Propozycje ułatwiające zniwelowanie problemu adaptacji dzieci nieśmiałych w grupie przedszkolnej

W jaki sposób można zmniejszyć dramat przystosowania się dziecka do przedszkola opisuje również, E. Gruszczyk - Kolczyńska. Autorka zwraca uwagę na zapisy dzieci do przedszkola, zwiedzanie przedszkola: sali, łazienki, szatni oraz opisuje, w jaki sposób przygotowywać dzieci do leżakowania, dlatego uważa ona, że bardzo ważne są następujące rady dla rodziców:
1. Przygotowując dziecko do przedszkola należy w domu dużo o tym rozmawiać. Należy opowiadać, że mogło bawić się z kolegami, rysować, lepić, budować. Nie należy dzieci straszyć przedszkolem, np.: ,jeżeli będziesz niegrzeczny pani postawi Cię do kąt lub w przedszkolu musisz wszystko zjadać.
2. Dziecko wcześniej powinno widzieć przedszkole, wskazany jest pobyt z rodzicami w sali, ogrodzie przedszkolnym.
3. Dziecko powinno z rodzicami dokonać zakupów do przedszkola.
4. Jeżeli do tej pory dziecko nie rozstawało się z rodzicami powinna być zostawione u dziadków lub znajomych na kilka godzin, gdyż w przeciwnym razie przedszkole będzie mu się kojarzyło z pierwszym rozstaniem.
Cytując dalej za E. Gruszczyk - Kolczyńską: "W trudnych dla dzieci chwilach przestrzegałam ważnych zasad:
- nigdy nie "wyrywałam" dziecka z objęć rodziców,
- umożliwiałam rodzicom pobyt w sali przedszkolnej,
- umożliwiałam wcześniej zabieranie dzieci do domu,
- uwzględniałam indywidualne potrzeby dzieci posiadania ulubionych swoich zabawek, poduszeczek, przebywania ze starszym rodzeństwem,
- rozmawiając z rodzicami i Radą Pedagogiczną zrezygnowałam z leżakowania,
- uwzględniłam indywidualne nawyki żywieniowe dzieci,
- indywidualna nauka korzystania z łazienki,
- wykorzystanie metody W. Sherborne i pedagogiki zabawy Klanza w integracji grupy.
Efektem takiego postępowania było szybsze i łagodniejsze zaaklimatyzowanie się dzieci w przedszkolu oraz wzbudzenie zaufania do pracowników przedszkola" (E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska "Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwjiających się)
Dobrą szkołą społecznego uczenia się, jak twierdzą M.Przetacznik-Gierowska i M.Tyszkowa, są zabawy, swoistość tej formy działania dziecka polega na urzeczywistnianiu potrzeb, realizowaniu motywów działania i afektywnych dążeń dziecka. Poprzez zabawy grupowe dziecko uczy się współdziałania z grupą, przystosowania się do otoczenia. Właściwie kierowana zabawa ułatwia później szybkie zaadoptowanie się do warunków szkolnych.
Brak pewności siebie u wielu ludzi wiąże się z lękami. Zdaniem Rosemarie Portmann od dzieci i młodzieży należy żądać samookreślenia, czyli posiadania samoświadomości. Za jej rozwój odpowiedzialni są nauczyciele i rodzice. Samoświadomość to zdawanie sobie sprawy z własnych uzdolnień, sił i słabości. Samopostrzeganie, samopoznanie, wiedza o sobie oddziałują na samego siebie, a dzięki temu poznać można swoją siłę i możliwości: jestem w grupie, jestem silny, wiem, że potrafię lub nie, jestem dumny z siebie, znam swoje mocne i słabe strony, porównuję się do większych i chcę im dorównać, przez co wzrasta moja wartość i wiara w swoje możliwości. Poznaję swoją siłę charakteru. Samoświadomość, według wymienionej autorki „będzie utwierdzać się wtedy, gdy wykonamy coś trudnego i będziemy za to pochwaleni. Pozytywne poczucie własnej wartości redukuje niepewność, zmniejsza lęki i poprzez to eliminuje skłonność do nagannych zachowań, którą jest nieśmiałość” Lęk interakcyjny, występujący u dzieci w wieku przedszkolnym, można zminimalizować i poddać skutecznej terapii. Najskuteczniejszym jej elementem jest takie wspieranie dziecka w kontaktach z innymi osobami, które pozwoli mu zdobyć przekonanie o tym, że jest tak samo ważne dla innych jak oni dla niego.
