Styl wieków - Secesja

Problemy polityczne i gospodarcze nowe odkrycia i wynalazki nie mają nowych związków z nowym stylem. Ważniejsze wydarzenia są uświadomieniem tła rozwoju sztuki.
Od 1870 roku Francja wzięła udział w podziale kolonii. Anglia przeżywa szczyt rozkwitu ekonomicznego, staję się mocarstwem kolonialnym. W Austrii sprawuje rządy Franciszek Józef. W Rosji panuje Aleksander III, następnie Mikołaj V. Kraj przeżywa wojnę z Japonią, zakończoną klęską, wybucha rewolucja 1904 roku. Stany Zjednoczone są w szczytowej fazie rozkwitu, przyjmują 13 milionów emigrantów z Europy. Rozwija się przemysł w latach 1898-1902 i stale polepsza się komunikacja powietrzna. Powstały ważne wynalazki, odkrycia i teorie naukowe. Świat szedł drogą rozwoju przemysłu i rewolucji technicznej, zmieniało się oblicze codzienności i rzeczywistości obiektywnej ku sferze przeżyć wewnętrznych i znalezionych doznań estetycznych i pięknych. Podczas, gdy ogół Europy żył jeszcze myślą pozytywistyczną, filozofia weszła na drogi inne. Poglądy Friedricha Nietzchego i Henri Berojsona miały największy wpływ na świadomość i obyczajowość środowisk twórczych.

