Nagroda i kara w wychowaniu dziecka

Nagroda i kara w wychowaniu dziecka

Motto: „Wychowanie- to rzecz poważna: musi się w nim mieszać przykrość z przyjemnością”
Arystoteles

1.Znaczenie nagrody w wychowaniu
2.Jakie błędy popełniamy najczęściej?
3.Rodzaje nagród
4.Kara w wychowaniu
5.Rodzaje kar
6.Kiedy nie karać?

Wychowanie jest procesem niezwykle trudnym, wymagającym od rodziców i wychowawców dużego poświęcenia i zaangażowania. Wychowawcy, którzy nauczą się właściwie stosować wzmocnienia pozytywne i kary, mogą sprawić, że ich dzieci i podopieczni będą zachowywać się odpowiednio.
Nagroda ma ogromne znaczenie w wychowaniu dziecka. Bardziej niż kara wpływa na kształtowanie aktywnej postawy dziecka, wpływając na jego czynny i stosunek do obowiązków, do stawianych mu wymagań.
Podstawową funkcją nagradzania jest:
•orientowanie się wychowanków w oczekiwaniach i wymaganiach wychowawcy,
•zachęcanie do powtarzania określonych zachowań,
•sprzyjanie kształtowaniu się u dzieci poczucia bezpieczeństwa,
•zachęcanie do stawiania sobie trudniejszych zadań i podejmowania nowych obowiązków
•dostarczenie satysfakcji i uznania i wzmocnienie wiary we własne siły

Aby stosowanie nagród w wychowaniu było skuteczne, wzmocnienie powinno występować tuż po reakcji czy zachowaniu, które pragnie się utrwalić.
Kolejnym warunkiem skuteczności nagradzania jest to, aby odbywało się ściśle według określonych kryteriów, znanych ogółowi uczniów.
Nagrodami należy operować tak, aby znane były dla wszystkich: chłopców i dziewcząt, dzieci o różnych uzdolnieniach.
Jeżeli nie można stworzyć świata bez kar, to przynajmniej należy starać się budować taki, w którym dominuje nagroda. Wzmocnienia pozytywne powinny stać się podstawowym środkiem sterowania zachowania.

Jakie błędy popełniamy najczęściej?
Nagroda ma utwierdzać dziecko w przekonaniu, iż postępuje właściwie i zachęcać do dalszego takiego postępowania. Często spotykanym błędem w stosowaniu nagród jest dążenie do ich potęgowania. Zbyt często kupujemy dzieciom prezenty. Im jest ich więcej tym trudniej o porządek, a dziecko na nie musi czekać, ani podejmować wysiłku, aby je otrzymać. Wie, że i tak coś dostanie.
Zdarza się ,że nagradzając jedno dziecko inne równocześnie zawstydzamy. Takie przeciwstawianie powoduje konflikty między rodzeństwem, utrudnia ich współżycie. Nie daje też zamierzonych efektów, gdyż dziecko „gorsze” nie tylko nie będzie wzorować się na zachowaniu „lepszego”, ale przeciwnie będzie potęgować swoje niewłaściwe zachowanie. Dziecko „gorsze” czuje się skrzywdzone i odtrącone przez rodziców.
Stosowanie nagród wymaga taktu, przemyślanego działania rodziców oraz kryteriów, za co oraz dlaczego otrzymuje się nagrodę. Nie powinno być tak, aby z czworga dzieci tylko jedno zasłużyło na nagrodę. W każdym dziecku coś może być nagrodzone np. jakieś zdolności, umiejętności, cechy. Trzeba stwarzać sytuacje, w których dzieci będą mogły się wykazać. Bardzo ważne jest, aby nagradzać dzieci za wysiłek włożony w naukę, troskę o innych, kulturalny i życzliwy stosunek do ludzi.
Nagroda może pomóc w ujawnieniu różnych cech i umiejętności dzieci. Trzeba tylko umieć je dostrzec
i pamiętać, że od nas zależy ich harmonijny rozwój.

