygotowujące do wysiłku fizycznego).
6.2. ”Woda, ziemia, powietrze”, zabawa orientacyjno - porządkowa.
6.3. Zabawa „Berek łańcuchowy”, zabawa bieżna rozgrywana na czas.
6.4. "Piłka w podbieraku", zabawa orientacyjna w parach.
6.5. „Przejście przez ulicę”, zabawa porządkowa z elementami prawidłowego zachowania się na drodze i przejściu dla pieszych.
6.6. "To, co mam, to ci dam", zabawa orientacyjno porządkowa w kole.
6.7. "Samoloty", zabawa bieżna z elementami porządkowymi.
6.8. "Pożar, powódź", zabawa ucząca dzieci prawidłowej reakcji na sygnały.
6.9. "Czerwony, niebieski", zabawa porządkowa ćwicząca koncentrację i reagowanie na sygnały, uczy szybkiej reakcji i dobrej orientacji.
6.10. "Kubusiu, gdzie jesteś?" ćwiczenie orientacji, zabawa w grupie.
6.11. "Murarz i Cegiełki", zabawa bieżna, współdziałanie w grupie.
6.12. "Sieć rybacka", zabawa bieżna, współdziałanie w grupie.
6.13. "Kotek i myszka", zabawa sprawnościowa z piłką, ćwiczenie na czworakach.
6.14. "Kurki do kurnika", zabawa sprawnościowa z piłką, ćwiczenie koordynacji wzrokowo-ruchowej.
6.15. "Gonitwa za zającem", zabawa bieżno-zwinnościowa z elementami porządkowymi.
6.16. "Niebezpieczna wyprawa", zabawa bieżno-zwinnościowa poprzedzona wprowadzającym opowiadaniem.
6.17. "Obrona twierdzy", zabawa o charakterze uspokajającym, uczy podejmowania decyzji i współdziałania w grupie.
6.18. "Giermek", zabawa bieżna związana z tematyką rycerską.
6.19. "Pasterz i owieczki", zabawa ćwiczącą orientację i poruszanie się na palcach.
6.20. "Dwa ognie", drużynowa gra sportowa, ćwiczenie zwinności i uwagi.
6.21. "Piłka parzy", zabawa skoczna, ćwiczenie koordynacji ruchowej, ćwiczenie stawów i mięśni nóg.
6.22. „Kryj się!” Zabawa bieżna, ćwiczenie koncentracji.
6.23. "Podchody", gra terenowa z elementami orientacji w terenie.
6.24. Zabawa „Gra w klasy”, ćwiczenie skoczności i równowagi.
6.25. Zabawa „Kraby”, współpraca w parach, ćwiczenie koordynacji ruchowej.
6.26. Wyścigi w parach, gra zawiera elementy współzawodnictwa.
6.27. "Niebo i piekło", zabawa skoczna, ćwiczenie zwinności, prezentacja zabawy "podwórkowej".
6.28. "Z rąk do rąk", zespołowa zabawa z piłką o charakterze zręcznościowym, zawiera elementy rywalizacji drużyn, współdziałania w grupie.
6.29. Bieg z piłką, zestaw zabaw z piłką.
6.30. Rzut do celu, ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo-ruchową i koncentrację.
6.31. Skok z miejsca, ćwiczenie skoczności, trening stawów i mięśni nóg.
6.32. "Tor przeszkód", zabawy zręcznościowe z woreczkiem, obręczą i innymi prostymi przyborami.
6.33. „Posągi”, zabawa bieżna, ćwiczenie zwinności i wytrzymałości.
6.34. "Podwójna drabina", zabawa zwinnościowo-skoczna, prezentacja zabawy "podwórkowej".
6.35. "Zośka" zabawa zwinnościowo-skoczna, nauka podstawowych tricków dostosowanych do możliwości dzieci.
6.36. "Papierowa bitwa", zabawa bieżna, ćwiczenie rzutów.
6.37. Zestaw zabawy skocznych ze skakanką i liną, ćwiczenie stawów skokowych, ćwiczenie koordynacji ruchowej, zabawa w grupie.


Literatura

[1] Strzyżewski, S. (1996). Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
[2] Bronikowski, M. (2008). Metodyka wychowania fizycznego w reformowanej szkole (Vol. cz.1): Wydawnictwo eMPi2 Mariana Pietraszewskiego s.c.
[3] Gruszczyk-Kolczyńska, E., & Zielińska, E. (2009). Program wspomagania rozwoju, wychowania i edukacji starszych przedszkolaków: Nowe Era.
[4] Bąk, D. (2002). Gry i zabawy w szkole dla dzieci od lat 6 do 10. Warszawa: Pracownia Pedagogiczna i Wydawnicza sp. z o.o.