Fridrich Nietzche ( 1844-1900 ) głosił swój światopogląd i widział rzeczywistość bogatą, różnorodną i ulegającą przemianom. Pracy rozumu przeciwstawiał głos instynktu, jako bardziej pierwotny, żywotny, twórczy. Był zwolennikiem postawy „dionizojskiej”, widział moc obalającą tradycyjne wartości i moralności. Nowa moralność miała być oparta na instynkcie. Głosił kult życia, indywidualności siły, zdolny do panowania nad światem, obalający tradycyjne prawa. Zwalczał wszelkie wyrzeczenia, ascezę, rozumiał jako ograniczony twórczy instynkt życia. Był przeciwnikiem religii. Podobnie, Henri Bergson, kwestionował wartość doświadczeń poznania i działania naukowego intelektu. Jedyną prawidłową formą poznania rzeczywistości było, jego zdaniem, poznanie intuicyjne. Podobnie jak Nitche, uważał że życie nie podlega schematom, analizom, obliczeniom, gdyż jest zmienne, ruchliwe, różnorodne. Powyższe poglądy filozoficzne przeciwstawiały się empiryzmowi, racjonalizmowi i materializmowi. O czynach osób miał decydować nie świadomy wyrób a pojęte wyczucie i instynkty. To co bezpośrednie, żywiołowe i instynktowne, wydawało się słuszne, a to co wyrozumowane uważano, za niepewne. Powiązania z filozofią miały też teorie naukowe australijskiego psychiatry Zygmunta Freuda. Dowiódł on, że życie psychiczne człowieka ma dwoisty charakter, składa się z procesów świadomych i nieświadomych i że decydujące dla życia i działania osób są procesy nieświadome. Według Freuda, rozum, nie panuje nad popędami. Czynności, które spełniamy mają, więc swe źródło w instynktach, a spełniamy je posługując się rozumem dlatego, że leżą u źródeł najgłębszych potrzeb, a nie dlatego, że rozum uznaje je za słuszne.
Przeciwstawne odmienne poglądy reprezentował Włodzimierz Ilicz Lenin, który podjął nurt materializmu dialektycznego. Jedyną podobną cechą było przyjęcie różnorodne. Powyższe poglądy filozoficzne przeciwstawiały się empiryzmowi, racjonalizmowi i materializmowi. O czynach osób miał decydować nie świadomy wyrób a pojęte wyczucie i instynkty. To co bezpośrednie, żywiołowe, instynktowne wydawało się słuszne a to, co wyrozumowane uważane za niepewne. Powiązania z filozofią miały teorie naukowe austriackiego psychiatry Zygmunta Freuda. Dowiódł on, że życie psychiczne człowieka ma dwoisty charakter, składa się z procesów świadomych i nieświadomych i że decydujące dla życia i działania osób są procesy nieświadome. Według Freuda rozum nie panuje nad popędami. Czynności które spełniamy mają więc swe źródło w instynktach, a spełniamy je posługując się rozumem dlatego, że leżą u źródeł najgłębszych potrzeb, a nie dlatego, że rozum uznaje je za słuszne.
Przeciwstawne, odmienne poglądy reprezentował Włodzimierz Ilicz Lenin, który podjął nurt materializmu dialektycznego. Jedyną ozdobną cechą było przyjęcie, że rzeczywistość jest zmienna, bogata, różnorodna, wielopostaciowa. Stwierdzenie to służyło jednak odmiennym celom. Młode pokolenie buntowało się, często przeciw nakazom moralnym. Rozróżnianiu dobra i zła przeciwstawiało instynkt, intuicję, wolę życia rozumianą jako siłę znoszącą zapory. Charakterystyczne dla tych czasów stało się zjawisko dekadentyzmu. Ten konflikt ze społeczeństwem pogłębiony był przez specyficzny styl życia, którzy czuli się zwolnieni od wszelkich obowiązków społecznych i moralnych, zachowywali się prowokująco żyjąc poza uznanymi normami. W ten sposób powstał osobny klan cyganerii artystycznej, artystów, włóczęgów nie troszczących się o dzień jutrzejszy zabezpieczenie, stabilizację. Dekadentyzm był zjawiskiem, najbardziej rzucającym się w oczy. Secesja przeniknęła życie codzienne, stała się nawet bliska konserwatywnym warstwom. Nowy styl rozwinął się głównie w rzemiośle artystycznym, wnętrzach, meblach, ceramice, przedmiotach codziennego użytku, grafice, książce, plakacie i w wszelkich dziedzinach przenikających codzienność, znacznie łatwiej i szybciej niż obraz czy rzeźba. Na przełomie wieków występują silne powiązania między literaturą, dramatem, muzyką i sztukami plastycznymi. Wynikają nie tylko ze zbieżności zainteresowań ale i poszukiwania pokrewnych środków wyrazowych. Literatura nie była jednolita. Istniało w niej wiele prądów i tendencji. Dla secesji decydująca była literatura dramaturgów i poetów symbolicznych. W Polsce powstała secesja. Początkowo określano wspomnianymi mianami głównie dzieła rzemiosła artystycznego i architektury wnętrz, gdyż te gałęzie sztuki wysunęły się na pierwsze miejsce. Z czasem widziano cechy w malarstwie, grafice, rzeźbie. Terminem secesja określa się całość stylu dla wszystkich gałęzi sztuki. Przygotowanie secesji nastąpiło m.in. w sztuce angielskiej XIX stulecia. W paradach Wiliama Blake’a występuje płynność kształtów i miękka linia. Łączył on poezję, grafikę i liternictwo w ilustrowanych przez siebie dziełach. Blake nie oddziałał bezpośrednio na secesje, ale z jego twórczości czerpali prerafaelici, którzy są już bezpośrednimi prekursorami nowego stylu. Secesja pozostawała w opozycji do historyzmu, jednakże wiele zawdzięcza neogotykowi i nero rokokowi. Za stylem gotyku kojarzy się w secesji upodobanie do smukłych pionowych kształtów, do wydłużania postaci zwrócenie uwagi w architekturze na rzetelność i czytelność konstrukcji na naturalną urodę użytecznego materiału, wreszcie wskrzeszenie produkcji ręcznej i odnowienie zapomnianych rzemiosł i technik np. witraż. Secesja pozostawała w opozycji do historyzmu. Cała secesja nosi ślady nieco podobnego sposobu myślenia plastycznego, organiczność form często występujący motyw miękkiego linearnego kształtu, asymetria, delikatna tonacja barwna i formy zainspirowane naturą.
Secesja czerpała wzory ze sztuki japońskiej. Sztuka japońska jest symboliczna. Działe Puvisa de Chavannesa, Vincenta van Gogha, Henri de Toulouse- Loutreca i Paula Gauguina należą do omawianych czasów.

Dwa nurty secesji.

Nurt zasadniczy można nazwać ,,estetyzującym’’ o działaniu dekoratywnym, w drugim o funkcji dekoracyjnej. Sztuka, która reprezentowała nurt estetyzujący przeniknęła życie człowieka kształtując otoczenie. W sztuce secesji występują dwa zasadnicze nurty:

Estetyzujący i ekspresjonistyczny.