Rodzaje nagród

Pochwała
Jednym ze sposobów wzmocnień pozytywnych jest pochwała, wyrażona spontanicznie, oficjalnie, ustnie lub pisemnie. Pochwała ośmiela dziecko nieśmiałe, zachęca niewytrwałe, powstrzymuje przed niewłaściwym zachowaniem i określa wartość wysiłku. Warunkiem jej skuteczności jest to, aby była przemyślana i taktownie przeprowadzana. Warto pamiętać, że jeżeli mamy dziecko „trudne” czasem warto zamiast kary zastosować pochwałę. Należy znaleźć coś za co możemy je pochwalić. Pochwała mobilizuje, ośmiela, upewnia dziecko, że znajduje się na właściwej drodze, że spełnia oczekiwania wychowawców lub rodziców.
W szkole nagroda może mieć formę dyplomu, odznaki, wpisu do dzienniczka, lub kroniki. Nagrodę można otrzymać za aktywność, pracę na rzecz szkoły, środowiska, pomoc młodszym dzieciom. Wartość tej nagrody może zwiększyć fakt, iż powiesimy ją w widocznym miejscu, pochwalimy się przed znajomymi. Lekceważące machnięcie ręką i wrzucenie jej na dno szuflady, odbiera dzieciom radość i zmniejsza efekty związane z jej otrzymaniem.
Nagroda jest najczęściej stosowana po zakończeniu jakiegoś działania. Jeżeli to tylko jest możliwe nagradzanie powinno odbywać się publicznie. Taka sytuacja motywuje innych do dobrego, sprzyja naśladownictwu. Należy też pamiętać, aby stosując wzmocnienia pozytywne, być konsekwentnym i działać z wyczuciem, gdyż jest to doskonały środek wychowawczy.

KARA W WYCHOWANIU
Kara to nieprzyjemny i niepożądany dla człowieka bodziec, stosowany przez wychowawcę lub rodzica za wykonanie, niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie określonej czynności w danych warunkach.
Między nagrodą i karą istnieje ścisły związek, gdyż jak się okazuje ,pozbawienie nagrody działa jak kara a uniknięcie kary działa jak nagroda.
Stosując kary należy przestrzegać następujących wskazówek:
1.Stosuj kary wstrzemięźliwie.
2.Postaraj się wyjaśnić dzieciom za co i dlaczego są karani.
3.Stwórz możliwość wyboru alternatywnego w stosunku do zachowania karanego, sposobu osiągnięcia celu.
4.Nagradzaj dzieci za zachowania sprzeczne z tymi, które chcesz osłabić lub wyeliminować.
5.Unikaj kar fizycznych.
6.Unikaj karania, gdyż przeżywasz silne emocje negatywne.
7.Karz na początku sekwencji zachowania, a nie po jej wykonaniu.

W rozumieniu pedagogicznym w pojęciu kary kryje się jej sens korektywny, pozwalający na poprawę zachowania i jej sens profilaktyczny, stwarzający możliwość zapobiegania postępkom niepożądanym.
Każemy po to, aby dziecko poprawiło swoje zachowanie, zaczęło pilnie odrabiać lekcje, chodzić o właściwej porze spać, wykonywać niektóre obowiązki domowe. Każemy po to, aby dziecko nie dokonywało niewłaściwych czynów, nie chodziło na wagary, nie dokuczało młodszym itp.

Ważne jest dokonanie analizy sytuacji wychowawczej, a mianowicie:
•należy ocenić czyn dziecka i uświadomić sobie, dlaczego został popełniony, co dziecko chciało wyrazić, zademonstrować,
•trzeba przeanalizować sytuację, w której miało miejsce wykroczenie,
•zastanowić się, jakie środki należy podjąć dla zmiany zachowania dziecka.
Kara pełni swoją funkcję wtedy, gdy dziecko zrozumie,że zachowało się źle oraz wyraża chęć poprawienia swojego zachowania i unika zachowań niewłaściwych.
Nie można stosować kar, które ograniczają możliwość prawidłowego rozwoju. Nie pozwalając dziecku na udział w wycieczce, wyjściu popełniamy błąd. Wypoczynek, ruch na świeżym powietrzu, towarzystwo innych dzieci pomaga dziecku uzyskiwać lepsze wyniki w nauce.
Niektórzy rodzice sięgają po „przemoc” i kij w wychowaniu. Nie zdają oni sobie sprawy, że dzieci systematycznie bite nabierają przekonania, iż siła fizyczna jest wartością, z którą trzeba się liczyć. Kształtują się w nich niepożądane dyspozycje i cechy zachowania- brutalność i bezwzględność. Dzieci bite przez rodziców prawdopodobnie kiedyś też będą stosowały przemoc wobec swoich dzieci.
W dziecku karanym niesłusznie , niesprawiedliwie kształtuje się niechętny, a nawet wrogi stosunek do osób wymierzających karę. Dlatego bardzo istotną rolę odgrywa uczuciowa więź między karanym a karzącym, ważne aby między nimi było porozumienie i przekonanie o wzajemnej życzliwości.