Do pracy nad przeciwdziałaniem nieśmiałości dziecięcej w przedszkolu potrzebne jest:
• tworzenie atmosfery poczucia bezpieczeństwa i akceptacji,
• nawiązanie z dziećmi nieśmiałymi serdecznych kontaktów,
• wspieranie dzieci w samodzielnych działaniach w każdym obszarze edukacyjnym,
• stwarzanie sytuacji, w których dziecko nieśmiałe pokona strach przed wypowiadaniem własnych odczuć,
• kształcenie umiejętności rozpoznawania stanów emocjonalnych,
• zachęcanie dzieci do uczestnictwa w zabawach i zajęciach wspierających rozwój procesów poznawczych, w zabawach dydaktycznych, grach i zajęciach przy stoliku,
• zachęcanie do swobodnych rozmów w formie dialogu, ilustrowanych pacynkami, do dopowiadania treści historyjek obrazkowych, rozwiązywania zagadek,
• przydzielania ważnych ról w grupie przedszkolnej,
• Kształtowanie prawidłowego komunikowania się dzieci, akceptowania inności, umiejętności samodzielnego myślenia, samodzielnego wykonywania czynności samoobsługowych, radzenia sobie z emocjami, uwierzenia w siebie, posiadania pewności siebie, poczucia wartości i odporności duchowej
( Portman R., Gry zabawy kształtujące pewność siebie, Kielce 2004)
A oto propozycje zabaw mających na celu przełamanie barier związanych z nieśmiałością ale, aby je wprowadzić warto jeszcze pamiętać o sposobach zachęcania dziecka nieśmiałego do uczestnictwa w zabawie:
• zachęcanie poprzez modelowanie, czyli aktywne uczestnictwo samego nauczyciela, wychowawcy, czy terapeuty w zabawie,
• zachęcenie do zabawy poprzez ukazanie efektów lub korzyści z niej płynących – „zobaczysz to świetna zabawa, wszyscy będą się dobrze bawić, to bardzo śmieszna zabawa”,
• zachęcenie poprzez ukazanie roli dziecka nieśmiałego w zabawie – „bez twojej pomocy ta zabawa na pewno nie będzie tak udana, gdy bawisz się z nami każdy jest radosny”,
• zachęcenie poprzez przyznanie roli (rola nie może jednak zbytnio „krępować” dziecka, wystawiać go w nadmiernej ekspozycji społecznej) lub wykorzystanie umiejętności dziecka – „tylko ty możesz być <<mądrą sową>>”, „ty zrobisz to najlepiej”,
• zachęcanie poprzez poinformowanie dziecka o możliwości kierowania własnym poziomem aktywności – „proszę pobaw się z nami, gdy jednak zabawa się tobie nie spodoba, możesz się z niej w każdej chwili wycofać” (dziecko doświadczając radości z zabawy nie wycofa się z niej pomimo, iż dano mu taką możliwość),
• zachęcanie poprzez zaoferowanie pomocy – „na pewno dasz sobie radę, jeśli nie, pomogę tobie”.
Przywitanie
W drzwiach sali nauczycielka wita dzieci i rodziców, przedstawiając się imieniem. Z wcześniej przygotowanych materiałów rodzic przygotowuje wizytówkę dla siebie i dziecka. Zadaniem dziecka jest ozdobienie swojej wizytówki według własnego pomysłu. Nauczycielka wita się z dziećmi i rodzicami. Zaprasza dziecko do swobodnej zabawy w sali (podczas schodzenia się dzieci nauczycielka wita się z każdym z osobna).
Podaj swoje imię – dzieci siedzą w kręgu, każdy mówi swoje imię wraz z informacją: co potrafi dobrze robić, można przekazywać z ręki do ręki maskotkę.

