Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym

Na procesy psychiczne dziecka, jego życie i przystosowanie się duży wpływ mają uczucia. W oparciu o wrodzone, podstawowe emocje jak gniew, strach, przyjemność.
W toku rozwoju dzieci, w wieku przedszkolnym kształtują się bardziej złożone i rozwinięte emocje, do których dołączają procesy intelektualne. Uczucia są stosunkiem dziecka do siebie, albo do świata. Zmiany i rozwój emocjonalny dziecka następuje dzięki procesowi uczenia się, dzięki kojarzeniu bodźców. Uczucia towarzyszą dziecku na każdym kroku, przy każdej sytuacji, stają się motywami działalności. A w miarę jego rozwoju, tworzenia się nowych zainteresowań, odczuwania nowych potrzeb uczucia zmieniają się, przekształcają i rozwijają.
Uczucia dziecka w wieku przedszkolnym są jeszcze bardzo niestałe, szybko i gwałtownie wybuchają, lecz równie szybko mijają. Bogatsze za to są ich objawy. Oprócz ruchów i mimiki dochodzą reakcje werbalne. W starszym wieku przedszkolnym świat uczuciowy dziecko stabilizuje się i pogłębia. Dziecko 6-letnie charakteryzuje już znaczna równowaga uczuciowa w porównaniu do młodszych lat. Jest ono zazwyczaj pogodne, przyjaźnie nastawione, nie obserwuje się już tak wielkiej zmienności nastrojów. 6-latek zdolny jest już nawet do współbrzmiewania, potrafi rozpoznawać stany emocjonalne innych oraz dostosowywać się do nich. U starszego przedszkolaka zaobserwować również możemy powstawanie uczuć wyższych. Jednak pomimo pewnej stabilizacji emocjonalnej dzieci te wykazują dużą drażliwość i wrażliwość na ocenę ich osoby. W ogólnym rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym emocjonalność jest sferą trudną do kształtowania. Dla właściwego rozwoju emocjonalnego duże znaczenie ma zainteresowanie się jego odczuciami, oraz zaspokojenie potrzeb psychicznych. W dużej mierze rozwój emocjonalny zależy od rozwoju społecznego, a dokładniej ilości i jakości jego kontaktów z innymi osobami. W przedszkolu zakres tych kontaktów znacznie się powiększa. To wszystko stwarza warunki sprzyjające rozwojowi zachowań i uczuć społecznych przedszkolaka.
Psychologowie twierdzą, że znaczna ilość dzieci w wieku przedszkolnym przeżywa wielkie bogactwo różnorodnych uczuć. Dziecko poznaje zarówno uczucia łagodne jak i panicznego przerażenia. W tym okresie prawdziwą skarbnicą emocji stają się zabawy, poprzez które dzieci przeżywają szczere uczucia. Jednak stwierdzić należy, iż poznawanie życia emocjonalnego przedszkolaka bywa bardzo trudne. Samo dziecko również nie potrafi określić swych procesów emocjonalnych czy ich nazwać. Omawiany tu wiek odznacza się tym, że szybko wzrasta zakres i liczba sytuacji i doświadczeń wywołujących emocje dziecka. Coraz lepiej umie już dostrzegać i rozumieć cele, które chce osiągnąć. Angażuje się zatem w swą działalność. Lecz znaczne rozszerzenie terenu jego aktywności i napotyka
na przeszkody. Stwarza to okazje do przeżywania uczuć nieprzyjemnych jak np. niepokój, niepewność, zagrożenie, lęk czy wreszcie niepowodzenie. Sposobność doznawania różnorodnych emocji dostarcza dziecku możliwość wspominania przeszłych wydarzeń zabarwionych przyjemnymi i nieprzyjemnymi przeżyciami. Analogicznie dzieje się z wydarzeniami przyszłymi, kiedy to dziecko wobec przyszłości odczuwa radość czy niepokój. W stosunku do minionych sytuacji dzieci są zdolne odczuwać już wyrzuty sumienia, poczucie winy czy żal do siebie.