Rodzaje kar
1.Kary naturalne polegają na tym, że dziecko zapoznaje się z konsekwencjami swych niewłaściwych zachowań. Ważne jest toaby sytuacja , w której znalazło się pomogła mu zrozumieć niewłaściwość czynu.
2.Izolacja, jest karą, która wyłącza dziecko na pewien czas z kontaktu z innymi dziećmi, zabawą, zabawką. Ten rodzaj kary stosujemy w odniesieniu do dzieci młodszych. Dziecko, które przeszkadza innym w zabawie, pozbawiamy możliwości bawienia się.
3.Ograniczenie uprawnień dziecka to rodzaj kary, który dotyczy głównie nastolatków. Jeżeli dziecko przyzwyczajane do wspólnego udziału w pracach domowych, odmówi swego w nich udziału, można go pozbawić owoców wspólnej pracy.
W niektórych domach dzieci otrzymują kieszonkowe. Jeśli stwierdzimy, że lekkomyślnie wydają pieniądze, można ograniczyć kieszonkowe, a w wyjątkowych sytuacjach cofnąć je. Przywrócenie mu uprawnień do samodzielnego wydawania pieniędzy, dziecko przyjmie z wdzięcznością.
4.Kara polegająca na naprawieniu wyrządzonej szkody ma wielu zwolenników. Dziecko uczy się , że jeżeli komuś zrobiło krzywdę, uderzyło, musi tę osobę przeprosić.

Kiedy nie karać?
Kar nie należy stosować wtedy, gdy nie znamy motywów postępowania dzieci. Nie należy też karać wtedy, gdy czyn dziecka został oceniony przez innych a dziecko przeżywa porażkę. Należy zastanowić się, co wpływa na to, że dziecko np. źle się uczy, nie jest lubiane w klasie, że ciągle jest zmęczone i zdenerwowane. Może się okazać, że mała korekta planu dnia dziecka zmieni jego zachowanie.
Nie można jednoznacznie stwierdzić, jakie kary są niewłaściwe a jakie są najlepsze. Sprawdzeniem tego czy kara jest prawidłowo zastosowana jest zachowanie dziecka. Jeżeli stosowana kara skłania dziecko do zmiany zachowania na lepsze, wyzwala aktywność, zapał do nauki, należy sądzić, iż spełnia swoje zadanie. Jeżeli dziecko staje się coraz bardziej onieśmielone, niepewne lub wrogie, należy zastanowić się nad sytuacją i naszym stosunkiem do dziecka.

Podsumowanie

Motto: „Nikt też nie nauczy dziecka prawidłowych form zachowania, jeśli najbliższe otoczenie ( rodzice) tego nie zapoczątkują. Dziecko ufa im najbardziej i od nich czerpie pierwsze wzorce właściwych postaw.”
Ewa Kosińska

Najważniejsze jest to, aby kształtować osobowość dziecka w taki sposób, aby mogło ono rozwijać się
i funkcjonować w społeczeństwie, prawidłowo, bez zakłóceń. Proces wychowania to nie tylko karanie i nagradzanie, ale również uświadomienie dziecku, że ponosi ono odpowiedzialność za własne zachowanie oraz musi umieć je ocenić i wartościować.”
Pamiętajmy, że wychowanie i związane z tym stosowanie kar i nagród nie jest procesem przypadkowym, lecz zamierzonym i zorganizowanym.

Opracowała: J. Zienkiewicz-Ebing