Piłka w kole – dzieci podają sobie piłkę wymieniając głośno imię dziecka do którego ją wysyłają.

Imię i nastrój – przedstawianie się dzieci, wymieniają swoje imię ze zmianą nastroju:
• smutno,
• z radością,
• ze złością.
„Krążący Miś”
Miś krąży po obwodzie koła, przechodzi z ręki do ręki, każdy, kto trzyma misia musi się przedstawić:
• Rodzic – jestem ...... ( Kasia ) a to moja córeczka/synek ..............
• Dziecko – jestem ....... ( Zosia ) i lubię ................. np. bawić się lalkami

Zabawa „Dotyk”. Siedząc w kręgu dzieci ustawiają się jedno za drugim i przekazują sobie wzajemny dotyk na plecach zgodnie z podanym hasłem. :Idą konie, potem słonie, potem panie na wysokich szpileczkach z gryzącymi pieskami, płynie rzeka, pada deszczyk, potem dreszczyk”. Po zabawie rozmowa, który dotyk był przyjemny, miły, a który niemiły.
Zabawa „Punkty dotyku”. Dzieci dobierają się parami. Prowadzący wymienia punkty dotyku (głowa, dłonie, łokcie, kolana, stopy). Na polecenie prowadzącego pary dotykają się dłońmi, łokciami, kolanami. Każda para wybiera dotyk najbardziej przyjemny dla siebie i powtarza go.
Zabawa „Magiczny bęben”. Prowadzący mówi: Oto magiczny bęben. Możecie poruszać się tylko wtedy, kiedy on bije. Kiedy zamilknie, wszyscy zastygają w swoich pozach. Teraz magiczny bęben ma jeszcze większą moc. Wszyscy muszą wykonywać jego rozkazy. Nauczyciel uderza w bęben w zróżnicowanym rytmie i podaje polecenia:
- bądź miłym kotkiem,
- złym psem,
- wypłoszonym zającem,
- zmęczonym słoniem,
- wesołą małpką,
- sennym misiem.
Zabawa w teatr. Wybrane dziecko losuje kartkę z nazwami lub czynnościami i przedstawia daną czynność za pomocą ruchu, gestów i mimiki. Pozostałe dzieci – widzowie oglądają scenkę i na zakończenie nagradzają aktora oklaskami. Odgadują, kim był lub co robił aktor (przykłady kartek: czytam gazetę, kładę się spać, malarz, piosenkarz).

Zabawa jest skutecznym środkiem terapeutycznym. Dzieci bardzo lubią poznawać nowe zabawy, a także powtarzać te, które im najbardziej się podobały.
Bawiąc się, rysując, przedstawiając pantomimę, śpiewając uczniowie „wyrzucają” z siebie dręczące konflikty, niepokoje, lęki i nieśmiałość. Przez obserwację na zajęciach siebie, innych dzieci i nauczyciela uczniowie próbują znaleźć „sposób” na zrozumienie samego siebie.
Podnoszenie poczucia własnej wartości powoduje wzrost samodzielności i wytrwałości dziecka w działaniu na rzecz grupy i klasy szkolnej. Podstawowa wiedza o uczuciach pozwala dzieciom lepiej zrozumieć zachowanie swoje i innych oraz ułatwia lepsze komunikowanie się.
Zabawa „Ja i Ty” – dzieci maszerują, na sygnał STOP, zatrzymują się tworząc pary. Stojąc w miejscu pokazując na siebie mówią „Ja”, następnie pokazują na partnera mówią „Ty”, uderzają wzajemnie w dłonie mówiąc „To my”.

Zabawa słowna „Ludwiczku” – dzieci siedzą w kole, nauczycielka uzgadnia z dziećmi, iż każde musi wymienić nazwę owocu, rzuca piłkę do dziecka i mówi:
-Ludwiczku, Ludwiczku
co niesiesz w koszyczku?
Dziecko, które złapało piłkę odpowiada i rzuca piłkę do innego dziecka.

Zabawa „Pracusie i leniuszki” – pracusie wykonują różne czynności, np. zamiatają, podlewają kwiaty, układają zabawki..., leniuszki – przeciągają się, ziewają, poruszają się bardzo wolno itp.

Zabawa z piłką „ Jestem piłką” – dzieci stoją w kole, nauczycielka wraz z piłką znajduje się w jego środku. Dzieci zamieniają się w piłki i naśladują wszystkie ruchy, jakie wykonuje piłka poruszana przez nauczycielkę:
• nauczycielka odbija piłkę o podłogę w różnym tempie, dzieci skaczą obunóż,
• w miejscu w takim samym tempie jak piłka,
• nauczycielka kołysze piłkę, trzymając ją oburącz wysoko nad głową, dzieci kołyszą się na boki w tym samym tempie co piłka,
• nauczycielka kręci piłką jak bąkiem, dzieci obracają się w miejscu,
• nauczycielka toczy piłkę po podłodze, dzieci kładą się i turlają po podłodze,
• nauczycielka wystukuje piłką różne rytmy, dzieci je wyklaskują.