Łączy je stosowanie tych samych środków wyrazu płaskiej plamy i liści, jednak w odmienny sposób. W rzemiośle artystycznym jak i w dziełach malarstwa przeważają formy organiczne, inspirowane głównie światem roślinnym. Niektóre tendencje estetyzujące i ekspresjonistyczne występują jednocześnie w jednym dziele np. w Salonie Beardsleya u Klimta w Hafcie Obrista w witrażu Wyspańskiego. Styl nowoczesny, secesja podniosła do najwyższej godności artystyczne rzemiosło przepoił sztuką życie codzienne, poszukiwał związków między gałęziami sztuki i różnych dziedzin kultury, zwłaszcza poezji, prozy literackiej teatru, muzyki i sztuk plastycznych. Sztuka przeszła drogę od odtwarzania rzeczywistości, zgodnie z wiedzą i widzeniem do jej skrajnego przetwarzania nawet kreowania od iluzjonizmu przestrzennego do autonomii płaszczyzny, od obiektywizmu realności ku subiektywizmowi i rzeczywistości pojęciowej, wreszcie od wielości kierunków do stylu. Zasługą secesji była jej penetracja w życie codzienne, dążenie do syntezy wszystkich sztuk, wskrzeszenie zaniedbanych dziedzin twórczości plastycznej.

Polska secesja rozwijająca się między 1890 a 1918 rokiem nazywana była modernizmem albo sztuką młodej Polski. W sztuce polskiej obok secesji występował spóźniony impresjonizm, tendencje postimpresjonistyczne oraz ostatnia faza późnego realizmu. Sukcesy polskich artystów o Nową Sztukę nie ograniczała się tylko do programu estetycznego. Była walką o styl narodowy, o sztukę narodową pozostająca w łączności z tradycją romantyków i realistów. Doniosłą rolę w życiu artystycznym pełniły zreformowana krakowska i warszawska Akademia Sztuk Pięknych. Stanisław Wyspiański był uczniem Jana Matejki. Poszedł on odmienną drogą rozwoju artystycznego. Zasługą secesji była jej penetracja w życie codzienne, wdrażano do syntezy z wszystkich dziedzin sztuk i zadbano o dziedziny twórczości plastycznej. Stanisław Wyspiański pracował głównie węglem oraz wykonywał portrety w technice pasteli. Cała twórczość Wyspiańskiego związana jest z miastem Kraków. Twórczość ta jest wspaniałym przykładem, jak artysta, szanując tradycje narodowe może reprezentować w pełni swoje czasy, swoją epokę. Uczniami Matejki był Józef Mehoffer. Poszedł od realizmu na korzyść tendencji postimpresjonistycznych i secesji. Władysław Ślewiński był artystą przez, którego zostały namalowane liczne pejzaże i martwe natury. Na czasy secesji przypada tez początek twórczej działalności Xawerego Dunikowskiego. W Polsce istniały powiązania między literaturą, plastyką i muzyką. Kwitnie poezja reprezentowana przez Kasprowicza, Lucjana Rydka, Bolesława Leśmiana, Tadeusza Micińskiego, proza Stefana Żeromskiego, Władysława Orkana, Władysława Reymonta , Wacława Berenta. Pojęcie stylu powstawało i zostało ono ujęte szczególnie szeroko i stało się podstawą systematyki całej historii sztuki. Rozpatrywano je pod różnymi aspektami i jak to się często zdarza z bardzo dobrymi ideami. Największe zainteresowanie tą problematyką wykazali się Ci historycy sztuki, którzy przede wszystkim cenią sobie wiedzę systematycznie uporządkowaną. Historykom sztuki umożliwia natomiast operowanie określonymi wyznacznikami bez zatracania się w komplikacjach i sprzecznościach historycznego rozwoju sztuki. Cechom stylu przyporządkowano daty historyczne i układy społeczne. Na wysokim stopniu rozwoju społeczeństwa, z chwilą gdy zostały już zaspokojone witalne jego potrzeby, sztuka wytwarza pewna formę stylową. Często koczowniczy szczep na Wschodzie podbijając państwa wysoko rozwinięte, przyjmując ich kwitnącą kulturę i podporządkowywał sobie jej twórców. Dla zwycięzców budowano domy, pałace, świątynie i gmachy publiczne, na cześć ich wodzów wznoszono pomniki, osobliwe postaci najeźdźców utrwalano na obrazach i płaskorzeźbach.