Stres i sen - znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Konspekt lekcji biologii

Klasa II technikum i liceum profilowanego

1. Cel ogólny: Poznanie znaczenia stresu i snu dla organizmu człowieka.
2. Cele operacyjne:
a) Wiadomości zapamiętane (kat.A):
- uczeń definiuje następujące pojęcia: stres, stresory, sen,
- uczeń zna podstawowe procesy zachodzące podczas stresu i podczas snu w organizmie,
- uczeń nazywa fazy reakcji organizmu na stres krótkotrwały i długotrwały,
- uczeń wymienia zasadnicze fazy snu;
b) Wiadomości rozumiane (kat.B):
- uczeń wyjaśnia różnicę pomiędzy stresem pozytywnym a negatywnym,
- uczeń rozróżnia silne stresory i podaje ich przykłady,
- uczeń wyjaśnia zależność między odpornością na stres a osobowością,
- uczeń wyjaśnia, co dzieje się w organizmie podczas snu;
c) Umiejętności (kat.C i D):
- uczeń porównuje fazy snu: SEM i REM,
- uczeń charakteryzuje zmiany zachodzące w organizmie podczas fazy mobilizacyjnej,
- uczeń analizuje zmiany w organizmie podczas dwóch ostatnich faz reakcji na stres długotrwały,
- uczeń przedstawia czynniki stresogenne oddziaływujące na jego organizm,
- uczeń dostrzega związek pomiędzy stresem a snem;
d) Postawy:
- uczeń dostrzega, że stres krótkotrwały może być pozytywny, a długotrwały – szkodliwy dla organizmu, zaś właściwy sen pozwala na uwolnienie organizmu od stresu i na zregenerowanie sił.
3. Metoda nauczania i forma lekcji:
- praca w parach lub małych grupach,
- praca z podręcznikiem,
- pogadanka;
4. Środki dydaktyczne:
- zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela,
- podręcznik;
5. Realizacja lekcji:
a) część wprowadzająca:
- czynności organizacyjno – porządkowe,
- uświadomienie celu lekcji,
- zapisanie tematu lekcji;
b) część realizacyjna:
- uczniowie dzielą się na grupy lub pary i wykonują ćwiczenia z wykorzystaniem podręcznika,
- po wykonaniu ćwiczeń wybrane osoby prezentują efekty pracy,
c) część podsumowująca:
- utrwalenie i zapisanie najistotniejszych wiadomości,
- sformułowanie pracy domowej.

ZESTAWY ĆWICZEŃ OPRACOWANE PRZEZ NAUCZYCIELA Z PROPOZYCJĄ ODPOWIEDZI:

ĆWICZENIE 1
1. Co to jest stres? Na czym polega stres pozytywny i negatywny?
Stres jest to fizjologiczny stan organizmu „podwyższonej gotowości bojowej” lub zespół procesów przystosowujących organizm do nowej nietypowej sytuacji. Jest częścią naszego życia. Pozytywny jest krótkotrwały, mobilizuje organizm do działania, a negatywny trwa długo, może doprowadzić do chorób, np. chorób serca. Definicji jest wiele, ale wkracza to już w psychologię.

2. Co to są stresory? Czy odporność na stres zależy od typu osobowości?
Stresory są to czynniki wywołujące stres. Na jednych mogą działać z dużą siłą, na innych z mniejszą, a na jeszcze innych w ogóle. Zależy to od osobowości człowieka. Psycholodzy wyróżniają 2 rodzaje osobowości: A (mała odporność na stres) i B (duża odporność na stres).

3. Co to są silne stresory? Podaj przykłady.
Silne stresory: zagrożenie, np. w czasie napadu, kradzieży, wypadki, kompromitacja, utrata pracy
Przeciążenie, np. dużo zajęć w ciągu jednego dnia
Zakłócenie, np. brak czasu, materiału, informacji
Deprywacja, np. utrata bliskiej osoby, opuszczenie domu rodzinnego.