Zabawa „Zajączki” - dzieci siedzą w kole, począwszy od nauczyciela odliczają kolejno. Każdy musi zapamiętać swój numer. Zabawę rozpoczyna nauczyciel, przykłada dłonie do swojej głowy i kiwając nimi (robi zajączka), mówi: zajączek numer jeden pozdrawia zajączka numer..., wywołany zajączek kiwa swoimi „uszami” i pozdrawia następnego, podając swój numer i numer pozdrawianego...,


Zabawa „Strumyk i drzewa” – dzieci podzielone na dwa zespoły, na sygnał chłopcy stoją, unoszą ręce do góry naśladując szum drzew szszsz..., dziewczynki formują rząd, biegną pomiędzy stojącymi chłopcami jak „wijący się przez las strumyk”. Następuje zmiana ról.

Zabawa „Gąski” – dzieci poruszają się po całej sali, zgodnie ze słyszanym akompaniamentem. Na sygnał ustawiają się w rzędzie i idą za wyznaczonym dzieckiem „gęsiego” w różnych kierunkach sali.

Zabawa „Sałatka jarzynowa” – wszystkie dzieci siedzą na krzesełkach w kole, prowadzący zajmuje miejsce w środku koła. Nauczycielka dzieli dzieci na równe zespoły: marchew, groszek, kukurydza itp. Na hasło „marchew i groszek”, te dzieci zamieniają się miejscami, na hasło „sałatka warzywna”, wszyscy zamieniają się miejscami.

Zabawa pantomimiczna „Ciasteczka” – dzieci siedzą wraz z nauczycielką w kole, naśladują za pomocą gestów i mimiki cały proces robienia ciasteczek. Z ręki robią miskę, wsypują po kolei mąkę, cukier, dwie łyżeczki proszku do pieczenia, dwa jajka, wlewają roztopioną margarynę, mieszają wszystkie składniki dużą łyżką. Wyjmują ciasto z miski, kładą na stolnicę, biorą wałek i dużymi ruchami wałkują ciasto. Biorą foremki i wycinają z ciasta różne kształty: słoneczka, gwiazdki, bałwanki.

Zabawa pantomimiczna „Przeciwieństwa” – dzieci siedzą na podłodze, na środku sali umieszczamy przesłonę, może być parawan lub kotara. Wybrane dziecko staje za nią i ukazuje się raz z jednej, raz z drugiej strony, przedstawiając przeciwstawne stany emocjonalne, np.:
jestem wesoły – jestem smutny,
jest mi zimno – jest mi gorąco,
jestem zły – jestem zadowolony,
jestem mały – jestem wielki,
jestem słaby – jestem silny,
jestem chory – jestem zdrowy,
jestem zmęczony – jestem wyspany.
Dzieci wyrażają odpowiedni stan emocjonalny nie tylko mimiką, ale postawą całego ciała. Pozostałe dzieci mają za zadanie odgadnąć stan emocjonalny przedstawiany przez wybrane dziecko.

Indywidualna improwizacja ruchowa – naśladowanie różnych sytuacji i czynności jakie wykonują miś i laleczka:
MIŚ – się spieszy,
- wdrapuje się na drzewo w poszukiwaniu miodu,
- je miód,
- głaszcze się po brzuchu,
- układa się do snu,
- łowi ryby,
LALECZKA – przegląda się w lustrze,
- poprawia fryzurę,
- wygładza sukienkę,
- kłania się,
- czesze się,
- pokazuje nowe pantofelki.

Zabawa słownikowa „Jaki?”, z wykorzystaniem piłki – nauczycielka określa, że wymienioną cechę należy połączyć z nazwą zwierzątka np.:
łaciata...jest krowa,
miękki, puszysty, mruczący, miły...kot,
wierny, czujny, przyjacielski...pies,
pracowity, silny...koń,
mecząca, brodata...koza,
grzebiąca, gdacząca...kura,
gęgająca, pływająca.....gęś,
puszysta, łagodna...owca.

Wolne miejsce – dzieci siedzą na podłodze w siadzie skrzyżnym tworzą koło, zostawiają wolne miejsce, dziecko prosi kolegę:
Miejsce obok mnie jest wolne,
zapraszam Maćka,
by przyszedł tu jak żabka..., ptaszek..., piesek... itd.

Pożegnanie – „Iskierka”
Wszyscy stoją w kole i trzymają się za ręce – puszczamy po kolei iskierkę

„ Puszczam tę iskierkę w krąg niechaj wróci do mych rąk”