Należy również wziąć pod uwagę fakt, iż niezależnie od typowych zmian zachodzących w rozwoju emocjonalnym dziecka w wieku przedszkolnym każde dziecko jest inne, dlatego należy dostrzec indywidualne właściwości w sposobie przeżywania uczuć u poszczególnych przedszkolaków. Powodem ich występowania może być różnica w stanie zdrowia, odporności, żywiołowości dziecka. Istotna staje się również odmienność warunków środowiskowych, wpływ rodziny, przedszkola.
Uczucia 6-latka są bardzo zróżnicowane, zaczynają się u niego juz rozwijać uczucia społeczne, moralne, intelektualne i estetyczne. Rodzą się pierwsze przyjaźnie, zarysowują się również umiejętności społecznego współżycia wśród rówieśników w grupie przedszkolnej. Rozwój uczuć kształtuje się samorzutnie. Zależny jest zwykle od warunków, w jakich żyje dziecko i wpływów wychowawczych jakim jest poddawane. Uczucia dziecka będącego w wieku przedszkolnym odznaczają się dużą siłą, czego wyrazem jest nieproporcjonalna reakcja emocjonalna na błahą przyczynę. Charakterystyczna jest też duża zmienność uczuć. Szybko przechodzi ono od śmiechu do łez, od radości do gniewu, do czułości do zazdrości, dziecko nie potrafi ukrywać swych stanów emocjonalnych.
W wieku przedszkolnym należy zatem przyzwyczajać i uczyć dziecko umiejętności panowania nad własnymi emocjami, hamować jego negatywne afekty. Jednakże ucząc dziecko panowania nad uczuciami należy zachować szczególna ostrożność, by nie wykształcić w dziecku przy okazji nieszczerości i obłudy. Nie należy karać dziecka za jego niepohamowane emocje, kiedy ono jeszcze nie potrafi zachować się inaczej, gdyż nie tylko nie daje to oczekiwanego rezultatu, ale może dodatkowo wywołać w dziecku trwałe poczucie lęku.
Środowisko przedszkolne dziecka i profesjonalny wychowawca przejmujący opiekę nad dzieckiem stwarza możliwości rozwoju dziecka popychając go w odpowiednią stronę. Odpowiednio prowadzone zajęcia i zabawy wpływają bowiem na rozwój pożądanych emocji. Wiersze, piosenki, inscenizacje, zajęcia plastyczne czy obcowanie ze środowiskiem przyrodniczym sprzyjają rozwojowi uczuć estetycznych, wzbogacają zasób wiedzy i słownictwa dziecka rozbudowując jego przeżywanie intelektualne. Współdziałanie w grupie, zawieranie nowych kontaktów, podporządkowanie się regułom przedszkolnym, jak i nałożone na dziecko obowiązki rozbudzają w dzieciach uczucia moralne i społeczne, a także cechy wolicjonalne. Dziecko uczy się współżycia w grupie, a jego uczucia społeczne rozwijają się tym lepiej, im wcześniej daje się mu możliwość uczenia się tego, a zatem im częstsze są jego kontakty społeczne. Na rozwój uczuć społecznych dziecka przedszkolnego ma już wpływ nie tylko rodzina, ale i grupa rówieśnicza, akceptacja zatem poprzez tą grupę staje się bardzo istotna dla dziecka.
Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko zaczyna również rozumieć pojęcia moralne takie jak sprawiedliwość czy kłamstwo. W okresie tym możemy zaobserwować wyraźny rozwój prospołeczny dziecka: uczą się one przystosowywać do innych, brać udział w zabawach zespołowych, podporządkowywać regułom życia przedszkolnego, poleceniom i prośbom nauczyciela, ich udział w życiu grupy staje się aktywny. Rozwija się w nich poczucie odpowiedzialności, samodzielność wykonywanych czynności, samoocena, umiejętność dążenia do celu. Kształtuje się również w przedszkolaku uczucie przyjaźni, potrzeba aprobaty i akceptacji, uznania i współpracy z innymi.
Dziecko przedszkolne jednak pomimo szybkiego rozwoju emocjonalno – społecznego wciąż jeszcze jest bardzo sugestywne i mało samodzielne, ulega wpływom rówieśników i autorytetowi dorosłych. Od dorosłych też w głównej mierze zależy jakie postawy społeczne i uczucia rozwiną się w dziecku.