ĆWICZENIE 2
1. Jakie fazy wyróżnimy w reakcji organizmu na stres?
Reakcja organizmu na trudne sytuacje stresowe ma 3 fazy: mobilizacyjna, krytyczna i destrukcji.
2. Na czym polega pierwsza faza reakcji organizmu na stres?
Mobilizacja organizmu w warunkach stresu to przygotowanie się do walki lub ucieczki. Zachodzą wówczas następujące zmiany:
a. Nadnercza wytwarzają hormony stresu tzw. adrenalinę i noradrenalinę
b. Adrenalina dostaje się do krwiobiegu
c. Rozszerzają się naczynia krwionośne w mięśniach szkieletowych, a zwężają się w skórze i jamie brzusznej.
d. Zwiększa się częstość skurczów serca (łomotanie)
e. Rozszerzają się również oskrzela i zwiększa się tempo oddechu
f. We krwi podwyższa się poziom cukru - glukozy
g. Rozszerzają się źrenice i poprawia ukrwienie mózgu
h. Dzięki noradrenalinie utrzymuje się wysokie krwi
i. Hormon kortyzol wzmacnia działanie adrenaliny i noradrenaliny
j. Mobilizacji towarzyszy stan napięcia i lekkie zdenerwowanie oraz pobudzenie do działania.

ĆWICZENIE 3
1. Ile faz ma reakcja organizmu na stres krótkotrwały?
Reakcja organizmu na stres krótkotrwały ma 1 fazę – mobilizacyjną, po której następuje odpoczynek i powrót do normy.
2. Jak reaguje organizm na stres długotrwały?
Podczas stresu długotrwałego występuje faza krytyczna, podczas której:
a. Organizm produkuje w nadmiarze adrenalinę, noradrenalinę i kortyzol.
b. Serce bije szybko i nieregularnie i zmniejsza się krzepliwość krwi
c. Pogarsza się wydolność płuc
d. Żołądek wydziela więcej kwasu solnego, co jeszcze bardziej obniża pH, co wpływa na zaburzenia trawienia
e. Wzrasta napięcie mięśni szkieletowych
f. Pojawiają się kłopoty z koncentracją i trudności w rozwiązywaniem problemów
3. Jak wygląda ostatnia faza reakcji organizmu na stres?
W ostatniej fazie – destrukcji: następuje atak (agresja) jako obrona przed stresem mające na celu uszkodzenie przedmiotu lub osoby, która wywołała stres. Agresja tylko chwilowo likwiduje napięcie, które później znów się pojawia.

ĆWICZENIE 4

1. Ile godzin snu potrzebuje człowiek?
Człowiek dorosły potrzebuje 7 – 8 godzin snu (niemowlę do 16 w ciągu doby). Uzależnione jest to od: wieku, osoby (indywidualne zapotrzebowanie), codziennej aktywności, ilości wykonanej pracy, przyzwyczajeń.

2. Co to jest sen? Jakie są fazy snu?
Sen to odwracalny stan nieświadomości, charakteryzujący się zmienną aktywnością kory mózgowej. Są 2 fazy snu: wolnofalowy (SEM = wolne ruchy gałki ocznej) i paradoksalny (REM= szybkie ruchy gałki ocznej)

3. Co się dzieje w organizmie podczas snu wolnofalowego?
Podczas snu wolnofalowego wolniejszy jest metabolizm, niższe ciśnienie krwi, wolniej oddychamy, wolniej pracuje serce, nerki produkują mniej moczu wolniej trawiony jest pokarm, organizm odpoczywa, spada temperatura o pół stopnia. Szybciej goją się rany i więc ej produkowanych jest hormonów, np. melatoniny odpowiedzialnej za sen.

4. Co się dzieje w organizmie podczas snu paradoksalnego?
Podczas snu paradoksalnego (REM) oddech i puls są nieregularne, może zdarzyć się mruczenie lub mówienie przez sen, coś nam się śni.

5. Jakie znaczenie ma nieprzerwany, głęboki sen dla organizmu?
Sen nieprzerwany, głęboki, 7-8 godzinny pozwala uwolnić organizm od stresu i odbudować siły na nowy dzień.